Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Baûy phöông phaùp ñi ñeán Giaùc Ngoä
(Thaát giaùc chi)
Thích Thieän Baûo
quang-khanh@hcm.vnn.vnA. Daãn Nhaäp
Giaùo lyù ñaïo Phaät ñöôïc xem laø moät neàn giaùo lyù thöïc nghieäm, nhaèm giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà veà con ngöôøi, ñöa con ngöôøi thoaùt khoûi nhöõng khoå ñau troùi buoäc do chính con ngöôøi taïo neân, vaø noù ñaõ trôû neân moät phöông tieän, hay moät phöông phaùp giuùp cho moïi ngöôøi vöôït khoûi nhöõng beá taéc trong ñôøi soáng maø con ngöôøi gaëp phaûi, hay noùi caùch khaùc, giaùo lyù ñaïo Phaät laø nhöõng phöông thuoác trò nhöõng caên beänh cho moïi ngöôøi, chính vì theá maø chuùng ta thöôøng nghe : "Chuùng sanh ña beänh, Phaät phaùp ña phöông" (chuùng sanh coù nhieàu beänh, Phaät phaùp cuõng coù nhieàu phöông thuoác trò cho nhieàu caên beänh khaùc nhau). Thaát giaùc chi laø baûy phöông phaùp nhaèm giuùp cho chuùng sanh thoaùt khoûi nhöõng voïng nieäm meâ laàm ñeå ñaït söï tænh giaùc trong ñôøi soáng.
B. Noäi dung
I- Ñònh nghóa
Thaát giaùc chi (Satta sambojjhanga) = The Seven factors of Enlightenment, coøn goïi laø Thaát boà ñeà phaàn, Trung Hoa dòch laø Giaùc ñaïo (con ñöôøng ñöa ñeán giaùc ngoä), moät trong nhöõng thaéng phaùp (paramattha dhamma) cuûa 37 phaåm trôï ñaïo ñöôïc Ñöùc Phaät ñeà caäp ôû phaàn Ñaïo ñeá. Thaát giaùc chi laø baûy phöông phaùp tu taäp nhaèm giuùp cho haønh giaû ñaït ñöôïc giaùc ngoä, thaønh töïu ñaïo quaû giaûi thoaùt.
II- Noäi dung cuûa Thaát giaùc chi
1)- Traïch phaùp giaùc chi (Dhammavicaya sambojjhanga) :
Traïch laø söï choïn löïa, phaùp laø phaùp moân, traïch phaùp laø söï choïn löïa phaùp moân tu taäp sao cho phuø hôïp vôùi trình ñoä caên cô cuûa chính mình. Noù coøn giuùp cho moïi ngöôøi nhaän thöùc moät caùch saùng suoát ñeå phaân bieät, löïa choïn moät caùch chính xaùc nhöõng phöông thöùc kheá hôïp vôùi chính mình, vì theá cho neân caùc vò Toå sö thöôøng daïy : "Thuoác khoâng coù quyù-tieän, laønh beänh laø thuoác hay, Phaùp khoâng coù ñoán-tieäm (mau, chaäm), hôïp cô laø phaùp dieäu". Choïn ñöôïc höôùng ñeå ñi ñuùng vôùi chaùnh phaùp laø chuùng ta ñaõ thöïc hieän tinh thaàn traïch phaùp giaùc chi. Trong kinh Sa Di Thaäp Giôùi noùi : "Caùi khoå ôû ñòa nguïc, cuûa con löøa, con laïc ñaø chôû naëng chöa phaûi laø khoå, khoâng tìm thaáy ñöôïc höôùng ñi môùi thöïc söï laø khoå". Ngöôøi muoán coù moät chaùnh tö duy (suy tö moät caùch chaân chaùnh) phaûi thöïc haønh traïch phaùp, vì chính ñaây laø moät phöông phaùp phaân tích, suy luaän nhaän chaân caùc giaù trò hieän thöïc. Ñaïo Phaät xem söï töï giaùc trong nieàm tin phaûi ñöôïc qua gaïn loïc cuûa trí tueä ñöôïc goïi laø chaùnh kieán (söï thaáy bieát moät caùch chaân chaùnh), ñieàu naøy Ñöùc Phaät noùi : "Tin ta maø khoâng hieåu ta laø phæ baùng ta".
