"... Kheùo tu taäp Baùt Thaùnh ñaïo, laøm sung maõn Baùt Thaùnh ñaïo, thôøi Töù nieäm xöù ñöôïc tu taäp ñi ñeán vieân maõn, Töù nhö yù tuùc..., Nguõ caên..., Nguõ löïc..., Thaát giaùc chi..., ñöôïc tu taäp ñi ñeán vieân maõn". (Töông Öng V, Sñd. tr. 49-50)

Qua phaàn giaùo lyù vöøa trình baøy, coù theå noùi Ñaïo ñeá laø con ñöôøng Thieàn ñònh daãn ñeán giaùc ngoä toái thöôïng. Cho neân, xem Thieàn ñònh nhö laø moät toâng phaùi cuûa Phaät giaùo laø moät ngoä nhaän ñaùng tieác. Xa hôn nöõa, xem Thieàn ñònh nhö laø moät phaùp moân chæ ñaùp öùng thích hôïp vôùi moät soá caên cô goïi laø lôïi caên laø moät ngoä nhaän ñaùng tieác khaùc.

Lôøi phaùt bieåu chính xaùc phaûi laø: Thieàn ñònh chính laø Phaät giaùo vaø Phaät giaùo chính laø Thieàn ñònh. Chuùng ta seõ tuaàn töï khaûo saùt giaùo lyù Thieàn ñònh hay Töù nieäm xöù naøy.

Caùc kinh Nhaäp Töùc Xuaát Töùc Nieäm (€naøpanasatisuttam), Trung Boä III - Haùn taïng: Trò Y Ù Kinh, Ñaïi I, 919, Kinh Thaân Haønh Nieäm; Nieäm Thaân Kinh (Kaøyaga-taøsatisuttam) , Trung Boä III - Trung A-haøm soá 81, Ñaïi I, 554c; Kinh Nieäm Xöù (Satipathaønasuttam), Trung Boä I - Haùn taïng: Nieäm Xöù Kinh, Ñaïi I, 582b, Trung A-haøm soá 98; Kinh Song Taàm (Dvedhaøvitakka-suttam), Trung Boä I - Haùn Taïng: Nieäm Kinh, Ñaïi I, 589d, Trung A-haøm soá 102; Kinh An Truù Laâm (Vitakkasanthaøba suttam), Trung Boä I - Haùn taïng: Kinh Taêng Thöôïng Taâm, Ñaïi I, 158a, Trung A-haøm soá 101, laø caùc kinh caên baûn ñeà caäp ñeán Töù nieäm xöù.

Nhöõng Lôøi Daïy Tieâu Bieåu Cuûa Theá Toân Veà Töù Nieäm Xöù

Khi Theá Toân vöøa môùi giaùc ngoä voâ thöôïng, tö töôûng naøy khôûi leân nôi Theá Toân:

"... Ñaây laø con ñöôøng ñoäc nhaát khieán chuùng sanh ñöôïc thanh tònh, giuùp vöôït qua saàu, bi, chaám döùt khoå öu, chöùng ñaït chaùnh lyù, chöùng ngoä Nieát-baøn: Töùc laø Töù nieäm xöù" (Trung Boä I; Töông Öng V).

Caùc lôøi daïy khaùc cuûa Theá Toân veà Töù nieäm xöù tieâu bieåu nhaát laø:

- "Ñeå ñoaïn tröø ba laäu hoaëc (duïc laäu, höõu laäu vaø voâ minh laäu), Töù nieäm xöù caàn ñöôïc tu taäp". (Sñd. tr. 200)

- "Naøy caùc Tyû-kheo, caùc OÂng soáng haõy hoä trì giôùi boån... Roài y cöù treân giôùi, an truù treân giôùi, haõy tu taäp Töù nieäm xöù". (Sñd. tr. 197)

- "Naøy caùc Tyû-kheo, khi naøo caùc OÂng ñöôïc giôùi kheùo thanh tònh vaø chaùnh tri kieán, caùc OÂng haõy y cöù treân giôùi, tu taäp Töù nieäm xöù theo ba caùch: nhieät taâm, chaùnh nieäm tænh giaùc, nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi". (Sñd. tr. 148)

- "Ñònh nieäm hôi thôû voâ, hôi thôû ra laø Thaùnh truù, laø Phaïm truù, laø Nhö Lai truù". (Sñd. tr. 334-335)

- "Theá Toân trong muøa möa ñaõ an truù vaøo ñònh nieäm hôi thôû voâ, hôi thôû ra. Caùc Tyû-kheo höõu hoïc tu taäp nieäm hôi thôû voâ, hôi thôû ra ñeå ñoaïn taän laäu hoaëc, caùc baäc A-la-haùn laøm cho sung maõn nieäm hôi thôû voâ, hôi thôû ra ñeå ñöôïc hieän taïi laïc truù". (Töông ng V, tr. 334-335).

Noäi Dung Töù Nieäm Xöù

Töù nieäm xöù laø: thaân nieäm xöù, thoï nieäm xöù, taâm nieäm xöù vaø phaùp nieäm xöù.

Theá Toân daïy:

"Theá naøo laø Töù nieäm xöù? Naøy caùc Tyû-kheo, ôû ñaây vò Tyû-kheo soáng quaùn thaân nôi thaân, tinh caàn, tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi; soáng quaùn thoï nôi caùc thoï, tinh caàn, tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi; soáng quaùn taâm nôi taâm, tinh caàn, tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi; soáng quaùn phaùp nôi phaùp, tinh caàn, tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi". (Trung Boä I, tr. 57).

Theá Naøo Laø Quaùn Thaân ôû Nôi Thaân?

Coù nhieàu hình thöùc bieåu hieän cuûa söï tu taäp quaùn thaân nôi thaân.

- Hình thöùc thöù nhaát: Ngoài kieát-giaø, löng thaúng, ñeå nieäm tröôùc maët, vaø theo doõi hôi thôû vaøo, hôi thôû ra, hôi thôû ra, vaøo daøi ngaén thì bieát laø daøi ngaén, giöõ nieäm tænh giaùc, haønh giaû taäp bieát caûm giaùc toaøn thaân khi thôû voâ, thôû ra ("Caûm giaùc toaøn thaân, toâi seõ thôû voâ... vò aáy taäp") vaø taäp nhieáp cho thaân an tònh khi theo doõi hôi thôû vaøo, ra vaø giöõ nieäm giaùc tænh, hay quaùn taùnh sanh khôûi, taùnh ñoaïn dieät treân thaân, giöõ taâm khoâng chaáp thuû, an truù chaùnh nieäm.

Nhö vaäy laø moät hình thöùc quaùn thaân nôi thaân. (Theo Sñd., tr. 57)

- Hình thöùc thöù hai: Khi haønh giaû ñi, ñöùng, naèm ngoài, laøm vieäc, haønh giaû bieát mình ñang ñi, ñöùng..., ñang laøm vieäc vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, khoâng chaáp tröôùc baát cöù vaät gì ôû treân ñôøi.

- Hoaëc haønh giaû quaùn saùt thaân mình töø loøng baøn chaân leân ñeán toùc (goàm coù ba möôi hai thöù sai bieät), bieát thaân chæ laø moät chieác tuùi baát tònh ñöïng ñuû ba möôi hai thöù baát tònh, nhöng vaãn giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, khoâng nöông töïa, chaáp tröôùc moät vaät gì ôû ñôøi. Hoaëc haønh giaû quaùn taùnh sanh dieät treân thaân vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc. (Trung Boä I, Sñd., tr. 58).

- Hoaëc quaùn thaân naøy do boán ñaïi (ñòa, thuûy, hoûa, phong) sanh, chæ laø do boán ñaïi caáu hôïp thaønh, hoaëc quaùn taùnh sanh dieät nôi thaân, vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, khoâng chaáp thuû, nhieáp phuïc tham öu.

- Hình thöùc thöù ba: Quaùn saùt baát tònh nôi thaân hoaëc quaùn thi theå ôû nghóa ñòa vôùi caùc töôùng sình, thoái, doøi, vöõa v.v... hoaëc quaùn taùnh sanh dieät nôi thaân vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, nhieáp phuïc tham öu, khoâng nöông töïa, chaáp tröôùc moät vaät gì ôû ñôøi.

Nhö vaäy laø tu taäp quaùn thaân nôi thaân. (Theo Sñd., tr. 58).

Theá Naøo Laø Quaùn Thoï ôû Nôi Thoï?

Khi ôû nôi thaân vaø taâm khôûi leân caûm thoï laïc, khoå, hyû, öu, xaû hay baát khoå baát laïc thì haønh giaû bieát laø coù caûm thoï khôûi leân nhö vaäy. Bieát raèng ñoù laø caûm thoï thuoäc vaät chaát hay khoâng thuoäc vaät chaát, laø caûm thoï ôû trong hay ôû ngoaøi, vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, quaùn taùnh sanh dieät cuûa caùc thoï maø khoâng khôûi nieäm chaáp tröôùc nöông töïa baát cöù moät vaät gì treân ñôøi.

