|
Trung Hoa (coøn goïi laø Trung quoác) laø moät quoác gia naèm ôû vuøng Trung vaø Ñoâng AÙ. Dieän tích : 9,6 trieäu km2, daân soá : 1,139 tæ ngöôøi (1992). Thuû ñoâ : Baéc Kinh. Thaønh phoá lôùn nhaát : Thöôïng Haûi. Trung Hoa hieän nay laø nöôùc ñoâng daân nhaát treân theá giôùi. Laø moät quoác gia coù neàn vaên minh coå ñaïi vaø coù nhieàu phaùt minh khoa hoïc ñoùng goùp cho söï tieán boä cuûa nhaân loaïi. Ngaønh kinh teá chính : noâng coâng nghieäp. Nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân raát phong phuù: than ñaù, daàu moû, quaëng saét, quaëng kim... caùc ngaønh coâng nghieäp raát ña daïng, ñaëc bieät phaùt trieån caùc ngaønh coâng nghieäp nheï vaø thuû coâng nghieäp. Phaät giaùo (PG) laø moät trong ba toân giaùo chính ôû Trung Hoa (TH).
Con ñöôøng vaø nieân ñaïi PG du nhaäp vaøo TH(thôøi Haäu Haùn, 25-220 TL):
Theo söû lieäu cho thaáy PG ñöôïc giôùi thieäu ñeán TH do caùc nhaø buoân hay caùc nhaø sö truyeàn giaùo ngöôøi AÁn qua caùc ngaõ ñöôøng bieån vaø ñöôøng boä. Veà ñöôøng bieån thì xuaát phaùt töø caùc haûi caûng vuøng Nam AÁn roài qua ngaõ Sri Lanka, Nam Döông ñeå vaøo haûi caûng Quaûng Ñoâng. Veà ñöôøng boä, coøn goïi laø con ñöôøng tô luïa (Silk road) noái lieàn Ñoâng Taây, di chuyeån baèng laïc ñaø, xuaát phaùt töø mieàn Ñoâng Baéc AÁn, roài baêng qua caùc sa maïc ôû Trung AÙ ñeå tôùi Laïc Döông (Loyang, thuû ñoâ cuûa nhaø Haùn), TH.
Theo bieân nieân söû thì Phaät giaùo truyeàn ñeán Trung Hoa vaøo theá kyû thöù 2 tröôùc Taây Lòch töø Trung AÙ nhaèm nieân hieäu Nguyeân Thoï ñôøi vua Ai Ñeá nhaø Tieàn Haùn, nhöng PG khoâng truyeàn baù roäng raõi cho ñeán naêm 65 Taây lòch, döôùi trieàu vua Minh Ñeá ( Ming Ti, nieân hieäu Vónh Bình thöù 10 nhaø Haäu Haùn, 25-220 TL), thì PG môùi baét ñaàu caám reã vaø phaùt trieån ôû TH . Vì muoán thaàn daân tu hoïc Phaät phaùp neân vua Minh Ñeá ñaõ cöû moät phaùi ñoaøn goàm 18 ngöôøi ñeán Thieân Truùc ñeå thænh caàu hai Thieàn sö ngöôøi AÁn laø Ca Dieáp Ma Ñaèng (Kaøsyapama'tanga) vaø Truùc Phaùp Lan (Dharmaraksa) ñeán TH hoaèng phaùp. Hai vò Taêng ngöôøi AÁn naøy ñaõ mang ñeán TH boä Kinh Boán Möôi Hai Chöông (Sutra in 42 Sections) vaø truù nguï taïi Chuøa Baïch Maõ (Pai-ma-ssu, ngoâi chuøa ñaàu tieân ôû TH do vua Minh Ñeá xaây döïng, ñeán nay vaãn coøn) ôû Laïc Döông ñeå hoaèng döông Phaät Phaùp.
Tieáp theo sau hai ngaøi Ca Dieáp Ma Ñaèng vaø Truùc Phaùp Lan, nhöõng nhaø truyeàn giaùo khaùc ñeán TH laø ngaøi An Theá Cao (An Shih-Kao), laø ngöôøi An Töùc (Parthian, thuoäc Baéc AÁn) , ngaøi Chi Laâu Ca Saám (Lokaksema), ngaøi Truùc Phaät Soùc (Sangha Buddha) ñeán TH vaøo naêm 148 TL, mang theo nhieàu Kinh Ñaïi thöøa ñeå phoå bieán nôi vuøng ñaát môùi naøy.
Phaät giaùo Trung Hoa, thôøi kyø hình thaønh:
PG ñaõ thaønh hình vaø ñaõ truyeàn baù roäng raõi trong daân chuùng TH döôùi trieàu ñaïi nhaø Haùn, nhöng PG trong thôøi kyø naøy mang maøu saéc pha taïp cuûa Nho giaùo vaø caùc tín ngöôõng daân gian ( folk beliefs) cho duø caùc tö töôûng caên baûn PG nhö Duyeân sinh voâ ngaõ, Giôùi ñònh hueä, Nhaân quaû, nghieäp baùo ... ñaõ ñöôïc truyeàn daïy ngay töø buoåi ñaàu. Chính ngay trong thôøi nhaø Haùn, Laõo giaùo (Taoism) vaø Phaät giaùo ñaõ chính thöùc keát hôïp haøi hoøa ñeå mang ñeán ích lôïi thieát thöïc cho ngöôøi daân. Töø vua chuùa ñeán thaàn daân ñeàu tin vaø phuïng thôø Phaät Thích Ca vaø Laõo Töû treân cuøng moät baøn thôø. Nhöõng baûn kinh Phaät ñöôïc chuyeån dòch ra Hoa ngöõ ñeàu duøng nhöõng töø ngöõ cuûa ñaïo Laõo ñeå giuùp cho ngöôøi daân deã hieåu vaøo giaùo lyù Ñaïo Phaät.
