Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Giaùo lyù veà Nghieäp
Thích Taâm Thieän A. Daãn nhaäp
Trong Trung Boä Kinh (Majjhima Nikaøya), baøi kinh 135, Ñöùc Phaät daïy raèng: "Con ngöôøi laø chuû nhaân cuûa nghieäp, laø keû thöøa töï nghieäp. Nghieäp laø thai taïng maø töø ñoù con ngöôøi ñöôïc sinh ra; nghieäp laø quyeán thuoäc, laø nôi nöông töïa". Nhö theá, söï hieän höõu cuûa moãi con ngöôøi ñoàng thôøi laø söï hieän höõu cuûa nghieäp thieän vaø baát thieän, töø (voâ löôïng kieáp) quaù khöù. Moãi con ngöôøi caù theå laø ñieåm trung taâm cuûa nghieäp; ngoaøi moãi caù theå aáy seõ khoâng coù baát kyø moät caùi nghieäp naøo ñöôïc baøn ñeán.
B. Noäi dung
I) Ñònh nghóa:
Nghieäp laø gì? Theo töø nguyeân, nghieäp, tieáng Sanskrit goïi laø karma, Paøli goïi laø kamma, coù nghóa laø haønh ñoäng coù taùc yù (volitional action). Noùi caùch khaùc, nghieäp luoân luoân ñöôïc baét nguoàn töø nhöõng taïo taùc cuûa taâm (yù) thoâng qua nhöõng hoaït ñoäng cuûa thaân, mieäng, vaø yù, goïi chung laø tam nghieäp. Do ñoù, moät haønh ñoäng (taïo taùc), neáu khoâng phaùt sinh töø taâm thì khoâng theå goïi laø nghieäp, maø haønh ñoäng chæ ñöôïc goïi laø haønh ñoäng hay haønh ñoäng duy taùc (kriyaø). Vaø nhö vaäy, ñònh nghóa cuûa nghieäp laø: haønh ñoäng coù taùc yù, hay haønh ñoäng ñöôïc phaùt sinh töø taâm.
II) Noäi dung cuûa Nghieäp:
Thoâng thöôøng, noùi ñeán nghieäp laø noùi ñeán vaán ñeà thieän, aùc trong voøng sinh dieät vaø töông tuïc cuûa ñôøi soáng con ngöôøi. Thoâng qua vieäc taïo nghieäp (thieän hay aùc) maø con ngöôøi töï xaây döïng cho mình moät ñònh nghieäp -- moät ñôøi soáng khoå ñau hay haïnh phuùc. Nhöng khoå ñau hay haïnh phuùc laø nhöõng caûm nhaän cuûa rieâng moãi con ngöôøi khaùc nhau. Vì theá, seõ khoâng coù moät khuoân maãu öôùc leä naøo coù theå quy öôùc moät caùch ñaày ñuû veà nghieäp. Tuy nhieân, cô sôû cuûa nghieäp laø taâm (yù), do ñoù, khaûo saùt veà nghieäp chính laø khaûo saùt veà coäi nguoàn cuûa taâm. Ñöùc Phaät daïy:
Y Ù daãn ñaàu caùc phaùpQua baøi kinh treân, chuùng ta nhaän roõ raèng chính moái töông quan nhaân quaû töø nôi taâm yù cuûa con ngöôøi ñaõ hình thaønh neân caùi nghieäp thieän hay aùc maø con ngöôøi phaûi thoï nhaän. Vì theá, Ñöùc Phaät daïy veà nghieäp laø nhaèm ñaùnh thöùc con ngöôøi thöùc tænh nôi taâm yù cuûa chính mình (töï tònh kyø yù) ñeå töø ñoù ñi vaøo moät ñôøi soáng an laïc giaûi thoaùt.Taát nhieân, caùi maø goïi laø nghieäp ôû ñaây laø nhöõng gì thuoäc phaùp höõu laäu (nghieäp höõu laäu), töùc laø nhöõng gì thuoäc thieän - aùc, khoå ñau - haïnh phuùc v.v... noù gaén lieàn vôùi ñôøi soáng ñaïo ñöùc, luaân lyù cuûa con ngöôøi, vôùi nhöõng caûm thoï vui buoàn - khoå laïc, maø khoâng phaûi laø nhöõng gì thuoäc