Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Ai laø taùc giaû Huy hieäu Hoa Sen
vaø baøi ca Daây Thaân AÙi?Taâm Haûo Hoà Phuøng Toâi ñoïc cuoán Gia Ñình Phaät Töû Vieät Nam - 50 Naêm Xaây Döïng do Ban Ñieàu Hôïp Trung Öông Gia Ñình Phaät Töû Vieät Nam Haûi Ngoaïi xuaát baûn, coù ñeà caäp ñeán huy hieäu "Hoa Sen Traéng taùm caùnh treân neàn xanh laù maï xuaát hieän trong thôøi gian coù Ñoaøn Phaät Hoïc Ñöùc Duïc (trang 40) vaø trang cuoái cuøng (533) coù trích hai caâu ñaàu cuûa baøi haùt Daây Thaân AÙi. Toâi ñoïc töø ñaàu ñeán cuoái, nhaát laø thôøi kyø thaønh laäp vaø ñoaøn nguõ hoùa (1943-1953), töø luùc Gia Ñình Phaät Hoùa Phoå vaø Ñoaøn Phaät Hoïc Ñöùc Duïc ra ñôøi. Saùch trình baøy raát roõ raøng vaø coøn in hình nhieàu huy hieäu, caùc baûn nhaïc thöôøng duøng trong caùc gia ñình Phaät töû, hình bìa caùc taïp chí Phaät giaùo cuõng nhö Bieân baûn caùc buoåi hoïp. Nhöng saùch hoaøn toaøn khoâng nhaéc ñeán taùc giaû cuûa huy hieäu Hoa Sen vaø baøi ca Daây Thaân AÙi. Taùc phaåm treân ñaây ñöôïc ra ñôøi ôû haûi ngoaïi laø moät haït ngoïc ñaùng ñöôïc traân quyù. Nhöõng taøi lieäu döôùi ñaây chæ nhaèm cung öùng cho laàn taùi baûn sau, ngoaøi ra khoâng coù yù gì khaùc.
Ñoäng cô hay hoaøn caûnh naøo khieán toâi ñaët caâu hoûi naày?
Veà huy hieäu Hoa Sen: Gia ñình Phaät Hoùa Phoå do Cö só Taâm Minh, töùc Baùc só Leâ ñình Thaùm laøm Phoå tröôûng vaøo naêm 1940. Huy hieäu Hoa Sen, treân naêm caùnh, döôùi ba caùnh, ra ñôøi trong khoaûng thôøi gian sau ñoù khoâng xa. Môùi ñaây, Ñaûng Bharatiya Janata Party (BJP) ôû AÁn Ñoä, trong ngaøy nhaäm chöùc cuûa Thuû Töôùng, ñaûng vieân phaát côø coù in huy hieäu Hoa Sen treân naêm caùnh döôùi ba caùnh, keát caáu töông töï nhö huy hieäu Hoa Sen cuûa Gia ñình Phaät töû Vieät Nam. Vaäy thì huy hieäu Hoa Sen naøo ra ñôøi tröôùc vaø giöõa hai huy hieäu ñoù lieäu coù töông quan gì khoâng?
Veà baøi ca Daây Thaân AÙi:
Baøi ca Traïi AÙo Lam cuûa Maïnh Cöông, Moàng Taùm Thaùng Tö (Möøng Khaùnh Ñaûn) cuûa Leâ Moäng Nguyeân, Sen Traéng (Baøi ca chính thöùc cuûa GÑPTVN) cuûa Öng Hoäi, Phaïm Höõu Bình, Nguyeãn Höõu Quaùn, Phaät Giaùo Vieät Nam cuûa Leâ Cao Phan, Xuaát Gia cuûa Hoaøng Lang, Ñoaøn Lieân Höông (Baøi ca chính thöùc cuûa Ñoaøn Thieáu Nöõ Phaät Töû) cuûa Hoaøng Cang, Traàm Höông Ñoát cuûa Böûu Baùc&laø nhöõng baøi ca xuaát hieän trong thôøi kyø phoâi thai cuûa Gia Ñình Phaät Töû. Hai baøi ca thöôøng ñöôïc duøng trong sinh hoaït cuûa Ñoaøn, thöù nhaát laø baøi Sen Traéng "Kìa xem ñoaù hoa traéng thôm, nhìn haøo quang chieáu saùng treân buøn" laø baøi ca môû ñaàu cho buoåi sinh hoaït thöôøng xuyeân hay ñònh kyø, thöù hai laø baøi Daây Thaân Auøi "Daây Thaân Auøi lan roäng muoân nhaø. Tay saép xa nhöng tim khoâng xa", haùt luùc saép chia tay, laø nhöõng baøi ca xuaát hieän trong cuøng thôøi kyø nay vaãn coøn laøm vöông vaán bieát bao nhieâu kyû nieäm cho nhieàu lôùp tuoåi. Baøi Daây Thaân Auøi cho ñeán nay, raát nhieàu ngöôøi vaãn chöa bieát ai laø taùc giaû!