Trong kinh Kamala (Taêng Chi I), Ñöùc Phaät noùi : "Ñöøng voäi tin töôûng moät ñieàu gì duø ñieàu ñoù thöôøng nghe nhaéc nhôû ñeán luoân. Ñöøng tin töôûng ñieàu gì maø ñieàu ñoù laø moät taäp tuïc ñaõ qua caû ngaøn xöa ñeå laïi. Ñöøng tin töôûng nhöõng ñieàu saùo ngöõ hay baát cöù moät ñieàu gì maø ngöôøi ta thöôøng noùi ñeán nhieàu quaù. Ñöøng tin töôûng baát cöù ñieàu gì, duø cho ñieàu ñoù laø buùt tích cuûa thaùnh nhaân xöa ñeå laïi baûo ta phaûi tin. Ñöøng tin moät ñieàu gì duø ñieàu ñoù ôû döôùi maõnh löïc cuûa oâng thaày hay nhaø truyeàn giaùo. Taát caû nhöõng söï thaät, theo suy nghieäm rieâng cuûa mình vaø sau khi xaùc nhaän roõ raøng, phuø hôïp vôùi leõ phaûi, taïo thaønh haïnh phuùc rieâng cho mình vaø haïnh phuùc cho taát caû moïi ngöôøi thì chính ñoù laø söï thaät vaø ta coá gaéng soáng theo söï thaät aáy". Ngöôøi xöa cuõng thöôøng daïy : "Thaø ngaøn naêm khoâng ngoä, coøn hôn moät phuùt sai laàm". Toå Laâm Teá noùi : "Nhaát nieäm haøo ly, thieân ñòa huyeàn caùch" (Moät nieäm lìa xa, ñaát trôøi xa caùch). Neáu chuùng ta choïn sai con ñöôøng ñi khoâng ñuùng chaùnh phaùp thì muoân kieáp khoù tìm laïi ñöôïc. Cho neân traïch phaùp giaùc chi laø yeáu toá ñeå giuùp ngöôøi hoïc Phaät nhaän thöùc moät caùch
saùng suoát tænh taùo treân con ñöôøng choïn löïa phaùp moân tu taäp.2)- Nieäm giaùc chi (Sati sambojjhanga) :
Nieäm laø nhôù nghó, giaùc laø söï tænh giaùc. Nieäm giaùc chi laø luoân luoân nhôù ñeán söï tænh giaùc. Ñaây laø phöông phaùp ñöôïc Ñöùc Phaät ñeà caäp nhaèm giuùp cho con ngöôøi phaùt trieån tueä giaùc, ñoàng thôøi coù coâng naêng laøm cho caùc voïng nieäm khoâng daáy khôûi. Nhö chuùng ta bieát, taïp nieäm laø nguyeân nhaân laøm cho con ngöôøi kinh nghi vaø thoaùi hoùa, noù laø böôùc trôû ngaïi ñaùng keå cho tueä giaùc phaùt trieån, laøm phaân taùn söùc maïnh cuûa taâm thöùc.
Traùi laïi, chaùnh nieäm giuùp cho chuùng ta nhaän thöùc moät caùch roõ söï vaät hieän töôïng qua caùc phaùp voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ trong ñôøi soáng, nhöõng ñoåi thay cuûa nhöõng duïc nieäm, cho chuùng ta caùi nhìn xeùt ñoaùn chuyeån bieán cuûa taâm thöùc trong töøng saùt na sanh dieät, thaáy roõ caùc taø nieäm, coù nhaän thöùc ñuùng ñaén (chaùnh kieán) vaø nhôø ñoù chuùng ta nhaän thöùc roõ söï thaät cuûa caùc phaùp. Nieäm giaùc chi giuùp cho chuùng ta luoân tænh taùo trong moïi hoaøn caûnh khi ñoái dieän vôùi thöïc teá cuûa ñôøi soáng.