Nhö vaäy laø soáng quaùn thoï nôi caùc thoï. (Theo Trung Boä I, Sñd., tr. 59).

Theá Naøo Laø Quaùn Taâm ôû Nôi Taâm?

Haønh giaû theo doõi taâm mình, bieát raèng taâm coù tham khi tham taâm khôûi leân, bieát raèng taâm coù saân khi taâm saân khôûi, bieát raèng taâm coù si, v.v... hay laø taâm khoâng coù tham, khoâng coù saân, khoâng coù si, bieát raèng taâm ñang quaûng ñaïi hay heïp hoøi, bieát raèng taâm coù ñònh hay khoâng, haønh giaû quaùn sanh dieät cuûa taâm vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, khoâng chaáp thuû moät vaät gì ôû ñôøi.

Nhö vaäy laø quaùn taâm ôû nôi taâm. (Sñd., tr. 59).

Theá Naøo Laø Quaùn Phaùp ôû Nôi Caùc Phaùp?

Haønh giaû theo doõi naêm trieàn caùi ñeå thaáy roõ taâm mình ñang vöôùng maéc ôû trieàn caùi naøo. Hoaëc quaùn taùnh sanh dieät cuûa caùc trieàn caùi. Hoaëc quaùn phaùp ôû nôi Nguõ uaån (saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc), quaùn Nguõ uaån taäp khôûi, Nguõ uaån ñoaïn dieät vôùi chaùnh nieäm, tænh giaùc, nhieáp phuïc tham öu, khoâng chaáp thuû.

Hoaëc quaùn phaùp treân Luïc caên, Luïc traàn, do duyeân hôïp cuûa caên traàn kieát söû (tham, saân) khôûi, haønh giaû bieát caùc kieát söû khôûi leân trong mình vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc.

Hoaëc quaùn phaùp treân Thaát giaùc chi, xem trong thaân mình hieän ñang coù giaùc chi naøo (hoaëc ñaõ sanh, hoaëc chöa sanh...) vaø giöõ chaùnh nieäm, tænh giaùc.

Hoaëc quaùn phaùp treân Töù Thaùnh ñeá: ñaây laø Khoå, ñaây laø Khoå taäp, ñaây laø Khoå dieät, ñaây laø Khoå dieät ñaïo, quaùn taùnh sanh dieät cuûa caùc phaùp vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, khoâng chaáp tröôùc baát cöù vaät gì ôû ñôøi. Nhö theá laø tu taäp quaùn phaùp ôû nôi caùc phaùp.

Hoaëc Töù nieäm xöù coù theå trình baøy baèng caùch tu taäp theo doõi hôi thôû vaøo, hôi thôû ra vôùi möôøi saùu ñeà muïc:

Thaân nieäm xöù:

1. Hôi thôû vaøo daøi, toâi roõ bieát hôi thôû vaøo daøi,
Hôi thôû ra daøi, toâi roõ bieát hôi thôû ra daøi.

2. Hôi thôû vaøo ngaén, toâi bieát roõ hôi thôû vaøo ngaén,
Hôi thôû ra ngaén, toâi bieát roõ hôi thôû ra ngaén.

3. Caûm giaùc thaân haønh, toâi seõ thôû voâ,
Caûm giaùc thaân haønh, toâi seõ thôû ra.

4. An tònh thaân haønh, toâi seõ thôû voâ.
An tònh thaân haønh, toâi seõ thôû ra.

5. Caûm giaùc hyû thoï, toâi seõ thôû voâ / ra,

6. Caûm giaùc laïc thoï, toâi seõ thôû voâ / ra,

7. Caûm giaùc taâm haønh, toâi seõ thôû voâ / ra,

8. An tònh taâm haønh, toâi seõ thôû voâ / ra.

9. Caûm giaùc veà taâm, toâi seõ thôû voâ / ra,

10. Vôùi taâm haân hoan, toâi seõ thôû voâ / ra,

11. Vôùi taâm ñònh tænh, toâi seõ thôû voâ / ra,

12. Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi seõ thôû voâ / ra,

13. Quaùn voâ thöôøng, toâi seõ thôû voâ / ra,

14. Quaùn tan raõ, toâi seõ thôû voâ / ra,

15. Quaùn hoaïi dieät, toâi seõ thôû voâ / ra,

16. Quaùn töø boû, toâi seõ thôû voâ / ra.

Phaàn noùi veà noäi dung cuûa Töù nieäm xöù ñaõ haøm chöùa nhöõng chæ daãn cô baûn nhaát cho haønh giaû tu taäp Thieàn ñònh. Phaàn naøy ñi saâu vaøo thöïc hieän, neân seõ trình baøy cuï theå hôn veà nhöõng böôùc ñi tu taäp Thieàn ñònh maø haønh giaû caàn bieát vaø haønh.

Ñieàu ñôn giaûn thöù nhaát laø theá ngoài kieát-giaø vaø söï ñieàu hoøa thaân. Ngoài kieát-giaø laø ngoài xeáp cheùo chaân theo theá hoa sen (coù theå ñaët chaân phaûi leân chaân traùi tröôùc, hay ngöôïc laïi). Theo kinh nghieäm truyeàn thöøa cuûa vieäc tu taäp Thieàn, theá ñeå tay toát nhaát laø ñaët baøn tay phaûi treân baøn tay traùi, hai baøn tay ñaët leân loøng baøn chaân (noùi vaäy thoâi, chöù neáu baïn ñaët baøn tay traùi treân baøn tay phaûi cuõng ñöôïc, tröôøng hôïp vôùi ngöôøi cuït tay, khoâng coù moät trong hai baøn tay thì vaãn haønh Thieàn ñöôïc vaø vaãn coù keát quaû nhö thöôøng). Giöõ löng thaúng ñöùng, ñaây laø ñieàu caàn phaûi thöïc hieän. Mieäng kheùp kín, maét thì kheùp nheï (coù theå môû maét, nhöng trong tröôøng hôïp naøy ta raát deã rôi vaøo taùn loaïn). Ta taäp ngoài nhö theá naøy vaø theo doõi hôi thôû vaøo, ra cho ñeán khi naøo ta ngoài ñöôïc chöøng 60 phuùt ñeán 90 phuùt maø nghe thaân nhieät ñieàu hoøa, thaân khoâng ñau, khoâng meät moûi, thì baáy giôø coù theå goïi böôùc tu taäp thaân ñieàu hoøa taïm oån (caàn nhôù raèng khi ngoài, hai ñaàu goái cuûa ta phaûi saùt neàn ngoài, ta coù theå duøng goái loùt baøn toïa).

Ñieàu ñôn giaûn thöù hai laø ñieàu hoøa hôi thôû. Ta vöøa thôû vaøo, ra vöøa theo doõi hôi thôû aáy. Taäp theá naøo ñeå hôi thôû vaøo, ra raát laø nheï nhaøng, khoâng ñoäng thaønh tieáng vaø khoâng ngaït (thôû baèng muõi maø khoâng phaûi baèng buïng, vaø hít vaøo cho ñeán ngöïc hay saâu hôn moät ít). Khi naøo hôi thôû vaøo, ra nheï nhaøng nhö coù nhö khoâng trong suoát khoaûng thôøi gian ngoài ñeà caäp ôû treân (chöøng saùu möôi phuùt ñeán chín möôi phuùt) thì baáy giôø hôi thôû taïm goïi laø ñöôïc ñieàu hoøa - khi naøo haønh giaû nhaäp Töù Thieàn thì hôi thôû môùi thöïc söï ñieàu hoøa (hôi thôû ngöng).

Ñieàu ñôn giaûn thöù ba laø ñeå nieäm tröôùc maët. Ñeå nieäm tröôùc maët laø khoâng ñeå cho taâm, yù mình chaïy taùn loaïn theo caùc ñoái töôïng (ôû trong cuõng nhö ôû ngoaøi taâm) moät caùch voâ ñònh, nghóa laø chæ ñeå taâm döøng laïi ôû moät vuøng tröôùc maët mình. Vuøng ñeå taâm aáy laø hôi thôû vaøo ra, hoaëc laø aán ñöôøng (ôû giöõa hai chaân maøy), hoaëc laø nhaân trung (ôû döôùi choùt muõi), hoaëc ôû ñaàu choùt muõi, hoaëc ôû ñôn ñieàn, hoaëc ôû trong loøng baøn tay cuûa haønh giaû, hoaëc moät vuøng dieän tích nhoû tröôùc maët trong taàm nhìn cuûa maét xuyeân qua ñaàu choùt muõi.

Laøm ñöôïc thaønh thaïo ba ñieàu giaûn ñôn treân laø ta môùi chæ ñuû ñieàu kieän thöïc hieän ñöôïc ñieàu maø Theá Toân daïy ôû trong caùc Kinh laø: "Vò Tyû-kheo ñi ñeán khu röøng, ñi ñeán goác caây, hay ñi ñeán caên nhaø troáng, vaø ngoài kieát giaø, löng thaúng vaø an truù chaùnh nieäm tröôùc maët".