Tình côø, toâi bieát ai laø taùc giaû. Toâi vaø taùc giaû vaãn thöôøng duøng ñieän thö ñeå thaêm hoûi vaø taâm tình. Taùc giaû laø moät ñoàng nghieäp, ngaønh thuûy laâm, cuøng lôùp tuoåi vôùi cha meï toâi. Nhaân chuyeän moät ngöôøi baïn toâi, qua ñieän thö, ngoõ yù muoán xuaát gia, taùc giaû ñaõ ñeà caäp vaán ñeà naày moät caùch nhieät tình, chuùng toû raát uyeân thaâm veà Phaät giaùo. Veà laõnh vöïc chuyeân moân thuûy laâm, cuoäc ñôøi taùc giaû coù theå vieáaât thaønh moät thieân hoài kyù. Chính ñeà nghò tha thieát cuûa toâi veà vieäc vieát hoài kyù, taùc giaû thöïc söï phaân vaân maõi. Taùc giaû nghó raèng mình laø moät Phaät töû neân queân caùi Ngaõ (Ta) cuûa mình, nhöng trong anh em ñoàng nghieäp vieát cho nhau bieát veà cuoäc ñôøi cuûa mình thì khoâng bieát coù neân hay khoâng? Thöïc tình, cuoäc ñôøi cuûa taùc giaû ít ai bieát nhieàu, keå caû con caùi trong nhaø! Thaáy toâi toû ra thuù vò veà cuoäc ñôøi lang baït, coù coù khoâng khoâng, coù nhieàu ñoùng goùp cho ñoaøn theå Phaät töû luùc coøn phoâi thai, taùc giaû baét ñaàu keå cho toâi nghe nhieàu chuyeän, trong ñoù coù nhaéc ñeán dieãn tieán hình thaønh Gia ñình Phaät töû Vieät Nam. Töø ñoù, toâi bieát taùc giaû cuûa huy hieäu Hoa Sen vaø baøi ca Daây Thaân Auøi laø OÂng Leâ Löøng, nay 80 tuoåi, ñang coøn soáng ôû beân queâ nhaø.
Trích moät baøi vieát cuûa toâi veà cuoäc ñôøi OÂng Leâ Löøng: "Sau khi hoïc heát Thaønh Chung (xöa goïi laø Diplome) anh Löøng thi vaøo ngaønh thuûy laâm vì baûn taùnh khoâng thích ôû moät choã maø thích ñi ñaây ñoù. Toâi nghó trong cung Meänh cuûa anh Löøng coù leõ coù boä sao Maõ Khoác Khaùch hay Thieân di, Thieân ñoàng hôïp chieáu. Luùc baáy giôø, ngaønh thuûy laâm hoaøn toaøn do ngöôøi Phaùp quaûn trò&Khoâng coù ai ngöôøi Vieät laøm Tröôûng Khu (Chef de Cantonnement). Coù moät luùc, khi thua traän Nhaät baûn, moät soá lính thuûy (matelot) ngöôøi Phaùp giöõ chöùc vuï Tröôûng Haït (Chef de Division), nhöng ña soá khoâng bieát chöõ. Ñoù laø tình traïng taïi Soâng Dinh, khi ñi kieåm ñieåm ghi kích thöôùc caây, thay vì Tröôûng cô quan caàm Soå Kieåm ñieåm thì anh Löøng laïi caàm Soå Kieåm Ñieåm, coøn ngöôøi Phaùp thì caàm thöôùc keïp, thöôùc daây ñi ño, caàm buaù ñi ñoùng. Naêm 1942, anh Löøng vaøo laøm ôû Soâng Dinh, Tröôûng Haït laø OÂng Nguyeãn Theá Vieân, roài OÂng Töø Caâu. Sau ñoù anh Löøng veà Phan Thieát, phuï taù cho moät garde general, ngöôøi lai Phaùp, roài ñeán ñôøi OÂng Ñaëng Hieáu Khaùn. Naêm 1960, anh Löøng ñoåi vaøo laøm Boä Caûi Tieán Noâng Thoân, ñôøi OÂng Traàn Leâ Quang.
Ñeán naêm 1962, anh Löøng xin veà Nha Thuûy Laâm. Chính giai ñoaïn töø 1942 ñeán 1950, anh Löøng cho bieát ñaõ hoïc raát nhieàu veà laâm nghieäp. Sau 1975, anh aáy chæ laøm vaøi thaùng, roài cuøng gia ñình ñi laøm ruoäng ôû Phuù Hoäi, Laâm Ñoàng. Suoát thôøi gian laøm moät ngöôøi kieåm laâm töø 1942 cho ñeán ngaøy nghæ vieäc veà vôùi ruoäng ñoàng, anh Löøng tha thieát vôùi laâm phaàn, nhöng moät mình khoâng laøm neân noãi muøa xuaân cho röøng thieâng, duø coù thieát tha cuõng ñaønh choân vuøi vaøo kyû nieäm. ÔÛ lôùuøp tuoåi naày, anh Löøng chæ coøn soáng vôùi kyû nieäm, aâm thaàm nhìn laïi nhöõng taám hình do mình chuïp vaøo nhöõng ngaøy xa xöa aáy. Laø moät Nhieáp aûnh vieân, nhöõng phong caûnh nuùi röøng thô moäng vaø tröõ tình nhö caûnh Bieån Laïc, Nuùi OÂng, Laêng Caàu, ñaàu nguoàn soâng La Ngaø, ñænh nuùi Ñaïi Bình, caûnh röøng U Minh, ven theo röøng Ñöôùc ñaõ cuoán huùt "ngöôøi saên aûnh" vaøo kieáp soáng raøy ñaây mai ñoù. Kyû nieäm vaãn coøn daït daøo luùc soáng trong nhöõng buoân Thöôïng chöùa chan tình thaân thieát hay buoåi saùng tinh mô nghe tieáng chim ña ña keâu tha thieát ôû ven röøng.
Cuoäc ñôøi cuûa anh Löøng vôùi baûn taùnh thích töï do, phoùng khoaùng, thích laøm nhöõng vieäc maø anh cho laø bình thöôøng maø thaät ra khoâng bình thöôøng trong thieân haï, laøm roài queân ñi, soáng ôû nôi chaân trôøi goùc bieån nhö moät keû laõng töû giang hoà. Anh ñaõ soáng thaät troïn veïn vôùi cuoäc soáng cuûa moät ngöôøi kieåm laâm, leo röøng loäi suoái, thaån thôø beân bôø suoái moät mình haùt ngheâu ngao hoøa ñieäu vôùi tieáng nöôùc roùc raùch, chim hoùt treân caønh hay döøng chaân trong moät buoân laøng heûo laùnh ñeå hoøa mình trong tieáng chaøy góa gaïo ñeâm traêng. Anh vaãn thöôøng noùi, anh khoâng ñöôïc ñaøo taïo chuyeân moân ôû tröôøng, nhöng toâi nghó chính anh Löøng ñaõ tröôûng thaønh trong thöïc teá cuûa ngheà nghieäp, ñoù môùi laø voán quyù. Ngaøy xöa soáng nhö vaäy nhöng ngaøy nay anh Löøng aên chay tröôøng ñaõ treân hai chuïc naêm roài ñeå giöõ gìn söùc khoûe, chöù khoâng phaûi tu haønh gì caû, laø moät quyeát taâm lôùn.