voâ laäu - giaûi thoaùt. Do ñoù, trong moät soá tröôøng hôïp, khi caùc kinh vaên ñeà caäp ñeán nghieäp vaø laäu, chuùng ta caàn hieåu raèng ñoù laø moät loái dieãn ñaït nhaèm phaân bieät giöõa caùi thieän, aùc vaø caùi ñaõ thoaùt ly moïi yù nieäm veà thieän, aùc. Chaúng haïn, tham - saân - si laø nghieäp baát thieän, nghieäp aùc; nhöng töï thaân khoâng tham - khoâng saân - khoâng si laø caùi nghieäp thieän, hay caùi nghieäp thanh tònh - giaûi thoaùt. Bôûi leõ, thanh tònh - giaûi thoaùt töï baûn thaân noù ñaõ thoaùt ly moïi khaùi nieäm thieän - aùc, höõu - voâ. Do vaäy, khi baøn ñeán noäi dung cuûa nghieäp, ôû ñaây chuùng ta chæ thuaàn tuùy noùi ñeán nghieäp thieän vaø nghieäp aùc, töùc laø nghieäp höõu laäu maø khoâng noùi ñeán nghieäp voâ laäu. Coá nhieân, ñònh nghóa "Nghieäp laø haønh ñoäng coù taùc yù, hay haønh ñoäng ñöôïc phaùt sinh töø taâm" chæ ñöôïc duøng cho taát caû nghieäp höõu laäu., töùc laø moïi vaán ñeà lieân quan ñeán thieän vaø aùc.
Y Ù laøm chuû taïo taùc
Neáu vôùi yù nhieãm oâ (aùc)
Noùi naêng hay haønh ñoäng
Khoå naõo böôùc theo sau
Nhö chieác xe theo chaân con vaät keùo". (Phaùp Cuù, 1)Y Ù daãn ñaàu caùc phaùp
Y Ù laøm chuû taïo taùc
Neáu vôùi yù thanh tònh (thieän)
Noùi naêng hay haønh ñoäng
An laïc böôøc theo sau
Nhö boùng khoâng rôøi hình". (Phaùp Cuù, 2)III) Phaân loaïi Nghieäp:
Thoâng thöôøng, nghieäp ñöôïc taïo taùc treän cô sôû cuûa thaân, khaåu vaø yù. Taát nhieân, caû ba nghieäp treân ñeàu xuaát phaùt töø yù hay coøn goïi laø taâm. Nhö theá, khi xeùt ñeán nghieäp cuûa moät con ngöôøi laø xeùt ñeán thaân nghieäp, khaåu nghieäp vaø yù nghieäp. Ngoaøi ba nghieäp naøy, khoâng coøn moät caùi nghieäp naøo khaùc. Tuy nhieân, nghieäp coù nhöõng tính chaát vaø chöùc naêng khaùc nhau neân chuùng ñöôïc phaân laøm nhieàu loaïi vaø coù nhieàu teân goïi khaùc nhau.
1) Phaân loaïi theo teân goïi:
Theo trình töï, tröôùc heát, giaùo lyù veà nghieäp ñöôïc chia thaønh hai loaïi:2) Phaân loaïi theo tieán trình:a/ Nghieäp thieän: Tö duy vaø haønh ñoäng veà caùc ñieàu laønh nhö thöïc haønh Nguõ giôùi vaø Thaäp thieän giôùi.
b/ Nghieäp aùc: Tö duy haønh ñoäng veà caùc ñieàu laønh nhö thöïc haønh nhöõng ñieàu traùi ngöôïc vôùi Nguõ giôùi vaø Thaäp thieän giôùi.
Töø hai loaïi nghieäp treân, chuùng ta phaûi xeùt ñeán quaù trình taïo taùc, tö duy vaø haønh ñoäng ñeå hình thaønh neân nghieäp (thieän hay aùc). Do ñoù, neáu xeùt veà tieán trình cuûa nghieäp (process of karma) thì nghieäp ñöôïc chia thaønh hai loaïi nöõa:
a/ Nghieäp nhaân: Nhöõng tö duy, haønh ñoäng taïo nghieäp chöa ñöa ñeán moät keát quaû.
b/ Nghieäp quaû: Nhöõng tö duy, haønh ñoäng taïo taùc sau moät tieán trình ñaõ taïo thaønh nghieäp, coøn goïi laø nghieäp quaû hay nghieäp baùo.