(Ngaøy xöa, chö vò Tyû-kheo haønh ñaïo ôû trong caùc caùnh röøng nhoû cuûa AÁn Ñoä neân môùi ñi ñeán goác caây, khu röøng, caên nhaø troáng. Ngaøy nay chuùng ta coù theå ñi vaøo Thieàn ñöôøng, hoaëc phoøng Thieàn ôû tö thaát, hoaëc ngay caû ôû phoøng nghæ. Chuùng ta khoâng caàn phaûi baän taâm ñeán giôø khaéc ngoài Thieàn phaûi laø Tyù, Ngoï, Meïo, Daäu... hay maët höôùng veà phöông Baéc, Ñoâng, Taây, v.v...).

Tieáp theo, böôùc tu taäp naøy môùi thöïc söï laø troïng ñieåm: ñaáy laø böôùc ñieàu hoøa taâm. Töø ñaây, haønh giaû haún nhieân ñi vaøo tu taäp Töù nieäm xöù.

* Veà Thaân Nieäm Xöù:

Theo doõi hôi thôû vaøo, ra laø taäp nieäm löïc vaø taäp buoäc taâm vaøo moät ñoái töôïng, vieäc theo doõi naøy töông ñoái khaù ñôn giaûn. Nghe thaân haønh (ñöôøng hôi thôû vaø caû toaøn thaân) thì ñoøi hoûi söï theo doõi chaêm chuù hôn, moät söï ngöng taâm maïnh hôn. Coâng vieäc naøy caàn phaûi taäp coâng phu hôn söï theo doõi hôi thôû chuùt ñænh... Nhöng taäp nhieáp taâm vaø thaân ñeå thaân haønh an tònh, ñeå taát caû yeáu toá ñoäng cuûa thaân (hôi thôû ñoäng, thaân nhieät noùng...) ñöôïc nhieáp tònh thì ñoøi hoûi noã löïc nhieàu hôn. Neáu thaân vaø hôi thôû ñaõ ñieàu hoøa thì haún nhieân thaân haønh deã an tònh. Noùi laø an tònh thaân haønh, nhöng khi taäp thì taâm caàn phaûi ñöôïc thu nhieáp laïi, thaân haønh môùi an tònh, neáu taâm traïo cöû, dao ñoäng, hôi thôû seõ töùc, thaân deã noùng leân vaø nhö theá thaân haønh khoù an tònh. Do ñoù, ôû ñeà muïc caûm giaùc thaân haønh vaø an tònh thaân haønh coù ghi theâm ba chöõ "vò aáy taäp".

Ñieàu quan troïng nhaát khi thöïc taäp thaân haønh nieäm aáy laø haønh giaû caàn vaän duïng taâm tu taäp cho coù keát quaû ba ñieåm troïng yeáu naøy: "Tinh caàn, chaùnh nieäm tænh giaùc, vaø cheá ngöï tham öu ôû ñôøi".

Tinh caàn seõ xua ñi khoûi taâm thöùc nhöõng taâm lyù meät moûi, thuï ñoäng, xua tan moät phaàn hoân traàm. Chaùnh nieäm tænh giaùc laø giöõ taâm lyù khoâng rôi vaøo tham, khoâng rôi vaøo saân, maø cuõng khoâng rôi vaøo voâ kyù, taâm an truù trong söï thöùc tænh raèng caùc phaùp laø Voâ ngaõ, Voâ thöôøng vaø Khoå ñau. Nhôø giaùc tænh Voâ ngaõ maø taâm haønh giaû ngaên ñöôïc caùc tham öu ñaõ sanh, khieán chuùng ngöng khôûi, ngaên ñöôïc caùc tham öu chöa sanh seõ khoâng sanh. Nhôø giaùc tænh caùc phaùp höõu vi laø Voâ thöôøng vaø ñau khoå maø taâm sanh nhaøm chaùn, ly tham, nhôø ñoù maø caùc tham taâm vaø öu taâm bieán maát. Ñaây laø taâm lyù loaïi tröø Naêm trieàn caùi ñeå ñi vaøo Thieàn ñònh, vaø ñi saâu vaøo Thieàn ñònh. Caùi goïi laø Thieàn ñònh (hay ñònh) laø chaùnh nieäm tænh giaùc aáy, maø khoâng phaûi laø caùc coâng phu ngoài hay thôû. Chính töø söï khaùc bieät caïn, saâu cuûa möùc ñoä giaùc tænh, ly tham maø xaùc ñònh vò trí cuûa haønh giaû laø phaøm phu, höõu hoïc hay voâ hoïc.

Do ñieåm quan troïng cuûa haønh Thieàn laø ôû choã nhieät taâm, tinh caàn, chaùnh nieäm tænh giaùc, vaø nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi, maø khoâng phaûi laø do theá ngoài hay caùch thôû, neân haønh giaû coù theå haønh Thieàn trong khi ñi, ñöùng, naèm, ngoài, aên côm, laøm vieäc, v.v... mieãn raèng haønh giaû giöõ ñöôïc chaùnh nieäm tænh giaùc.

Coù nhöõng luùc taâm yù chìm xuoáng, khoù phaùt khôûi tinh taán, haønh giaû caàn nhìn saâu vaøo voâ thöôøng cuûa thaân, taâm mình vaø cuûa cuoäc soáng, nhôù kyõ ñôøi ngöôøi chæ soáng qua hôi thôû, mong manh nhö hôi thôû thì töï khaéc taâm tinh taán tu taäp phaùt khôûi.

Coù nhöõng luùc taâm lyù laïi dao ñoäng, tham taâm daáy khôûi, daáy leân nhieàu mô öôùc cho töï thaân thì baáy giôø haønh giaû caàn quaùn caùc baát tònh cuûa töï thaân, cuûa tha nhaân vaø cuûa cuoäc soáng tham taâm seõ chìm laõng, ly duïc taâm höng khôûi.

Coù nhöõng luùc taâm thöùc naëng neà, nhöõng öu tö veà töï thaân trôû neân dao ñoäng, baát an, baáy giôø haønh giaû quaùn ba möôi hai thöù cuûa thaân (töø loøng baøn chaân leân ñeán toùc), quaùn thaät kyõ, nhìn nhieàu laàn nhö theá cho ñeán moät luùc haønh giaû boãng döng nhaän ra caùi yù nghóa buoàn cöôøi cuûa caùi goïi laø "töï ngaõ". Haønh giaû seõ böøng saùng luoân veà caùi voâ nghóa cuûa nhöõng öu tö cuøng vôùi nhöõng giaác moäng xaây döïng cho töï ngaõ hay xaây döïng xung quanh töï ngaõ. Taïi ñaây, haønh giaû seõ caûm thoï moät caùi gì haân hoan, nheï nhaøng, thanh thaûn cuûa taâm lyù vöøa gôõ ra khoûi moät soá vöôùng maéc.

Bình thöôøng, haønh giaû cuõng coù theå quaùn ba möôi hai vaät baát tònh cuûa thaân aáy, hoaëc quaùn Naêm uaån, hoaëc Boán ñaïi (hay Saùu ñaïi), nhöõng yeáu toá giaû hôïp neân caùi goïi laø töï ngaõ. Haønh giaû tö duy treân cô sôû Möôøi hai nhaân duyeân ñeå thaáy roõ caùi goïi laø thaân vaø taâm cuûa mình chæ laø giaû töôùng, chuùng thöïc söï khoâng phaûi laø mình, khoâng phaûi laø cuûa mình vaø khoâng phaûi laø töï ngaõ cuûa mình. Do thaáy nhö vaäy maø rôøi khoûi caùc chaáp tröôùc vaøo söï vaät, ly tham, ly saân; nhôø ly tham maø giaûi thoaùt ñeán. ÔÛ vò trí phaøm phu thì nhôø ly duïc maø vaøo sô Thieàn; ôû boán Thieàn Saéc giôùi, nhôø ly tham, ly thuû maø ñaéc Thaùnh quaû. ÔÛ vò trí höõu hoïc nhôø ly tham, ly thuû maø lìa voâ minh, taän tröø caùc laäu hoaëc. Haønh giaû neân nghieâng naëng veà quaùn Nhaân duyeân, Voâ ngaõ, Voâ thöôøng nôi thaân Boán ñaïi, Naêm uaån, Möôøi hai xöù maø khoâng neân ñi saâu vaøo quaùn baát tònh, bôûi leõ taâm lyù cuûa ngöôøi quaùn baát tònh, do khoâng quaùn thieän xaûo, coù theå rôi vaøo chaùn naûn, meät moûi maø gaây ra nguy hieåm.

Moät ñieàu haønh giaû caàn nhaän thöùc thaät roõ tröôùc khi ñi saâu vaøo Thieàn quaùn, hay ñi saâu vaøo tu taäp Thaân nieäm xöù, laø lôøi daïy cuûa Theá Toân khoâng bao giôø troáng roãng, luoân luoân trong ñoù coù chuyeân chôû thöïc taïi. Ñöøng coù vì thaáy hình thöùc trình baøy caùc ñeà muïc cuûa Töù nieäm xöù ñôn giaûn maø ngôø vöïc hieäu quaû cuûa phaùp moân tu taäp naøy. Haønh giaû haõy thöïc taäp ñuùng lôøi Kinh daïy, thöïc taäp nhieàu laàn cho nhuaàn nhuyeãn ñeå chöùng nghieäm caùc caûnh giôùi Thieàn vaø giaûi thoaùt theo coâng phu tu taäp cuûa mình.

