Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ]
TAM PHAÙP AÁN
(Three Characteristic marks of the Buddha's Teachings)
Nieàm tin laø ñöùc tính cao quyù, caàn thieát vaø raát quan troïng trong ñôøi soáng cuûa ngöôøi Phaät töû. Nieàm tin ñoùng moät vai troø quan troïng maø ai cuõng coù ñeå giuùp ngöôøi aáy ñeán vôùi Phaät quaû. Trong Kinh Hoa Nghieâm Ñöùc Phaät töøng daïy raèng:" nieàm tin laø meï ñeû cuûa coâng ñöùc ". Ñaïo Phaät laø ñaïo Giaùc Ngoä, muoán ñaït ñöôïc giaùc ngoä haønh giaû phaûi coù nieàm tin chaân chính, maø nieàm tin chaân chaùnh aáy phaûi coù cô sôû thöïc teá vaø trí tueä ñuùng nhö thaät.
Treân tinh thaàn ñoù, ñoái vôùi heä thoáng Kinh Ñieån do Ñöùc Phaät truyeàn daïy trong 49 naêm, ngöôøi hoïc Phaät phaûi coù cô sôû ñeå chöùng tín raèng ñoù laø lôøi Phaät daïy, cô sôû ñoù chö Toå Ñöùc goïi laø Phaùp AÁn . Trong Phaät Giaùo coù hai loaïi Phaùp aán: Nhaát Phaùp AÁn vaø Tam Phaùp AÁn. NHAÁT PHAÙP AÁN laø noùi ñeán Kinh Ñieån lieãu nghóa cuûa Baéc Truyeàn Phaät Giaùo. Nhaát Phaùp AÁn laø Thaät Töôùng AÁn töùc laø laáy thaät töôùng cuûa caùc phaùp laøm goác, neân noùi nghóa lyù thaät töôùng cuûa caùc phaùp laø aán tín cuûa heä thoáng tö töôûng Phaät giaùo Ñaïi Thöøa. Baát cöù giaùo lyù naøo khoâng döïng laäp treân quan ñieåm naøy, thì Phaät giaùo Ñaïi Thöøa ñeàu xem laø taø thuyeát.
TAM PHAÙP AÁN laø daønh rieâng cho Kinh Ñieån baát lieãu nghóa cuûa Nam Truyeàn Phaät Giaùo. Baøi vieát naøy seõ trình baøy sô löôïc veà TAM PHAÙP AÁN.
AÁn coù nghóa laø con daáu, hay con moäc, ñeå chöùng nhaän chính thöùc cho moät toå chöùc, moät ñoaøn theå naøo ñoù, thöù hai, aán laø noùi leân chuû tröông, ñöôøng höôùng ñöôïc ñöa ra trong toå chöùc ñoù. Chöõ aán ôû ñaây ñöôïc duøng nhö moät danh töø tröøu töôïng ñeå laøm troøn hai nhieäm vuï : chöùng tín cho nhöõng Kinh ñieån hieän haønh laø lôøi Phaät daïy, thöù hai laø chæ cho tö töôûng chuû ñaïo cuûa Kinh Ñieån Nam Truyeàn Phaät Giaùo. Tam Phaùp Aaùn ñoù laø:
Chö Haønh Voâ Thöôøng Chö Phaùp Voâ Ngaõ Nieát Baøn Tòch Tónh Kinh ñieån cuûa Tieåu Thöøa Phaät giaùo ñöôïc aán ñònh bôûi ba Phaùp AÁn treân, neáu khoâng nhö theá thì chính laø taø thuyeát.
I/CHÖ HAØNH VOÂ THÖÔØNG :
Caùc haønh voâ thöôøng ( Phaïn: Anitya sarvasamskarah, Pali: anicca, E: impermanence), coøn goïi laø Nhaát thieát haønh voâ thöôøng aán, Nhaát thieát höõu phaùp voâ thöôøng aán, goïi taét laø Voâ Thöôøng aán): Taát caû caùc phaùp höõu vi ôû theá gian ñeàu voâ thöôøng, dôøi ñoåi, bieán chuyeån, sinh dieät khoâng ngöøng. Chuùng sinh khoâng nhaän bieát ñieàu naøy neân ñoái vôùi voâ thöôøng maø laàm chaáp laø thöôøng, neân trieàn mieân thoáng khoå, vì theá Phaät noùi voâ thöôøng ñeå phaù chaáp thöôøng cuûa chuùng sinh.
