Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Möôøi hai nhaân duyeân
(Thaäp nhò nhaân duyeân)
Thích Taâm Haûi A) Daãn nhaäp
Möôøi hai nhaân duyeân (Thaäp nhò nhaân duyeân) laø caùch trình baøy ñaëc bieät cuûa giaùo lyù Duyeân khôûi (Paticcasamuppada) [1]). Giaùo lyù naøy do chính Boà taùt Taát Ñaït Ña (Siddhartha) theå chöùng döôùi coäi boà ñeà sau 49 ngaøy tö duy thieàn ñònh, töø ñoù Ngaøi trôû thaønh moät baäc Giaùc ngoä hoaøn toaøn.Möôøi hai nhaân duyeân, hay Duyeân khôûi, laø moät giaùo lyù raát ñaëc thuø, laø ñieåm xaùc ñònh söï khaùc bieät giöõa Phaät giaùo vôùi caùc toân giaùo khaùc. Noù laø coát loõi cuûa nhaân sinh quan Phaät giaùo, ñöôïc ñeà caäp nhaát quaùn trong taát caû caùc kinh ñieån. Nhaän thöùc roõ veà giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân seõ giuùp ngöôøi hoïc Phaät hieåu caën keõ hôn veà caùc vaán ñeà khaùc nhö nghieäp, luaân hoài taùi sinh, nhaân quaû... ñoàng thôøi gôïi môû moät höôùng soáng tích cöïc cho moãi caù nhaân trong hieän taïi.
B) Noäi dung
I/ Ñònh nghóa :1- Theá naøo laø nhaân duyeân ?
Nhaân laø yeáu toá quyeát ñònh, ñieàu kieän chính laøm sinh khôûi, coù maët cuûa moät hieän höõu. Duyeân laø ñieàu kieän hoã trôï, taùc ñoäng laøm cho nhaân sinh khôûi. Ví duï: haït luùa laø nhaân cuûa caây luùa; caùc yeáu toá nhö ñaát, ñoä aåm, aùnh saùng maët trôøi, ngöôøi gieo... laø duyeân ñeå haït luùa (nhaân) naûy maàm phaùt trieån thaønh caây luùa. Moái quan heä nhaân - duyeân thöïc ra phöùc taïp vaø vi teá hôn nhieàu, ñaëc bieät laø trong theá giôùi taâm thöùc; vaø "nhaân duyeân" noùi cho ñuû laø "nhaân - duyeân - quaû".2- Möôøi hai nhaân duyeân laø gì ?"Nhaân duyeân" trong "möôøi hai nhaân duyeân" haøm yù nghóa "nhaân duyeân khôûi": söï nöông töïa vaøo nhau maø sinh khôûi, söï tuøy thuoäc phaùt sinh, noùi chính xaùc laø "do caùi naøy coù maët, caùi kia coù maët; do caùi naøy khoâng coù maët, caùi kia khoâng coù maët; do caùi naøy sinh, caùi kia sinh; do caùi naøy dieät, caùi kia dieät".
Trong kinh Töông Öng Boä II (Samyutta Nikaøya), Ñöùc Phaät ñaõ thuyeát minh veà möôøi hai nhaân duyeân (Duyeân khôûi) nhö sau:II) Y Ù nghóa cuûa möôøi hai chi phaàn nhaân duyeân :"Do voâ minh, coù haønh sinh; do haønh, coù thöùc sinh; do thöùc, coù danh saéc sinh; do danh saéc, coù luïc nhaäp sinh; do luïc nhaäp, coù xuùc sinh; do xuùc, coù aùi sinh; do aùi, coù thuû sinh; do thuû, coù höõu sinh; do höõu, coù sinh sinh; do sinh sinh, coù laõo töû, saàu, bi, khoã, öu, naõo sinh, hay toaøn boä khoã uaån sinh. Ñaây goïi laø Duyeân khôûi".
