Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Sô löôïc lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån
caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung QuoácThích Taâm Khanh
A- Daãn nhaäp
Töø AÁn Ñoä du nhaäp vaøo Trung Quoác, Phaät giaùo ñaõ nhanh choùng hoøa nhaäp vaøo caùc heä tö töôûng vaên hoùa - toân giaùo baûn ñòa. Trong quaù trình du nhaäp, hình thaønh vaø phaùt trieån coù theå noùi Phaät giaùo Trung Quoác ñaõ taïo ra baûn saéc rieâng so vôùi nguoàn coäi AÁn, ñoàng thôøi ñaõ aûnh höôûng maïnh meõ ñeán heä thoáng tö töôûng - vaên hoùa Trung Quoác. Coâng lao aáy thuoäc veà caùc baäc cao taêng cuûa nhieàu theá heä Phaät giaùo Trung Quoác.Ñaây laø yù kieán nhaän ñònh chung cuûa caùc nhaø nghieân cöùu vaên hoùa - tö töôûng Trung Quoác: Giaùo sö Zenryu Tsukamoto trong taùc phaåm The Path of the Buddha ñaõ nhaän ñònh: "Chính nhieàu caùc theá heä thieàn sö trong noã löïc truyeàn giaùo ñaõ ñöa tö töôûng vaø ngheä thuaät Phaät giaùo vaøo trong neàn vaên hoùa Trung Quoác vaø ñem laïi söï thay ñoåi vó ñaïi trong vaên hoùa, trieát hoïc, vaên hoïc, ngheä thuaät vaø ngay caû trong caùc taäp tuïc truyeàn thoáng cuûa daân toäc Trung Quoác" (1).
B- Noäi dung
I. Phaät giaùo vaø Nho gia: söï tieáp xuùc cuûa hai neàn vaên hoùa AÙ Ñoâng
Vaên hoùa Trung Quoác vaø AÁn Ñoä laø hai nguoàn tö töôûng vaên hoùa toái coå cuûa AÙ Ñoâng. Tröôùc khi Phaät giaùo, ñaïi dieän cho luoàng tö töôûng vaên hoùa AÁn Ñoä coù maët taïi Trung Quoác thì ngay taïi baûn ñòa ñaõ hình thaønh neàn vaên hoùa khaù cao.Trong heä tö töôûng luùc baáy giôø, Nho gia theo tö töôûng hieän thöïc "leã nghi chuû nghóa" ñöôïc xem laø heä tö töôûng chuû ñaïo. Tö töôûng Nho gia ñöôïc khôûi ñaàu töø thôøi Xuaân Thu -Chieán Quoác (keùo daøi töø 722 - 221 TTL) vôùi caùc hoïc thuyeát cuûa Baùch gia chö töû vaø hoaøn thieän trong khoaûng 400 naêm thôøi kyø nhaø Haùn. Töø khi Phaät giaùo AÁn Ñoä vaø Taây Vöïc ñöôïc truyeàn tôùi Trung Quoác vaøo cuoái ñôøi Haäu Haùn, coù theå noùi ñaây laø thôøi ñieåm tieáp xuùc ñaàu tieân cuûa hai neàn vaên hoùa AÙ Ñoâng. Daân toäc Trung Quoác theo tinh thaàn hieän thöïc cuûa tö töôûng Nho gia tieáp nhaän Phaät giaùo, vaø do vaäy ngay töø ñaàu Phaät giaùo ôû Trung Quoác ñaõ coù nhöõng neùt ñoåi thay so vôùi coäi nguoàn AÁn Ñoä maø bieåu hieän roõ laø söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc toâng phaùi Phaät giaùo.