Sau trieàu ñaïi nhaø Haùn, Phaät giaùo ñaõ baét ñaàu aûnh höôûng vaøo neàn vaên hoùa vaø vaên chöông cuûa TH.
Phaät giaùo trong thôøi kyø Tam quoác (220-280 TL) :
Sau khi nhaø Haäu Haùn suïp ñoå, Trung quoác chia ra thaønh 3 nöôùc, ñoù laø nöôùc Nguïy, Thuïc vaø Ngoâ. PG trong thôøi ñaïi naøy chæ phoå bieán ôû hai nöôùc Nguïy vaø Ngoâ. Taïi nöôùc Nguïy, vôùi söï xuaát hieän cuûa ngaøi Ñaøm Ma Ca La (Dharmakaøla) vaø ngaøi Ñaøm Ñeá ñaõ giuùp cho khoâng khí phieân dòch Luaät taïng baét ñaàu khôûi saéc. Hai boä luaät ñöôïc chuyeån dòch ra Haùn ngöõ trong thôøi kyø laø Taêng Kyø Giôùi Baûn vaø Ñaøm Voâ Ñöùc Yeát Ma.
Trong khi taïi nöôùc Ngoâ thì coù caùc ngaøi Khöông Taêng Hoäi (Kang Seng Hui), moät thieàn sö ngöôøi nöôùc Khöông Cö (Sogdiane, nay thuoäc nöôùc U-dô-beách, Lieân xoâ cuõ), ngaøi töøng xuaát gia vaø tu hoïc taïi Vieät Nam tröôùc khi sang TH hoaèng phaùp. Ngaøi ñeán nöôùc Ngoâ naêm 247 ( nhaèm vaøo naêm thöù 10, nieân hieäu Xích OÂ. Taïi nôi naøy ngaøi ñaõ thaønh laäp trung taâm hoaèng phaùp Kieán Sô, toå chöùc ñaïi giôùi ñaøn vaø ñoä ngöôøi xuaát gia. Tieáp ñoù ngaøi ñöôïc vua Ngoâ Toân Quyeàn uûng hoä ñeå xaây döïng Chuøa Kieán Sô vaø ngoâi chuøa naøy veà sau ñaõ trôû thaønh trung taâm hoaèng phaùp noåi tieáng qua caùc trieàu ñaïi nhö Taây Taán, Toáng, Teà, Löông , Traàn, Tuøy. Ngoâi chuøa ñaõ töøng ñoåi teân nhö Tröôøng Khaùnh Töï, Phuïng Hieán Töï, Thieân Hyû Töï.....
Phaät giaùo Trung Hoa, thôøi Taây Taán (265-316 TL)
Khôûi ñaàu nhaø Taây Taán, Tö Maõ Vieâm leân xöng ñeá vaø ñoùng ñoâ ôû Laïc Döông, nhöng maõi ñeán naêm 280, sau khi ñaùnh tan nhaø Ngoâ, nhaø Taán môùi thoáng nhaát ñöôïc ñaát nöôùc. Trong thôøi kyø naøy, coù nhieàu baäc danh taêng xuaát hieän ñeå phieân dòch Kinh ñieån ra Haùn ngöõ. Ñaùng chuù yù laø ngaøi Ñaøm Ma La Saùt (Dharmaraksa, Truùc Phaùp Hoä), ngöôøi ñaõ chuyeån ngöõ nhieàu boä kinh quan troïng nhö Kinh Phaùp Hoa (Saddharma-pundarika Sutra), moät boä Kinh Ñaïi thöøa noåi tieáng maø veà sau Toâng Thieân Thai laáy laøm kim chæ nam ñeå tu taäp. Ngaøi coøn dòch theâm boán boä kinh khaùc laø Kinh Baùt Nhaõ (Prajnaparamita), Kinh Duy Ma Caät (Vimalakirtidesa, kinh naøy veà sau ñöôïc ngaøi Cöu Ma La Thaäp dòch laïi), Kinh Thuû Laêng Nghieâm (Surangama Sutra) , Kinh A Di Ñaø (Sukhavati-vyuha Sutra).
Phaät giaùo Trung Hoa ,thôøi Ñoâng Taán (317-420 TL)
Môû ñaàu nhaø Ñoâng Taán, Tö Maõ Dueä xöng ñeá ôû Kieán Xöông. PG trong thôøi kyø naøy ñöôïc xem laø phaùt trieån treân caû hai phöông dieän caû hình thöùc tín ngöôõng laãn tö töôûng trieát hoïc . Coù nhieàu danh taêng ñeán töø AÁn Ñoä vaø ñaëc bieät laø ngay taïi TH laïi xuaát hieän nhieàu taêng só taøi ba ñeå ñoùng goùp cho coâng trình phieân dòch vaø truyeàn baù Chaùnh Phaùp. Noåi baät nhaát laø ngaøi Cöu Ma La Thaäp (Kumarajiva, 344-413), ñöôïc ngöôøi ñôøi toân xöng laø Tam Taïng Phaùp sö, ngöôøi coù coâng phieân dòch nhieàu boä kinh ñaïi thöøa töø Phaïn ra Haùn. Caùc dòch phaåm chính cuûa ngaøi laø : Kinh A Di Ñaø ( Amitabha Sutra, dòch naêm 402), Kinh Phaùp Hoa (Lotus Sutra, 406), Kinh Duy Ma Caät (Vimalakirtinirdesa, 406), Kinh Kim Cang (Vajracchedika Sutra, 407), Luaän ñaïi Trí Ñoä (Mahaprajnaparamita-Sastra,412), Thaäp Nhò Moân Luaän (Dvaødasadvara Sastra, 409).