"Do ñoaïn dieät [2] tham aùi, voâ minh moät caùch hoaøn toaøn, haønh dieät; do haønh dieät neân thöùc dieät; do thöùc dieät neân danh saéc dieät; ...; do sinh dieät neân laõo töû, saàu bi, khoã, öu, naõo dieät. Nhö vaäy laø toaøn boä khoã uaån ñoaïn dieät. Naøy caùc Tyû kheo, nhö vaäy goïi laø ñoaïn dieät". (tr 1-2)
Möôøi hai nhaân duyeân ñöôïc Ñöùc Phaät ñònh nghóa goàm hai chieàu höôùng: chieàu höôùng sinh khôûi (coøn goïi laø löu chuyeån: do voâ minh, haønh sinh...) vaø chieàu höôùng ñoaïn dieät (coøn goïi laø hoaøn dieät: do ñoaïn dieät tham aùi, voâ minh moät caùch hoaøn toaøn neân haønh dieät...). Khi möôøi hai nhaân duyeân ñöôïc thaønh laäp (taäp khôûi), nghóa laø naêm uaån [3] taäp khôûi, vaø ñaây laø chieàu höôùng cuûa khoã ñau, luaân hoài. Khi möôøi hai maéc xích naøy bò phaù vôõ (ñoaïn dieät) thì caáu truùc naêm uaån cuõng tan raõ, vaø ñaây laø con ñöôøng cuûa an laïc, giaûi thoaùt. Naêm uaån chính laø caáu truùc cuûa con ngöôøi vaø cuoäc ñôøi. Söï hieän höõu cuûa con ngöôøi töï noù noùi leân möôøi hai nhaân duyeân ñang vaän haønh theo chieàu taäp khôûi.
Theo caùch trình baøy treân, voâ minh ñöôïc xem nhö laø caên nguyeân, nguoàn coäi, coát loõi cuûa möôøi hai nhaân duyeân. Tuy nhieân, khoâng neân hieåu nhaàm voâ minh laø nguyeân nhaân ñaàu tieân cuûa chuoãi lieân keát ñoù. Bôûi Ñöùc Phaät daïy, voâ minh cuõng do nhaân duyeân sinh, laø duyeân khôûi. Khi coù nhaân duyeân (tích cöïc) thì voâ minh cuõng seõ chuyeån hoùa thaønh trí, tueä; ñaây laø yù nghóa "voâ minh dieät, minh sinh".
Cuõng caàn löu yù ñoâi chuùt veà soá muïc (12 chi phaàn) cuûa daïng thöùc Duyeân khôûi naøy. Ñònh nghóa ñöôïc neâu treân, trích töø kinh Trung Boä II, laø moät caùch trình baøy tieâu bieåu nhaát, goàm ñaày ñuû caû 12 chi phaàn. Trong moät soá baûn kinh khaùc, nhö kinh Ñaïi Duyeân (Tröôøng Boä kinh II), kinh Ñaïi Boãn Duyeân (Tröôøng A Haøm I)... Ñöùc Phaät trình baøy chæ goàm 5, 8 , 10, 11 vaø ñaày ñuû nhaát laø 12 chi phaàn. Vaán ñeà naøy ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu Phaät hoïc coù thaåm quyeàn phaân tích raát tæ mæ, vaø taát caû ñeàu thoáng nhaát, soá muïc 12 chi phaàn ñöôïc xaùc ñònh qua noäi dung thieàn quaùn cuûa Ñöùc Phaät döôùi coäi boà ñeà. Ñaây laø daïng thöùc chính xaùc, ñaày ñuû vaø phuø hôïp nhaát vôùi tö duy cuûa con ngöôøi. Söï sai khaùc veà soá muïc caùc chi phaàn chæ laø theå hieän phöông phaùp giaùo hoùa linh ñoäng cuûa Ñöùc Phaät, Ngaøi tuøy thuoäc vaøo trình ñoä cuûa ngöôøi nghe maø noùi vaén taét hoaëc ñaày ñuû. Ñieàu naøy seõ ñöôïc laøm saùng toû ôû phaàn noùi veà söï vaän haønh cuûa möôøi hai nhaân duyeân.