Voâ thöôøng laø laø ñaëc tính chung cuûa moïi söï sinh ra coù ñieàu kieän, töùc laø thaønh, truï, hoaïi, khoâng arises, dwells, passes away, emptiness ). Töø tính voâ thöôøng ta coù theå suy ra hai ñaëc tính kia laø Khoå ( dukkha) vaø Voâ ngaõ ( anatman). Voâ thöôøng laø tính chaát cô baûn cuûa cuoäc soáng, khoâng coù voâ thöôøng thì khoâng coù söï toàn taïi, voâ thöôøng cuõng chính laø khaû naêng daãn ñeán giaûi thoaùt . Coù tri kieán voâ thöôøng, haønh giaû môùi böôùc vaøo Thaùnh ñaïo. Vì theá tri kieán voâ thöôøng ñöôïc xem laø tri kieán cuûa baäc Döï löu. (Impermanence is the basis of life, without which existence would not be possible; it is also the precondition for the possibility of attaining liberation. Without recognition of anitya there is no entry into the supramundane path, thus the insight leading to " stream entry").
* Voâ thöôøng coù hai loaïi: a). Saùt na voâ thöôøng, chæ cho söï bieán hoùa trong töøng saùt na, coù sinh, truï, dò, dieät. B)Töông tuïc voâ thöôøng, chæ trong moät thôøi kyø coù 4 töôùng sinh, truï, dò, dieät noái tieáp nhau.
* Coù ba loaïi voâ thöôøng:
a)Nieäm nieäm hoaïi dieät voâ thöôøng: trong töøng saùt na nhoû nhaát ñeàu aån chöùa söï hoaïi dieät voâ thöôøng.
b)Hoøa hôïp ly taùn voâ thöôøng: moïi söï vaät hieän töôïng hoøa hôïp ñeå roài ly taùn, tan raõ, voâ thöôøng.
c)Taát caùnh nhö thò voâ thöôøng : chaân lyù veà söï voâ thöôøng trong cuoäc ñôøi naøy laø nhö theá. Söï voâ thöôøng luoân luoân coù maët.
Trong Kinh Nieát Baøn ( quyeån 4) Phaät noùi veà Voâ thöôøng nhö sau:
Chö haønh voâ thöôøng Thò sinh dieät phaùp
Sinh dieät dieät dó
Tòch dieät vi laïc
Caùc haønh voâ thöôøng
Laø phaùp sinh dieät
Sinh dieät heát roài
Tòch dieät laø vui.
Thieàn Sö Vaïn Haïnh ñôøi nhaø Lyù ( 1010 -1225) tröôùc giôø thò tòch ñaõ nhaéc nhôû chuùng ñeä töû veà söï vaän haønh cuûa voâ thöôøng qua baøi keä :
Thaân nhö ñieän aûnh höõu hoaøng voâ,
Vaïn moäc xuaân vinh thu höïu khoâ.
Nhaäm vaän tònh suy voâ boá uùy,
Thònh suy nhö loä thaùo ñaàu phoâ".
Thaân nhö boùng choùp chieàu taø
Coû caây töôi toát qua thu ruïng roài
Xaù chi suy thaïnh vieäc ñôøiThaïnh suy nhö haït söông rôi ñaàu caønh.
Kinh Kim Cang cuõng noùi :Nhaát thieát höõu vi phaùpNhö moäng huyeãn baøo aûnhNhö loä dieäc nhö dieãnÖÙng taùc nhö thò quaùn.