Anh nhôù laïi vaøo hoài 1944, 45, khi Nhaät saép ñaàu haøng Ñoàng Minh, ngaønh Thuûy laâm baét ñaàu giao cho chaùnh phuû Vieät nam, vì ngöôøi Phaùp phaàn thì bò Nhaät baét, phaàn thì troán ñi. Haït Soâng Dinh cuõng bò giaûi theå vì ôû ñoù chæ lô thô khoâng ñaày vaøi chuïc ngöôøi daân, tuy truï sôû cuûa Haït raát khang trang, nhaø cao caúng toaøn baèng goã, vaø ñaày tieän nghi. Vì Haït khoâng coøn hoaït ñoäng, anh Löøng phaûi xaùch va-li veà Phan Thieát, nhaäp chung vôùi Haït Phan Thieát. Noùi laø xaùch va-li vì taát caû taøi lieäu cuûa Haït ñeàu naèm troïn trong caùi va-li ñoù. Noùi laø veà ñoù laøm vieäc, chôù kyø thaät, ngaøy naøo maùy bay Ñoàng Minh cuõng vaøo boû bom Thò xaõ Phan Thieát neân phaàn ai naáy lo ñi taûn cö, khoâng coøn buïng daï laøm vieäc nöõa. Rieâng anh Löøng thì taûn cö leân Laïi An, moät laøng caùch Phan Thieát khoûang 7 caây soá.
Hoài aáy, gaàn ngaøy 6-3-1945 laø ngaøy Nhaät ñaàu haøng, ngaøy naøo lính Nhaät cuõng keùo nhau ñi töøng ñoaøn, khoâng roõ ñi ñaâu. Luùc aáy, taïi Laïi An, Xoùm Luïa, Muûi Neù, Phuù Haøi, coù moät traän dòch taû (cholera) maø ngöôøi ta goïi laø beänh thieân thôøi laøm cheát raát nhieàu ngöôøi. Khoâng ai daùm ñi ñaâu caû, ai naáy ñeàu lo chaïy giaëc, neân khoâng theå ñi Beänh vieän Phan Thieát xin thuoác ñöôïc. Xung quanh nhaø anh Löøng ñang ôû troï ngaøy naøo cuõng coù ngöôøi cheát, trong xoùm ngöôøi laên ra cheát quaù nhieàu. Hoài aáy ngöôøi ta chæ mong ñôïi nôi quyû thaàn phoø hoä, tin töôûng nôi maáy oâng thaày phaùp nhöng khoå noãi oâng thaày vöøa cuùng cho beänh nhaân xong trôû veà nhaø thì thaày cuõng laên ñuøng ra cheát. Anh Löøng thaáy vaäy, beøn ra tay laøm lieàu, thöû xem, vì khoâng giuùp thì ngöôøi ta cuõng cheát, chi baèng cöù laøm aåu theo suy nghó cuûa mình, coøn nöôùc thì coøn taùt. Khoâng phaûi laáy maïng soáng con ngöôøi maø thí nghieäm, nhöng böôùc ñöôøng cuøng roài, khoâng ra tay thì hoï cuõng cheát thoâi. Anh ñaõ nghó ñeán thuoác tím (permanganate de potasse) laø moät hoùa chaát khöû truøng raát toát, thöôøng duøng ñeå röûa rau, röûa muït nhoït. Anh laáy thuoác tím pha vôùi nöôùc soâi ñeå nguoäi roài cho hoï uoáng vôùi phaân löôïng ñaøng hoaøng thì ngöôøi beänh oùi ra nöôùc traéng. Thaáy coù nhieàu hy voïng neân hoâm sau tieáp tuïc cho caùc ngöôøi beänh khaùc uoáng. Anh cuõng caån thaän laøm soå ghi teân hoï beänh nhaân, dung luôïng, cho uoáng xong anh coøn ñaïp xe ñaïp ñi thaêm thöû ai soáng ai cheát.
Laàn laàn tieáng ñoàn xa, ngöôøi ôû caùc vuøng khaùc cuõng ñeán xin anh thuoác. Anh phaûi naáu saün nöôùc, chöùa trong lu vaø phaûi veà döôïc phoøng (pharmacy) ôû Phan Thieát mua theâm thuoác tím thì môùi ñuû cung öùng. Moãi laàn anh cho beänh nhaân uoáng moät chai xa xò thuoác, uoáng moät ngaøy moät chai. Coù ngöôøi ñeán baùo laø uoáng thuoác cuûa Thaày Hai cho bò bí ñaùi, khoâng ñi tieåu ñöôïc. Anh lieàn tra cöùu saùch, cho hoï uoáng laù maõ ñeà. Theá maø cöùu maïng soáng cho khoûang 50 ngöôøi. Sau naïn dòch, gia ñình beänh nhaân ñem cho naøo laø hoät gaø, naøo neáp, naøo gaïo thôm, naøo nöôùc maém ñeå "taï ôn" Thaày Hai, nhöng hoài ñoù "Thaày Hai" coøn ñoäc thaân, luùc naøo cuõng nhôù mình laø moät Höôùng ñaïo sinh, laø moät Phaät töû, neân quaø caùp laêng nhaêng ñoù ñeàu giao cho chuû nhaø troï. Anh Löøng noùi nhieàu khi mình "ngu" maø cuõng laøm ñöôïc vieäc! Moät thaày lang baát ñaéc dó!