Ñoái töôïng nghe giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân laø con ngöôøi, vì naëng veà taâm luyeán aùi vaø chaáp thuû, neân Ñöùc Phaät luoân nhaán maïnh ñeán caùc chi phaàn naøy, ñaëc bieät laø trong chieàu höôùng, con ñöôøng ñoaïn dieät - giaûi thoaùt. Khi aùi (hay baát luaän moät chi phaàn naøo) sinh khôûi, laäp töùc caáu truùc 12 nhaân duyeân hình thaønh; vaø ngöôïc laïi, khi chi phaàn aùi hay thuû (hoaëc moät chi phaàn baát kyø) ñoaïn dieät, laäp töùc chuoãi maéc xích 12 nhaân duyeân tan raõ. Ñaây cuõng laø yù nghóa, maø trong luaän Ñaïi Tyø Baø Sa ghi raèng, noùi Duyeân khôûi coù moät chi phaàn cuõng ñöôïc, hai, ba, ... cho ñeán 12 chi phaàn cuõng ñöôïc.
1- Voâ minh (Avijjaø): söï meâ môø, cuoång si cuûa taâm thöùc; hay noùi caùch khaùc laø söï khoâng hieåu bieát nhö thaät veà hieän höõu laø duyeân sinh, voâ thöôøng vaø khoâng coù moät töï theå ñoäc laäp, baát bieán.III) Söï vaän haønh cuûa möôøi hai nhaân duyeân :2- Haønh (Sankhaøra): ñoäng löïc, yù chí haønh ñoäng taïo taùc (yù haønh) cuûa thaân, mieäng vaø yù.
3- Thöùc (Vinnana): tri giaùc cuûa con ngöôøi veà theá giôùi thoâng qua caùc cô quan chöùc naêng nhö maét (nhaõn thöùc), tai (nhó thöùc), muõi (tæ thöùc), löôõi (thieät thöùc), thaân (thaân thöùc) vaø yù (yù thöùc).
4- Danh saéc (Naøma - ruøpa): saéc laø phaàn vaät lyù vaø sinh lyù, danh laø phaàn taâm lyù. Vôùi con ngöôøi, saéc laø cô theå vaät chaát, caùc giaùc quan vaø chöùc naêng cuûa chuùng; danh laø caùc taâm phuï thuoäc (taâm sôû), nhö xuùc, taùc yù, thoï, töôûng vaø tö.
5- Luïc nhaäp (Chabbithaøna): coù nôi goïi laø saùu xöù, laø söï töông taùc giöõa 6 caên (= 6 noäi xöù: maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù) vaø ñoái töôïng cuûa chuùng laø 6 traàn (= 6 ngoaïi xöù: hình theå, aâm thanh, höông vò, muøi vò, xuùc chaïm vaø yù töôûng - phaùp).
6- Xuùc (Phassa): söï gaëp gôõ, tieáp xuùc, giao thoa giöõa caùc caên (chuû theå) vaø traàn (ñoái töôïng). Noùi roõ hôn, xuùc chính laø söï tieáp xuùc giöõa con ngöôøi vaø theá giôùi thoâng qua 6 cô quan tri giaùc. Löu yù laø, khi coù thöùc phaùt sinh do maét tieáp xuùc vôùi hình theå (saéc traàn), thì söï nhaän bieát ñoù môùi goïi laø nhaõn thöùc... Vaäy, xuùc laø söï gaëp gôõ, giao thoa giöõa caên, traàn vaø thöùc.
7- Thoï (Vedanaø): söï caûm thoï. Noùi khaùc ñi laø caùc phaûn öùng taâm lyù phaùt sinh khi maét tieáp xuùc vôùi hình theå, tai tieáp xuùc vôùi aâm thanh... yù tieáp xuùc vôùi yù töôûng (phaùp).
Caûm thoï coù ba loaïi: caûm thoï deã chòu (laïc thoï), caûm thoï khoù chòu (khoã thoï) vaø caûm thoï trung tính (phi khoã phi laïc). Ñaây laø chaát lieäu maø con ngöôøi thöôøng laáy ñeå xaây döïng nhöõng giaù trò goïi teân laø haïnh phuùc vaø khoã ñau, baát haïnh. Thöïc ra, chuùng laø do duyeân sinh, luoân thay ñoãi, khoâng heà coù moät töï tính coá ñònh.