(Taát caû phaùp höõu vi, nhö chieâm bao, aûo thuaät, boùng nöôùc, aûnh töôïng, söông mai, ñieän chôùp, raát caàn phaûi coù caùi nhìn nhö theá)
Caùc phaùp theá gian thuoäc höõu viNhö ñeâm ñoâng giaác moäng ñoâng thuøyNhö ñoà giaû doái khoâng beàn chaécNhö boït nöôùc tan maát caáp kyø.Nhö boùng trong göông naøo phaûi coù
Nhö söông gioït naéng chaúng coøn chi
Nhö luoàng ñieän chôùp laøm gì coù
Nhaän xeùt nhö vaày môùi thaät tri.
Nhaän thöùc ñöôïc nhö theá ñeå khoâng khoûi ñau khoå, lo aâu, sôï haõi khi voâ thöôøng ñeán.II/ CHÖ PHAÙP VOÂ NGAÕ:
Caùc phaùp voâ ngaõ ( Phaïn : Niraøtmaønahsarva-dharmaøh), coøn goiï laø nhaát thieát phaùp voâ ngaõ aán, goïi taét laø Voâ ngaõ aán). Taát caû caùc phaùp höõu vi ôû theá gian noùi chung ñeàu laø voâ ngaõ, khoâng coù chuû theå nhaát ñònh, chuùng sinh khoâng roõ bieát neân ñoái vôùi taát caû phaùp laàm chaáp laø coù chuû theå, vì theá Phaät noùi Voâ ngaõ ñeå phaù tröø chaáp ngaoõ cuûa chuùng sinh.Voâ ngaõ (Nonself- Anatman) laø moät giaùo lyù caên baûn cuûa Ñaïo Phaät, cho raèng, khoâng coù moät Ngaõ ( atman), moät caùi gì tröôøng toàn, baát bieán, nhaát quaùn, toàn taïi ñoäc laäp naèm trong moïi söï vaät. Theo Ñaïo Phaät, caùi ngaõ, "caùi toâi" cuõng chæ laø moät taäp hôïp cuûa " naêm nhoùm" (Nguõ uaån - Five aggregates - Skandha), luoân luoân thay ñoåi, maát maùt vaø vì vaäy " toâi" chæ laø giaû hôïp, gaén lieàn vôùi caùi khoå ñau, khoâng coù chuû theå nhaát ñònh. Ví duï, con ngöôøi ñöôïc caáu taïo baèng moät toång theå nguõ uaån : Saéc uaån, thoï uaån, töôûng uaån, haønh uaån vaø thöùc uaån.
-Saéc uaån: chæ cho phaàn vaät chaát, thaân theå nhö maét, tai, muõi, löôõi, ñaàu, mình, töù chi
-Thoï uaån: laø chæ cho toaøn boä caûm giaùc, khoâng phaân bieät chuùng laø deã chòu hay khoù chòu hay trung taùnh.
-Töôûng uaån: laø nhaän bieát caùc caûm giaùc nhö aâm thanh, maøu saéc, muøi vò... keå caû nhaän bieát yù thöùc ñang hieän dieän.
-Haønh uaån: vaän haønh cuûa taâm lyù, chæ söï hoaït ñoäng cuûa taâm sau khi coù töôûng, ví duï nhö ñaùnh giaù, vui thích, gheùt boû, quyeát taâm, tænh giaùc..
-Thöùc uaån: bao goàm saùu daïng yù thöùc lieân heä tôùi saùu giaùc quan: yù thöùc cuûa maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù.
Qua söï phaân tích chi tieát cuûa naêm uaån treân ta khoâng thaáy caùi uaån naøo laø cuûa ta, vaäy maø laâu nay ta laàm töôûng uaån naøy laø thaät coù ñeå roài ta töï gaây ñau khoå cho mình vaø cho ngöôøi.
III/ NIEÁT BAØN TÒCH TÆNH:Nieát baøn tòch tónh (Phaïn: Satamnirvanam, coøn goïi laø Nieát baøn tòch dieät aán, Tòch dieät nieát-baøn aán, coøn goïi laø Dieät, Dieät Taän, Dieät ñoä, Tòch dieät, Baát Sinh,, Vieân Tòch, Giaûi thoaùt, Voâ vi , An laïc , töø phoå bieán vaø goïi taét laø Nieát baøn. Taát caû chuùng sinh khoâng roõ bieát khoå ñau sinh töû cho neân taïo nghieäp, troâi laên trong ba coõi, saùu ñöôøng, vì theá Phaät noùi Nieát Baøn tòch dieät cho chuùng sinh quy höôùng.