3)- Tinh taán giaùc chi (Virya sambojjhanga) :
Tinh taán giaùc chi laø noã löïc chuyeân roøng höôùng ñeán tænh giaùc ñeå loaïi tröø caùc tö hoaëc, thöïc haønh chaùnh phaùp laøm cho tueä giaùc ñöôïc phaùt trieån, duø chuùng ta coù moät lyù töôûng cao ñeïp nhöng thieáu chuyeân chuù, noã löïc vaø beàn bæ (tinh taán) thì khoù thaønh töïu ñöôïc chí nguyeän. Nhaø trieát gia Huxley ñaõ noùi : "Muïc ñích toái cao trong ñôøi ngöôøi laø söï haønh ñoäng, khoâng phaûi laø söï hieåu bieát suoâng". Vì theá cho neân tinh taán laø yeáu toá toái quan troïng trong vieäc thöïc hieän lyù töôûng giaûi thoaùt giaùc ngoä ; thieáu söï tinh taán, noã löïc cuûa töï thaân ñeå taïo thaønh söùc maïnh noäi taïi thì khoâng theå chieán ñaáu choáng giaëc phieàn naõo. Hình aûnh ñaày sinh ñoäng döôùi coäi caây boà ñeà khi Ñöùc Boån Sö Thích Ca duøng baùt söõa cuûa Sujaøta, xong Ngaøi quaêng baùt ñöïng söõa xuoáng doøng soâng Ni Lieân Thuyeàn vaø phaùt ñaïi nguyeän : "Duø thaân ta coù khoâ, maùu ta coù caïn, neáu khoâng thaønh ñaïo, ta nguyeän khoâng rôøi khoûi choã ngoài naøy".
Qua ñoù, chuùng ta nhaän thaáy trong tu taäp hay ñôøi soáng thöôøng nhaät cuûa con ngöôøi, bao giôø söï thaønh coâng cuõng daønh cho nhöõng con ngöôøi sieâng naêng vaø chaêm chæ (tinh taán), thieáu chuyeân caàn thì duø coù thoâng minh ñeán ñaâu cuõng khoù thaønh töïu ñöôïc söï nghieäp. Ñöùc Phaät daïy : "Heát ngaøy naøy qua thaùng khaùc, heát giôø noï sang giôø kia, ngöôøi thôï vaøng phaûi noã löïc coâng phu môùi loïc ñöôïc vaøng roøng. Con ngöôøi muoán cho thaân taâm trong saïch cuõng phaûi coá gaéng reøn luyeän nhö theá" (Phaùp Cuù).
4)- Hyû giaùc chi (Piti sambojjhanga) :
Hyû giaùc chi laø söï vui coù tænh giaùc, khi tu taäp, chuùng ta luoân luoân caûm nhaän nieàm an laï trong ñôøi soáng haøng ngaøy, khoâng bò phieàn naõo troùi buoäc, tuøy hyû vôùi nhöõng thieän phaùp maø moïi ngöôøi xung quanh ñaõ ñaït ñöôïc. Vì theá cho neân ngöôøi tu taäp phaûi bieát khôûi taâm hoan hyû trong moïi hoaøn caûnh ñeå vöôït qua moïi chöôùng duyeân, trôû ngaïi treân böôùc ñöôøng tìm caàu söï an laïc giaûi thoaùt. Neáu nhö trong ñôøi soáng khoâng coù söï vui tænh giaùc thì vieäc tu taäp cuûa haønh giaû khoù maø ñaït ñöôïc cöùu caùnh cuûa söï giaùc ngoä. Trong neàn giaùo lyù cuûa ñaïo Phaät, taâm hyû laø yeáu toá cô baûn, coù coâng naêng chuyeån hoùa vaø hoùa giaûi caùc caáu ueá phieàn naõo, noù laø nhaân toá giuùp cho ngöôøi thöïc haønh phaùp caûm nhaän phaán khôûi treân böôùc ñöôøng tu taäp, giuùp cho haønh giaû coù moät nieàm tin maõnh lieät ñeå ñi ñeán thaønh töïu ñaïo quaû Boà ñeà. Muïc ñích chính cuûa ñaïo Phaät laø "chuyeån meâ khai ngoä, ly khoå ñaéc laïc" (chuyeån söï meâ môø laøm cho chuùng sanh giaùc ngoä, lìa khoå ñöôïc vui).