8- AÙi (Tanhaø): goïi ñuû laø aùi duïc hay khaùt aùi: söï vöôùng maéc, yeâu thích, tham luyeán; goàm coù duïc aùi, saéc aùi vaø voâ saéc aùi.
9- Thuû (Upadaøna): goïi ñuû laø chaáp thuû: söï keït vaøo, baùm víu, ñeo chaët cuûa taâm thöùc vaøo moät ñoái töôïng.
10- Höõu (Bhava): tieán trình töông duyeân ñeå hình thaønh, goàm duïc höõu, saéc höõu vaø voâ saéc höõu.
11- Sinh (Jati): söï ra ñôøi, taïo neân, xuaát hieän. Sinh ôû ñaây khoâng phaûi laø söï sinh ra em beù, maø laø söï thaønh töïu caùc boä phaän caáu thaønh (naêm uaån), thaønh töïu caùc xöù (caùc cô quan tri giaùc vaø chöùc naêng cuûa chuùng).
12- Laõo töû (Jaramrana): söï suy nhöôïc, taøn luïi, tuoãi thoï lôùn, tan raõ, tieâu maát, töû vong. Vôùi sinh maïng con ngöôøi, laõo töû ñöôïc bieåu hieän döôùi caùc hieän töôïng: raêng lung, toùc baïc, da nhaên, caùc cô quan tri giaùc suy yeáu vaø cheát.
Thoâng qua yù nghóa cuûa caùc chi phaàn möôøi hai nhaân duyeân, ñaëc bieät laø chi phaàn luïc nhaäp, moät laàn nöõa khaúng ñònh raèng, daïng thöùc duyeân khôûi naøy laø giaùo lyù noùi veà con ngöôøi, bôûi vì chæ ôû con ngöôøi môùi coù ñaày ñuû 6 cô quan tri giaùc. Do vaäy, khi noùi veà söï vaän haønh cuûa möôøi hai nhaân duyeân cuõng chính laø noùi veà söï vaän haønh con ngöôøi.
Vì khoâng nhaän bieát hieän höõu (con ngöôøi vaø theá giôùi) laø do nhaân duyeân hoøa hôïp maø sinh khôûi, luoân bieán dòch vaø khoâng coù moät töï theå thöôøng haèng, neân con ngöôøi aûo töôûng veà moät töï ngaõ: ñaây laø caùi toâi vaø ñaây laø caùi cuûa toâi (Voâ minh). Chính aûo töôûng vaø söï baát giaùc naøy quaáy ñoäng taâm thöùc, laøm sinh khôûi loøng tham aùi, chaáp thuû... Vaø ñoù laø ñoäng cô cho caùc haønh ñoäng cuûa thaân, lôøi vaø yù (Haønh). Moãi khi yù nieäm veà moät töï ngaõ sinh khôûi thì Thöùc coù maët. Söï hieän höõu cuûa Thöùc taát yeáu ñoøi hoûi söï coù maët cuûa chuû theå nhaän thöùc vaø ñoái töôïng nhaän thöùc (Danh saéc, Luïc nhaäp). Khi caên, traàn vaø thöùc gaëp gôõ nhau (Luïc nhaäp), thì Xuùc sinh khôûi. Caûm thoï (Thoï) coù maët ngay khi caên, traàn vaø thöùc giao thoa nhau; caûm thoï seõ tuoân chaûy nhö moät doøng thaùc maø khoâng moät naêng löôïng naøo coù theå ngaên caûn ñöôïc, vì baûn chaát cuûa caûm thoï laø theá. Thoï bao goàm nhöõng phaûn öùng taâm lyù tröôùc ñoái töôïng nhö laø buoàn, vui, yeâu, gheùt, trung tính... Caûm thoï deã chòu seõ laøm phaùt sinh luyeán aùi (AÙi). Trong AÙi ñaõ bao haøm chaáp thuû vaø noù ñöôïc bieåu hieän döôùi nhieàu hình thöùc töông öùng vôùi caùc caûnh giôùi cuûa taâm thöùc (Höõu). Höõu taïo ra Sinh, vaø moãi khi ñaõ coù Sinh, thì tieán trình suy yeáu, tan raõ, maát ñi seõ vaän haønh nhö moät heä quaû ñöông nhieân: nghóa laø laõo töû, saàu, bi, khoã, öu, naõo; hay khoã ñau coù maët. Ñoù laø söï vaän haønh cuûa möôøi hai nhaân duyeân theo chieàu sinh khôûi (löu chuyeån) - chieàu vaän haønh naøy coù ñoäng löïc laø voâ minh, tham aùi vaø chaáp thuû. Noùi khaùc ñi, ñaây laø con ñöôøng cuûa khoã ñau, luaân hoài ñöôïc daãn daét vaø chi phoái bôûi voâ minh.
