Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
( Ñaây laø moät hoài kyù, neân khoâng traùnh khoûi nhaéc ñeán chöõ "" toâi "". Mong baïn ñoïc hieåu cho)
Nhöõng ngaøy ñaàu cuûa Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå Leâ Löøng
Ban Ñoàng AÁu do An Nam Phaät Hoïc Hoäi tuøy cô thaønh laäp, khoâng coù taùnh caùch chính thöùc, quaû laø böôùc ñaàu cuûa Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå baûy taùm naêm veà sau. Vì khoâng coù muïc ñích roõ reät, thieáu ngöôøi chæ ñaïo, chæ coù taùnh caùch ñòa phöông nhoû (caùc baïn chæ ôû quanh vuøng Nam Giao, Beán Ngöï) khoâng lan roäng toaøn tænh, neân khoù coù theå toå chöùc ra caùc tænh khaùc. Vì vaäy sau ba laàn coù maët ñoâng ñuû, caùc baïn phaàn ñi xa vì sinh keá, phaàn ñeán hoïc haønh tænh khaùc v.v... neân phong traøo vì ñoù cuõng khoâng ñöùng vöõng. Keû vieát hoài kyù naày, tuy ôû Ñaäp Ñaù, nhöng nhôø gia ñình phuïng Phaät, vaø hoài ñoù taùnh cuõng ham vui, neân haøng tuaàn ñeàu ñaën leân nhaø OÂng Böûu Baùc, caïnh chuøa Töø Ñaøm, ñeå taäp haùt, chuaån bò cho ngaøy ñaïi leã Phaät Ñaûn ñaàu tieân do An Nam Phaät Hoïc Hoäi (Socieùteù d"eùtude et d"exercice de la religion bouddhique en Annam, vieát taéc laø S.E.E.R.B.A.) toå chöùc taïi coá ñoâ Hueá.
Sau ñaây laø ba dòp ñaùng ghi nhôù anh em Ñoàng AÁu chuùng toâi coù maët ñoâng ñuû :
Laàn thöù nhaát, ñaïi leã Phaät Ñaûn :
Ñaây laø moät ngaøy hoäi lôùn nhaát töø xöa ñeán luùc baáy giôø ôû Hueá. Chuøa Dieäu ñeá laø nôi laøm leã chaùnh thöùc. Taáp naäp maáy ngaøy tröôùc moàng taùm thaùng tö (luùc naày chöa theo taøi lieäu chaùnh thöùc ñoåi ngay Ñaûn sanh Phaät ra ngaøy 15 thaùng tö) thieän nam, tín nöõ ñeán cuùng döôøng ñoâng voâ soá. Trong soá naày coù baø Töø Cung, meï vua Baûo Ñaïi. Toái moàng 8, treân soâng Gia Hoäi vaø treân soâng Höông Giang, laáp laùnh aùnh ñeøn "" ñoàng ñinh ñoàng ñaêng "" (moät loaïi ñeøn baèng giaáy ñuû maøu xeáp hình hoa sen, trong thaùp ñeøn caày, gaén treân beï chuoái cho noåi treân maët nöôùc). Treân boä coù cuoäc röôùc xe hoa röïc rôõ. Trong soá xe hoa naày, xe ñaët töôïng Phaät Ñaûn sinh loäng laãy vaø quan troïng nhaát. Chuùng toâi, ban ñoàng aáu, aùo daøi the xanh, ñeo baêng vaøng ghi caâu Nam Moâ Boån Sö Thích Ca Maâu Ni Phaät. Chuùng toâi vöøa theo xe vöøa haùt ñieäu Ñaêng Ñaøn Cung "" Vui möøng gaëp ngaøy nay moàng taùm thaùng tö, laø khaùnh tieát Phaät Thích Ca Ngaøi, hieän veà Ca Tyø La Veä v.v... vaø caùc baøi khaùc nhö Traàm Höông Ñoát, nhöõng baøi taùn thaùn ñöùc Phaät theo ñieäu Kim Tieàn, Phuù Luïc, Long Ngaâm v.v... do OÂng Böûu Baùc vieát. Theo sau laø caùc Thaày, caùc Ni coâ ... Ñoaøn xe daøi hôn caây soá. Chuùng toâi ñi töø chuøa Dieäu Ñeá leân chuøa Töø Ñaøm, truï sôû cuûa An Nam Phaät Hoïc Hoäi. Toái moàng baûy, tröôùc chuøa Dieäu Ñeá coù ñoát phaùo boâng, bieán hieän ra nhieàu hoaït caûnh veà söï tích Phaät ... Thaät laø moät leã hoäi xöng döông coâng ñöùc Ñaáng Theá Toân chöa töøng coù.