Haønh giaû ñöøng bao giôø chôø ñôïi nhöõng saûn phaåm töông töôïng cuûa tö duy, nhöõng aûo giaùc cuûa tu taäp, ngoaïi tröø taâm lyù ly tham, ly saân vaø ly si. Haønh giaû cuõng ñöøng mong ñôïi quaù nhieàu ôû moät vò Sö höôùng daãn caùc phöông phaùp ñoái trò caùc voïng töôûng, caùc aûo giaùc, bôûi vì töï thaân cuûa phaùp moân Töù nieäm xöù ñaõ laø bieän phaùp ñoái trò ñuû moïi thöù taâm bònh roài. Haønh giaû chæ giöõ quyeát taâm thöïc haønh nghieâm tuùc Töù nieäm xöù, hay nieäm hôi thôû vaøo, hôi thôû ra, thì sôùm hay muoän Thieàn ñònh vaø giaûi thoaùt quyeát ñònh seõ ñeán vôùi haønh giaû.

Vieäc thöïc haønh chæ nghieâm tuùc khi naøo haønh giaû coù caùi nhìn oån ñònh veà töï thaân vaø cuoäc ñôøi. Ñaáy laø chaùnh kieán thaáy raèng ham muoán saéc, thanh, höông, vò, xuùc, ham muoán hieän höõu hay voâ höõu laø löûa phieàn naõo ñoát chaùy haïnh phuùc an laïc cuûa mình. Thaáy roõ nhö vaäy haønh giaû môùi xaû boû ham muoán vaø môùi an truù ñöôïc trong chaùnh nieäm tænh giaùc. Chöøng naøo haønh giaû coøn yeâu ham muoán aáy, coøn öa thích noù, thì chöøng aáy laäu hoaëc coøn chaûy maïnh trong doøng taâm cuûa haønh giaû vaø ngaên caûn moïi thaønh töïu Thieàn ñònh cuûa haønh giaû. Chæ coù moät ham muoán maø haønh giaû coù theå naém giöõ, ñoù laø ham muoán ñoát chaùy heát caùc ham muoán keå treân.

Phaàn lôùn caùc roái loaïn cuûa Thieàn ñònh nhö laø traïo cöû, hoân traàm, caùc sôï haõi laøm dao ñoäng taâm lyù ñeàu baét nguoàn töø loøng ham muoán caùc traàn vaø caùc caûm thoï. Cho ñeán khi naøo haønh giaû thaáy loøng ham muoán caùc traàn (vaø caùc caûm thoï) buoâng xuoáng nhö moät böùc maøn ruõ xuoáng, thì cho ñeán khi aáy haønh giaû ñaày hy voïng chôø ñôïi caùc Thieàn taâm. Nhöng cho ñeán khi naøo loøng ham muoán aáy coøn ñöôïc nuoâi döôõng, thì cho ñeán khi aáy haønh giaû duø coù noã löïc theá naøo cuõng chæ chôø ñôïi Thieàn ñònh ñeán trong voâ voïng.

* Veà Thoï Nieäm Xöù:

Töông töï coâng phu tu taäp Thaân nieäm xöù, haønh giaû theo doõi caùc caûm thoï laïc, khoå, phi khoå phi laïc khôûi leân trong töï thaân, noù khôûi leân nhö theá naøo thì ghi nhaän nhö theá aáy vaø khoâng ñeå cho taâm lyù dao ñoäng vì tham khôûi, saân khôûi hay si khôûi. Bieát vaø phaân tích caùc caûm thoï theo caùi nhìn duyeân sinh ñeå giaùc tænh ñi ra khoûi caùc tham aùi vaø chaáp thuû.

Caûm thoï khôûi leân laø do caùc nhaân duyeân sinh (do xuùc maø coù thoï), vaø dieät ñi cuõng do duyeân dieät. Noù laø khoâng thaät. Noù sinh dieät ôû ngoaøi söï kieåm soaùt cuûa haønh giaû neân khoâng theå xem noù laø cuûa haønh giaû, laø chính haønh giaû hay laø töï ngaõ cuûa haønh giaû. Giaùc tænh nhö vaäy thì caùc tham aùi vaø chaáp thuû laéng dòu daàn cho ñeán taét haún.

* Veà Taâm Nieäm Xöù:

Möùc ñoä laéng taâm cuûa haønh giaû theo doõi caùc taâm haønh thì saâu hôn laø möùc ñoä laéng taâm theo doõi caùc thaân haønh. Möùc ñoä laéng loøng ñeå theo doõi caùc taâm nieäm coù tham, saân, si hay khoâng coù tham, saân, si laïi teá nhò hôn vaø traàm laéng hôn. ÔÛ ñaây, trí tueä (chaùnh kieán vaø chaùnh tö duy) laøm vieäc nhieàu hôn vaø do ñoù phaùt trieån maïnh hôn.

Giaùc tænh tröôùc caùc dieãn bieán cuûa taâm lyù beân trong chính laø coâng vieäc haønh xaû, loaïi tröø caùc chaáp thuû tröôùc veà caùc söï vaät ôû beân trong cuõng nhö ôû beân ngoaøi. Caøng giaùc tænh, khoâng chaáp tröôùc thì taâm caøng ñi saâu vaøo ñònh vaø tueä. Ngöôïc laïi, caøng naém giöõ, hay phaûn öùng tröôùc caùc söï kieän sinh dieät cuûa taâm lyù thì laïi caøng laøm cho taâm dao ñoäng, rôøi khoûi ñònh xaû, nhaát taâm. Ngay caû khi taâm lyù truù trong caùc Thieàn caûnh (ñònh), haønh giaû cuõng chæ ghi nhaän laø taâm thuoäc ñònh, vaø giaùc tænh ngay raèng ñaây laø phaùp höõu vi, do duyeân tu taäp maø sinh, vaø rôøi khoûi caùc chaáp tröôùc vaøo caùc Thieàn caûnh aáy. Taâm giaùc tænh naøy noåi baät saéc thaùi tueä giaùc vaø giaûi thoaùt.

* Veà Phaùp Nieäm Xöù:

Haønh giaû phaân tích, quaùn saùt Naêm trieàn caùi ñang sinh dieät ôû trong mình: chuùng do duyeân sinh vaø do duyeân dieät. Do nhaân duyeân naøo maø caùc trieàn caùi sinh thì cuõng do nhaân duyeân aáy maø ñoaïn dieät caùc trieàn caùi. Hoaëc quaùn thaân Naêm uaån naøy: Naêm uaån taäp khôûi, Naêm uaån ñoaïn dieät vaø con ñöôøng ñöa ñeán Naêm uaån ñoaïn dieät. Thaáy Naêm uaån laø giaû töôùng, khoâng phaûi laø cuûa ta, khoâng phaûi laø ta, khoâng phaûi laø töï ngaõ cuûa ta ñeå lìa chaáp thuû ngaõ vaø phaùp. Ñaây laø thaáy trong Thieàn quaùn, theo doõi caùc quaù trình taâm vaø vaät lyù, maø khoâng phaûi thaáy töø söï phaân tích cuûa tö duy.

Vì Naêm uaån laø Voâ ngaõ, neân khi laïc thoï, khoå thoï ñeán, lieàn thaáy Voâ ngaõ tính, duyeân sinh tính cuûa noù maø khoâng chaáp thuû khoå, laïc, khoâng ñaém laïc vaø khoâng öu veà khoå.

Töông töï, nhìn saâu Saùu xuùc xöù hay Möôøi hai xöù ñeå thaáy raèng Saùu noäi xöù vaø Saùu ngoaïi xöù khoâng phaûi laø kieát söû, chuùng khoâng troùi buoäc haønh giaû, maø chæ coù tham hay saân laø kieát söû. Maét vaø saéc khoâng phaûi laø kieát söû, nhöng khi maét tieáp xuùc vôùi saéc traàn thì tham aùi khôûi leân, tham aùi môùi laø caùi troùi buoäc haønh giaû trong khoå ñau sinh töû. Haønh giaû lieàn giaùc tænh ñi ra khoûi tham aùi, hoaëc phaûi taùc quaùn töôûng baát tònh nôi saéc vaø maét, hoaëc phaûi thaáy giaû töôùng cuûa saéc vaø maét ñeå khôûi leân giaùc tænh.

Hoaëc quaùn phaùp qua Thaát giaùc chi, xem trong taâm haønh giaû hieän ñang coù hay chöa coù giaùc chi naøo. Giaùc chi naøo ñaõ coù thì tieáp tuïc laøm cho sung maõn, nhuaàn nhuyeãn; giaùc chi naøo chöa coù thì tu taäp, laøm cho phaùt khôûi. Caên baûn laø haønh giaû vaãn giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc. Töø chaùnh nieäm tænh giaùc maø caùc giaùc chi kia phaùt khôûi vaø khi caùc giaùc chi phaùt khôûi, haønh giaû vaãn truù chaùnh nieäm tænh giaùc. Thaønh thöû, khi caùc Thieàn taâm (hyû, khinh an, xaû, ñònh) xuaát hieän thì tueä giaùc coù maët ôû ñoù nhö laø "linh hoàn" cuûa caùc Thieàn taâm, vaø nhö laø chính chaùnh nieäm tænh giaùc ñoù (tueä giaùc chính laø noäi dung cuûa chaùnh nieäm tænh giaùc).