5)- Khinh an giaùc chi (Passaddhi sambojjhanga) :
Khinh coù nghóa nheï nhaøng, an laø an oån, khinh an giaùc chi laø traïng thaùi nheï nhaøng an laïc tænh giaùc trong ñôøi soáng, luoân luoân thö thaùi do ñaït ñöôïc nieàm hyû laïc thanh tònh cuûa caùc phaùp thieän. Noù coù coâng naêng laøm cho caùc phieàn naõo troùi buoäc bò tieâu tröø vaø ñoái trò nhöõng baát thieän taâm sôû laøm dao ñoäng baát an. Khi ngöôøi tu taäp ñaït ñöôïc khinh an seõ caûm nhaän moät traïng thaùi nheï nhaøng, ví nhö ngöôøi bò beänh qua ñöôïc côn ñau laâu ngaøy haønh haï cô theå. Do ñoù, hoï coù theå vöõng böôùc treân con ñöôøng ñi tôùi ñích vì ñaõ ñaït ñöôïc söï nheï nhaøng cuûa taâm.
Trong kinh A Haøm keå moät phaùp thoaïi : Coù moät vò Tyø kheo ñang ngoài tónh toïa trong röøng boãng nhieân taâm hoan hyû phaùt sanh thoát lôùn leân : "OÂi, haïnh phuùc quaù. OÂi, haïnh phuùc quaù...". Nhöõng ngöôøi baïn ñoàng tu ngoài beân caïnh nghe ñöôïc lieàn ñem baïch laïi vôùi Phaät. Ñöùc Phaät nhaân caâu chuyeän ñoù giaûng cho moïi ngöôøi nghe vaø hoûi vò Tyø kheo kia nguyeân nhaân vì sao khi tónh toïa laïi phaùt ra nhöõng lôøi nhö theá ?
Vò Tyø kheo baïch Phaät : "Trong luùc ngoài thieàn ñaït ñöôïc traïng thaùi an laïc, caûm nhaän thaân taâm ñöôïc nheï nhaøng, con coù thoát ra nhöõng lôøi ñoù vì tröôùc ñaây con laøm quan trong trieàu, coù ñaày ñuû cao löông myõ vò, keû haàu ngöôøi haï nhöng khoâng ngaøy naøo con caûm thaáy yeân taâm, luoân luoân lo sôï bò ngöôøi khaùc chieám laáy quyeàn löïc, ñòa vò cuûa mình, ñoái vôùi nhaø vua thì sôï bò khieån traùch do keû saøm taáu taâu leân. Traùi laïi töø khi con vaøo ñaây soáng vôùi ñôøi soáng phaïm haïnh, con thaáy khoâng bò nhöõng baát an sôï haõi lo laéng nhö ôû trieàu ñình, neân khi ngoài tónh toïa döôùi goác caây, con caûm nhaän coù moät nieàm an laïc khinh an (nheï nhaøng) haïnh phuùc traøn ngaäp trong loøng neân con thoát leân nhöõng lôøi nhö theá".
6)- Ñònh giaùc chi (Samadhi sambojjhanga) :
Ñònh laø samadhi, laø giöõ taâm an truï vaøo moät ñieåm, moät ñoái töôïng, khoâng cho taâm phan duyeân phoùng ñi nôi khaùc. Ñònh giaùc chi laø taâm luoân luoân an ñònh tænh giaùc, khoâng bò chi phoái bôûi phieàn naõo voïng töôûng vaø caùc duyeân beân ngoaøi taùc ñoäng vaøo taâm thöùc. Chuùng ta bieát giaùo lyù ñaïo Phaät laø giaùo lyù noäi quan, cho neân vieäc thöïc haønh chaùnh ñònh khoâng theå thieáu trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi con Phaät. Muïc tieâu cuûa ñaïo Phaät laø giuùp con ngöôøi quay laïi tìm veà chính mình, nhaän chaân giaù trò cuûa moïi giaù trò khoâng coù giaù trò naøo baèng giaù trò nôi töøng con ngöôøi, vì chính haïnh phuùc hay khoå ñau ñeàu do con ngöôøi taïo neân. Cho neân Ñöùc