II. Sô löôïc lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung Quoác
Khaùc vôùi Phaät giaùo AÁn Ñoä, quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung Quoác luoân ñi lieàn vôùi coâng taùc phieân dòch thaùnh ñieån. Theo quaù trình phieân dòch, caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung Quoác thöôøng y cöù vaø coå xöôùng theo tö töôûng cuûa kinh luaän ñeå laäp toâng.Tuy quaù trình phaân phaùi vaø laäp toâng ñaõ manh nha töø thôøi Ñoâng Taán nhöng hoaøn chænh vieäc laäp toâng thì roõ neùt nhaát laø ôû thôøi ñaïi Nam - Baéc trieàu. Theo nhaän ñònh cuûa caùc nhaø Phaät hoïc nhö Thích Thanh Kieåm trong "Lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác" vaø J. Takakusu trong "The Essentials of the Buddhism Philosophy" (Caùc toâng phaùi Phaät giaùo, baûn Vieät dòch cuûa Tueä Syõ), chuùng ta coù theå phaùc thaûo sô löôïc lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung Quoác nhö sau:
1. Tyø Ñaøm toâng (Caâu Xaù toâng):
Tyø Ñaøm (noùi ñuû laø A Tyø Ñaøm) laø teân goïi taét cuûa Trung Hoa veà Abhidharma. Tröôùc khi luaän Caâu Xaù (Abhidharma Kosa) ñöôïc dòch sang Haùn ngöõ thì ñaõ coù moät hoïc phaùi meänh danh laø Tyø Ñaøm toâng. Ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu veà A Tyø Ñaøm laø Ngaøi An Theá Cao ôû ñôøi Haäu Haùn. Caùc taùc phaåm cuûa A Tyø Ñaøm ñöôïc dòch sang Haùn ngöõ raát sôùm trong giai ñoaïn töø 383 ñeán 434 TL nhö "A Tyø Ñaøm Cöûu Thaäp Baùt Keát Kinh" cuûa Ngaøi An Theá Cao, "A Tyø Ñaøm Taâm Luaän", "A Tyø Ñaøm Baùt Kieàn Ñoä Luaän"...cuûa Ngaøi Taêng Giaø Ñeà Baø ñôøi Tieàn Taàn. Caùc hoïc giaû thuoäc Tyø Ñaøm toâng noåi baät coù theå keå ñeán laø caùc Ngaøi Hueä Taäp, Taêng Maân, Phaùp Vaân,Taêng Tung... Tuy nhieân, khi Luaän Caâu Xaù cuûa Ngaøi Theá Thaân ñöôïc Ngaøi Chaân Ñeá (Paramartha) dòch sang Haùn ngöõ töø naêm 563-567 TL, sau ñoù laø Ngaøi Huyeàn Trang dòch töø 651-654 TL vaø ñöôïc truyeàn baù roäng raõi thì Tyø Ñaøm toâng ñöôïc thay theá baèng Caâu Xaù toâng.
2. Thaønh Thaät toâng:
Toâng naøy ñöôïc laäp vaø coå xöôùng töø thôøi Ngaøi La Thaäp theo tö töôûng cuûa Luaän Thaønh Thaät (Satyasiddhi), moät boä luaän thuoäc Tieåu thöøa Phaät giaùo.Boä luaän naøy do Ngaøi Ha Leâ Baït Ma (Harivarman) vieát vaø ñöôïc Ngaøi Cöu Ma La Thaäp (Kumaørajìva) chuyeån sang Haùn ngöõ thaät sôùm,vaøo 411-412 TL.Keå töø thôøi Ngaøi La Thaäp veà sau, khoâng khí nghieân cöùu hoïc thuaät cuûa Thaønh Thaät toâng ñöôïc phaùt trieån nhanh choùng.Trong khoaûng töø 411 ñeán 498 TL ñaõ coù hôn 12 boä sôù giaûi cuûa caùc moân ñoà Ngaøi La Thaäp vieát veà Luaän Thaønh Thaät vaø ñaõ coù: "Haøng traêm buoåi giaûng thuyeát veà baûn vaên naøy ñöôïc truyeàn baù khaép Trung Hoa" (2). Ñeán ñôøi Löông (502-507) thì Thaønh Thaät toâng phaùt trieån cöïc thònh vaø ñöôïc phoå bieán roäng raõi vôùi coâng lao cuûa ba ngaøi Phaùp Vaân, Trí Taïng vaø Taêng Maãn. Trong giai ñoaïn naøy, Thaønh Thaät toâng ñöôïc xem laø khuynh höôùng Ñaïi thöøa. Theá nhöng, vaøo ñôøi Tuøy, keå töø khi Ngaøi Gia Töôøng Ñaïi Sö Caùt Taïng nhaän ñònh Thaønh Thaät luaän laø boä luaän thuoäc Tieåu thöøa Phaät giaùo thì Thaønh Thaät toâng baét ñaàu keùm phaùt trieån. Ñeán ñôøi Ñöôøng, Ngaøi Ñaïo Tuyeân tuyeân boá luaän Thaønh Thaät thuoäc kinh Löôïng boä,moät toâng phaùi AÁn Ñoä ñöôïc xem laø tieåu thöøa, thì Thaønh Thaät toâng böôùc vaøo thôøi kyø suy vi vaø khoâng coøn phaùt trieån ôû caùc thôøi kyø sau ñoù.