Trong khi ôû mieàn Nam thì coù ngaøi Phaùp Hieån ( Fa Hsien , 337-422), moät nhaø chieâm baùi Phaät tích (399-314) vaø phieân dòch kinh ñieån. Ngaøi ñaõ vöôït qua sa maïc Gobi vaø Hy Maõ laïp sôn ñeå tôùi Taây vöùc, ngaøi daønh 6 naêm ñeå hoïc chöõ Phaïn vaø chieâm baùi, sau ñoù thænh kinh trôû veà TH. Chính söï thaønh coâng cuûa ngaøi ñaõ gôïi caûm höùng cho ngaøi Huyeàn Trang hai traêm naêm sau cuõng leân ñöôøng ñi Taây Truùc thænh kinh. Caùc dòch phaåm quan troïng cuûa ngaøi goàm coù: Kinh Ñaïi Nieát Baøn (Mahaparinirvaøna Sutra), vaø Luaät Taïng (Vinaya-Pitaka), ñaùng keå nhaát laø taùc phaåm Phaät quoác kyù (Fo kuo chi/ Record of the Buddhist countries) ñöôïc xem laø boä saùch giaù trò ghi cheùp veà lòch söû vaø vaên hoùa cuûa PG AÁn Ñoä trong theá kyû thöù 4 vaø 5.
Sau thôøi ñaïi nhaø Ñoâng
Taán, TH laïi tieáp tuïc chia ñoâi ñaát
nöôùc thaønh Nam vaø Baéc trieàu (420-588) cho
neân PG cuõng nhö vaän nöôùc thaêng traàm
theo thôøi gian.
 |
Moät hang ñaù töôïng Phaät ôû tænh Luoyang, ñöôïc khaéc vaøo naêm 494 TL, 400 naêm sau khi PG ñöôïc truyeàn vaøo TH. |
Phaät giaùo ôû mieàn Nam Trung Hoa:
Nam phaàn TH [ coù caùc nöôùc Toáng (420), Teà (479), Löông (502), Traàn-Tuøy (589) ] do caùc vua chuùa ngöôøi Hoa thoáng trò, ñang trong thôøi ñieåm khoâng thoûa maõn vôùi trieát hoïc cuûa Nho giaùo, neân ñaõ chuyeån höôùng, quan taâm ñeán giaùo lyù cuûa ñaïo Phaät. Do ñoù, chaúng bao laâu, PG ñaõ aûnh höôûng saâu roäng töø cung ñình cho ñeán laøng xaõ TH. Caùc baäc danh taêng xuaát hieän trong thôøi kyø naøy coù caùc ngaøi nhö Taêng Giaø Baït Ñaø La (Shanghabhadra) , Taêng Tueä, Huyeàn Xöôùng (nöôùc Teà), nöôùc Toáng coù ngaøi Caàu Na Baït Ñaø La (Gunabhadra), Cöông Löông Da Xaù (Kaølayaøsas), nöôùc Löông vôùi söï trò vì cuûa Löông Voõ Ñeá, moät oâng vua tín ngöôõng Phaät phaùp neân trong thôøi kyø naøy PG phaùt trieån raát maïnh, nhieàu kinh saùch ñöôïc phieân dòch vaø aán haønh, caùc danh taêng taïi nöôùc naøy coù caùc ngaøi Boà Ñeà Ñaït Ma (Bodhidharma) Taêng Giaø Baø La (Sanghapaøla), Ba La Maät Ña (Paramaøntha)....
Phaät giaùo ôû mieàn Baéc Trung Hoa:
Mieàn Baéc TH [goàm caùc nöôùc Baéc Nguïy (439),veà sau chia thaønh Ñoâng Nguïy (534) vaø Taây Nguïy (535) theo sau trieàu Ñoâng Nguïy laø Baéc Teà (550), vaø keá tieáp Taây Nguïy laø Baéc Chu (536)], khoâng do caùc vua chuùa ngöôøi Hoa trò vì, hoï khoâng theo Nho giaùo, neân raát uûng hoä PG. Tuy nhieân, PG cuõng ñaõ traûi qua hai kyø phaùp naïn döôùi trieàu vua Thaùi Voõ Ñeá (thuoäc nhaø Baéc Nguïy, 466 TL) vaø vua Voõ Ñeá (trieàu ñaïi Baéc Chu, 560 TL) neân PG töôûng coù luùc ñaõ taøn luïi nôi mieàn Baéc. Nhöng do coù nhieàu taêng só ñeán töø AÁn Ñoä ñaõ giuùp phuïc höng Phaät phaùp taïi nôi naøy. Vaøo cuoái theá kyû thöù 4 TL, 90% daân soá mieàn Baéc TH (saùt vôùi Trung AÙ vaø con ñöôøng luïa) laø Phaät töû. Vaø töø nôi ñaây, PG ñaõ truyeàn baù ñi Trieàu Tieân, Nhaät Baûn vaø nhieàu quoác gia laùng gieàng khaùc.