Anh Löøng nhaéc ñeán baøi ca Daây Thaân AÙi laøm toâi nhôù laïi, luùc toâi coøn nhoû, toâi thöôøng haùt moãi khi saép chia tay caùc baïn trong Khuoân Hoäi Phaät Giaùo Vónh Nhôn ôû Thaønh Noäi Hueá. Anh cuõng nhaéc ñeán caùi huy hieäu (logo) hoa sen naêm caùnh maøu xanh luïc maø caùc em trong Gia Ñình Phaät Töû ñöôïc gaén leân ngöïc sau khi laøm leã nhaäp Ñoaøn. Thaät khoâng ngôø taùc giaû cuûa baûn nhaïc vaø huy hieäu laø do anh Löøng saùng taùc. Maõi ñeán baây giôø ít ai bieát ñöôïc ñieàu ñoù. Vieäc anh Löøng goùp coâng söùc saùng laäp Gia ñình Phaät Hoùa Phoå, khôûi ñaàu töø mieàn Trung, theo anh, laø do nhaân duyeân caû. Anh aáy veõ huy hieäu hoa sen vaøo khoaûng naêm 1939 hay 40. Luùc baáy giôø, anh Löøng vaø OÂng Leâ ñình Luaân, con trai cuûa Baùc só Leâ ñình Thaùm, laø Höôùng ñaïo sinh Ñoaøn Ñinh Boä Lónh ôû Hueá. Gia ñình khoâng cho anh gia nhaäp Höôùng ñaïo, baûo raèng boïn xì-cuùt (scout) laø boïn vaùc gaäy mang bò gaày oám nhö keû ñi aên xin.
Khoâng thöïc hieän ñöôïc yù thích cuûa mình, laïi theâm baûn taùnh chuoäng töï do, anh aáy beøn mua moät chieác xuoàng nang khaù roäng raõi soáng nhö kieåu thoaùt ly gia ñình. Ban ñeâm thì nguû ôû xuoàng, ban ngaøy ñi aên côm thaùng, ñi daïy hoïc vaø vieát baøi cho Baùc só Leâ ñình Thaùm. Ngheà tay traùi luùc ñoù laø Toác kyù vieân nghieäp dö, vieát baøi hay vieát kinh do OÂng Thaùm ñoïc ñeå hieäu ñính laïi vaø cho ñaêng treân baùo Vieân AÂm. Tieàn kieám ñöôïc do daïy hoïc vaø vieát baøi cho baùo.
Luùc ñoù, ñôøi soáng thaät laõng maïn voâ cuøng. Ban ñeâm, coøn gì sung söôùng baèng, ngheâu ngao giöõa gioøng Höông Giang löõng lôø, cho thuyeàn troâi veà Coàn Heán ruû vaøi ñöùa em cuøng ñoaøn Höôùng ñaïo ñi ngöôïc gioøng nöôùc rong chôi, hoø haùt treân soâng, roài nguû thieáp treân xuoàng khi naøo khoâng hay. Coù khi, xuoàng neo treân Hueá, daây neo ñöùt töø hoài naøo, xuoàng nheï nhaøng troâi qua Coàn Heán, ñeán moät nôi naøo xa laï, saùng nguû ñaäy môùi hay, anh laïi phaûi cheøo ngöôïc leân Hueá. Cuõng nhôø chieác xuoàng ñoù maø ngaøy ngaøy anh Löøng cheøo leân Beán Ngöï laøm vieäc kieám tieàn, tröa cheøo veà daïy maáy em nhoû. Caùc em nhoû naày laø con nhaø ngheøo, con cuûa giôùi cu ly xe keùo, cuûa giôùi baùn haøng rong, nguû ñöôøng nguû chôï, cuø bô cuø baác, ngheøo ñoùi. Anh ñaõ daïy cho caùc chaùu hoïc, ñaët baøi haùt tieáng Vieät cho caùc chaùu ca haùt vaøo nhöõng ñeâm traêng.
Toâi coù nhaéc cho anh Löøng bieát raèng khi toâi coøn nhoû coù hoïc vôùi nhaïc só Ngoâ Ganh vaø nhaïc só Leâ Cao Phan. Baøi haùt ñeán nay toâi vaãn coøn thuoäc naèm loøng: "Con chuoät caép tröùng ñi khoâng bieát laøm sao keùo ñi, lieàn goïi Chuù khaùc voâ, Chuù kia baøy möu töùc thì. Anh naèm ngöûa boán chaân, anh lo ghì oâm tröùng ñi. Toâi thì keùo caùi ñuoâi, keùo anh veà hang töùc thì" do Nhaïc só Leâ Cao Phan saùng taùc cho luõ con nít chuùng toâi haùt ñaõ coù töø laâu laém, taïi sao khoâng duøng nhöõng baøi haùt nhö theá maø anh phaûi ñaët ra? Anh cho bieát luùc anh coøn ôû Hueá, hoài 1937, 38 khoâng coù ai vieát nhaïc cho thieáu nhi. OÂng Leâ Cao Phan hoài ñoù chöa vieát nhaïc. Lieàn ñoù, anh keå cho toâi moät chuyeän vui veà nhaïc só Ngoâ Ganh, daïy nhaïc luùc toâi coøn ôû baäc tieåu hoïc, laø baïn thaân cuûa anh Löøng sau nhöõng naêm 38, 39. OÂng Ganh laõnh daïy cho moät tröôøng tö ôû Hoäi An cuûa OÂng Voõ Saèn. Chaùnh quyeàn Hoäi An hoài ñoù cho laø "anh" Ngoâ Ganh daïy tröôøng "Voâ Saûn". Tröôøng naày bò ñoùng cöûa, OÂng Ganh veà laïi Hueá, sau laøm Giaùm Ñoác Ñaøi Phaùt Thanh Hueá. Chính vì nghe nhöõng ñöùa nhoû trong xoùm ôû Ñaäp Ñaù ñeâm naøo cuõng haùt, maø ngheâu ngao nhöõng tieáng Taây khoâng ra Taây, tieáng Vieät khoâng ra Vieät, neân anh Löøng môùi laáy baøi haùt Taây ñaët lôøi Vieät ñaïy cho chuùng haùt. Anh Löøng coøn laøm moät maùi nhaø nhoû ñeå daïy cho caùc em con nhaø coù tieàn, laáy tieàn ñoù ruû nhau ñi caém traïi, laáy theá laøm vui.