Trong thöïc teá, khi noùi ñeán nghieäp, haøng Phaät töû thöôøng chuù troïng ñeán nghieäp baùo (nghieäp quaû) hôn laø nghieäp nhaân. Vaø ñaây laø choã thieáu soùt cuûa chuùng sanh khi ñoái dieän vôùi nghieäp. Vaø cuõng chính ñieàu naøy khieán cho chuùng sanh quan taâm ñeán quaû baùo hôn laø gieo nhaân. Nghieäp quaû hay nghieäp baùo coøn ñöôïc goïi laø quaû dò thuïc (nghieäp ñaõ chín muoài).
Xeùt theo tieán trình (töø nhaân ñeán quaû) cuûa nghieäp thì coù hai loaïi nghieäp cô baûn:3) Phaân loaïi theo thôøi gian:a/ Ñònh nghieäp: Laø nghieäp ñöôïc löu chuyeån trong thôøi gian oån ñònh vaø töø nhaân ñeán quaû thoáng nhaát vôùi nhau. Ví duï, tröùng gaø sau khi ñöôïc aáp trong moät thôøi gian seõ nôû ra con gaø. Noùi chung, caùc nghieäp nhaát ñònh seõ ñöa ñeán keát quaû (nhö aên thì seõ no) thì ñöôïc goïi laø ñònh nghieäp.
b/ Baát ñònh nghieäp: Laø nghieäp khoâng daãn ñeán keát quaû, hoaëc keát quaû seõ thaønh töïu trong thôøi gian baát ñònh, hoaëc coù theå giöõa keát quaû vaø nguyeân nhaân khoâng hoaøn toaøn thoáng nhaát vôùi nhau, thì ñöôïc goïi laø baát ñònh nghieäp.
Neáu caên cöù theo thôøi gian, chuùng ta nhaän ra hai loaïi nghieäp, moät ñaõ chín muoài vaø moät ñang vaø seõ dieãn tieán trong doøng nghieäp taïo taùc:4) Phaân loaïi theo tính chaát:a/ Nghieäp cuõ: Laø nghieäp ñaõ ñöôïc tích luõy töø nhieàu ñôøi soáng quaù khöù, vaø hieän taïi noù ñaõ chín muoài. Chaúng haïn thaân theå cuûa ta (cao, thaáp, maäp, oâ1m ,thoâng minh, ngu ñaàn, haïnh phuùc hay baát haïnh v. v...) ngaøy nay laø do caùi nghieäp ñaõ ñöôïc gieo töø trong voâ thuûy. Caùc nghieäp quaû (y baùo vaø chaùnh baùo) cuûa thaân naøy laø quaû dò thuïc cuûa caùc nghieäp töø voâ thuûy. Ngoaøi thaân naøy, khoâng heà coù moät caùi nghieäp rieâng leû, cuõ xöa naøo khaùc
b/ Nghieäp môùi: Neáu nhö thaân theå naøy laø nghieäp cuõ thì moïi taïo taùc ñang laøm vaø seõ laøm cuûa ta ngaøy hoâm nay laø do caùc taïo taùc tröôùc ñoù. Vaø söï thaønh ñaït cuûa ngaøy mai nhö theá naøo seõ tuøy thuoäc vaøo tö duy vaø haønh ñoäng cuûa ngaøy hoâm nay. Kinh Töông Öng IV, Ñöùc Phaät daïy: "Maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù laø nghieäp cuõ. Caùc haønh ñoäng cuûa maét, tai, muõi, löôõi, thaân vaø yù trong hieän taïi laø nghieäp môùi".
Trong Truyeän Kieàu, thi haøo Nguyeãn Du ñaõ chæ roõ caùi nghieäp cuõ vaø môùi cuûa con ngöôøi:
"Sö raèng phuùc hoïa ñaïo trôøiHoïa vaø phuùc (thieän, aùc) laø ñaïo trôøi, nhöng caùi ñaïo trôøi aáy coäi nguoàn cuûa noù chính laø ôû taïi loøng ngöôøi (taâm, yù) maø sinh ra. Vaø trôøi ôû ñaây laø nghieäp cuõ, coøn ta chính laø nghieäp môùi.