Trong hai theá kyû 5 vaø 6 TL, caùc Toâng phaùi PG AÁn ñoä baét ñaàu truyeàn ñeán TH, ñaëc bieät trong thôøi kyø naøy caùc toâng phaùi môùi cuõng ñöôïc phaùt sinh taïi xöù sôû naøy. PG ñaõ trôû neân aûnh höôûng maïnh trong giôùi trí thöùc vaø coù quyeàn löïc ôû TH, chuøa chieàn ñöôïc vua chuùa vaø nhaân daân thi ñua xaây döïng treân khaép ñaát nöôùc. Do ñoù khoâng coù gì ngaïc nhieân, khi trieàu ñaïi nhaø Tuøy (581-618) leân ngoâi sau khi thoáng nhaát ñaát nöôùc, PG ñaõ trôû thaønh quoác giaùo (state religion) cuûa ñaát nöôùc naøy.
Phaät giaùo Trung Hoa, thôøi kyø phaùt trieån :
Thôøi ñaïi
nhaø Tuøy (581-618, ) :
Thôøi kyø vaøng son cuûa
PGTH taäp trung vaøo trieàu ñaïi nhaø Tuøy
( Sui , 581-618) , ñaây laø thôøi kyø kieát thieát
PGTH. Döôùi trieàu ñaïi nhaø Tuøy coù
nhieàu vò vua kính ngöôõng vaø hoä trì
PG nhö vua Tuøy Vaên Ñeá vaø vua Tuøy
Daïng Ñeá neân PG ñaõ phaùt trieån raát
nhanh. Chuøa chieàn ñöôïc xaây döïng khaép
moïi nôi, ngöôøi daân meán moä ñaïo vaø
phaùt taâm xuaát gia ngaøy caøng ñoâng,
ngay caû vua Tuøy Daïng Ñeá cuõng ñeán
quy y vaø thoï Boà taùt giôùi vôùi ngaøi
Trí Khaûi ôû nuùi Thieân Thai vaø toå
chöùc cuùng döôøng 1.000 vò taêng. Caùc
danh taêng coù coâng hoaèng phaùp vaø phieân
dòch kinh ñieån trong thôøi kyø naøy laø
caùc ngaøi Ñaït Ma caáp Ña (Dharmagupta);
Na Lieân Ñeà Xaù (Naørendrayasas); ngaøi Xaø
La Quaät Ña ( Jnanagupta)..v.v.
Thôøi ñaïi
nhaø Ñöôøng (618-907, Maäu daàn-
Ñinh Maõo):
Maëc duø phaàn lôùn
caùc vua nhaø Ñöôøng luoân laø
tín ñoà cuûa ñaïo Laõo. Nhieàu
vò vua uûng hoä Phaät phaùp vì thuaän
theo loøng daân, nhöng cuõng coù vua thaúng
tay ñaøn aùp PG, vì cho raèng PG khoâng
bao giôø coù theå thay theá ñöôïc Nho giaùo
vaø Laõo giaùo, chaúng haïn vaøo naêm
845 TL, vua Voõ Toân (Wu-tsung) , ñaõ môû chieán
dòch khuûng boá PG. Theo söû lieäu ghi nhaän coù
treân 40.000 töï vieän bò phaù huûy vaø
260.500 taêng ni bò buoäc phaûi hoaøn tuïc.
Tuy nhieân, ñoù chæ laø moät khuùc
quanh cuûa lòch söû PGTH, thôøi gian coøn laïi
cuûa nhaø Ñöôøng laø phuïc höng
vaø coù theå noùi PGTH trong thôøi kyø naøy
ñöôïc phaùt trieån toaøn dieän töø kieán
thieát haï taàng ñeán hoïc thuaät toâng phaùi,
trieát hoïc vaø ngheä thuaät. Vaø nhöõng thaønh
coâng röïc rôõ cuûa PGTH trong thôøi kyø ñaõ
aûnh höôûng maïnh meõ ñeán ñôøi
soáng tu hoïc khoâng nhöõng trong phaïm vi ñöông
ñaïi maø coøn keùo daøi ñeán
taän caùc theá kyû sau , khoâng nhöõng chæ aûnh
höôûng trong nöôùc maø coøn truyeàn baù
ra caùc quoác gia PG laân caän nöõa.
Caùc baäc danh taêng thaïc ñöùc xuaát hieän trong thôøi kyø nhö ngaøi Phaùp Taïng cuûa Hoa Nghieâm toâng , ngaøi Ñaïo Tuyeân cuûa Luaät toâng, ngaøi Hueä Naêng cuûa Thieàn toâng, ngaøi Kim Cöông Trí cuûa Maät Toâng, vaø ñaëc bieät coù ngaøi Huyeàn Trang (Hsuan-tsang, 600-664) , ñaõ leân ñöôøng ñeán Taây Truùc ñeå chieâm baùi, hoïc hoûi trong 16 naêm vaø mang veà cho TH nhieàu taøi lieäu Kinh saùch quyù giaù trong thôøi kyø naøy. Taùc phaåm Ñaïi Ñöôøng Taây Vöïc Kyù (Ta-t'ang hsiyu chi) cuûa ngaøi ñaõ trôû thaønh tö lieäu nghieân cöùu lòch söû, vaên baûn hoïc vaên hieán hoïc voâ giaù cho thôøi ñaïi hoâm nay ; caùc coâng trình nghieân cöùu phieân dòch vaø saùng taùc cuûa ngaøi nhö Kinh Baùt Nhaõ (Prajnaparamita sutra, 600 quyeån), A-tyø-ñaït-ma-caâu-xaù-luaän,(Abhidharma-kosa-sastra ) , Duy Thöùc tam Thaäp Tuïng Luaän (Trimshika- sastra) Nhò Thaäp Tuïng Luaän (Vimsatikakarika-sastra) , Du Giaø Sö Ñòa Luaän (Yogacaryabhuømi-sastra) hay Thaønh Duy Thöùc Luaän ( Vijinaptimatrata- sastra, taùc phaåm saùng taùc).... ñaõ trôû thaønh moät coâng trình vaên hoùa cuûa toaøn nhaân loaïi.