Khi toâi ñang vieát ñeán ñaây thì ngaãu nhieân voâ cuøng anh Löøng laïi göûi cho toâi theâm moät ñieän thö khaùc cuõng noùi theâm veà caùc em nhoû nhaø ngheøo. Anh vieát theâm, luùc anh ñang laäp ñoaøn treû nhaø ngheøo, duø coù tieàn ñi daïy, vaãn thaáy thieáu thoán tieàn baïc, nhaát laø khoâng coù ñuû leàu ñeå anh em nguû ñeâm khi ñi traïi. Anh beøn vieát thö ra Haø Noäi cho Nhaø Saùch Nhaát Nam Thö Quaùn baùn baûn quyeàn moät cuoán truyeän noùi veà Khoa hoïc Thaàn bí do anh dòch töø Phaùp vaên vôùi giaù 8 ngaøn ñoàng. Soà tieàn 8 ngaøn ñoàng luùc ñoù to laém vì moät lon söõa boø gaïo gía chæ 1 xu maø thoâi. Theá laø anh cong löng dòch trong voøng 8 ngaøy, gôûi ra cho hoï in, vôùi bieät hieäu laø Linh Sôn. Nhaän ñöôïc tieàn, moät phaàn anh göûi ra Hoäi An cho maáy ngöôøi em, moät phaàn saém noài neâu soong chaûo vaø nhaát laø laøm caùi leàu baèng ñeäm buoàm cho caùc em ñi chôi coù choã nguû laïi ñeâm. Anh nghó raèng anh laø ngöôøi ñaàu tieân laáy ñeäm buoàm baèng laù buoâng may thaønh leàu, tuy naëng nhöng coù coøn hôn khoâng.
Luùc ñoù, anh coøn vieát cho baùo Theá Giôùi ôû ngoaøi Baéc. Anh cho bieát noùi laø vieát baùo, nhöng thöïc ra laø dòch töø nhöõng baøi trong baùo Pioneer cuûa Phaùp ñeå göûi ñaêng. Anh nhaän ñònh raèng, phía taû phaùi, hay phía Coäng saûn, hoï khoâng chòu loái giaùo duïc cuûa Höôùng ñaïo vì hoï cho laø saûn phaãm cuûa ñeá quoác do moät oâng töôùng ngöôøi Anh laø Baden Powell laäp ra ñeå tröø daân Zoulou. Hoï laäp ra ñoaøn Pioneer coù nghóa laø môû ñöôøng khai loái, nhö Ñoaøn Thieáu nieân, Thanh nieân Tieàn phong baây giôø ôû Vieät nam. Cuøng luùc ñoù, trong Nam, coù tôø baùo Khoa hoïc Thaàn bí do OÂng Buøi Thieân Löông laøm chuû buùt, môøi anh hôïp taùc. Toøa soaïn nhaän ñöôïc aûnh cuûa anh Löøng göûi voâ Saigon ñeå laøm Theû Baùo Chí (carte de presse) hoï thaät khoâng ngôø ngöôøi hoï môøi hôïp taùc chæ laø "moät thaèng con nít nhoû xíu". Thaät ra, anh chæ dòch nhöõng saùch coù saün trong tuû saùch gia ñình. Vieát veà Leã Nam Giao, anh coù ñeán taän nôi ñeå nghieân cöùu. Coøn nhöõng baøi vieát veà caùc laêng taåm ôû Hueá thì anh dòch töø caùc taïp chí cuûa Phaùp nhö Bulletin des Amis du Vieux Hue (Taäp san cuûa nhöõng ngöôøi baïn cuûa Hueá xöa), roài coøn döïa theo caùc baøi vieát coøn veõ theâm caùc hình veõ, theá laø trong Nam cho laø laï neân cho ñaêng ì xeøo. Trong ñaùm treû con trong ñoaøn nhaø ngheøo, cuõng coù con em nhaø coù tieàn theo hoïc vôùi anh Löøng. Trong ñoù coù OÂng Nguyeãn vaên Thieän sau naày laø Chuaån töôùng Tö leänh Thieát Giaùp thôøi OÂng Dieäm. Tuy laø töôùng, nhöng moãi khi ra Phan Thieát ñeàu coù ñeán thaêm anh Löøng. Veà sau, töôùng Thieän ñi treân phi cô hai choã ngoài, bò maát tích raát bí maät ôû ngoaøi bieån. Coøn trong Gia ñình Phaät Hoùa Phoå coù OÂng Nguyeãn Ngoïc Loan, sau naày laø töôùng maø anh Löøng cho laø "ngang böôùng", coù dính líu taám hình ñöôïc giaûi Pullitzer chuïp ñöôïc trong Traän Maäu thaân, ñaõ qua ñôøi.