Trong phaàn thuyeát minh veà möôøi hai nhaân duyeân, Ñöùc Phaät khoâng chæ neâu leân con ñöôøng taäp khôûi, nhö ñaõ phaân tích ôû treân, maø Ngaøi ñaõ chæ ra nguyeân nhaân taäp khôûi vaø con ñöôøng ñoaïn taän (hoaøn dieät). Moãi khi ñoaïn dieät baát kyø moät chi phaàn naøo trong chuoãi 12 maéc xích (nhaân duyeân), thì laäp töùc noù töï tan raõ. Tuy nhieân, vôùi con ngöôøi, tham aùi vaø chaáp thuû laø naëng neà nhaát; neân ñoaïn taän tham aùi hoaëc chaáp thuû thì voøng xích möôøi hai nhaân duyeân khoâng coøn lyù do ñeå hieän höõu. Ñoù laø yù nghóa cuûa lôøi Phaät daïy: "AÙi dieät töùc Nieát baøn".
Söï vaän haønh cuûa möôøi hai nhaân duyeân khoâng chæ ñôn giaûn laø tieán trình hình thaønh moät sinh maïng (töø yù nieäm toái sô veà hieän höõu ñeán hôi thôû cuoái cuøng), maø söï vaän haønh cuûa noù (chieàu thaønh laäp - löu chuyeån) noùi leân caên nguyeân coù maët cuûa con ngöôøi (vaø cuoäc ñôøi); noù khoâng bò giôùi haïn bôûi thôøi gian vaø khoâng gian. Bao giôø tham aùi, chaáp thuû hoaëc voâ minh chöa ñöôïc ñoaïn taän thì con ngöôøi vaãn bò chi phoái bôûi söï vaän haønh cuûa möôøi hai nhaân duyeân - nghóa laø vaãn luaån quaån trong luaân hoài, khoã ñau baát taän - khi 12 nhaân duyeân ñoaïn dieät, ñoàng nghóa vôùi toaøn boä khoã uaån ñoaïn dieät.
IV) Moät soá caùch giaûi thích veà möôøi hai nhaân duyeân :
Möôøi hai nhaân duyeân, hay Duyeân khôûi, laø nguyeân lyù cuûa moïi hieän höõu. Noù laø söï thaät neân khoâng bò giôùi haïn trong khoâng gian vaø thôøi gian. Ñöùc Phaät khaúng ñònh raèng: "Duyeân sinh laø thöïc tính cuûa moïi hieän höõu, söï thaät naøy khoâng thay ñoãi duø Nhö Lai coù xuaát hieän hay khoâng xuaát hieän". Moät hieän höõu duø nhoû nhö haït nhaân cuûa nguyeân töû ñeán to lôùn nhö vuõ truï cuõng khoâng naèm ngoaøi nguyeân lyù naøy. Vôùi ñaëc tính ñoù, giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân coù theå duøng ñeå soi saùng nhieàu vaán ñeà khaùc trong cuoäc ñôøi nhö luaân hoài, nhaân quaû... tuøy thuoäc theo goùc quan saùt cuûa ngöôøi giaûi thích. ÔÛ ñaây chæ giôùi thieäu 4 caùch giaûi thích phoã bieán.