Moät nhaø dòch thuaät kinh ñieån khaùc trong thôøi kyø naøy laø ngaøi Nghóa Tònh (I-ching, 653-713), laø moät nhaø chieâm baùi vaø phieân dòch kinh ñieån quan troïng cuûa PGTH. Naêm 617, ngaøi leân ñöôøng haønh höông sang AÁn Ñoä baèng ñöôøng bieån vaø löu laïi nôi aáy 20 naêm. Taïi ñaïi hoïc Nalanda ngaøi ñaõ theo hoïc giaùo nghóa cuûa caû hai heä thoáng tö töôûng Tieåu thöøa (Hinayana) vaø Ñaïi thöøa (Mahayana) vaø tieáp ñoù ngaøi baét ñaàu chuyeån ngöõ nhöõng kinh saùch quan troïng ra Haùn ngöõ. Naêm 695, ngaøi trôû veà TH vaø mang theo 400 Kinh saùch caùc loaïi. Taïi queâ nhaø vôùi söï hôïp taùc cuûa ngaøi Thöïc Xoa Nan Ñaø (Sikshananda), ngaøi tieáp tuïc coâng vieäc nghieân cöùu vaø dòch thuaät cuûa mình. Caùc dòch phaåm quan troïng cuûa ngaøi laø Ñaïi Phöông Quaûng Phaät Hoa Nghieâm Kinh (Buddhavatamsaka sutra) vaø Luaät taïng (Vinaya-pitaka) cuûa phaùi Caên baûn thuyeát nhaát thieát höõu boä Tì-naïi-ña (Mulasarvastivada) vaø treân 50 dòch phaåm quan troïng khaùc.
Cuõng trong thôøi ñieåm naøy coù nhieàu toâng phaùi PG ra ñôøi taïi TH ñeå saùnh vai vôùi caùc tröôøng phaùi hoïc thuaät xöù sôû naøy, ñeå cuøng nhau mang laïi ích lôïi vaø phaùt trieån taâm linh cho ngöôøi daân. Caùc toâng phaùi ñaùng chuù yù laø Tònh Ñoä toâng, Thieàn toâng, Thieân Thai toâng, Hoa Nghieâm Toâng v.v...
Caùc Toâng phaùi Phaät giaùo Trung Hoa:
* Luaät Toâng (Lu/Vinaya): laø moät trong nhöõng Toâng Phaùi chính cuûa PGTH. Toâng naøy theo khuynh höôùng baûo thuû gioáng nhö truyeàn thoáng ôû caùc nöôùc ôû Nam AÙ, ñöôïc ngaøi Ñaïo Tuyeân (Tao-hsuan, 596-667) döïa vaøo boä Töù Phaàn Luaät (The Vinaya in Four Parts, baûn dòch cuûa ngaøi Buddhayashas) maø thaønh laäp vaøo thôøi ñaïi nhaø Ñöôøng. Chuû tröông cuûa toâng laø nghieâm trì giôùi luaät ñeå tieán ñeán Phaät quaû. Ñaây laø moät toâng phaùi kieåu maãu nhaát ñeå laäp laïi traät töï vaø giöõ vöõng quy cuõ thieàn moân cuûa PGTH.
* Caâu xaù Toâng (Kosha-tsung/Realistic): Toâng naøy phaùt xuaát töø moät yù töôûng trong luaän baûn A Tyø Ñaït Ma Caâu Xaù (Abhidharma-kosha sastra) cuûa ngaøi Theá Thaân (Vasubandhu , 316-396) laø em cuûa ñaïi sö Voâ Tröôùc (Asanga) vaø töøng laø moät hoïc giaû löøng danh cuûa phaùi Nhaát Thieát Höõu Boä (Sarvastivada/ All things exist, moät trong 18 toâng phaùi cuûa PG Tieåu Thöøa ). A Tyø Ñaït Ma Caâu Xaù luaän [ ñöôïc ngaøi Chaân Ñeá dòch (Paramaørtha, 563-567), nhöng veà sau ñöôïc ngaøi Huyeàn Trang dòch laïi] laø moät luaän baûn pheâ bình ñaïi cöông veà heä thoáng trieát hoïc A Tyø Ñaøm (Abhidharma) cuûa Tieåu Thöøa. Toâng naøy ñöôïc thaønh laäp khoâng bao laâu thì saùt nhaäp vaøo Tam Luaän Toâng.
* Tam Luaän Toâng ( San-lun/Three Treatises) : do ngaøi Cöu Ma La Thaäp thaønh laäp. Toâng naøy phaùt xuaát töø phaùi Trung Quaùn ôû AÁn Ñoä, moät tröôøng phaùi phaùt trieån cuûa Ñaïi sö Long Thoï (Nararjuna). Giaùo lyù toâng naøy cuõng nhaán maïnh ñeán töï taùnh khoâng cuûa vaïn phaùp. Nhö teân goïi cuûa toâng naøy, Tam Luaän, töùc laø döïa vaøo ba boä luaän chính, Trung Quaùn Luaän (Madhyamika), Thaäp Nhò Moân Luaän (Dvadasamuka Sastra) cuûa Ngaøi Long Thoï,vaø Baùch luaän(Shata sastra) cuûa Ngaøi Thaùnh Thieân (Aryadeva).