Veà sau, luït troâi maát chieác xuoàng, anh Löøng phaûi ñi boä töø Ñaäp Ñaù leân ñeán Beán Ngöï ñeå laøm vieäc. Gia ñình Baùc só Thaùm thaáy anh Löøng soáng lang baït, baûo veà soáng chung trong gia ñình. Trong gia ñình OÂng Thaùm, chieàu naøo cuõng tuïng kinh. Anh em trong nhaø vaø caùc em nhoû trong xoùm cuõng ñeán tuïng kinh buoåi chieàu. Nhaân dòp naày anh Löøng baøn vôùi con OÂng Thaùm thaønh laäp moät ñoaøn höôùng ñaïo roài goïi laø Höôùng ñaïo Phaät töû. Y Ù kieán naày ñöôïc OÂng Thaùm chaáp thuaän nhöng thay vì laáy teân Ñoaøn Höôùng Ñaïo Phaät Töû thì laáy teân laø Gia ñình Phaät Hoùa Phoå. Neáu laäp Ñoaøn Höôùng ñaïo thì phaûi xin pheùp chaùnh quyeàn theâm raéc roái, chi baèng cöù coi laø ñoaøn cuûa gia ñình, phoå bieán Phaät hoïc trong phaïm vi gia ñình thoâi. Töø ñoù, Gia ñình Phaät Hoùa Phoå Taâm Minh (Taâm Minh laø phaùp danh cuûa OÂng Thaùm) hoaït ñoäng, vaø Gia ñình Phaät Hoùa Phoå laø moät toå chöùc Gia ñình Phaät töû ñaàu tieân vaäy.
Gia ñình Phaät Hoùa Phoå coù muïc ñích phoå bieán ñaïo Phaät, daïy cho caùc em nhoû bieát loøng tin chaân chaùnh, theo ñaïo ñuùng ñaén, khoâng bò meâ tín dò ñoan laøm meâ laàm. Laàn löôït caùc nôi khaùc ôû Hueá cuõng thaønh laäp theo moâ thöùc ñoù, chaúng haïn nhö gia ñình OÂng Toân thaát Tuøng ôû Beán Ngöï do OÂng Ñinh vaên Nam maø anh Löøng luùc ñoù goïi laø anh Nam (nay laø Hoøa Thöôïng Thích Minh Chaâu) phuï traùch, ôû Vyõ Daï coù gia ñình OÂng Nguyeãn khoa Toaøn, ôû Beán Ngöï coøn coù gia ñình OÂng Ngheø Khaùc. Chuû tröông luùc ñoù laø ngaên caám khoâng cho caùc em noùi tieáng Vieät pha tieáng Phaùp, heã noùi tieáng Phaùp thì phaûi noùi nguyeân caâu. Nhöõng laàn ñi caém traïi gaàn Nam Giao nhö Töù Taây, Truùc Laâm, Taây Thieân, hay trong caùc röøng Thoâng taïi Hueá, anh Löøng laøm Traïi tröôûng. Khi veà nhaø anh ta vieát moät baøi taû laïi cuoäc caém traïi ñoù vaø ñaêng treân baùo.
Khi Ñoaøn Phaät Hoùa Phoå ñaõ ñoâng, anh Löøng töï hoûi taïi sao mình khoâng coù moät huy hieäu ñeo tröôùc ngöïc nhö anh em beân Höôùng ñaïo khi laøm leã tuyeân theä coù ñeo huy hieäu Hoa Hueä (fleur de Lis). Anh Löøng beøn töï yù veõ ra, khoâng baét chöôùc cuûa ai, cuõng khoâng phaûi "do naèm moäng" thaáy hoa sen, mieãn sao ñôn sô vaø ñeïp. Sau naày coù Ñoaøn Phaät Hoïc Ñöùc Duïc, goàm nhöõng vò coù hoïc thöùc maø muoán tìm hieåu theâm Phaät giaùo, cuõng duøng huy hieäu hoa sen naày nhöng theâm maáy chöõ vieát taét PHÑD ôû phía treân. Ñoaøn Phaät Hoïc Ñöùc Duïc goàm caùc em lôùn tuoåi hôn caùc em trong Gia ñình Phaät Hoùa Phoå, do Baùc só Thaùm daét dìu nhaèm ñaøo taïo thanh nieân trí thöùc laøm röôøng coät cho vieäc hoaèng döông chaùnh phaùp. Nhöng anh Löøng khoâng ngôø sau khi rôøi khoûi Hueá vaøo Nam laøm Kieåm laâm, huy hieäu hoa sen laïi ñöôïc phoå bieán khaép toaøn quoác, nhaát laø mieàn Trung. Töø chuøa chieàn, ñình mieáu, hay truï sôû caùc Hoäi Phaät hoïc, cho ñeán caùc quan taøi cuõng trang trí hình hoa sen ñoù. Cuõng trong thôøi gian treân, baøi haùt Daây Thaân AÙi ra ñôøi cuøng vôùi nhieàu baøi haùt khaùc.
Sau naày, anh Löøng cho raèng vieäc anh veõ huy hieäu hoa sen, treân naêm caùnh, döôùi ba caùnh coù lieân heä ñeán vaán ñeà nhaân quaû vaø nhaân duyeân. Toâi ngaïc nhieân taïi sao lieân heä hai vaán ñeà naày thì ñöôïc anh giaûi thích coi boä raát laø lyù thuù. Anh nghó raèng kieáp tröôùc anh laø moät ngöôøi thôï ñuïc ñaù (sculpture) trong moät ngoâi ñeàn thôø naøo ñoù beân Aaùn Ñoä. Lyù do laø caùch ñaây khoâng laâu, khi xem truyeàn hình, anh Löøng thaáy trong moät cuoäc baàu cöû ôû Aaùn Ñoä, caùc ñaûng vieân Ñaûng BJP (Bharatiya Janata Party) coù naâng cao vaø phaát côø coù huy hieäu hoa sen cuûa Ñaûng BJP, cuõng treân naêm caùnh, döôùi ba caùnh töông töï nhö hoa sen maø anh Löøng ñaõ veõ khoaûng naêm 1939, 40. Theo anh Löøng, ñaây laø moät söï truøng hôïp laï luøng. Nhôù laïi luùc anh ñang laøm kieåm laâm, coù moät ngöôøi Aaùn Ñoä töï nhieân vaøo nhaø tình nguyeän coi boùi toaùn cho anh. Anh voán khoâng tin vaø khoâng thích boùi toaùn nhöng OÂng aáy ñaõ noùi thì cuõng nghe xem sao. OÂng thaày boùi baûo raèng kieáp tröôùc cuûa anh Löøng laø moät Hoaøng töû AÁn Ñoä, coù ngoâi chuøa, sau phaïm loãi, môùi sanh anh Löøng ra taïi Vieät nam. Ñoái vôùi anh Löøng, ñoù laø chuyeän taøo lao, nhöng anh töï nghó, trong soá 7 ngöôøi con cuûa anh, coù 3 ngöôøi (2 ngöôøi hieän ôû San Jose, 1 ngöôøi ôû Vuõng Taøu) sao gioáng AÁn Ñoä voâ cuøng, cuõng maét to, coù quaàng ñen bao quanh maét, muõi doïc döøa, neùt maët AÁn Ñoä hoaøn toaøn.