1- Daïng thöùc toãng quaùt :
"Do caùi naøy coù maët, caùi kia coù maët; do caùi naøy khoâng coù maët, caùi kia khoâng coù maët; do caùi naøy sinh, caùi kia sinh; do caùi naøy dieät, caùi kia dieät". (Tieåu Boä kinh, tr.291). Daïng thöùc naøy laø caùch trình baøy khaùi quaùt, toùm taét vaø ñôn giaûn nhaát do chính Ñöùc Phaät noùi. Noù ñöôïc xem nhö laø moät nguyeân lyù cho moïi hieän höõu trong theá giôùi hieän töôïng. Noùi chính xaùc hôn, neáu möôøi hai nhaân duyeân laø daïng thöùc duyeân khôûi rieâng veà con ngöôøi, thì daïng thöùc toãng quaùt noùi veà baûn chaát cuûa theá giôùi hieän töôïng, ñaëc bieät laø theá giôùi khoâng coù tình thöùc (khí theá giôùi).2- Ba ñôøi hai taàng nhaân quaû (Tam theá löôõng truøng nhaân quaû) :Ba ñôøi laø quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai (vò lai). Theo caùch giaûi thích naøy, voâ minh vaø haønh thuoäc veà quaù khöù; hieän taïi goàm coù 8 chi phaàn (töø thöùc ñeán höõu); sinh vaø laõo töû thuoäc veà vò lai. Maët khaùc, thöùc, danh saéc, luïc nhaäp ñöôïc xem laø quaû hieän taïi cuûa nhaân quaù khöù laø voâ minh vaø haønh, ñaây laø taàng nhaân quaû thöù nhaát. Caùc chi phaàn thoï, aùi, thuû vaø höõu laø nhaân hieän taïi cho quaû vò lai laø sinh vaø laõo töû; ñaây laø lôùp nhaân quaû thöù hai. Söï phoái hôïp giöõa 2 lôùp nhaân quaû naøy vôùi caùc duyeân taïo neân moät moái quan heä coù veû chaët cheõ, töông tuïc cuûa doøng chaûy thôøi gian: quaù khöù - hieän taïi - vò lai. Qua caùch giaûi thích naøy, yù ñoå duøng giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân ñeå giaûi thích luaân hoài ñaõ theå hieän roõ. Tuy nhieân, caùch phaân chia nhö treân seõ deã ñöa ñeán moät ngoä nhaän, nhö laø voâ minh vaø haønh chæ coù ôû quaù khöù, 8 chi phaàn tieáp theo chæ coù ôû hieän taïi, sinh vaø laõo töû thì thuoäc veà töông lai (!). Thöïc ra, trong hieän taïi (vaø ngay trong moãi chi phaàn) ñaõ coù maët voâ minh. Khi moät chi phaàn hieän höõu thì laäp töùc coù söï hieän höõu cuûa möôøi moät chi phaàn coøn laïi. Neáu moät chi phaàn baát kyø vaéng maët thì moái lieân keát 12 chi phaàn nhaân duyeân töï suïp ñoã. Nhö ñaõ phaân tích, möôøi hai nhaân duyeân laø moät doøng töông tuïc, chaèng chòt, khoâng heà leä thuoäc vaøo thôøi gian (quaù khöù, hieän taïi hay töông lai). Caùch giaûi thích naøy voâ tình laøm thoâ thieån vaø ñôn giaûn hoùa giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân - moät giaùo lyù voán ñöôïc xem laø raát thaâm aùo vaø tinh teá.3- Nhaân quaû ñoàng thôøi :Khi noùi "Do voâ minh, haønh sinh...", khoâng neân hieåu laø haønh do voâ minh sinh ra. Giöõa voâ minh vaø haønh... laø moái quan heä nhaân quaû tuyeán