Hoaëc quaùn phaùp qua Töù Thaùnh ñeá, haønh giaû thaáy roõ Khoå, thaáy roõ Khoå taäp, Khoå dieät vaø Khoå dieät ñaïo, thaáy roõ taùnh sinh vaø dieät cuûa caùc phaùp, trong khi quaùn nhö vaäy, haønh giaû giöõ chaùnh nieäm, tænh giaùc.

Ñeán ñaây, haønh giaû ñaõ thaáy roõ, treân suoát loä trình tu taäp cuûa Ñaïo ñeá hay laø treân con ñöôøng Thieàn ñònh, chaùnh nieäm tænh giaùc laø yeáu toá taâm thöùc troïng yeáu nhaát; noù coù maët töø böôùc ñi ñaàu tieân cho ñeán böôùc ñi cuoái cuøng.

Veà vieäc tu taäp möôøi saùu ñeà muïc cuûa nieäm hôi thôû vaøo hôi thôû ra thì coù nhieàu caáp ñoä, töø khôûi ñaàu cho ñeán cao ñieåm.

Caáp ñoä moät:

Haønh giaû chæ noùi thaàm möôøi saùu ñeà muïc aáy vaø theo doõi hôi thôû vaøo ra, theá naøo ñeå cho caâu noùi thaàm nhòp nhaøng theo ñoaïn ñöôøng cuûa hôi thôû ra vaøo aáy. Dó nhieân haønh giaû phaûi ngoài ñuùng theo theá kieát-giaø. Haønh giaû coù theå noùi thaàm moãi ñeà muïc hai, ba hay nhieàu hôn ba laàn, tuøy theo thôøi gian haønh giaû ngoài trong moãi thôøi tu taäp. Moät thôøi gia sau (coù theå laø moät tuaàn, hai tuaàn, moät thaùng hay hai thaùng) cho ñeán khi haønh giaû taäp thaønh thaïo nhö theá vaø caûm thaáy vöøa ñuû, khoâng muoán taäp tieáp nhö theá nöõa, thì haønh giaû böôùc qua taäp caáp ñoä hai.

Caáp ñoä hai:

Haønh giaû khoâng phaûi noùi thaàm möôøi saùu ñeà muïc nöõa, maø theo doõi thaân vaø taâm theo noäi dung cuûa möôøi saùu ñeà muïc aáy, vöøa theo doõi hôi thôû vaøo ra. Trong suoát thôøi gian ngoài tònh naøy, haønh giaû luoân luoân coá giöõ nieäm ôû trong möôøi saùu ñeà muïc, ñöøng ñeå nieäm chaïy laïc ra ngoaøi, cuõng ñöøng ñeå mình rôi vaøo hoân traàm, thuïy mieân hoaëc voâ kyù. Laøm nhö vaäy thì haønh giaû vöøa noã löïc ñeå loaïi boû hoân traàm, thuïy mieân, vöøa loaïi boû traïo cöû vaø vöøa ngaên khoâng ñeå cho caùc duïc nieäm, saân nieäm, voïng nieäm khôûi leân. Laøm nhö vaäy laø haønh giaû taäp laéng daàn taâm, kieåm soaùt taâm vaø laøm chuû taâm. Haønh giaû taäp cho ñeán ñoä töông ñoái thuaàn thuïc, cho ñeán khi vöøa thuaàn thuïc, vöøa khoâng muoán ñi xa theâm veà loái taäp naøy nöõa thì haønh giaû böôùc qua thöïc taäp caáp ñoä ba.

Caáp ñoä ba:

ÔÛ caáp ñoä naøy, haønh giaû caàn ñaït ñeán ñoä hôi thôû töông ñoái ñieàu hoøa ñaõ, roài môùi ñi vaøo. Haønh giaû vaãn tieáp tuïc theo doõi hôi thôû, xem hôi thôû nhö laø ñoái töôïng chính ñeå buoäc taâm, vöøa theo doõi thaân haønh, bieát roõ ñöôøng hôi thôû vaøo ra vaø caûm giaùc cuûa toaøn thaân, chæ bieát roõ vaø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc. ÔÛ ñeà muïc thöù tö (an tònh thaân haønh), haønh giaû coù theå thöïc taäp döøng laïi ôû ñoù vôùi thôøi gian laâu hôn thôøi gian cuûa ñeà muïc soá moät, hai vaø ba. Taïi ñaây haønh giaû khôûi taâm tinh caàn, noã löïc ñeå nhieáp an thaân haønh. Töø ñeà muïc soá naêm (caûm giaùc hyû thoï...) cho ñeán ñeà muïc soá möôøi hai (vôùi taâm giaûi thoaùt...) haønh giaû cuõng haønh nhieáp taâm töông töï theá naøo ñeå höôùng ñeán noäi dung cuûa caùc ñeà muïc naøy. Vôùi ñeà muïc soá möôøi ba, möôøi boán, möôøi laêm, vaø möôøi saùu, trong caáp ñoä ba naøy, haønh giaû chæ khôûi töôûng maø thoâi, chöa voäi khôûi quaùn. Neáu haønh giaû caûm thaáy muoán nhieáp taâm nhieàu hôn laø theo doõi hôi thôû, thì haønh giaû coù theå chæ thænh thoaûng theo doõi hôi thôû vaøo ra ñeå ñieàu hoøa hôi thôû maø thoâi. Ñieåm thöïc haønh quan troïng ôû ñaây vaãn laø giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, nhieät taâm tinh caàn vaø nhieáp phuïc tham öu.

Taát caû noã löïc theo doõi hôi thôû vaø nhieáp taâm ôû caû ba caáp ñoä naøy (moät, hai vaø ba) ñeàu laø noã löïc tu taäp nieäm löïc, haønh Thieàn chæ.

Caáp ñoä boán:

Haønh giaû taäp buoäc nieäm vaøo ñoái töôïng tu saâu hôn, taäp khôûi nieäm (hay laøm cho maïnh) nhieät taâm tinh caàn baèng nhieàu caùch, chaúng haïn nghó ñeán voâ thöôøng cuûa thaân, taâm mình vaø cuûa moïi hieän töôïng cuûa cuoäc soáng ñeå khôûi nieäm tinh caàn, nhieät taâm. Söï nhieät taâm tu, vaø söùc maïnh tinh caàn, tinh caàn löïc maïnh seõ giuùp haønh giaû ñoái trò hoân traàm vaø traïo cöû (ñaëc bieät laø ñoái trò hoân traàm) höõu hieäu hôn. Baáy giôø laø luùc haønh giaû ñang tu taäp ñònh löïc haønh Thieàn chæ.

Caáp ñoä naêm:

Haønh giaû vaãn tieáp tuïc haønh trì ôû caáp ñoä boán, ôû khoaûng thôøi gian ñaàu cuûa thôøi ngoài Thieàn (chöøng ba möôi phuùt ñaàu hay boán möôi phuùt ñaàu). Tieáp theo haønh giaû taäp haønh Thieàn quaùn ñeå tröïc tieáp ñoái trò Naêm trieàn caùi (traïo cöû, hoân traàm, duïc, saân vaø nghi). Phaàn taùc quaùn nhö theá naøo ñeå ñoái trò Naêm trieàn caùi naøy seõ ñöôïc trình baøy rieâng ôû phaàn tieáp theo, trong tieát naøy.

Caáp ñoä saùu:

Haønh giaû thöïc taäp cho nhuaàn nhuyeãn veà khôûi quaùn vaø truù quaùn trong nghóa voâ thöôøng tan raõ, hoaïi dieät, vaø töø boû (ñeà muïc möôøi ba, möôøi boán, möôøi laêm vaø möôøi saùu). Ñaây laø böôùc ñaàu taäp Thieàn quaùn. ÔÛ caáp ñoä saùu naøy, haønh giaû taäp xen keû Thieàn chæ vaø Thieàn quaùn, tuøy theo taâm lyù thích öùng cuûa haønh giaû töøng thôøi, ngoài Thieàn thích hôïp vôùi chæ hay quaùn. Heã taâm nghieâng veà traïo cöû thì haønh Thieàn chæ, heã taâm rôi vaøo thuï ñoäng thì haønh Thieàn quaùn. Ñieåm chuû yeáu ôû ñaây khoâng phaûi laø chæ hay quaùn, maø laø ñoái trò höõu hieäu hoân traàm vaø traïo cöû, giöõ taâm quaân bình ôû chaùnh nieäm tænh giaùc.