* Phaùp Töôùng Toâng (Fa-tsiang/Idealist): baét nguoàn töø tröôøng phaùi Du Giaø(Yogacara) cuûa AÁn Ñoä, moät toâng phaùi cuûa PG phaùt trieån coù maët töø naêm 167 TL taïi AÁn. Taïi TH do ngaøi Huyeàn Trang döïa theo boä Nhò Thaäp Tuïng luaän ( Vimsatikaøkaørikaø) maø thaønh laäp.
* Maät Toâng (Mi-tsung/Tantric): do ngaøi Thieän Voâ UÙy (Subhakarasimha, 637-735) thaønh laäp vaøo naêm 716. Vò toâng chuû cuûa giaùo phaùi naøy laø Ñöùc Ñaïi Nhaät Nhö Lai (Mahavairocana), haønh giaû cuûa giaùo phaùi naøy tu theo lôøi daïy trong boä Ñaïi Nhaät Kinh (Mahavairocana sutra, do ngaøi Thieän Voâ UÙy dòch ). Ngöôøi keá thöøa toâng naøy laø ngaøi Kim Cöông Trí (Vajrabodhi, 670-741) ngöôøi AÁn, ñeán TH vaøo naêm 720 vaø ngaøi Baát Khoâng Kim Cöông (Amoghavajra,705-774, ngöôøi AÁn), hai ngaøi coù coâng giaûi thích kinh Ñaïi Nhaät, laäp ñaøn traøng Mandala vaø nhieàu leã nghi khaùc ñeå höôùng daãn ñoà chuùng thöïc haønh. Toâng naøy chæ hoaït ñoäng gaàn 100 naêm thì bò thay theá bôûi Laït Ma giaùo cuûa Taây Taïng.
* Hoa Nghieâm Toâng (Hua Yen/Flower Adornment): do ngaøi Tu-Shun (557-640) döïa vaøo Kinh Hoa Nghieâm (Avatamsaka Sutra) ñeå laäp toâng . Nhönng ngaøi Phaùp Taïng (Fa-Ts'ang, 643-712 TL, goác ngöôøi Soghdian nhöng sinh tai Tröôøng An,TH, laø toå thöù 3 cuûa Hoa Nghieâm toâng) ñaõ coù coâng xieån döông toâng naøy. Ngaøi Phaùp Taïng tröôùc ñoù töøng laø thaønh vieân trong ban phieân dòch cuûa phaùp sö Huyeàn Trang, ngaøi ñaõ taâm ñaéc vaø deïp tan moïi aûo moäng veà duy taâm sau khi ñoïc Kinh Hoa Nghieâm. Hoaøng Haäu Voõ Taéc Thieân (trò vì naêm 690-705) raát suøng moä toâng naøy neân vaøo naêm 704 ñaõ thænh caàu ngaøi Phaùp Taïng vaøo cung ñình ñeå thuyeát giaûng Kinh Hoa Nghieâm. Caùc vò toå thöøa keá toâng naøy laø ngaøi Chih-Yen (602-668) , Ch'eng-Kuan, 738-838) vaø Kuei-feng Tsung-mi (780-841). Tieáp ñoù toâng naøy phaùt trieån raát maïnh ôû TH. Toâng naøy toân thôø vaø thöïc haønh phaùp haïnh cuûa ñöùc Phaät Tyø Loâ Xaù Na.
* Thieân Thai Toâng (T'ien-T'ai/White Lotus): coøn ñöôïc goïi laø Phaùp Hoa Toâng, moät trong nhöõng toâng phaùi chính cuûa PGTH ñöôïc Ngaøi Trí Khaûi (Chih-i, 538-597 TL, thöôøng ñöôïc goïi laø Thieân Thai Ñaïi Sö) döïa vaøo giaùo lyù Kinh Phaùp Hoa (Saddharma-pundarika) maø laäp toâng taïi nuùi Thieân Thai vaøo naêm 575, ( nôi ñaây hieän coøn ngoâi chuøa Quoác Thanh do chính Ngaøi Trí Khaûi xaây döïng vaøo naêm 601, ñöôïc xem laø thaùnh tích quan troïng cuûa PGTH). Trí Khaûi ñaïi sö laø taùc giaû cuûa treân ba möôi luaän baûn noåi tieáng nhö Phaùp Hoa Huyeàn Nghóa (Fa-hua hsuan-tsan), Phaùp Hoa Vaên Cuù (Fa-hua Wen Chu), Ma Ha Chæ Quaùn (Mo-ho-chih-kuan)... caùc vò toå trong doøng truyeàn thöøa toâng naøy laø Kuan-ting, Fa-hua, T'ien-kung, Tso-ch'i, Ch'an-jan vaø ngaøi Tao-Sui, ngöôøi coù coâng giôùi thieäu toâng naøy ñeán Nhaät baûn vaøo theá kyû thöù 9.
* Tònh Ñoä Toâng (Ch'ing-t'u/Pureland ): ñaây laø moät toâng phaùi raát phoå bieán ôû caùc quoác gia Baéc phöông PG, coù nguoàn goác töø theá kyû thöù hai Taây lòch taïi AÁn Ñoä. Toâng naøy döïa vaøo giaùo lyù cuûa Kinh Voâ Löôïng Thoï (Sukhavativyuha) vaø Kinh A Di Ñaø ( Amitabha-sutra). Caû hai boä Kinh naøy ñeàu moâ taû veà moät coõi giôùi ôû phía Taây, nôi nhöõng haønh giaû tu taäp theo toâng naøy seõ taùi sinh sau khi boû baùo thaân ôû coõi Ta Baø nhö laø moät keát quaû töø nieàm tín taâm nôi Ñöùc Phaät Di Ñaø vaø tu taäp nhieàu thieän nghieäp. Vò Toâng chuû cuûa phaùi naøy laø Ñöùc Phaät A Di Ñaø hay Ñöùc Phaät coù aùnh saùng voâ löôïng (unlimited light Buddha).Taïi TH toâng naøy do Toâ Hueä Vieãn (Hui-Yuan ,334-416) khai saùng vaøo naêm 402, nhöng ñeán khi Ngaøi Ñaøm Loan (476-542) thôøi nhaø Nguïy môùi chính thöùc hình thaønh vaø ñeán ñôøi ngaøi Ñaïo Traùc (562-645) thôøi nhaø Ñöôøng môùi phaùt trieån toaøn dieän vaø truyeàn baù khaép TH.