Nieát baøn laø muïc tieâu toái haäu phaûi ñaït ñöôïc cuûa taát caû nhöõng ñeä töû Phaät, duø hoï thuoäc veà toâng phaùi naøo, Nguyeân Thuûy hay Ñaïi Thöøa. Theo Phaät Giaùo Nguyeân Thuûy, Nieát baøn ñöôïc xem laø ñoaïn tuyeät voøng luaân hoài ( Samsara) vaø ñi vaøo moät theå toàn taïi khaùc ( Nibbana is departure from the cycle of rebirths and entry into an entirely different mode of existence). Ñoù laø söï taän dieät goác reã cuûa ba ñoäc: tham, saân vaø si ( desire, hatred & delusion). Ñoàng thôøi Nieát Baøn coù nghóa laø khoâng coøn chòu söï taùc ñoäng cuûa nghieäp (Karma/action), khoâng coøn chòu quy luaät cuûa nhaân duyeân, ôû traïng thaùi voâ vi, töùc laø ñaëc tính thieáu vaéng söï sinh, truï, dò, dieät hoaëc thaønh, truï, hoaïi, khoâng. Coøn theo Phaät giaùo Ñaïi Thöøa, Nieát Baøn ñöôïc xem laø söï thoáng nhaát vôùi caùi Nhaát theå tuyeät ñoái ( söï bình ñaúng cuûa chuùng sinh- Sattvasamata), söï thoáng nhaát luaân hoài vôùi daïng " chuyeån hoùa" cuûa noù. Nieát baøn ñöôïc xem nhö söï löu truù trong tính tuyeät ñoái, söï an laïc khi thaáy mình cuøng moät theå vôùi tuyeät ñoái, khi thaáy mình giaûi thoaùt khoûi moïi aûo giaùc, moïi bieán töôùng cuûa tham aùi.
Coù hai loaïi Nieát Baøn:
a)Höõu dö Nieát baøn :
Tieáng phaïn : Savupadisesa-Nibbana: Nieát baøn coøn taøn dö, Nieát baøn tröôùc khi tòch dieät. Nieát baøn naøy laø traïng thaùi cuûa caùc thaùnh nhaân ñaõ loaïi boû phieàn naõo, khoâng coøn taùi sinh. Caùc vò naøy coøn soáng treân ñôøi neân vaãn coøn nguõ uaån, coøn coù nhaân traïng, neân goïi laø " höõu dö".
b)Voâ dö Nieát baøn :
Tieáng phaïn: Anupadisesa-nibbana: laø Nieát baøn khoâng coøn- nguõ uaån, möôøi hai xöù, möôøi taùm giôùi vaø caùc caên. Nieát baøn Voâ Dö ñeán vôùi moät vò A La Haùn sau khi vieân tòch, khoâng coøn taùi sinh. Loaïi Nieát Baøn naøy cuõng ñöôïc goïi laø Nieát Baøn toaøn phaàn hay Baùt Nieát Baøn.