Laàn thöù nhì, Hoäi tieáp oâng Goddard taïi chuøa Baûo Quoác :
Goddard laø daân bieåu Ñaûng Xaõ Hoäi, do Thuû Töôùng Phaùp luùc aáy laø Leùon Blum thuoäc Maët Traän Bình Daân, cöû sang Vieät Nam tìm hieåu tình hình nöôùc ta. Ñaây laø laàn ñaàu tieân taïi Hueá coù moät cuoäc bieåu tình cuûa hoïc sinh vaø caùc nhaø yeâu nöôùc toå chöùc nhaân dòp Goddard ñeán coá ñoâ.
Cuõng coù caûnh "" police "" (caûnh saùt) ñuoåi chaïy röôït nhau vôùi ngöôøi bieåu tình, vöøa chaïy vöøa hoâ khaåu hieäu choáng Phaùp. Soâi noåi nhaát laø tröôùc chôï Ñoâng Ba, cho ñeán hieäu saùch gaàn cöûa Thöôïng Töù cuûa Haûi Trieàu Nguyeãn Khoa Vaên.
Toái An Nam Phaät Hoïc Hoäi tieáp Goddard taïi chuøa Baûo Quoác, anh em Ñoàng AÁu chuùng toâi xeáp haøng laøm daøn chaøo, haùt nhöõng baøi taùn döông coâng ñöùc Phaät nhö ngaøy moàng 8 thaùng 4. Chuùng toâi luùc aáy coøn nhoû, chæ bieát xeáp haøng haùt, chaúng bieát laøm gì theâm.
Laàn thöù ba, ñöa ñaùm tang Thaày Thích Maät Kheá : (1)
Taïi khu röøng trong khuoân vieân chuøa Truùc Laâm laø choã an nghó cuûa Thaày Thích Maät Kheá, ñoàng moân cuûa Thaày Thích Maät Theå ... anh em Ñoàng AÁu chuùng toâi vöøa nieäm Nam Moâ Tieáp Daãn Ñaïo Sö A Di Ñaø Phaät, vöøa khoùc, nghe baøi ai ñieáu cuûa Baùc só Taâm Minh Leâ Ñình Thaùm ñoïc tröôùc moä phaàn Thaày. Luùc aáy chöa coù hoûa thieâu neân chæ laøm leã choân.
Töø ñoù, anh em chuùng toâi khoâng coøn dòp naøo sanh hoaït chung vaø gaëp gôõ nhau nöõa. Baûy, taùm naêm sau, toâi (keû vieát baøi naày) khoâng nhôù roõ laø naêm naøo hình nhö naêm 1940, toâi gaëp duyeân laønh laøm thö kyù cho An Nam Phaät Hoïc Hoäi, ñoàng thôøi laø thö kyù rieâng cho baùc só Leâ Ñình Thaùm, toác kyù vieân (nghieäp dö) vieát baøi, vieát kinh do baùc só ñoïc vaø dòch, roài ñaùnh maùy ñaêng nguyeät san Vieân AÂm, tôø baùo chính thöùc cuûa hoäi, do baùc só Taâm Minh laøm chuû buùt. Baùc só khoâng bao giôø töï tay vieát baøi, maø chæ ñoïc ra, cho toâi ghi laïi.