Phaät töøng noùi : Con ngöôøi laø toái thöôïng. Vieäc tu taäp ñeå taâm ñònh khoâng coù nghóa laø ñeå bieát ngöôøi khaùc, tìm toøi "soi caên, soi kieáp cuûa ngöôøi khaùc", hay ñeå coù thaàn thoâng, pheùp laï trò beänh chöõa taø, sai khieán quyû thaàn, nhöõng ñieàu ñoù traùi vôùi tinh thaàn ñaïo Phaät. Traùi laïi, ñònh cuûa Phaät daïy laø ñeå chöõa caên beänh voïng töôûng chaïy theo caûnh duyeân beân
ngoaøi, khoâng nhaän chaân ñöôïc giaù trò cuûa nguoàn haïnh phuùc cuûa chính mình, ñaây thöïc söï laø ñieåm khaùc bieät cuûa ñaïo Phaät vôùi caùc toân giaùo khaùc.7)- Xaû giaùc chi (Upekkhaø sambojjhanga) :
Xaû laø upekkhaø, do hai töø goác upa laø ñuùng ñaén, chaân chaùnh, voâ tö, vaø ikkha troâng thaáy, nhaän thöùc, suy luaän. Vaäy, upekkhaø laø troâng thaáy ñuùng ñaén, nhaän ñònh chaân chaùnh, hoaëc suy luaän voâ tö, khoâng luyeán aùi, khoâng gheùt boû, khoâng öa thích cuõng khoâng baát maõn. Kinh Jaõtaka noùi : "Trong haïnh phuùc, trong phieàn naõo, luùc thaêng, luùc traàm, ta phaûi giöõ taâm nhö ñaát. Cuõng nhö theá, treân ñaát, ta coù theå vaát baát cöù vaät gì, daàu chua, ngoït, saïch, dô, ñaát vaãn thaûn nhieân, moät möïc trô trô. Ñaát khoâng giaän cuõng khoâng thöông". Duøng tueä quaùn ñoái trò vôùi chaáp thuû cuûa taâm, khoâng ñeå cho boùng daùng cuûa voïng töôûng löu laïi nôi taâm thöùc, luoân luoân ñeå taâm ñaït ñöôïc söï an tònh, ñoù laø chuùng ta thöïc haønh taâm xaû. Khoâng moät ñoái töôïng naøo coù theå laøm cho ngöôøi coù taâm xaû bò lay chuyeån. Thuaän vaø nghòch caûnh khoâng laøm cho ngöôøi coù taâm xaû caûm thaáy baát an tröôùc nhöõng thuaän nghòch cuûa ngoaïi duyeân. Baùt phong khoâng laøm cho ngöôøi thöïc haønh phaùp xaû bò cuoán theo. Ngöôøi thöïc haønh taâm xaû khoâng chaáp thuû vaøo caùc phaùp mình ñaõ tu, ñaõ ñaït ñöôïc. Kinh Kim Cang Sôù noùi : "Ngöôøi tu taäp phaûi nhö thuyeàn qua soâng, khi thuyeàn ñaõ caäp beán, neáu ta khoâng boû ñeå leân bôø thì ñöøng hoøng ñi ñeán ñaâu vaø bieát ñöôïc gì".
III- Moät soá yù nieäm khi thöïc haønh phaùp giaùc chi
1)- Khi thöïc haønh traïch phaùp giuùp cho ngöôøi con Phaät nhaän thöùc moät caùch ñoäc laäp, töï do, töï chuû, coù tænh giaùc, khoâng bò nhöõng tín ñieàu, giaùo ñieàu, nhöõng xu höôùng yû laïi vaøo nhöõng quyeàn naêng thaàn löïc gia hoä, phuø trì, laøm ñöùc tin bò muø quaùng, thuû tieâu heát moïi yù chí suy tö töï chuû caù nhaân cuûa con ngöôøi.
2)- Con ngöôøi luoân luoân bò nhöõng taø nieäm, taïp nieäm chi phoái khoâng giöõ ñöôïc chaùnh nieäm, phaân taùn söùc maïnh noäi taïi, laøm tieâu tan yù chí vôùi nhöõng hoaøi nghi tìm caàu vieån voâng khoâng thieát thöïc. Thöïc haønh nieäm giaùc chi laø chuùng ta ñaõ ñieàu chænh taâm sinh lyù veà maët töï thaân.