3. Nhieáp luaän toâng (Phaùp töôùng toâng):
Nhieáp luaän toâng (Samparigraha) laø tieàn thaân cuûa Phaùp töôùng toâng (Dharmalaksana). Nhieáp luaän toâng ñöôïc thaønh laäp töø khi Ngaøi Chaân Ñeá (499-569) dòch vaø giaûng veà boä Nhieáp Ñaïi Thöøa luaän (Mahaøyaønasamparihraha) Nhieáp Ñaïi Thöøa Luaän do Ngaøi Voâ Tröôùc vieát vaøo theá kyû V (ñöôïc Ngaøi Theá Thaân chuù giaûi) laø boä luaän ñaàu tieân phaùt bieåu hoïc thuyeát Duy thöùc. Ngaøi Phaät Thuû (Buddhasanta) dòch boä luaän naøy sang Haùn vaên laàn ñaàu vaøo naêm 531 TL, nhöng keå töø khi baûn dòch cuûa ngaøi Chaân Ñeá vaøo naêm 563 hoaøn thaønh vaø do noã löïc truyeàn baù cuûa Ngaøi thì Nhieáp Luaän toâng môùi chính thöùc phaùt trieån taïi phía Nam Trung Quoác.Sau khi Ngaøi Chaân Ñeá vieân tòch, do coâng lao cuûa ngaøi Ñaøm Thieân neân toâng phaùi naøy cuõng daàn daàn phaùt trieån ôû phía Baéc Trung Quoác. Ñeán ñôøi Ñöôøng, Ngaøi Huyeàn Trang ñaõ dòch laïi hai baûn "Nhieáp Ñaïi thöøa luaän" vaø "Nhieáp Ñaïi thöøa luaän thích", ñoàng thôøi theo hoïc thuyeát "Thaønh Duy Thöùc luaän " cuûa Ngaøi Hoä Phaùp maø thaønh laäp vaø truyeàn giaûng tö töôûng Duy Thöùc.Ñeä töû Ngaøi Huyeàn Trang laø Ngaøi Khuy Cô laø ngöôøi coù coâng heä thoáng hoùa vaø chính thöùc thaønh laäp neân Phaùp töôùng toâng. Hai saùng taùc quan troïng cuûa Ngaøi: "ñaïi thöøa Phaùp Uyeån Nghóa Laâm Chöông" vaø "Thaønh Duy Thöùc luaän thuaät kyù" laø caên baûn cuûa toâng phaùi naøy. Nhieáp luaän toâng keå töø ñôøi Ñöôøng ñaõ ñöôïc hoøa nhaäp vaøo Phaùp töôùng toâng.
4. Tam Luaän toâng:
Tam luaän laø ba boä Trung luaän, Baùch luaän vaø Thaäp nhò moân luaän. Lòch söû cuûa tam luaän baét ñaàu ôû Trung Quoác vôùi söï xuaát hieän cuûa Ngaøi Cöu Ma La Thaäp. Ngaøi laø ngöôøi coù coâng phieân dòch caû ba boä luaän treân sang Haùn ngöõ. Quaù trình truyeàn thöøa cuûa Tam luaän toâng baét ñaàu töø thôøi Ngaøi Cöu Ma La Thaäp vaø ñöôïc phaân thaønh hai giai ñoaïn:
- Giai ñoaïn 1: Giai ñoaïn naøy ñöôïc söû Phaät giaùo Trung Quoác goïi laø "Coå Tam luaän toâng" goàm caùc Ngaøi Cöu Ma La Thaäp, Ñaïo Sinh, Ñaøm Teá, Ñaïo Laõng (Taêng Laõng), Taêng Thuyeân, Phaùp Laõng.Trong ñoù, Ngaøi Taêng Laõng laø ngöôøi coù coâng taùch haún Tam luaän toâng khoûi aûnh höôûng cuûa Thaønh Thaät toâng, vaø Tam luaän toâng keå töø Ngaøi Taêng Laõng ñaõ coù moät neàn moùng thaät söï.