Luùc ñoù, Leâ Ñình Luaân (con baùc só Taâm Minh, ñaõ maát trong khaùng chieán taïi lieân khu V) vaø toâi, ñoàng laø höôùng ñaïo sinh trong ñoaøn Ñinh Boä Lónh. Gia ñình baùc só luùc baáy giôø, coù leä laø ñeán saùu giôø chieàu, anh em trong nhaø taäp trung cuøng caùc baïn nhoû trong xoùm, tuïng kinh leã Phaät. Soá anh em khaù ñoâng.
Luaân vaø toâi coù yù kieán laø taïi sao chuùng ta khoâng laäp moät Ñoaøn höôùng ñaïo Phaät töû, nhö beân Phaùp, coù Eclareur de France laø ñoaøn höôùng ñaïo cuûa Thieân Chuùa Giaùo ? Vì soá anh em cuõng khaù ñoâng, neân chuùng toâi coù yù nhö vaäy. Luaân xin yù kieán cuûa Thaày ( töùc laø baùc só Leâ Ñình Thaùm, caùc con cuûa baùc só ñeàu goïi cha laø Thaày). Baùc só chaáp thuaän, nhöng khoâng ñeå danh xöng laø höôùng ñaïo Phaät töû, maø laø gia ñình phaät hoùa phoå, laáy teân gia tröôûng laøm teân, nhö gia ñình chuùng toâi, laø gia ñình Phaät Hoùa phoå Taâm Minh vaø Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå Taâm Minh laø Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå ñaàu tieân vaäy.
Chuùng toâi khoâng laáy höôùng ñaïo laøm muïc ñích hoaït ñoäng, maø laáy gia ñình phuïng Phaät laøm phöông tieän caên baûn. Hôn nöõa, ñaõ laäp ñoaøn höôùng ñaïo thì phaûi coù pheùp cuûa Lieân Ñoaøn Höôùng Ñaïo vaø nhö vaäy laø coù lieân heä ñeán chaùnh quyeàn. Phaät giaùo laø töï do töï taïi, chuùng toâi khoâng muoán bò raøng buoäc vaøo baát cöù hình thöùc naøo. Vôùi phöông chaâm hoøa thuaän, tin yeâu, vui veû, chuùng toâi mong Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå roäng raõi ñeán ñaïi chuùng vaø laáy ñaïi chuùng laøm gia ñình.
Luùc ñoù, anh em chuùng toâi coù : ngöôøi trong nhaø, laø chò Leâ Thò Ngoïc Anh (Maãn Em), Leâ Thò Theå Dö, Leâ Ñình Luaân, Leâ Ñình Lieâm, Leâ Ñình Löïc, ñeàu laø con baùc só taâm Minh; Leâ Ñình Kieàn, Leâ Ñình Cuõng (chaùu goïi baùc só laø baùc); Hoà Ñaéc Leä, Hoà Ñaéc Bích (em baø baùc só) vaø toâi. Tham gia coù 4 anh chò ôû tröôùc maët nhaø (anh Taïo, chò Thuùy ...) caùc em ôû treân xoùm Töø Ñaøm, nhö Nguyeãn Taán Phöôùc, Nguyeãn Ngoïc Loan v.v...
Caùc anh Ngoâ Ñieàn, Ñinh Vaên Vinh, Ngoâ Thöøa, tuy ôû chung moät nhaø vôùi chuùng toâi, nhöng caùc anh phuï traùch Thanh Nieân Phaät Hoïc Ñöùc Duïc, khoâng sanh hoaït vôùi chuùng toâi. Chæ coù anh Ngoâ Thöøa laø hay tham gia cuøng chuùng toâi trong caùc leã sanh nhaät, caùc troø chôi nhoû taïi nhaø. Anh Leâ Ñình Duyeân (con ñaàu baùc só) laâu laâu ôû Quaûng Nam ra chôi vaøi hoâm, cuõng coù tham gia theo thôøi gian, cuõng nhö caùc chò Leâ Thò Nhì, Phieân, Lieân, Lan, Haø ...(chaùu baùc só) cuõng ñoâi khi sanh hoaït cuøng chuùng toâi, nhöng khoâng ñeàu. Veà sau Anh Duyeân coù laäp Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå ôû Kyø Lam (Quaûng Nam).