tính, ñôn phöông; nghóa laø caùc chi phaàn trong möôøi hai nhaân duyeân hieän höõu tuøy thuoäc vaøo yeáu toá thôøi gian (tröôùc - sau). Caùch giaûi thích naøy noùi raèng, ngay trong moät saùt na [4] ñaõ coù söï hieän höõu ñaày ñuû cuûa caû 12 chi phaàn. Khi yù nieäm leäch laïc veà moät caùi toâi vaø caùi cuûa toâi (töï ngaõ) coù maët, laäp töùc coù maët chuoãi nhaân quaû töông tuïc: yù chí taïo taùc (haønh), tri giaùc phaân bieät vaø chaáp thuû (thöùc)... ñeán laõo töû, saàu, bi, khoã, öu, naõo. Moãi moät chi phaàn vöøa laø quaû vöøa laø nhaân cho caùc chi phaàn khaùc, chuùng nuoâi döôõng laãn nhau.4- Söï hieän höõu cuûa moät ñôøi soáng con ngöôøi (maïng caên) :Moät trong 3 yeáu toá quyeát ñònh ñeå hình thaønh moät thai nhi laø coù söï hieän höõu nghieäp thöùc ñi ñaàu thai. Nghieäp thöùc naøy laø keát quaû cuûa voâ minh vaø haønh trong quaù khöù. Giai ñoaïn töôïng thai chính laø thôøi ñieåm danh saéc coù maët. Luïc nhaäp laø giai ñoaïn thai nhi hình thaønh ñaày ñuû caùc caên. Giai ñoaïn treû buù môùm laø giai ñoaïn cuûa xuùc. Treû töø 3-5 tuoãi laø luùc thoï hình thaønh. Töø ñaây trôû veà tröôùc, theo loái giaûi thích naøy, laø bieåu hieän cuûa nghieäp quaù khöù, treû chöa taùc yù thieän aùc ñeå taïo neân nghieäp hieän taïi. Khi treû bieát vui, buoån, öa, gheùt... laø luùc aùi, thuû, höõu hình thaønh vaø chính ñaây môùi laø giai ñoaïn maø treû taïo nghieäp ñeå ñöa ñeán hình thaønh moät thaân maïng môùi ôû töông lai (sinh, laõo töû).V) Moät soá heä luaän töø giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân :1- Con ngöôøi (vaø cuoäc ñôøi) laø hieän höõu cuûa caáu truùc möôøi hai nhaân duyeân, neân khoâng heà coù moät töï ngaõ ñoäc laäp vaø thöôøng haèng. Con ngöôøi chính laø chuû nhaân cuûa cuoäc ñôøi mình, bôûi giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân cho thaáy söï thaät: "Khoâng theå tìm ra moät ñaáng saùng taïo, moät Brahman, hay moät vò naøo khaùc, laøm chuû voøng luaân chuyeån cuûa ñôøi soáng; chæ coù nhöõng hieän töôïng dieãn tieán, tuøy thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän" [5].2- Con ngöôøi vaø cuoäc ñôøi laø voâ ngaõ, khoâng coù moät töï tính thöôøng haèng (voâ thöôøng), neân beân trong moãi ngöôøi luoân tieàm aån moät khaû naêng giaùc ngoä, vaø cuoäc ñôøi luoân coù cô hoäi ñeå xaây döïng trôû neân toát ñeïp.
3- Khi moät chi trong möôøi hai nhaân duyeân vaän haønh nghóa laø möôøi moät chi phaàn coøn laïi cuõng vaän haønh. Ñieàu naøy noùi leân söï dung thoâng giöõa caùi "moät" vaø caùi "taát caû", vöôït ra ngoaøi khaùi nieäm khoâng gian, thôøi gian, töø ñoù coù theå khaúng ñònh coù söï hieän höõu cuûa caùc loaïi thaàn thoâng.