Coõi nguoàn cuõng ôû loøng ngöôøi maø ra
Coù trôøi maø cuõng coù ta
Tu laø coäi phuùc, tình laø daây oan"Nhö ñaõ trình baøy, nghieäp baùo laø söï chín muoài (quaû dò thuïc) cuûa caùc nghieäp thuoäc veà baát thieän. Do ñoù, khi noùi ñeán nghieäp baùo (nghieäp quaû) laø noùi ñeán tieán trình nhaân - quaû cuûa nghieäp. theo giaùo lyù veà nghieäp, moät nhaân khoâng theå taïo thaønh moät quaû, maø phaûi coù caùc duyeân phuï trôï. Cho neân, noùi ñuû phaûi noùi laø nhaân - duyeân - quaû. Duyeân laø caùc nhaân phuï laøm cho nhaân chính thaønh quaû; nhö nöôùc, phaân, ñaát, söï caàn maãn chaêm boùn cuûa con ngöôøi (laø caùc duyeân) laøm cho haït gioáng thaønh töïu naûy nôû. Vì theá, khi tìm hieåu veà quaû dò thuïc (söï chín muoài) cuûa nghieäp, ta phaûi tìm hieåu veà 3 ñaëc tính sau:5) Phaân loaïi theo naêng löïc:a/ Dò thôøi dò thuïc: Thôøi gian chín muoài cuûa nghieäp quaû khaùc vôùi thôøi gian taïo nghieäp (nghieäp nhaân). Ví duï nhö traùi xoaøi, thôøi ñieåm khi sinh ra cho tôùi khi noù chín muoài laø khaùc nhau (khaùc thôøi maø chín).
b/ Dò loaïi dò thuïc: Keát quaû bò bieán chaát (dò loaïi) so vôùi thôøi gian môùi taïo nghieäp. Ví duï, traùi xoaøi khi nhoû thì chua nhöng khi chín thì ngoït (bieán chaát roài môùi chín).
c/ Bieán dò dò thuïc: Keát quaû bò bieán thaùi vaø bieán töôùng (bieán dò) so vôùi thôøi gian môùi taïo nghieäp. Ví duï traùi xoaøi non thì maøu xanh, ñeán khi chín thì maøu vaøng.
Naêng löïc cuûa nghieäp ñöôïc hình thaønh theo töøng loaïi nghieäp khaùc nhau trong moät tieán trình taâm lyù roài ñöa ñeán söï hình thaønh caùc ñaëc tính cuûa nghieäp:6) Moät soá danh töø veà nghieäp maø baïn caàn bieát:a/ Taäp quaùn nghieäp: Laø nghieäp ñöôïc huaân taäp bôûi moät thoùi quen trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Coù theå ñoù laø thoùi quen thuoäc taâm lyù, haønh vi, caùch öùng xöû v.v...Ví duï, huùt thuoác laù laø moät Taäp quaùn nghieäp.
b/ Tích luõy nghieäp: Laø caùc nghieäp ñöôïc tích luõy daàn nhö roùt nöôùc vaøo thuøng, coù theå xem thaân cuûa ta nhö laø moät tích luõy nghieäp töø voâ thuûy.
c/ Cöïc troïng nghieäp: Laø caùc nghieäp gaây aán töôïng xaáu aùc cöïc maïnh vaø saâu trong taâm lyù cuûa con ngöôøi nhö phaïm caùc toäi nguõ nghòch (gieát cha, meï, gieát ngöôøi, v.v..).
d/ Caän töû nghieäp: laø nghieäp luùc saép cheát hay nhöõng söùc maïnh taâm lyù cuûa con ngöôøi tröôùc luùc taét thôû. Nghieäp naøy cöïc kyø heä troïng trong vieäc höôùng daãn nghieäp thöùc ñi taùi sinh. Nhöõng tö töôûng cuoái cuøng cuûa ngöôøi cheát seõ taïo neân moät caän töû nghieäp (thieän hoaëc baát thieän). Moät ngöôøi coù theå suoát ñôøi laøm aùc, nhöng tröôùc luùc taét thôû, noã löïc sinh khôûi veà thieän phaùp, veà nhöõng ñieàu thieän trong ñôøi, vaø nhôø yù löïc ñoù coù theå taùi sinh vaøo coõi toát ñeïp (töông töï nhö vaäy ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp ngöôïc laïi). Töø ñoù, qua nhöõng kinh nghieäm caän töû, chuùng ta caàn huaân taäp caùc thieän nghieäp trong ñôøi soáng cuûa mình ñeå taïo thaønh moät söùc maïnh (yù löï) ñoaïn tröø caùc aùc nghieäp ngay trong ñôøi soáng haøng ngaøy vaø caû ñeán giôø phuùt laâm chung.