Trong saùu caáp ñoä naøy, haønh giaû caàn nhaän thöùc thaät roõ caùc ñieåm döôùi ñaây:

1. Tuy laø phöông tieän trình baøy laøm saùu caáp ñoä treân, nhöng treân thöïc teá khoâng theå ñaùnh giaù caáp ñoä naøo laø tu taäp vaøo Thieàn chæ vaø Thieàn quaùn saâu hôn caùc caáp ñoä kia. Vaøo saâu Thieàn chæ vaø Thieàn quaùn laø caên cöù vaøo hieäu quaû maø haønh giaû ñaït ñöôïc ôû tinh caàn löïc, ôû möùc ñoä chaùnh nieäm tænh giaùc vaø ôû möùc ñoä nhieáp phuïc caùc tham öu ôû ñôøi. Sau khi thöïc haønh ñeán caáp ñoä saùu, haønh giaû coù theå trôû laïi haønh töøng caáp ñoä, töø caáp ñoä moät ñeán caáp ñoä naêm (hoaëc goàm caû caáp ñoä saùu), nhöng baáy giôø haønh giaû haønh vôùi kinh nghieäm môùi, vôùi tö theá cuûa taâm thöùc mình vôùi möùc ñoä chaùnh nieäm tænh giaùc saâu hôn, beàn hôn, vöõng hôn, vaø dó nhieân haønh giaû seõ ñaït ñöôïc keát quaû môùi, khaû quan hôn coâng phu tu taäp tröôùc.

2. Neáu taâm lyù, caên cô cuûa haønh giaû ít thích hôïp, hay khoù thích hôïp vôùi Thieàn quaùn, thì haønh giaû chæ caàn haønh chuyeân caáp ñoä moät hoaëc caáp ñoä hai maø thoâi. Ñieåm troïng yeáu ôû ñaây vaãn laø ôû nhieät taâm tinh caàn, chaùnh nieäm tænh giaùc, vaø nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi.

3. Veà caùc caûm thoï hyû, caûm thoï laïc, haân hoan taâm khôûi leân khoâng phaûi do haønh giaû phaûi laøm gì khaùc ñeå cho chuùng khôûi leân, cuõng khoâng phaûi haønh giaû phaûi thôû nhö theá naøo vaø ngoài tònh trong thôøi gian bao laâu ñoù ñeå chuùng khôûi leân, cuõng khoâng phaûi haønh ôû caáp ñoä naøo ñoù chuùng môùi khôûi leân, maø chuùng khôûi leân laø khôûi leân töø nieäm löïc, töø chaùnh nieäm tænh giaùc cuûa haønh giaû. Quan troïng laø tu taäp xaây döïng nieäm löïc naøy. Haønh giaû caàn bieát kieân nhaãn chôø ñôïi baét ñaàu töø khi nhaän ra con ñöôøng mình ñang thöïc taäp Töù nieäm xöù naøy laø ñuùng, tin töôûng vaøo phaùp moân naøy vaø coù theå quyeát taâm tu taäp phaùp moân naøy. Chæ caàn haønh nhieàu laàn cho thaät nhuaàn nhuyeãn, vaø chôø ñôïi.

4. Haønh giaû haønh Thieàn quaùn, khi chöa ñaéc ñònh chæ coù taùc duïng laø ñeå quaân bình taâm lyù, ñeå ñoái trò vôùi caùc taâm lyù thuï ñoäng vaø ñeå ñoái trò duïc taâm, saân taâm vaø si taâm ôû caáp ñoä thoâ thieån. Neáu haønh giaû naëng veà Quaùn thì deã rôi vaøo traïo cöû; neáu naëng veà Chæ thì deã rôi vaøo hoân traàm. Haún laø trong luùc Thieàn quaùn, taâm thöùc cuûa haønh giaû coù theå khôûi tín, hyû, haân hoan vaø caû laïc, nhöng thöôøng thì haønh giaû khoù truù laâu trong hyû vaø laïc naøy, nghóa laø vaãn khoù ñaéc ñònh cho ñeán khi Naêm trieàn caùi thöïc söï bò ñaåy lui haún.

Khi haønh giaû ñaõ ñaéc ñònh roài, toái thieåu laø Sô thieàn, thì haønh giaû coù theå haønh quaùn nhö mình muoán. Baây giôø, haønh giaû deã nhaän ra mình phaûi laøm gì khi ngoài Thieàn. Theá Toân daïy, cho ñeán Töù thieàn thì vieäc haønh Thieàn quaùn môùi thöïc söï höõu hieäu trong vieäc ñoaïn tröø caùc laäu hoaëc. Ngoaøi caùc caên cô ñaëc bieät coù trí tueä beùn, caùc caên cô khaùc chæ neân haønh Thieàn quaùn coù giôùi haïn ñeå ñi vaøo Nhò thieàn, Tam thieàn vaø Töù thieàn. Duø haønh chæ hay haønh quaùn thì cô sôû truù taâm cuûa haønh giaû vaãn laø chaùnh nieäm tænh giaùc.

5. Phaùp moân Töù nieäm xöù hay nieäm hôi thôû vaøo, hôi thôû ra laø phaùp moân tu taäp treân caên baûn nieäm löïc neân phuø hôïp vôùi moïi caên cô trong moïi thôøi, haønh giaû ñöøng khôûi nghi taâm. Moïi caên cô ñeàu coù theå haønh nieäm hôi thôû vaøo, hôi thôû ra theo möôøi saùu ñeà muïc treân, treân caên baûn nhieät taâm tinh caàn, chaùnh nieäm tænh giaùc, vaø nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi, vaø ñeàu coù theå ñi vaøo ñònh sôùm hay muoän.

6. Haønh giaû caàn bieát roõ raøng khi caûm giaùc hyû thoï chöa khôûi leân thì caàn tu taäp nhieáp phuïc caùc trieàn caùi ñeå hyû thoï khôûi leân, nhöng khi caùc trieàn caùi laéng xuoáng thì baáy giôø hyû taâm trôû thaønh yeáu toá ñoäng gaây neân traïo cöû. Haønh giaû caàn nhieáp taâm chaùnh nieäm tænh giaùc ñeå moät maët ngaên traïo cöû, moät maët nhieáp nieäm ñeå ñi vaøo laïc thoï. Khi hyû thoï chìm laéng ñeå laïi laïc thoï moät mình thì baáy giôø laïc thoï trôû neân ñoäng vaø ñöa taâm vaøo traïo cöû (ôû caáp ñoä nheï hôn), baáy giôø haønh giaû caàn chaùnh nieäm tieáp tuïc nhieáp taâm an tònh vaø truù xaû.

Taâm haân hoan cuõng theá, thoaït ñaàu thì caàn coù taâm haân hoan ñeå deã vaøo ñònh, nhöng sau khi haân hoan khôûi thì taâm lyù aáy trôû neân ñoäng ôû moät caáp ñoä khaùc, baáy giôø caàn phaûi nhieáp taâm tònh chi. Khi truù taâm ôû tònh chæ laâu thì coù theå ñi vaøo taâm lyù cuûa hoân traàm thuï ñoäng (ôû caáp ñoä nheï khaùc), baáy giôø haønh giaû caàn giaùc tænh ñi ra, vaø truù nieäm ôû xaû, giaûi thoaùt.

Chuùng ta coù theå hình dung caùc ñieàu vöøa trình baøy ôû ñieåm nhaän thöùc thöù saùu naøy baèng ví duï maø tröôùc ñaây ñaõ ñeà caäp:

Thaày giaùo (hay coâ giaùo) duøng tieáng goõ baûng ñeå laøm cho caùc tieáng oàn aøo cuûa hoïc sinh trong lôùp laëng im, bôûi vì ñoù laø hieäu leänh cuûa thaày coâ giaùo baûo im. Nhöng khi hoïc sinh ñaõ im laëng, caùc tieáng noùi chuyeän oàn aøo ñaõ döùt, thì baáy giôø tieáng goõ baûng laïi gaây oàn aøo neáu thaày giaùo, coâ giaùo tieáp tuïc goõ baûng. Taùc duïng cuûa tieáng goõ baûng laø ñeå laøm im laëng caùc tieáng oàn khaùc trong lôùp. Khi tieáng oàn ñaõ laëng, thì tieáng goõ baûng cuõng caàn döøng laïi.

Cuõng theá, khi laøm cho taâm haân hoan khôûi (hay hyû taâm, laïc taâm khôûi) laø ñeå loaïi boû caùc taâm lyù thuï ñoäng, hoân traàm, saân haän. Khi caùc taâm lyù thuï ñoäng, hoân traàm, saân haän laéng roài thì haønh giaû caàn nhieáp nieäm ngay vaøo chaùnh nieäm tænh giaùc ñeå ñoái trò tham aùi.

Caùc ñeà muïc töø soá naêm ñeán soá möôøi hai noùi leân cho chuùng ta yù nghóa ñoù. Haønh nhö vaäy laø haønh Thieàn moät caùch thieän xaûo, seõ coù keát quaû toát.