C) Keát luaän
1- Möôøi hai nhaân duyeân laø giaùo lyù veà con ngöôøi vaø noùi cho ñoái töôïng nghe laø con ngöôøi. Vì con ngöôøi bò vöôùng naëng vaøo voâ minh, aùi vaø chaáp thuû neân Ñöùc Phaät ñaëc bieät nhaán maïnh ñeán caùc chi phaàn naøy khi höôùng daãn con ngöôøi tu taäp vì muïc ñích giaûi thoaùt, giaùc ngoä.2- Möôøi hai nhaân duyeân, hay duyeân khôûi, khoâng phaûi laø moät giaùo lyù duøng ñeå ñoái trò chaáp ngaõ hay nhaèm giaûi thích theá giôùi; maø ñaây laø söï thaät vaø laø moät phaùp tu taäp vì giaûi thoaùt thieát thöïc cho con ngöôøi. Do vaäy, giaùo lyù naøy laø caên baûn cuûa chaùnh kieán (thöù nhaát trong Baùt chaùnh ñaïo). Noùi khaùc ñi, chaùnh kieán laø caùi nhìn toaøn dieän, nhö thaät veà caùc phaùp laø do duyeân sinh.
3- Voâ ngaõ hay giaûi thoaùt, Nieát baøn khoâng phaûi laø moät traïng thaùi troáng trôn, maø laø söï troáng roãng yù nieäm veà moät töï ngaõ thöôøng haèng. Noùi caùch khaùc, ñoù laø traïng thaùi khoâng coù maët voâ minh, tham aùi vaø chaáp thuû.
4- Moïi giaù trò trong cuoäc ñôøi ñeàu mang tính töông ñoái, bôûi cuoäc soáng laø duyeân sinh, luoân troâi chaûy vaø khoâng theå naém baét.
5- Hieän höõu hay cuoäc soáng laø hieän höõu cuûa caùc moái töông quan ña phöông giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giöõa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng xaõ hoäi, moâi tröôøng töï nhieân... Khi moät caù nhaân soáng toát laø ñang goùp phaàn xaây döïng moät xaõ hoäi toát ñeïp, vaø ngöôïc laïi. Moãi ngöôøi phaûi coù traùch nhieäm vôùi coäng ñoång, bôûi xaây döïng coäng ñoång chính laø ñang baûo veä caù nhaân mình.
6- Möôøi hai nhaân duyeân, hay giaùo lyù duyeân khôûi noùi chung, laø moät giaùo lyù voâ cuøng tinh teá vaø khoù hieåu, bôûi con ngöôøi voán ñaõ quen vôùi neáp tö duy höõu ngaõ töø voâ thæ. Muoán coù moät nhaän thöùc ñuùng veà giaùo lyù naøy ñoøi hoûi phaûi coù söï quaùn saùt vaø tö duy thöôøng xuyeân veà noù. Suy tö vaø thöïc taäp giaùo lyù möôøi hai nhaân duyeân (theo chieàu ñoaïn dieät), chaéc chaén raèng seõ töøng böôùc mang ñeán cho haønh giaû moät cuoäc soáng ñoä löôïng, vò tha, giaûi thoaùt vaø an laïc trong hieän taïi. Bôûi nhö lôøi Phaät daïy: "Ai thaáy Duyeân khôûi laø thaáy Phaùp, ai thaáy Phaùp laø thaáy Phaät (Ta)". Thaáy Phaät laø thaáy ñöôïc thöïc taïi toái haäu, vöôït ra ngoaøi moïi raøng buoäc cuûa theá giôùi ngaõ tính - bò giôùi haïn bôûi voâ minh, tham aùi vaø chaáp thuû naøy.
Thích Taâm HaûiChuù thích:
Nguyeät san Giaùc Ngoä, thaùng 2-1999[1] Coøn goïi laø Duyeân sinh, Y tha khôûi: söï nöông töïa vaøo caùc yeáu toá khaùc maø sinh khôûi, hình thaønh, hieän höõu; tuøy thuoäc phaùt sinh.[2] Dieät tröø, xaû boû, chuyeån hoùa (Paøli: uccheda)
[3] Hình theå (saéc), caûm thoï (thoï), aán töôïng cuûa tri giaùc (töôûng), yù chí taïo taùc (haønh), vaø tri giaùc hieän höõu (thöùc).
[4] Khoaûng thôøi gian raát ngaén giöõa 2 bieán coá, nhoû hôn raát nhieàu so vôùi ñôn vò thôøi gian laø giaây (Paøli: khana).
[5] Thanh tònh ñaïo luaän (Visuddhimagga)
Source: LotusNet
[ Trôû Veà ]