- Giai ñoaïn 2: laø giai ñoaïn truyeàn thöøa cuûa Ngaøi Caùt Taïng. Ngaøi nguï ôû chuøa Gia Töôøng neân thöôøng ñöôïc goïi Gia Töôøng Ñaïi Ar Caùt Taïng. Ngaøi ñaõ tröôùc taùc vaø bieân soaïn nhieàu khaù nhieàu taùc phaåm. Trong ñoù coù 3 taùc phaåm Tam Luaän sôù, Tam Luaän Huyeàn Nghóa vaø Ñaïi thöøa Huyeàn Luaän ñaõ ñem laïi moät caùi nhìn môùi cho toâng Tam luaän. Do vaäy, Tam Luaän toâng trong thôøi kyø cuûa Ngaøi Caùt Taïng ñöôïc goïi laø "Taân Tam Luaän toâng".
Caû hai giai ñoaïn treân keùo daøi trong hai theá kyû thöù V vaø VI TL.Tuy nhieân, khi Phaùp Töôùng toâng höng khôûi do coâng cuûa caùc Ngaøi Huyeàn Trang vaø Khuy Cô thì Tam Luaän toâng taïi Trung Quoác ñaõ khoâng coøn phaùt trieån nhö tröôùc maø ñöôïc truyeàn sang vaø quaûng baù taïi Nhaät Baûn do coâng Ngaøi Tueä Quaùn (ngöôøi Cao Ly) vaø sau ñoù laø Phuùc Löôïng (ngöôøi Nhaät Baûn).Tam Luaän toâng baét ñaàu coù maët taïi Phaät giaùo Nhaät Baûn töø theá kyû thöù XII.
5. Hoa Nghieâm toâng:
Khai toå chính thöùc cuûa Hoa Nghieâm toâng laø ngaøi Ñoã Thuaän (551-640).Phaùp danh cuûa Ngaøi laø Phaùp Thuaän nhöng vì Ngaøi hoï Ñoã neân thöôøng ñöôïc goïi laø Ñoã Thuaän. Tuy nhieân, tröôùc khi Hoa Nghieâm toâng chính thöùc ñöôïc thaønh laäp ôû ñôøi Ñöôøng thì taïi Trung Quoác ñaõ coù hai hoïc phaùi laø Nieát Baøn toâng vaø Ñòa Luaän toâng.
Nieát Baøn toâng laø hoïc phaùi y cöù treân noäi dung cuûa kinh Nieát Baøn. Ñòa Luaän toâng laø hoïc phaùi chuyeân nghieân cöùu vaø truyeàn giaûng treân tinh thaàn vaø noäi dung cuûa taùc phaåm "Thaäp Ñòa Kinh Luaän", baûn luaän giaûi cuûa Ngaøi Theá Thaân veà kinh Thaäp Ñòa (Dasabhumi sutra) voán laø moät boä phaän cuûa Kinh Hoa Nghieâm.Veà sau do coù nhaän thöùc, giaûi thích khaùc nhau veà caùc chuû ñeà tö töôûng trong hai boä kinh luaän treân neân caû Nieát Baøn toâng vaø Ñòa Luaän toâng ñeàu ñöôïc phaân thaønh hai doøng phía Baéc vaø phía Nam. Caùc nhoùm hoïc giaû cuûa "Baéc phaùi Nieát Baøn" cuõng nhö "Nam phaùi Thaäp ñòa" veà sau ñeàu hoøa nhaäp vaøo toâng Hoa Nghieâm. Caùc baäc cao taêng trong phoå heä truyeàn thöøa cuûa Hoa Nghieâm toâng cuûa Phaät giaùo Trung Quoác tieáp theo Ngaøi Ñoã Thuaän laø caùc Ngaøi Trí Nghieãm (602-668), Nghóa Töông (625-702), Phaùp Taïng (643-712), Tröøng Quaùn (738-839), Toân Maät (780- 841). Trong caùc vò treân, Phaùp Taïng laø ngöôøi coù coâng raát lôùn trong vieäc heä thoáng hoùa toaøn veïn neàn trieát hoïc Hoa Nghieâm. Coù theå noùi Hoa Nghieâm toâng trôû thaønh moät toâng phaùi ñích thöïc laø do coâng lao cuûa Ngaøi.