* Thieàn Toâng (Ch'an/Zen): laø moät toâng phaùi ñaëc bieät vaø thaønh töïu nhaát cuûa PGTH. Thieàn baét nguoàn töø thôøi Phaät Thích Ca, roài ñöôïc Toå Boà Ñeà Ñaït Ma (Bodhidharma, 470 - 536, laø sô toå cuûa doøng Thieàn TH), con cuûa vua Chí Cöông, thuoäc doøng Saùt Ñeá Lôïi, nöôùc Quoác Höông, Nam Thieân Truùc, vuøng Cao nguyeân Dekkan, mieàn Nam AÁn Ñoä. Ngaøi laø Toå sö thieàn toâng ñôøi thöù 28 cuûa AÁn Ñoä. Naêm 526 vaâng lôøi Thaày Prajnatara (Toå thöù 27), ngaøi ñeán Trung Hoa ñeå hoaèng phaùp. Taïi Trung Hoa luùc ñaàu thieàn bò aûnh höôûng maïnh meõ cuûa ñaïo Laõo vaø Khoång. Thieàn chæ ñoäc laäp vaø noåi tieáng töø theá kyû thöù baûy, töùc phaûi ñôïi ñeán ñôøi toå Hueä Naêng (Hiu Neng, 638-713, toå thöù saùu) thì toâng naøy môùi ñöôïc truyeàn baù roäng raõi vaø ñaõ trôû thaønh moät toâng phaùi chính cho tôùi ngaøy nay. Caùc boä kinh chính cuûa toâng naøy laø: Kinh Laêng Giaø (Lankavatara), Kinh Baùt Nhaõ (Heart sutra), Kinh Duy Ma Caät (Vimalakirtinirdesa), Kinh Kim Cöông Baùt Nhaõ (Vajracchedika), vaø veà sau coù theâm boä Phaùp Baûo Ñaøn Kinh cuûa luïc toå Hueä Naêng nöõa.
Phaät giaùo Trung Hoa, thôøi kyø suy vi vaø chaán höng:
Sau cuoäc ñaøn aùp daõ man döôùi trieàu ñaïi vua Voõ Toân vaøo naêm 845. Caû Thieân Thai Toâng vaø Hoa Nghieâm Toâng ñeàu bò taøn luïi vì söï ñôn ñoäc cuûa hai toâng phaùi naøy. Thieàn vaø Tònh Ñoä toâng vôùi nhieàu tín ñoà, ñöôïc soáng soùt, phuïc hoài vaø tìm laïi choã ñöùng trong xaõ hoäi Khoång Maïnh.
Trieàu ñaïi nhaø Nguyeân (1215-1368) :
Maät giaùo cuûa PG Taây Taïng ñöôïc giôùi thieäu ñeán mieàn Baéc TH nôi ñöôïc söï ñôû ñaàu cuûa hoaøng gia sau khi Moâng coå xaâm laêng TH, nhöng phaàn lôùn theo khuynh höôùng chính trò hôn laø toân giaùo. Trong thôøi kyø naøy ñaïi taïng Kinh cuûa Taây Taïng ñöôïc truyeàn ñeán TH vaø ñöôïc chuyeån dòch sang haùn ngöõ .
Trieàu ñaïi nhaø Minh (Ming,1368-1662):
Khôûi ñaàu töø vua Chu Yuan Chang, moät vò vua raát kính ngöôõng Ñöùc Phaät Di Laëc (MaitryaBuddha), neân heát loøng uûng hoä Thieàn vaø Tònh Ñoä toâng. Do ñoù trong thôøi kyø naøy hai toâng phaùi chính treân ñaõ phuïc höng vaø phaùt trieån maïnh vaø khoâng nhöõng truyeàn baù roäng khaép TH.
Trieàu ñaïi nhaø Thanh (Ch'ing, 1662-1911):
PG tieáp tuïc phaùt trieån, nhaát laø Maät toâng cuûa Taây Taïng ñöôïc hoaøng gia baûo trôï neân coù nhieàu öu theá hôn. Caùc hoaøng ñeá Thuaän Trò, Khang Hy, Ung Chính, Caøn Long laø nhöõng oâng vua heát loøng hoä trì Phaät phaùp vaø baûo trôï nhieàu coâng trình Phaät söï ñeå ñôøi nhö cho khaéc in ba Ñaïi Taïng Kinh TH. Tuy nhieân cuoäc noåi loaïn vaøo caùc naêm 1851-64 ôû mieàn Nam TH do vua Manchu cuûa nhaø Thanh caàm ñaàu, ñaõ taïo ra moät cuoäc khuûng boá khoác lieät ñoái vôùi PG, keát quaû nhieàu töï vieän bò huûy dieät vaø tòch thu. Sau ñoù, PGTH phaûi caàu vieän PG Nhaät baûn trôï giuùp ñeå phuïc hoài.