7. Caùc voïng taâm, ñoäng taâm vaø caû hoân traàm thuïy mieân, ngoaøi nhöõng gì ñaõ taïo ra tröôùc khi tu, ñöôïc sinh khôûi do caùc nhaân duyeân, caùc nhaân duyeân naøy laø taát caû nhöõng gì ôû ñaèng tröôùc haønh giaû (caû trong vaø ngoaøi thaân taâm), chuùng hoaøn toaøn môùi meû, seõ keát hôïp vôùi nhau ñeå laøm daáy leân nhöõng voïng nieäm. Do ñoù haønh giaû caàn haønh Thieàn chæ, Thieàn quaùn vaø chaùnh nieäm tænh giaùc cho nhuaàn nhuyeãn, caàn haønh nhieàu laàn ñeå cheá ngöï höõu hieäu caùc voïng taâm aáy. Thöôøng tænh giaùc ñi ra (hay laøm chuû) moïi caûm thoï, moïi duïc nieäm. ÔÛ ñaây Giôùi boån seõ giuùp haønh giaû ngaên chaën ñöôïc nhieàu voïng taâm vaø phieàn naõo môùi chöa sinh.

Khi maø caùc taâm lyù troùi buoäc cuõ chìm laën, khi maø caùc taâm lyù môùi khoâng coù ñieàu kieän ñeå daáy khôûi, thì haønh giaû deã ñi saâu vaøo ñònh. Taïi ñaây hieän roõ ñòa baøn hoaït ñoäng cuûa haønh giaû laø ñöông nieäm. Ñöông nieäm luoân luoân caàn ñöôïc cheá ngöï bôûi chaùnh nieäm tænh giaùc, bôûi taùc yù nhö thaät. Coâng vieäc theo doõi vaø laøm chuû ñöông nieäm laø coâng vieäc chaùnh cuûa ngöôøi tu Thieàn ñònh, noù caàn ñöôïc thöïc hieän trong moïi oai nghi vaø trong moïi thôøi. Nhaän roõ ñieàu naøy, haønh giaû seõ thoâng suoát ñöôïc moïi caáp ñoä vaø hình thöùc tu taäp.

8. Khi haønh giaû tu taäp ñeán möùc ñoä thöôøng giaùc tænh, ñoaïn tröø hoaøn toaøn loøng khaùt aùi vaø chaáp thuû thì moïi voïng nieäm khoâng coù lyù do ñeå toàn taïi hay ñeå sinh khôûi. Baáy giôø haønh giaû ñaõ laøm troïn heát nhöõng gì caàn phaûi laøm, töø ñaây trôû veà sau khoâng coù gì ñeå laøm nöõa, haønh giaû ñöôïc goïi laø baäc voâ hoïc, ñaõ ñoaïn taän laäu hoaëc, giaûi thoaùt xong ngay trong hieän taïi.

Ñeán ñaây, chuùng ta thaáy roõ raèng tuy noùi laø haønh Thieàn ñònh nhöng treân thöïc teá chuùng ta keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giôùi, ñònh vaø tueä trong coâng phu tu taäp naøy.

Ñeå coâng phu tu taäp aáy coù keát quaû toát, chuùng ta caàn hieåu roõ caùc phöông thöùc tröø Nguõ caùi vaø phöông thöùc choïn ñoái töôïng tu taäp Thieàn quaùn.

Phöông Thöùc Ñoái Trò Nguõ Caùi

Nguõ caùi laø naêm thöù ngaên che taâm haønh giaû, caûn trôû haønh giaû ñi vaøo Thieàn ñònh. Ñoù laø traïo cöû, hoân traàm, duïc, saân vaø nghi.

- Veà traïo cöû:

Khi haønh giaû khoâng theå döøng taâm vaøo moät ñoái töôïng ñaõ choïn, caùc nieäm töôûng cöù chaïy daøi töø ñoái töôïng naøy qua ñoái töôïng khaùc, thì ñoù laø traïng thaùi taâm lyù traïo cöû. Moãi khi rôi vaøo traïo cöû, haønh giaû caàn phaûi coù nhöõng vieäc caàn phaûi laøm ñeå ñoái trò:

- Caàn döøng laïi tö duy, ñem nieäm veà theo doõi hôi thôû vaøo, hôi thôû ra cho ñeán khi taâm lyùuø an tònh vöøa ñuû.

- Hoaëc ñem nieäm veà truù treân moät ñieåm thích hôïp nhö ñeå nieäm ôû ñôn ñieàn, ôû loøng baøn tay v.v... ñeå nieäm tröôùc moät hình aûnh Theá Toân, hình aûnh Toå sö, v.v... cho ñeán luùc loøng laéng tænh vöøa ñuû (hình aûnh hieän ra trong taâm töôûng).

- Hoaëc giöõ nieäm truù ôû giaùc tænh, chaùnh nieäm.

- Veà hoân traàm, thuïy mieân:

Traïng thaùi taâm lyù meâ meâ, buoàn nguû, hay nguû khi ngoài Thieàn goïi laø hoân traàm thuïy mieân. Ñeå ñoái trò vôùi hoân traàm thuïy mieân, haønh giaû caàn aùp duïng moät soá bieän phaùp:

- Vôùi traïng thaùi meâ nguû, haønh giaû caàn ngöng laïi söï theo doõi hôi thôû hay tö duy, vaø ñeå taâm treân ñænh ñaàu moät choác cho ñeán khi tænh nguû haún. Ñaây laø bieän phaùp thoâng thöôøng ñoái vôùi côn hoân traàm nheï.

- Moät soá bieän phaùp ñoái trò hoân traàm tieáp theo ñaây laø nhöõng bieän phaùp Theá Toân daïy Toân giaû Muïc-kieàn-lieân, taùm ngaøy tröôùc khi Toân giaû ñaéc A-la-haùn quaû (Taêng Chi IV, tr. 67-68);

1. Khi truù coù töôûng vaø thuïy mieân xaâm nhaäp thì chôù coù taùc yù ñeán töôûng aáy, chôù coù töôûng nhieàu ñeán töôûng aáy. Do laøm nhö vaäy thuïy mieân ñöôïc loaïi boû.

2. Neáu laøm nhö vaäy maø thuïy mieân khoâng ñöôïc ñoaïn dieät, thì tö duy quaùn caùc phaùp nhö ñaõ ñöôïc nghe, ñaõ ñöôïc hoïc thuoäc loøng, thuïy mieân seõ tan ñi.

3. Neáu laøm nhö vaäy maø khoâng coù keát quaû, thì ñoïc tuïng phaùp nhö ñaõ ñöôïc nghe, ñöôïc hoïc thuoäc loøng, thuïy mieân seõ maát.

4. Neáu laøm nhö vaäy maø khoâng döùt ñöôïc thuïy mieân, thì haõy keùo hai loã tai vaø laáy tay xoa boùp tay chaân, thuïy mieân seõ bò ñoaïn tröø.

5. Neáu laøm nhö vaäy maø khoâng tieâu dieät ñöôïc thuïy mieân, thì haõy rôøi khoûi tö theá ngoài Thieàn, ñöùng daäy laáy nöôùc chuøi maét, nhìn veà phía chaân trôøi vaø nhìn leân caùc vì sao laáp laùnh, thuïy mieân seõ tieâu tan.

6. Neáu laøm nhö vaäy maø khoâng coù keát quaû, thì haõy taùc yù töôûng aùnh saùng vaø truù taâm vaøo töôûng ban ngaøy. Nhö vaäy, vôùi taâm môû roäng, khoâng haïn cheá, tu taäp cho taâm ñöôïc choùi saùng, thuïy mieân seõ ñöôïc ñoaïn tröø.

7. Neáu laøm nhö vaäy maø khoâng loaïi tröø ñöôïc thuïy mieân, thì haõy ñeå taâm treân choã kinh haønh, caùc töôûng tröôùc maët vaø sau löng vôùi caùc caên höôùng noäi, yù khoâng höôùng ngoaïi, thuïy mieân seõ bò loaïi tröø.

8. Laøm cho ñeán nhö vaäy maø neáu khoâng loaïi tröø ñöôïc thuïy mieân, thì haõy naèm theo daùng naèm con sö töû, nghieâng veà phía hoâng beân phaûi, hai chaân gaùc leân nhau, chaùnh nieäm tænh giaùc taùc yù töôûng thöùc daäy, vaø töôûng thöùc daäy thaät mau, ñöøng chuù taâm ñeán caùc laïc cuûa naèm nguû, thuïy mieân seõ ñi ñeán choã bò ñoaïn tröø.

Duïc trieàn caùi ôû ñaây nhaán maïnh ñeán loøng duïc veà caùc saéc, thanh, höông, vò vaø xuùc. Ñeå ñoái trò duïc naøy, haønh giaû laøm moät trong ba (hay caû ba) vieäc sau ñaây:

- Thöôøng quaùn Voâ thöôøng vaø Voâ ngaõ trong caùc phaùp (Naêm uaån), do giaùc tænh Voâ thöôøng maø ly duïc. Neáu nhaän ra raèng töï thaân mình coù theå cheát baát cöù luùc naøo, vì baát cöù lyù do naøo, coù theå maéc troïng beänh vì baát cöù lyù do naøo, baát cöù luùc naøo; tình ñôøi, tình ngöôøi mong manh voâ thöôøng, v.v... thì loøng duïc seõ dòu vôi ñi hoaëc coù theå ñöôïc buoâng xaû.