6. Thieân Thai toâng (Phaùp Hoa toâng):
Thieân Thai laø teân moät hoøn nuùi ôû tænh Thai Chaâu mieàn Nam Trung Quoác. Suoát trong hai thôøi ñaïi Traàn vaø Tuøy, Ngaøi Trí Khaûi (531-597) truù ôû nuùi naøy vaø xieån döông kinh Phaùp Hoa. Toâng phaùi do Ngaøi thaønh laäp do vaäy coù teân Thieân Thai toâng hoaëc Phaùp Hoa toâng. Tröôùc Ngaøi Trí Khaûi, kinh Phaùp Hoa voán ñaõ laø boä kinh ñöôïc nghieân cöùu raát kyõ ngay sau khi Ngaøi La Thaäp phieân dòch xong boä kinh naøy, goàm 7 quyeån - 27 phaåm, vaøo naêm 406 TL. Veà sau, Ngaøi Phaùp Hieån töø AÁn trôû veà ñaõ phieân dòch vaø boå sung theâm phaåm Ñeà Baø Ñaït Ña vaøo neân môùi coù 28 phaåm. Trong giai ñoaïn ñaàu, quaù trình hình thaønh giaùo nghóa cuûa Phaùp Hoa toâng coù lieân heä tôùi vieäc nghieân cöùu cuûa Ngaøi Hueä Vaên (505-577) veà tö töôûng: "Khoâng - Giaû - Trung trong Ñaïi Trí Ñoä luaän. Ngaøi ñaõ döïa theo ñoù maø laäp tö töôûng: "Nhaát taâm tam quaùn" (3). Phöông phaùp quaùn nieäm naøy ñöôïc truyeàn baù maïnh do coâng cuûa ñoà ñeä Ngaøi laø Ngaøi Hueä Tö (514-577). Ñoàng thôøi Hueä Tö coøn ñeà ra phaùp tu thieàn quaùn theo tö töôûng "chæ quaùn nhaát nhö", töùc chuû tröông vieäc kieâm tu ñònh vaø hueä. Tuy nhieân, chæ khi truyeàn ñeán Ngaøi Trí Khaûi thì giaùo nghóa Thieân Thai toâng môùi chính thöùc ñöôïc kieän toaøn. Keå töø ñaáy toâng naøy môùi ñöôïc goïi laø Thieân Thai toâng. Töø phaùp tu quaùn "Nhaát taâm tam quaùn", Ngaøi Trí Khaûi ñeà ra moät phaùp tu quaùn môùi laø "Nhaát nieäm tam thieân" (4). Söï nghieäp tröôùc taùc, chuù sôû cuûa Ngaøi Trí Khaûi laø moät coâng trình ñoà soä, nhöng noåi baät laø ba boä saùch Phaùp Hoa Vaên Cuù, Phaùp Hoa Huyeàn Nghóa vaø Ma Ha Chæ Quaùn; giaûi thích roõ raøng veà yeáu nghóa kinh Phaùp Hoa.Veà sau ba boä naøy ñöôïc Ngaøi Quaùn Ñaûnh (561-632), ñeä töû truyeàn thöøa cuûa Ngaøi Trí Khaûi soaïn taäp vaø thöôøng ñöôïc goïi laø "Phaùp Hoa Tam Ñaïi Boä".Sau khi Ngaøi Quaùn Ñaûnh vieân tòch, do söï aûnh höôûng maïnh meõ cuûa caùc toâng phaùi khaùc nhö Phaùp Töôùng, Hoa Nghieâm,Thieàn vaø Chaân Ngoân neân Thieân Thai toâng ñaõ suy yeáu daàn. Ñeán theá kyû thöù VIII, Thieân Thai toâng ñöôïc phuïc höng do coâng cuûa Ngaøi Traïm Nhieân (717-782) vaø sau ñoù ñöôïc Ngaøi Ñaïo Toaïi, ñoà ñeä cuûa Ngaøi Traïm Nhieân daïy cho Ngaøi Toái Tröøng (ngöôøi Nhaät).Thieân Thai toâng chính thöùc ñöôïc truyeàn sang Nhaät Baûn keå töø Ngaøi Toái Tröøng.