3)- Thöïc haønh phaùp tinh taán giaùc chi laø chuùng ta loaïi tröø tính bieáng nhaùc, do döï vaø baát nhaát trong ñôøi soáng khi gaëp nhieàu chöôùng duyeân traéc trôû. Coù theå noùi tinh taán laø yeáu toá phaùt trieån ñöùc tính kieân trì giuùp cho con ngöôøi thaønh coâng treân böôùc ñöôøng laäp nghieäp.
4)- Nhöõng lo aâu phieàn muoän laø nguyeân nhaân gaëm nhaám thieâu ñoát con ngöôøi trôû neân heùo taøn theo thôøi gian, cho neân ngöôøi ta thöôøng noùi : "Nuï cöôøi hôn möôøi thang thuoác boå". Thaät vaäy, öùng duïng hyû giaùc chi laø chuùng ta coù nuï cöôøi trong tænh thöùc. Ngaøi Dhammanda noùi : "Bí quyeát cuûa moät ñôøi soáng haïnh phuùc vaø thaønh coâng laø coá gaéng laøm nhöõng ñieàu ñaùng laøm trong hieän taïi khoâng lo aâu,töông lai khoâng phieàn muoän veà quaù khöù".
5)- Moïi söï chaáp tröôùc baát an, sôï seät ñeàu laø nhöõng nguyeân nhaân laøm cho thaân taâm chuùng ta naëng neà khoâng thoaûi maùi trong ñôøi soáng, böïc doïc trong sinh hoaït. Thöïc haønh khinh an giaùc chi laø chuùng ta coù moät thaân taâm nheï nhaøng, truùt boû gaùnh naëng cuûa lo aâu, sôï haõi. Thaûnh thôi töï taïi ung dung trong coâng vieäc laø chuùng ta ñaõ theå hieän ngöôøi con Phaät höôûng ñöôïc phaùp vò cuûa Phaät.
6)- Oaùn thuø, chieán tranh, tranh chaáp quyeàn lôïi hôn thua, phaûi quaáy laøm khoå mình, khoå ngöôøi. Moïi söï ñoå vôõ haïnh phuùc, baïn beø thaân thuoäc, trong gia ñình ñeàu baét nguoàn töø nguyeân nhaân khoâng laøm chuû ñöôïc taâm. Haønh phaùp ñònh giaùc chi laø ngöôøi con Phaät hoïc phaùp laøm chuû mình, phaùt trieån söùc maïnh tinh thaàn, khoâng bò nhöõng taùc duyeân beân ngoaøi sai khieán.
7)- Nhöõng ñoá kî, ganh gheùt, boûn xeûn ñeàu baét nguoàn töø choã thieáu taâm xaû maø ra, cho neân phieàn naõo khoå ñau cuõng töø nôi ñaát naøy phaùt sinh troå quaû. Thöïc haønh xaû giaùc chi laø chuùng ta ñaõ môû roäng loøng töø, buoâng xaû, tieâu tröø heát moïi taâm lyù nhoû heïp, ích kyû, ñaäp tan töôøng thaønh caù nhaân chuû nghóa. Vì theá cho neân muoán cho ñôøi soáng cuûa mình vaø ngöôøi coù haïnh phuùc an vui, phaûi thöïc haønh xaû giaùc chi : chæ coù loøng thöông yeâu chaân thaät ñaët treân tö töôûng bình ñaúng môùi ñem laïi yù nghóa cho cuoäc soáng.
C. Keát luaän
Qua nhöõng yeáu toá treân, cho chuùng ta moät nhaän thöùc : chæ coù con ñöôøng thöïc haønh baûy phöông phaùp ñöa ñeán giaùc ngoä (Thaát giaùc chi) môùi ñem laïi ñôøi soáng an vui haïnh phuùc, thoaùt khoûi khoå ñau maø Ñöùc Phaät ñaõ tuyeân boá : "Nöôùc cuûa boán bieån chæ coù moät vò duy nhaát, ñoù laø vò maën cuûa muoái ; giaùo phaùp cuûa Nhö Lai cuõng theá, chæ coù moät vò, ñoù laø vò giaûi thoaùt".
Thích Thieän Baûo
[ Trôû Veà ]