Baùt Chaùnh Ñaïo - con ñöôøng ñöa tôùi Nieát baøn:
Kinh Taêng Nhaát A Haøm ( soá 18), caùc vò Tyø kheo hoûi Toân giaû Xaù Lôïi Phaät veà Nieát Baøn: " Baïch Ñaïi Ñöùc, laøm theá naøo ñeå an truï trong Trung ñaïo, laøm theá naøo ñeå tueä nhaõn sanh, laøm theá naøo ñeå trí tueä sinh vaø laøm theá ñeå ñöa tôùi Nieát baøn". Ngaøi Xaù Lôïi Phaät traû lôøi: " Naøy chö Hieàn giaû, ñoù laø con ñöôøng Baùt Chaùnh Ñaïo: Chaùnh kieán, chaùnh tö duy, chaùnh ngöõ, chaùnh nghieäp, chaùnh maïng, chaùnh tinh taán, chaùnh nieäm vaø chaùnh ñònh. Ñoù chính laø con ñöôøng ñöa haønh giaû vaøo trung ñaïo, laøm cho tueä nhaõn sinh, laøm cho trí tueä sinh vaø laøm cho an truï vaøo Nieát baøn".Baùt Chaùnh Ñaïo : con ñöôøng taùm nhaùnh giaûi thoaùt khoûi khoå ñau ñeå ñaït ñeán Nieát baøn, laø chaân lyù cuoái trong Töù Dieäu Ñeá. Baùt Chaùnh Ñaïo laø moät trong 37 Boà Ñeà Phaàn. Ñoù chính laø: 1. Chaùnh kieán: gìn giöõ moät quan nieäm xaùc ñaùng veà giaùo lyù; 2.Chaùnh tö duy: suy nghóa hay coù moät muïc ñích ñaén, suy xeùt veà yù nghóa cuûa boán chaân lyù moät caùch khoâng sai laàm; 3. Chaùnh ngöõ: khoâng noùi doái, khoâng noùi lôøi phuø phieám; 4 Chaùnh nghieäp: khoâng phaïm caùc giôùi luaät; 5. Chaùnh maïng: traùnh caùc ngheà nghieäp gieát haïi nhö ñoà teå, thôï saên, buoân baùn vuõ khí, thuoác phieän; 6. Chaùnh tinh taán: sieâng naêng phaùt trieån nghieäp toát, loaïi boû nghieäp xaáu; 7. Chính nieäm: tænh giaùc vaø tu taäp treân ba nghieäp: thaân, khaåu vaø yù; 8. Chaùnh ñònh: taäp trung taâm yù ñeå ñaït boán taàng thieàn xuaát theá gian. Baùt Chaùnh Ñaïo khoâng neân hieåu laø nhöõng " con ñöôøng" rieâng bieät maø chính laø ba moân hoïc maø haønh giaû phaûi thöïc haønh trieät ñeå xuyeân qua Giôùi ( goàm chaùnh ngöõ, chaùnh nghieäp & chaùnh maïng), Ñònh ( goàm Chaùnh tinh taán, chaùnh nieäm & chaùnh ñònh) vaø Tueä (goàm Chaùnh kieán & chaùnh tö duy). Chaùnh kieán laø ñieàu kieän tieân quyeát ñeå ñi vaøo Thaùnh Ñaïo vaø ñaït ñeán Nieát baøn.
Keát luaän : Trong Kinh Trung Boä, Ñöùc Phaät daïy: " Naøy chö Tyø kheo, töø xöa cho ñeán nay, ta chæ noùi leân hai vaán ñeà: Khoå vaø phöông phaùp dieät khoå". Khoå laø caùc haønh voâ thöôøng, caùc phaùp voâ ngaõ ( phaùp aán thöù 1 vaø 2), vaø phöông phaùp dieät khoå chính laø Nieát baøn tòch tónh ( phaùp aán thöù 3).
Cuoäc soáng hieän nay vaø ngaøy mai voâ cuøng naùo ñoäng vaø cuoàng nhieät, con ngöôøi luoân ñaùnh maát mình trong moïi saùt na cuûa ñôøi soáng vaät chaát, phuø du giaû taïm naøy, ñeå roài cuoái cuøng phaûi chòu söï chi phoái, haønh haï cuûa voâ thöôøng, khoå ñau, cuûa sinh töû luaân hoài. Tam phaùp aán laø giaùo lyù caên baûn cuûa Phaät giaùo giuùp cho chuùng ta suy ngaãm vaø aùp duïng vaøo trong ñôøi soáng cuûa chính mình, ñeå cho ñôøi mình bôùt khoå./.
_____________________________
Tham khaûo töø caùc taøi lieäu : Phaät Hoïc Phoå Thoâng( HT Thieän Hoa); Töø Ñieån Phaät Hoïc ( Chaân Nguyeân – Nguyeãn Töôøng Baùch; The Encylopedia of Eastern Philosophy and Religion ( Ed. Stephan Schumacher & Gert Woerner)
--- o0o ---
Trôû Veà