Nhaân toâi ñeà caäp ñeán tình hình anh em cöïu tuø nhaân chính trò qua Myõ theo dieän H.O. thì môùi bieát anh Löøng cuõng laø moät chieán höõu, ñoàng maøu côø saéc aùo. Anh bò ñoäng vieân vaøo quaân tröôøng Thuû Ñöùc vaøo moät trong nhöõng khoaù ñaàu tieân. Vì laø khoùa phuï, toaøn laø boä binh, khoâng nhö caùc chính khoùa coù vieäc choïn löïa caùc binh chuûng nhö Phaùo binh, Truyeàn tin, Quaân nhu, Thieát giaùp. Troïn khoùa phuï naày, goàm 3 Ñaïi ñoäi, ñeàu phaûi ñi taùc chieán. Moät soá ngöôøi coù naêng khieáu huaán luyeän, nhö anh Löøng, thì ñöôïc cho ñi hoïc Huaán luyeän vieân taùc chieán (combat) trong ba thaùng ôû Vuõng Taøu. ÔÛ ñaây cuõng coù ngöôøi Phaùp daïy vaø taân binh thì do caùc nôi ñöa ñeán cho ñoàng khoùa cuûa anh Löøng thöïc taäp huaán luyeän. Anh Löøng saùng taïo ra loái daïy lính cho deã nhôù laø daïy theo caùch anh laøm thô hay ñuùng hôn laø laøm veø, do ñoù anh ñöôïc xeáp haïng Só quan öu tuù (officer de valeur) roài cuøng khoùa trôû ra Suoái Daàu Nha Trang, ôû trong caùc "chuoàng boø", chôø ngaøy Tröôøng Bieät Ñoäng Quaân Ñoàng Ñeá xaây döïng xong roài ra ñoù daïy.
Suoái Daàu laø nôi ôû taïm cuûa Só quan boå nhieäm ñeán Tröôøng Ñoàng Ñeá. Caùc anh em khaùc thì chôø, nhöng rieâng anh Löøng thì ñöôïc cöû phuï traùch Phoøng Hoïa, veõ caùc tranh aûnh lôùn laøm trôï huaán cuï nhö caùc caùch taäp cho taân binh, cô baûn thao dieãn, ñoäng taùc theå duïc, caùc boä phaän khí cuï nhö suùng, löïu ñaïn. Hoï löïa anh Löøng chæ huy Phoøng naày vì anh coù khieáu veõ. Vaû laïi, trong ñôøi daân söï tröôùc ñoù, anh Löøng coù hoïc haøm thuï Tröôøng Ecole ABC de Dessin ôû Paris, neân coù chuùt kieán thöùc veà hoäi hoïa. Luùc ñoù, ôû Suoái Daàu khoâng coù tuyeån moä taân binh naøo caû. Trong khoaûng thôøi gian 1951, 52, tuy laø Huaán luyeän vieân taùc chieán, anh laïi ñöôïc cöû laøm Chaùnh Sôû Haønh Chaùnh goàm caùc phoøng quaân vuï, taøi chaùnh, vaät lieäu, quaân xa cho Tröôøng Bieät Ñoäng Ñoäi vaø Theå Duïc laø Tröôøng daïy cho caáp Trung só. Moãi Phoøng coù moät Thieáu uùy ñoàng khoùa phuï traùch. Tröôøng naày, khi ñoàng khoùa cuûa anh môùi ñeán, chæ coù hai daõy laø nhaø xaây duøng laøm nôi laøm vieäc vaø vaên phoøng. Coøn choã ôû cuûa Só quan vaø anh em binh lính ñeàu laø nhaø tranh, daàn daàn môùi xaây nhaø ngoùi. Chính anh ñaõ veõ cho Tröôøng Bieät Ñoäng Quaân huy hieäu löôõi kieám naèm treân ñaàu con baùo ñen.
Thôøi gian naày, taùnh anh anh Löøng troïng nguyeân taéc quaân ñoäi (reùglo) neân anh em ít öa nhöng ngöôïc laïi ñoái vôùi anh em lính traùng caáp döôùi thì raát thöông. Hoài ñoù, moãi Só quan ñeàu coù moät ngöôøi lính phuïc vuï. Ai cuõng baét lính xaùch nöôùc voâ phoøng cho hoï taém, coøn anh Löøng thì ra taém chung vôùi anh em lính ôû gieáng coâng coäng. Khi giaûi nguõ veà laøm kieåm laâm ôû Phan Thieát, moät laàn noï, coù moät soá anh em ôû Ñoàng Ñeá ñi coâng taùc ôû Bình Thuaän, goàm moät Tieåu ñoäi. Hoï tìm deán nhaø anh Löøng, saép haøng daøi, coù moät Trung UÙy ngöôøi Hueá chæ huy anh em, naøo nghieâm, naøo chaøo ñuùng leã nghi quaân caùch. Hoï môøi anh Löøng ra vaø trình dieän y heät nhö luùc coøn quaân tröôøng, ñeán thaêm Trung uùy. Theá roài, anh Löøng caûm ñoäng quaù, cuõng ñi baét tay töøng ngöôøi nhö luùc coøn trong quaân tröôøng, laïi laø dòp cho cuoán phim dó vaõng ñôøi quaân nguõ trôû veà trong trí nhôù. Ñaây laø caâu chuyeän do anh Löøng keå nhaèm kheùo leùo traû lôøi tröïc tieáp moät ñieän thö cuûa toâi hoûi veà caáp baäc cuoái cuøng trong quaân nguõ cuûa anh tröôùc khi giaûi nguõ.