7- Maät toâng (Chaân Ngoân toâng):
Chaân Ngoân dòch nghóa Phaïn ngöõ "Mantra", nghóa laø "Bí maät giaùo", giaùo phaùp khoâng theå phaùt hieåu baèng nhöõng ngoân ngöõ thoâng thöôøng. Chaân Ngoân toâng hay Maät toâng phaùt xuaát töø AÁn Ñoä vaø ñöôïc truyeàn tôùi Trung Quoác khaù muoän. Vaøo thôøi Ñoâng Taán, tuy ñaõ coù moät vaøi baûn kinh tieáng Phaïn ñöôïc caùc vò Taêng AÁn Ñoä nhö Ngaøi Caùt Höõu (Srimitra), Ngaøi Baïch Thi Leâ Maät Ña La dòch sang Haùn ngöõ nhö Ñaïi Quaùn Ñính kinh, Khoång Töôùc Vöông Kinh...vaø raûi raùaùc caùc baøi thaàn chuù trong caùc kinh ñieån, nhöng ñoù khoâng phaûi laø thuaàn tuùy Maät giaùo.Phaûi ñeán ñôøi Ñöôøng (618-907) thì Maät toâng môùi chính thöùc du nhaäp vaøo Phaät giaùo Trung Quoác, khôûi ñaàu vôùi söï hieän dieän cuûa ba ñaïi hoïc giaû AÁn Ñoä laø Ngaøi Thieän Voâ UÙy (Subhakarasimha, 637-735), Ngaøi Kim Cöông Trí (Vajrabodhi, 671-741), Ngaøi Baát Khoâng (Anoghavajra,705-774). Boä kinh caên baûn cuûa Maät toâng laø boä Ñaïi Nhaät kinh ñöôïc Ngaøi Thieän Voâ uùy dòch sang Haùnngöõ vôùi söï trôï giuùp cuûa ñeä töû laø Ngaøi Nhaát Haønh (cuõng laø ñeä töû cuûa Ngaøi Kim Cöông Trí, 638-727).
Söï truyeàn thöøa cuûa Maät toâng taïi Trung Quoác töông ñoái giaûn ñôn hôn caùc toâng phaùi khaùc. Tuy vaäy, toâng naøy laïi raát ñöôïc caùc trieàu vua Ñöôøng: Huyeàn Toâng, Tuùc Toân, vaø Ñaïi Toân uûng hoä.Ñaëc bieät laø Ngaøi Baát Khoâng ñeàu ñöôïc ba ñôøi vua treân troïng ñaõi. Caùc coâng trình phieân dòch kinh ñieån Maät toâng ñöôïc tieán haønh vôùi qui moâ ñoà soä.Theo söû Phaät giaùo Trung Quoác, Ngaøi Baát Khoâng cuøng vôùi caùc ngaøi La Thaäp, Chaân Ñeá vaø Huyeàn Trang ñöôïc goïi laø "boán nhaø ñaïi phieân dòch" cuûa Phaät giaùo Trung quoác. Khoâng nhöõng trong Phaät giaùo maø Maät toâng coøn aûnh höôûng ñeán nhieàu lónh vöïc trong neàn vaên hoùa Trung Quoác nhö ñieâu khaéc, kieán truùc, hoäi hoïa...Tuy nhieân, do chòu aûnh höôûng cuûa naïn Voõ Toân pheá Phaät vaøo cuoái ñôøi Ñöôøng (5) neân Maät toâng cuûa Phaät giaùo Trung Quoác bò suy yeáu traàm troïng nhöng laïi ñöôïc truyeàn sang Nhaät Baûn do thaày troø hai ngaøi Hueä Quaû (ngöôøi Trung Quoác, ñeä töû Ngaøi Baát Khoâng) vaø Khoâng Haûi (ngöôøi Nhaät Baûn theo hoïc vôùi Ngaøi Hueä Quaû). Ngaøi Khoâng Haûi laø ngöôøi saùng laäp ra "Chaân Ngoân toâng" cuûa Phaät giaùo Nhaät Baûn.