Vì chò Leâ Thò Ngoïc Anh (Maãn Em) coi soùc taát caû vieäc trong nhaø, neân chuùng toâi baàu chò laøm Hoäi Tröôûng. Toâi laøm thö kyù. Chuùng toâi chia laøm hai ñoäi, ban ñaàu laáy teân Nhu Hoøa vaø Nhaãn Nhuïc, sau ñoåi thaønh An Laïc vaø Tinh Taán chgo coù veû maïnh hôn. Nhöõng teân ñoäi naày ñeàu do baùc só Leâ Ñình Thaùm ñaët cho.
Muïc tieâu Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå luùc aáy thaät ñôn giaûn:
- Phuïng Phaät, leã Phaät haøng ngaøy.
- Moãi ngaøy laøm moät vieäc laønh. Toâi coøn nhôù Theå Dö laáy ñöôøng pheøn raûi trong vöôøn cho kieán aên ñeå laøm vieäc thieän. Chuùng toâi treû con ñeán nhö vaäy !
- Hoài ñoù, hoïc sinh, keå caû ngöôøi lôùn, nhöõng caâu chuyeän trao ñoåi thöôøng ngaøy vôùi nhau hay chen vaøo tieáng Phaùp nhö toi, moi,vous v.v... Chuùng toâi ñònh raèng ñaõ duøng tieáng Phaùp thì phaûi noùi cho heát caâu, coøn caâu tieáng meï ñeû khoâng ñöôïc chen vaøo tieáng Phaùp, tröø nhöõng tieáng ñaõ Vieät hoùa töø laâu. Moãi anh em chuùng toâi ñeàu giöõ moät cuoán soå, ghi vieäc thieän vaø ghi loãi noùi hai thöù tieáng. Vieäc naày thöïc haønh trong tinh thaàn töï giaùc. Trong buoåi hoïp haøng tuaàn, ñem ra kieåm laïi, xem nhö ñieåm "" thi ñua "".
- Toå chöùc caém traïi, hai ba tuaàn moät laàn. ÔÛ Hueá khoâng thieáu ñòa ñieåm lyù töôûng, neân chuùng toâi thöôøng ñi. Moãi laàn caém traïi ñeàu coù troø chôi lôùn. Cuõng coù khaùm traïi cuûa moãi ñoäi : choã naáu aên, choã veä sinh ... ñaëc bieät laø traïi cuûa moãi ñoäi ñeàu coù thieát baøn Phaät nhoû raát trang nghieâm. Toâi thöôøng laøm traïi tröôûng. OÂng baø baùc só thöôøng coù döï vui chôi vôùi chuùng toâi. Coøn nhöõng troø chôi nhoû ôû nhaø, coù theå noùi laø khoâng bao giôø thieáu maët baùc só. Sau moãi laàn ñi caém traïi, ñeàu coù moät baøi töôøng thuaät do toâi phuï traùch vieát.
- Thöôøng ñeán chuøa Töø Ñaøm nghe giaûng kinh. leã Phaät.
- Hoïc nhöõng baøi Phaät Phaùp thöôøng thöùc.
Ñeán ngaøy sinh nhaät cuûa moãi anh em, ñeàu coù toå chöùc leã. Cuøng quaø taëng, ñoùng kòch vui, kòch veà lòch söû Phaät, kòch giaùo duïc ...
- Vôùi tinh thaàn töï giaùc töï nguyeän, anh em chuùng toâi ñeàu thöông yeâu nhau chaân thaät nhö ngöôøi ruoät thòt, khoâng phaân bieät sang heøn. Baøi haùt Daây Thaân AÙi cuõng laø bieåu hieän cuûa tình yeâu thöông ñoù vaäy.