- Baïch nghieäp (nghieäp traéng): caùc nghieäp thieänIV) Thaùi ñoä taâm lyù tieáp thu Nghieäp:
- Haéc nghieäp (nghieäp ñen) caùc nghieäp aùc
- Phi haéc baïch nghieäp: caùc haønh ñoäng duy taùc (khoâng thieän khoâng aùc)
- Bieät nghieäp: nghieäp rieâng cuûa moãi ngöôøi
- Coäng nghieäp: nghieäp chung cuûa taäp theå (gia ñình)
- Thaùnh nghieäp: nghieäp ñöa ñeán thaùnh ñaïo
- Duy taùc nghieäp: nghieäp khoâng coù sanh y (khoâng coù quaû)
- Chöôùng nghieäp: nghieäp caûn trôû söï keát thaønh cuûa quaû
- Ñoaïn nghieäp: nghieäp tieâu dieät caùc naêng löïc sanh nghieäpÑaây laø moät vaán ñeà voâ cuøng quan troïng trong giaùo lyù nghieäp baùo. Vì moãi ngöôøi ñeàu coù caùi nghieäp rieâng do voâ minh, aùi thuû ñaõ taïo neân, do ñoù ñöông nhieân phaûi ñoái dieän vôùi quaû baùo cuûa mình. Söï troán traùnh nghieäp löïc laø ñieàu voâ ích. Cuï Nguyeãn Du, trong Truyeän Kieàu ñaõ noùi raèng:
"Ñaõ mang laáy nghieäp vaøo thaânVì theá, vaán ñeà quan troïng ñöôïc ñaët ra ñoái vôùi ngöôøi ñang treân ñöôøng tu taäp khoâng phaûi laø nghieäp maø chính laø thaùi ñoä taâm lyù tieáp thoï nghieäp. Kinh Nipata, Ñöùc Phaät daïy raèng: "Ngöôøi ñaõ tieâu dieät aûo kieán, phaù tan lôùp toái taêm daøy ñaëc trong taâm seõ khoâng coøn theânh thang di maõi. Ñoái vôùi ngöôøi aáy, vaán ñeà nhaân quaû (nghieäp baùo) khoâng coøn nöõa".
Cuõng ñöøng traùch laãn trôøi gaàn trôøi xa
Thieän caên ôû taïi loøng ta
Chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi"Ñoaïn kinh treân cho ta thaáy raèng taâm lyù cuûa ngöôøi giaûi thoaùt seõ hoùa giaûi moïi nghieäp cuûa chính hoï. Nhö moät nhaø sö voâ côù bò tuø, ôû trong tuø maø loøng thì voâ cuøng bình an, khoâng heà dao ñoäng; nghóa laø nhaø sö aáy khoâng coøn bò nghieäp löïc chi phoái nöõa. Chaúng haïn, cuøng moät haønh ñoäng xaûy ra ñoái vôùi hai ngöôøi nhöng thaùi ñoä thoï nhaän haønh ñoäng (nghieäp) thì hoaøn toaøn khaùc nhau nhö tröôøng hôïp "nhaø giaøu ñöùt tay baèng aên maøy ñoå ruoät". Do ñoù, ñoái vôùi nghieäp, thaùi doä taâm lyù cuûa ngöôøi tieáp thoï thì quan troïng hôn laø chính caùi nghieäp aáy. Ngaøi Huyeàn Giaùc, trong Chöùng ñaïo ca, baûo raèng: "Saùt na dieät khöôùc A Tyø nghieäp", coù nghóa laø khi ñaõ giaùc ngoä thì moïi nghieäp chöôùng (naëng nhö A Tyø) trong tích taéc cuõng ñeàu baêng tieâu. Vì lyù do naøy, neân trong Kinh thöôøng noùi ñeán thoï nghieäp (chòu ñöïng nghieäp) vaø phi thoï nghieäp (khoâng bò chi phoái bôûi nghieäp).
C. Keát luaän
Ñöùc Phaät daïy raèng: "Khoâng ai laøm cho ta nhieãm oâ, cuõng khoâng ai laøm cho ta trong saïch; trong saïch hay oâ nhieãm laø töï nôi ta, chæ coù ta laøm cho ta oâ nhieãm, chæ coù ta laøm cho ta trong saïch" (Phaùp Cuù). Lôøi daïy treân ñaõ môû ra con ngöôøi moät höôùng ñi raát chuû ñoäng trong vieäc taïo neân moät ñôøi soáng an laïc giaûi thoaùt ngay taïi cuoäc ñôøi naøy.
Thích Taâm Thieän
Source: LotusNet Production, http://www.lotuspro.net/index.shtml
[ Trôû Veà ]