- Hoaëc quaùn caùi nguy hieåm cuûa ñoái töôïng duïc, noù coù theå ñem laïi nhöõng khoå ñau nhöùc nhoái trong hieän taïi vaø töông lai; töø Thieàn quaùn naøy taâm coù theå rôøi xa nguõ duïc laïc, coù khi ly tham hoaøn toaøn.

- Hoaëc nghó ñeán caùi haïnh phuùc thanh thoaùt cuûa Thieàn ñònh, do muoán ñi vaøo Thieàn ñònh maø buoâng xaû duïc aùi.

Ñaáy laø söï noùng giaän, saân haän maø haønh giaû caàn laøm laéng dòu laïi, hay daäp taét ñi.

- Ñeå ñoái trò saân, caàn thöïc haønh töø bi quaùn; khi taâm töø bi sinh thì saân dieät.

- Hoaëc quaùn nhöõng khoå ñau trong beänh vieän vaø ôû ngoaøi ñôøi, töø taâm cuõng xuaát hieän; töø taâm naøy seõ daäp taét saân taâm.

- Hoaëc quaùn nhöõng nguy hieåm cuûa saân taâm, nhöõng haäu quaû do saân taâm ñem laïi nhö: seõ bò ñoïa vaøo suùc sanh, seõ taùi sanh vôùi dung saéc xaáu xí, seõ bò caùc hoaïn hoïa trong hieän taïi, thaân töôùng hieän taïi seõ xaáu ñi, v.v... thì saân cuõng coù theå bò ñoaïn tröø, hoaëc laéng dòu.

- Hoaëc tö duy theá naøo ñeå hyû taâm sinh, haân hoan sinh thì saân cuõng bò dieät (hyû taâm vaø töø taâm laø taâm lyù ñoái ngöôïc vôùi saân taâm).

Nghi taâm thöôøng gaây ra caùc taâm lyù baát oån, thieáu quyeát ñònh, loaïn ñoäng. Coù nhieàu vaán ñeà cuûa nghi maø haønh giaû caàn oån ñònh tröôùc khi tu taäp Thieàn ñònh.

Phaùp moân Töù nieäm xöù, ñaëc bieät laø phaùp nieäm hôi thôû vaøo, hôi thôû ra (vôùi Töù nieäm xöù thì chæ traùnh quaùn baát tònh) laø phaùp moân hieàn thieän maø Theá Toân ñaõ daïy. Phaùp moân naøy khoâng daãn haønh giaû ñeán ñieân loaïn. Haønh giaû tu taäp coù nghóa laø taäp ñieàu hoøa thaân, ñieàu hoøa hôi thôû, ñieàu hoøa taâm, giöõ chaùnh nieäm tænh giaùc, vaø chæ haønh vôùi noã löïc vöøa phaûi, thì vôùi taát caû coâng vieäc ñoù xeùt ra khoâng coù taùc ñoäng tai haïi ñeán heä thoáng thaàn kinh gì caû, ngöôïc laïi coøn taïo ñieàu kieän toát cho toaøn boä thaân theå laøm vieäc. Haønh giaû caàn döùt khoaùt raèng Thieàn ñònh naøy khoâng bao giôø gaây ra tình traïng ñieân loaïn hay roái loaïn.

Coù ngöôøi cho raèng Thieàn ñònh laø phaùp moân tu taäp chæ daønh cho caên cô ñaëc bieät, nghóa laø khoâng phaûi daønh cho mình, roài khoâng khôûi quyeát taâm tu taäp. Thöïc ra, Thieàn ñònh thích hôïp vôùi moïi caên cô, khoâng tröø moät ai. Coù boán möôi ñoái töôïng tu Thieàn daønh cho saùu haïng caên cô cuûa nhaân loaïi, theo söï trình baøy cuûa Nikaøya, A-haøm vaø Baùt-nhaõ. Ñieàu naøy noùi roõ laø Thieàn ñònh thích hôïp vôùi moïi ngöôøi.

Coù ngöôøi nghi ngôø Thieàn chæ laø giaùo lyù cuûa moät boä phaùi Phaät giaùo, chöa haún noù laø giaùo lyù chính truyeàn. Ta phaûi oån ñònh nhaän thöùc raèng, Thieàn laø con ñöôøng ñoäc nhaát ñi ñeán giaûi thoaùt nhö Theá Toân daïy. Ñaïo ñeá laø con ñöôøng tu taäp qua Thieàn ñònh nhö ñaõ ñöôïc trình baøy ôû Töù Thaùnh ñeá.

Hoaëc giaû, coù ngöôøi thaáy Töù nieäm xöù hay nieäm hôi thôû vaøo, hôi thôû ra giaûn dò quaù maø ñaâm ra nghi ngôø khaû naêng daét daãn ñeán ñònh vaø giaûi thoaùt cuûa phaùp moân naøy. Thöïc teá, Thieàn ñònh khoâng ñoøi hoûi ta laøm theâm ñieàu gì ngoaøi nhieät taâm tinh caàn, chaùnh nieäm tænh giaùc, vaø nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi. Qua ba yeâu caàu ñoù, theo doõi hôi thôû vaøo, hôi thôû ra ñaõ laø coâng vieäc quaù nhieàu, bôûi Thieàn ñònh chæ ñeà nghò chuùng ta bieát buoâng xaû nhöõng taïp nieäm, aùc nieäm, nhöõng taâm lyù thuï ñoäng, thaùo ñoäng, nhöõng thöù coù quaù nhieàu vaø quaù thöøa ôû trong thaân taâm chuùng ta. Thöïc hieän söï buoâng xaû aáy laø thöïc hieän Thieàn ñònh.

Sau khi ñöôïc ñònh Sô thieàn, Nhò thieàn, Tam thieàn, ta coøn tieáp tuïc töø giaû chuùng ñeå truù taâm vaøo Töù thieàn. ÔÛ Töù thieàn, haønh giaû coøn phaûi giaùc tænh ñeå tieáp tuïc buoâng xa taän goác caùc tham taâm, saân taâm vaø si taâm nöõa. Vaán ñeà khoâng phaûi laø theâm maø laø bôùt vieäc. Chæ caàn moät nieäm löïc töø söï tu taäp giaûn dò aáy phaùt sinh thì caùc söùc maïnh taâm lyù khaùc nhö tö duy, tinh taán, hyû, laïc, ñònh... seõ töø nieäm löïc aáy daáy khôûi. Bí maät vaø khoù khaên cuûa vieäc haønh Thieàn ñònh vaø cuõng laø bí maät cuûa cuoäc ñôøi vaø cuûa giaûi thoaùt, laø chính loøng duïc cuûa ta. Neáu nhaän thöùc roõ caùi nguy hieåm toái thöôïng cuûa loøng duïc, ta nhaát taâm buoâng xaû noù, thì ñoái vôùi Thieàn ñònh ta seõ khoâng coøn coù bao nhieâu coâng vieäc ñeå laøm nöõa, ta seõ nhaän ra ngay con ñöôøng tu taäp giaûn dò aáy laø kyø dieäu vaø ñoäc nhaát.

Sau loøng duïc aáy, trôû ngaïi coøn laïi sau cuøng, chính laø moái nghi ngôø treân cuûa ta. Moái nghi ngôø aáy laø saûn phaåm cuûa tö duy quaù phöùc taïp vaø thieáu cô sôû thöïc taïi cuûa ta. Neáu ta quan nieäm phaûi coù nhöõng khoù khaên trong tu taäp Thieàn ñònh môùi hôïp lyù, thì vieäc buoâng boû loøng duïc kia, vaø söï cheá ngöï tö duy kia chính laø nhöõng khoù khaên nhaát maø ta ñang mong chôø. Ñaáy laø hai thöù gaây neân vaïn noãi roái loaïn, khoå ñau cho con ngöôøi. Taïi ñaây ta caàn minh ñònh roõ raøng vôùi töï thaân raèng, Thieàn ñònh laø loaïi boû duïc voïng vaø moïi taø tö duy, maø khoâng bao giôø vôùi duïc voïng vaø vôùi taø tö duy aáy ta coù theå noã löïc ñi ñeán Thieàn ñònh caû.

Neáu oån ñònh ñöôïc taát caû caùc nghi ngôø coù theå coù ôû treân, thì ta coù theå baét ñaàu ñi vaøo tu taäp Thieàn vôùi loøng ñaày thanh thaûn, tin töôûng vaø ñaày haân hoan, ta seõ coù nhieàu hy voïng hôn bao giôø caû trong vieäc môû bung caùnh cöûa ñi vaøo caùc caûnh giôùi Thieàn.

Neáu ta khoâng coù nhaän thöùc nhö vaäy vaø ñi vaøo tu taäp nhö vaäy thì taát caû coâng phu tu taäp Thieàn ñònh cuûa ta chæ coøn laïi hôi thôû, nhöõng aûo giaùc vaø nhöõng mong chôø voâ voïng.

(Xin xem tieáp ñoaïn keá)