8. Thieàn toâng:
Trong caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung Quoác, Thieàn toâng laø toâng phaùi coù taàm aûnh höôûng quan troïng nhaát ñoái vôùi toaøn boä heä thoáng tö töôûng Phaät giaùo Trung Quoác töø ñôøi Ñöôøng trôû veà sau.Ñaây laø nhaän ñònh chung cuûa haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu Phaät hoïc hieän nay. Neáu xeùt töø coäi nguoàn thì hai phaùi chính trong heä thoáng Thieàn toâng laø Nhö Lai Thieàn vaø Toå Sö Thieàn. Nhö Lai Thieàn ñöôïc xem laø phöông phaùp tu thieàn coù coäi nguoàn töø Phaät giaùo AÁn Ñoä, trong khi Toå Sö Thieàn laïi coù khuynh höôùng ñöôïc xem laø saùng taïo rieâng cuûa Phaät giaùo Trung Quoác vaø khôûi nguyeân vôùi söï hieän dieän cuûa Ngaøi Boà Ñeà Ñaït Ma. HT Thích Thanh Kieåm vieát: "ÔÛ Trung Quoác, ñôøi Haäu Haùn, Ngaøi An Theá Cao ñaõ thoâng ñaït thieàn kinh vaø ñaõ thöïc haønh veà Tieåu thöøa Thieàn.Nhöng tôùi khi Ngaøi La Thaäp dòch kinh "Toïa Thieàn tam muoäi" vaø sau ñoù Ngaøi Phaät Ñaø Baït Ñaø La (Giaùc Hieàn) dòch "Ñaït Ma Ña La Thieàn kinh" thì thôøi ñaïi cô vaän Ñaïi thöøa Thieàn ñöôïc nhanh choùng löu haønh. Trong tình theá aáy, laïi xuaát hieän moät heä thoáng Thieàn cuûa Toå Boà Ñeà Ñaït ma vaø trôû thaønh neàn taûng cho Thieàn toâng caùc ñôøi sau" (6).
Boà Ñeà Ñaït Ma (Bodhidharma) laø thaùi töû thöù 3, con vua Kancipura xöù Nam AÁn. Theo lôøi daïy cuûa thaày laø Ngaøi Baùt Nhaõ Ña La (Prajnaøtara), Ngaøi sang Trung Quoác vaøo ñôøi Löông ,khoaûng naêm 470-520 TL (7). Theo phoå heä truyeàn thöøa cuûa Thieàn toâng AÁn Ñoä, töø Ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni ñeán ñôøi Ngaøi laø thöù 28, nhöng Ngaøi ñöôïc xem laø ngöôøi khai saùng cuûa phoå heä truyeàn thöøa Thieàn toâng Trung Quoác goàm; 1/Boà Ñeà Ñaït Ma. 2/Hueä Khaû (? - 593) 3/ Taêng Xaùn (?-606) 4/ Ñaïo Tín (580-651) 5/ Hoaèng Nhaãn (602-675). Baét ñaàu töø Ngaøi Hoaèng Nhaãn, Thieàn toâng Trung Quoác ñaõ baét ñaàu phaùt trieån cöïc maïnh vôùi söï truyeàn giaûng cuûa hai ngaøi Thaàn Tuù (605-706) vaø Hueä Naêng (ñöôïc xem laø Toå thöù 6 cuûa Thieàn toâng Trung Quoác, 638-713). Ngaøi Thaàn Tuù truyeàn giaùo ôû phöông Baéc neân doøng thieàn naøy goïi laø doøng thieàn Baéc toâng.Töông töï doøng thieàn cuûa Hueä Naêng ñöôïc goïi laø doøng thieàn Nam toâng.Thieàn Baéc toâng chuû tröông giaùo phaùp tieäm ngoä (söï böøng saùng cuûa trí tueä giaûi thoaùt coù ñöôïc theo quaù trình tu taäp thöù lôùp) neân ñöôïc goïi laø "Baéc tieäm".Trong khi ñoù, Thieàn Nam toâng laïi coù muïc tieâu ñoán ngoä (giaùc ngoä ngay, khoâng theo thöù lôùp) neân ñöôïc goïi laø "Nam ñoán".Trong caùc thôøi ñaïi sau ñoù,thieàn phaùi cuûa Ngaøi Hueä Naêng phaùt trieån raát maïnh vaø phaân thaønh 5 toân laø Laâm Teá, Quy Ngöôõng, Taøo Ñoäng, Vaân Moân vaø Phaùp Nhaõn. Laâm Teá toân sau laïi chia thaønh hai phaùi laø Hoaøng Long vaø Döông Kyø. Naêm toân treân, theâm vaøo hai phaùi sau thöôøng ñöôïc söû vieát laø "Nguõ gia thaát toân".
Vaøo caùc thôøi ñaïi Nguyeân, Minh, Thanh, trong khi moät soá toân phaùi khaùc bò suy thoaùi daàn do söï du nhaäp vaø phaùt trieån maïnh meõ cuûa Laït ma giaùo Taây Taïng thì Thieàn toâng laïi trôû thaønh toâng phaùi phoå bieán nhaát. Töø Trung Hoa Daân Quoác ñeán nay, Thieàn toâng vaãn laø moät toâng phaùi chuû ñaïo cuûa Phaät giaùo Trung Quoác.