Luùc toát nghieäp ôû Thuû Ñöùc, ngöôøi baïn thaân cuûa anh laø "anh" Phaïm Kim Ñænh tröôùc 75 laø Trung taù phuïc vuï ôû Boä Quoác Phoøng, nay ôû Phaùp, gaén huy hieäu Thieáu uùy cho nhau khi ra Tröôøng. OÂng Ñænh taëng cho anh Löøng moät baøi thô nhö sau:
LEÂ goùt saét treân ñoài döôùi ruoäng,
LÖ ØNG tieáng taêm trong meán ngoaøi thöông.
Thaân taëng anh nhôù nhöõng buoåi chieàu
Meán ngöôøi baïn quyù nhìn ñôøi xa xa.Chính ngöôøi baïn thaân naày ñaõ goùp baøn tay giuùp cho anh Löøng trong vieäc xin giaûi nguõ, thoûa maõn ñöôïc mong öôùc cuûa mình "laø moät ngöôøi cha toát, ngöôøi choàng toát", laø khoâng bao giôø muoán soáng xa vôï con, ñoàng thôøi tìm cô hoäi ñeå thoaùt khoûi boä aùo ka-ki, "sôï cheát vì chieán tranh". Anh Löøng ôû trong quaân ñoäi treân hai naêm thì giaûi nguõ.
Anh Löøng hieän nay cuøng gia ñình ôû Gia Ñònh nhöng döôùi nhaõn quan cuûa anh, anh ñaõ xuaát gia. Bôûi vì xuaát gia laø gì, theo anh, laø ra khoûi ngoâi nhaø phieàn naõo, chôù khoâng coù gì khaùc. Boû qua nhöõng gì canh caùnh beân loøng, nhaát laø nhöõng vieäc tröôùc maét, khoâng theå hay chöa theå thöïc hieän ñöôïc. Vieäc gì coù theå boû qua ñöôïc cho nheï nhaøng thì boû qua ñi: khoâng traùch ai, giaän ai, phieàn ai caû. Giöõ taám loøng thanh thaûn nheï nhaøng, queân ñi nhöõng aân oaùn cuõ, hay nhöõng phieàn naõo cuõ maø hieän nay thaáy laø voâ ích. Noùi chung, traùnh phieàn naõo. Chính nhôø coù computer, anh Löøng coù coâng vieäc laøm haèng ngaøy khaù baän roän: soaïn kinh, traû lôøi vaø vieát thö gôûi baïn beø. Vieäc soaïn kinh cuûa anh laø gom nhöõng yù chính (phaàn nhieàu raát khoù hieåu), toùm laïi cho deã hieåu nhöng vaãn giöõ yù chính vaø vieát laïi cho nhöõng ngöôøi môùi hoïc. Anh in ra töøng ñôït ñoä 9, 10 cuoán gôûi cho nhöõng Chuøa ngheøo thieáu kinh ôû mieàn Trung, vaø bieáu nhöõng ai coù ñaïo taâm muoán hoïc hoûi. Anh coù taâm nguyeän laøm 9 cuoán kinh thöôøng duøng nhaát taïi Vieät nam, nay ñaõ laøm xong 6 cuoán vaø ñang nguyeän Tam Baûo giuùp anh hoaøn thaønh Phaät söï naày. Anh chæ laøm vieäc buoåi saùng vì maét anh bò cöôøm (cataract), phaûi duøng thuoác laøm cho con ngöôi nôû to ra môùi ñoïc ñöôïc. Anh em chuùng toâi khuyeân anh ñi moå maét nhöng anh nghó ñaõ lôùn tuoåi roài, vaû laïi taïi Vieät nam soá ngöôøi ñi moå maét nhö vaäy nhieàu ngöôøi bò laïi neân anh ñeå lieàu.
Anh Löøng keå nhöõng caâu chuyeän naày cho toâi bieát vaø toâi laïi muoán keå laïi cho caùc baïn ñoàng nghieäp cuøng bieát."
Ñoaïn trích treân ñaây do toâi vieát tröôùc khi toâi ñoïc cuoán saùch daøy veà Gia Ñình Phaät Töû Vieät Nam 50 naêm Xaây Döïng. Toâi coù lieân laïc ngay vôùi OÂng Leâ Quang Linh ôû San Jose, laø moät thaønh vieân trong Ban Ñieàu Hôïp Trung Öông GÑPT Haûi Ngoaïi, coù teân ghi sau saùch ñeå ñeà caäp veà taùc giaû cuûa huy hieäu Hoa Sen vaø baøi ca Daây Thaân Auøi. Toái hoâm ñoù, OÂng Linh ñieän thoaïi baùo cho toâi bieát ñaõ tìm ñöôïc taøi lieäu cho bieát taùc giaû laø OÂng Leâ Löøng, ngöôøi maø toâi vöøa môùi keå chuyeän. Chò Tröông thò Chaâu, xöa kia hoaït ñoäng ôû Khuoân Hoäi Vænh Nhôn Thaønh Noäi Hueá, laø nôi toâi ñöôïc gaén huy hieäu Hoa Sen vaø ñaõ töøng caàm tay thaønh voøng troøn haùt baøi Daây Thaân Auøi khi coøn nhoû, cuõng mong muoán ñöôïc bieát vaøi neùt veà taùc gæa maø xöa nay khoâng nghe ai nhaéc ñeán. Hy voïng laàn taùi baûn sau seõ coù in hình OÂng Leâ Löøng beân caïnh baøi ca vaø huy hieäu.
Taâm Haûo Hoà PhuøngSource : Quoác Hoïc - Hueá
11/9/98 Olympia, WA
AÙi Höõu GÑPT Vónh Nghieâm
[ Trôû Veà ]