Gia ñình Taâm Minh laøm göông toát, neân caùc gia ñình khaùc laàn löôïc ñöôïc thaønh laäp: gia ñình oâng Toân Thaát Tuøng ôû Beán Ngöï, saún coù anh Ñinh Vaên Nam (2) ôû ñoù dìu daét; gia ñình oâng Nguyeãn Khoa Toaøn ôû Vó Daï, coù baïn höôùng ñaïo chuùng toâi laø Nguyeãn Khoa Vieät Nam chòu traùch nhieäm; gia ñình caùc baùc trong Ban Trò Söï Hoäi, nhö gia ñình baùc Ngheø Khaùt, gia ñình oâng Phaùn Saùch; gia ñình oâng Böûu Baùc v.v... laàn löôït ra ñôøi vôùi caùc gia ñình khaùc ôû caùc Khuoân Hoäi Phaät Giaùo ôû trong tænh Thöøa Thieân.
Noùi ñeán Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå töôûng cuõng neân noùi ñeán Hoa sen, huy hieäu cuûa GÑPHP vaø baøi haùt Daây Thaân AÙi phaùt xuaát töø Gia Ñình Taâm Minh.
Thoâng thöôøng, höôùng ñaïo sinh naøo ñaõ laäp lôøi höùa (tuyeân theä), ñeàu ñöôïc ñeo huy hieäu hoa hueä (fleur de lis) treân tuùi aùo traùi, vaø töø ñoù môùi ñöôïc baét tay traùi (phía tim) caùc baïn khaùc ñaõ tuyeân theä roài. Chuùng toâi, anh em trong Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå, khoâng chuù troïng hình thöùc tuyeân theä, vì ñaõ cuøng thôø Boån sö chung, cuøng moät Töø Phuï thì ñaõ laø anh em, cuøng ñeàu laø con Phaät roài. Nhöng, toâi muoán coù huy hieäu gì ñoù cho vui vui, ñeå khi ñi caém traïi hay hoïp maët vôùi caùc gia ñình khaùc, hoaëc ñeå döï leã taïi chuøa, neân toâi môùi veõ ra huy hieäu Hoa sen. Thaät söï, khi veõ, toâi chæ coù yù nghó hoa sen laø töôïng tröng cho Phaät giaùo, veõ sao cho myõ thuaät, cho ñeïp thoâi. yù nghóa uyeân nguyeân cuûa toâi laø nhö vaäy, khoâng heà theo moät chuùt Phaät lyù naøo khi veõ. Nhöng daàu sao, toâi cuõng xin yù kieán cuûa Coá Vaán toái cao laø baùc só Taâm Minh, sau khi veõ xong, vaø ñöôïc Baùc só chaáp nhaän. Veà sau, caùc toân tuùc töø bi giaûi thích roõ raøng, taïi sao treân 5 caùnh, döôùi 3 caùnh, taïi sao maøu luïc treân hình noùn v.v... toâi môùi bieát vieäc mình laøm quaû laø thieän duyeân vaäy.
Nhaân ñaây, toâi xin maïn pheùp coù chuùt suy nghó veà vieäc coù ngöôøi phaân bieät sen ñoû, sen traéng v.v... Kinh Di Ñaø nôi Cöïc laïc Quoác coù sen xanh, sen traéng, sen vaøng, ñeàu toûa haøo quang theo maøu saéc cuûa moãi loaïi hoa. Hoa sen naøo cuõng laø hoa sen, chæ vì taâm chuùng ta phaân bieät ra ñoù thoâi. ÔÛ coõi Phaät thì vaät voâ tình nhö hoa sen cuõng thaønh phaät ñaïo, vì cuõng ñoàng phaùp giôùi tính nhö chuùng ta. Ngaøy xöa, Phaät coù huyeàn kyù raèng ñaïo Phaät seõ chia ra nhieàu moân phaùi, cuõng nhö moät caây chia ra nhieàu caønh nhaùnh, nhöng caønh nhaùnh naøo roài cuõng ñôm hoa keát traùi caû. Nhö vaäy, neân traùnh moät ñieàu coù theå coi nhö laø caàn thieát cuûa ñaïo Phaät laø caùi taâm phaân bieät. Coù theå vì lyù do naøo ñoù, con ñöôøng ñeán baûo sôû coù khaùc vì phöông tieän naày hay phöông tieän noï, nhöng roài chuùng ta cuõng seõ ñeán thoâi. Caàn gì phaûi bieán Phaät giaùo thaønh chuyeän kieám hieäp, naøo aán, naøo chöôûng moân v.v... xin anh em "" Gia Ñình Phaät Töû "" suy nghó veà ñieåm naày.