Ñaàu theá kyû 20 laø thôøi ñieåm chaán höng PGTH. Sau cuoäc caùch maïng Taân Hôïi naêm 1911 ñaõ taïo ra moät laøn soùng môùi veà daân chuû töï do cho nhaân daân TH thoaùt khoûi aùch thoáng trò cuûa cheá ñoä phong kieán. Naêm 1912, Toång Hoäi Phaät Giaùo TH (Chinese Buddhist Association) ra ñôøi taïi Thöôïng Haûi, moät naêm sau ñoù moät hoäi khaùc ra maét taïi Baéc Kinh laø Trung Öông PG Coâng Hoäi. Ñeán naêm 1922, coâng cuoäc chaán höng PG ñaõ leân cao vôùi söï laõnh ñaïo phong traøo tích cöïc cuûa Ñaïi sö Thaùi Hö (T'ai-Hsu, 1890-1947), ngöôøi khai saùng Hoäi PG TH (Buddhist Society of China) coù hôn 5 trieäu thaønh vieân treân khaép ñaát nöôùc. Môû ñaàu ngaøi cho thaønh laäp Phaät hoïc vieän Phaùp Taïng ( Fa t'sang Buddhist School), ngaøi nhaán maïnh raèng chöông trình daïy ñöôïc keát hôïp haøi hoøa giöõa Phaät hoïc vaø khoa hoïc ñeå thu huùt giôùi thanh nieân trí thöùc, keát quaû laø hoïc vieân theo hoïc raát ñoâng.
Khoâng nhöõng Ñaïi sö Thaùi Hö chaêm lo chaán höng neàn PG trong nöôùc maø ngaøi coøn coù nhieàu ñoùng goùp ñeå chaán höng PG theá giôùi. Chaúng haïn, naêm 1924, ngaøi toå chöùc Hoäi nghò Phaät giaùo theá giôùi (World Buddhist Conference) taïi Loâ Sôn, TH. Naêm 1925, ngaøi toå chöùc Hoäi nghò Phaät giaùo Ñoâng AÙ (East Asian Buddhist Conference) ôû Tokyo, Nhaät baûn. Vaø töø naêm 1928, ngaøi baét ñaàu caùc chuyeán ñi hoaèng phaùp ôû caùc nöôùc ôû phöông Taây. Ngaøi ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng nhaø truyeàn giaùo ngöôøi chaâu AÙ ñaàu tieân ñeán dieãn thuyeát taïi Phaùp, Ñöùc, Anh vaø Myõ quoác, rieâng taïi Phaùp, vaøo 1931, ngaøi ñaõ cho xaây döïng moät Hoïc vieän PG taïi Pari ñeå höôùng daãn quaàn chuùng Taây phöông hoïc Phaät.
Nhìn chung vôùi söï goùp
söùc chaán höng cuûa caùc Ñaïi
sö Thaùi Sö vaø söï uûng hoä cuûa
chính phuû TH, PG ñaõ nhanh choùng phuïc
höng veà moïi phöông dieän töø kieát thieát truøng
tu cô sôû cho ñeán vaên hoùa ngheä thuaät,
in aán kinh ñieån. Phong traøo chaán höng
PG taïi TH luùc aáy ñaõ aûnh höôûng
vaø lan toûa ñeán caùc nöôùc laøng
gieàng nhö Nhaät baûn, Trieàu tieân vaø Vieät Nam.
Lôøi keát:
Vaøo ñaàu theá kyû 20, PGTH phaûi chòu traûi qua moät thôøi kyø caûi caùch ñeå coù theå thích hôïp traøo löu môùi cuûa xaõ hoäi, nhöõng töôûng vaän meänh PG ñaõ thoaùt khoûi tai aùch cuûa thôøi cuoäc, nhöng khoâng bao laâu sau ñoù, PGTH laïi tieáp tuïc bò taøn phaù traàm troïng qua cuoäc chieán Trung-Nhaät (1940-1945), roài tieáp ñoù laø cuoäc caùch maïng vaên hoùa noäi boä (1966-1976), PGTH ñaõ trôû thaønh naïn nhaân cuûa caùc cuoäc ñaøn aùp voâ caên cöù cuûa chính saùch ñoåi môùi laï luøng naøy.
Töø naêm 1976 ñeán nay, tuy chính phuû TH coù nhieàu chính saùch côûi môû hôn ñeå khoâi phuïc laïi PG, nhöng nhìn chung PGTH vaãn chöa laáy laïi ñöôïc sinh khí cuûa mình nhö thuôû naøo. Taát caû phaûi ñôïi chôø ñeán moät cuoäc ñoåi môùi khaùc trong moät töông lai gaàn ./.
Tham khaûo theo caùc taøi lieäu :
- Daisaku Ikeda, The Flower of Chinese Buddhism,
Weatherhill, New York, 1997
- Peter Harvey, An Introduction to Buddhism,
teachings, history and practices, Cambridge University Press, London,1997
- William E. Soothill & Lewis Hodous, A
Dictionary of Chinese Buddhist Terms, Motilal Banarsidass Publishers, Delhi,
India, 1997
- Andrew Skilton , A Concise History of Buddhism,
Windhorse Publications, 1994
- John Snelling , The Buddhist Handbook, the
complete guide to Buddhist Schools, Teachings, Practice and History, Inner
Traditions, Canada, 1992
- Most Ven. Thich Huyen
Ton, Lòch Vaên Hieán naêm ngaøn naêm, Melbourne,
UÙc Chaâu, 1990
|
|
 |
[ Trôû Veà ]