Vaøo nhöõng naêm 1930, 1940, ña soá ngöôøi muoán haùt cho vui, ñeàu haùt theo baøi haùt tieáng Phaùp. Ngöôøi lôùn thì Madelon, J"ai deux amouers, Guitare d"amour, C"est aø Capri v.v... Baïn treû nhö höôùng ñaïo sinh thì Chanson D"alouette, Freøre Jacques, La vie est belle, Feu de Champ, Chanson d"adieu v.v... ñeán nhö baøi haùt chaùnh thöùc cuûa höôùng ñaïo cuõng baèng tieáng Phaùp (Si nous voulons eâtre forts v.v...), cho ñeán ngaøy hoïp höôùng ñaïo toaøn quoác taïi Hueá(hình nhö laø Töù Taây, toâi queân) tröôûng Taï Quang Böûu môùi caát tieáng haùt " Muoán neân ngöôøi cöôøng traùng ngaøy nay ..." tröôùc maët vua Baûo Ñaïi, khaên ñoùng vaøng, aùo daøi vaøng ñeán döï leã, baét ñaàu cho nhöõng baøi haùt baèng tieáng meï ñeû cho höôùng ñaïo sinh. ÔÛ Hoâ Laâu, Thoï Loäc, cuõng nhö anh em trong ñoaøn Ñinh Boä Lónh, khoâng ra ngoaøi thoâng leä haùt tieáng Phaùp. Coù moät soá khaù ñoâng caùc em nhoû con nhaø lao ñoäng ngheøo, khoâng ñuû phöông tieän vaøo höôùng ñaïo, nhöng laïi thích haùt. Ñeâm naøo, nhaát laø ñeâm traêng, caùc em ñua nhau ca haùt, nhöng baêng thöù tieáng Phaùp khoâng ra tieáng Phaùp, raát khoù nghe. Luùc aáy, toâi môùi vieát cho caùc em nhöõng baøi haùt tieáng Vieät, cho caùc em deã nhôù, deã haùt vaø nhaát laø deã hieåu. Töø ñoù ñeâm ñeâm vang leân tieáng haùt " Vui ñi, vui ñi naøo, anh em ta cuøng ca haùt naøo ..."Veà Beán Ngöï, ôû Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå cuõng vaäy, toâi coù vieát nhieàu baøi haùt tieáng Vieät, theo ñieäu nhöõng baøi höôùng ñaïo cuõng coù, maø theo Kim Tieàn, Ñaêng Ñaøn Cung v.v... cuõng coù. Trong soá caùc baøi toâi vieát, nay coù leõ chæ coøn baøi Daây Thaân AÙi maø thoâi.
Maáy naêm sau, vì sinh keá, toâi xa Hueá vaøo Nam, öôùc mong coù dòp laäp Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå ngoaïi tænh, nhöng vì ngheà nghieäp phaûi soáng trong röøng nuùi, ít coù dòp veà thaønh phoá, neân öôùc nguyeän cuûa toâi khoâng thaønh.
Laø ngöôøi trong cuoäc, toâi xin sô löôïc cho caùc baïn nghe veà nhöõng ngaøy ñaàu tieân cuûa gia ñình phaät hoùa phoå.
nam moâ boån sö thích ca maâu ni phaät
Moät anh em cuõ trong GÑPHPTaâm Minh xöa
Ghi chuù :
(1) Naêm 1935
(2) Nay laø Hoøa Thöôïng Thích Minh ChaâuTaâm Haûo Hoà Phuøng, söu taàm
Chaân thaønh caùm ôn anh Phuùc Trung ñaõ göûi taëng phieân baûn ñieän töû cuûa baøi vieát naøy
[ Trôû Veà ]