9. Tònh Ñoä toâng:
Tònh Ñoä toâng laø toâng phaùi cuøng vôùi Thieàn vaø Maät toâng coù aûnh höôûng trong Phaät giaùo Trung Quoác hieän nay.Tònh Ñoä toâng laø toâng phaùi chuû tröông phaùp moân "Vaõng sanh Tònh Ñoä". Phaùp moân tu Tònh Ñoä ôû Trung Quoác khôûi thuûy töø khi Ngaøi Tueä Vieãn laäp ra hoäi "Baïch Lieân xaõ" ôû Lö Sôn vaøo ñôøi Ñoâng Taán, chuû tröông quaùn töôûng nieäm Phaät, töùc quaùn nieäm töôùng toát cuûa Ñöùc Phaät A Di Ñaø. Ñeán thôøi Nam - Baéc trieàu, Ngaøi Boà Ñeà Löu Chi dòch boä "Vaõng sanh Tònh Ñoä luaän" do Ngaøi Theá Thaân tröôùc taùc vaø trôû thaønh boä luaän caên baûn cho toâng Tònh Ñoä. Phaùp tu Tònh Ñoä cuûa Ngaøi Boà Ñeà Löu Chi ñöôïc Ngaøi Ñaøm Loan keá thöøa vaø truyeàn cho cao ñeä laø Ngaøi Thieän Ñaïo (613-681). Ngaøi Thieän Ñaïo laø vò coù coâng hoaøn thaønh giaùo nghóa cuûa toâng Tònh Ñoä.Caùc taùc phaåm cuûa Ngaøi vieát nhö "Quaùn Kinh Sôù", "Vaõng Sinh Leã Taùn", "Ban Chu taùn", "Quaùn Nieäm Phaät Moân", "Phaùp Söï taùn" bao haøm giaùo lyù tinh yeáu cuûa Tònh Ñoä toâng, giaûi thích kinh Quaùn Voâ Löôïng Thoï, boä kinh troïng yeáu cuûa toâng phaùi naøy.
Sau Ngaøi Thieän Ñaïo coøn coù phaùp moân nieäm Phaät cuûa Ngaøi Töø Maãn (Tueä Nhaät, 680-740) nhöng ñaõ chòu aûnh höôûng cuûa Thieàn toâng.Töø Ngaøi Töø Maãn trôû veà sau, giaùo nghóa Tònh Ñoä coù khuynh höôùng "Thieàn Tònh song tu". Tònh Ñoä toâng vaãn aâm thaàm phaùt trieån theo khuynh höôùng treân vaø ñöôïc höng khôûi maïnh meõ vaøo thôøi nhaø Minh do coâng cuûa caùc Ngaøi Vaân Theâ Chaâu Hoaèng (1535-1615), Ngaãu Ích Trí Huùc (1599-1655) vaø Ñaïi sö AÁn Quang ôû cuoái ñôøi nhaø Thanh tôùi thôøi Trung Hoa Daân Quoác.
10- Luaät toâng:
Luaät toâng laø toâng phaùi nöông theo giôùi luaät maø thaønh laäp neân coù nhöõng ñieåm khaùc vôùi toâng phaùi khaùc.Giôùi luaät laø nhöõng qui giôùi phaûi tuaân thuû cuûa giaùo ñoaøn Phaät giaùo. Tröôùc khi truyeàn vaøo Trung Quoác, moãi boä phaùi AÁn Ñoä ñeàu coù giôùi luaät cuûa boä phaùi mình. Theá nhöng, khi truyeàn ñeán Trung Quoác chæ coù 4 boä "Ma Ha Taêng Kyø luaät" do Ngaøi Phaùp Hieån vaø Phaät Ñaø Baät Ñaø La dòch; "Thaäp Tuïng luaät" do hai Ngaøi Phaát Nhaõ Ña la vaø Ñaøm Ma Löu Chi dòch; "Töù phaàn luaät" do Ngaøi Phaät Ñaø Da Xaù ñôøi Dieâu Taàn dòch; "Nguõ Phaàn luaät" do Ngaøi Phaät Ñaø Thaäp dòch laø ñöôïc löu haønh. Döôùi thôøi ñaïi Nam - Baéc trieàu, vieäc nghieân cöùu Thaäp Tuïng Luaät raát ñöôïc thònh haønh ôû phöông Nam; nhöng keå töø khi Ngaøi Hueä Quang ôû Baéc Nguïy baét ñaàu nghieân cöùu vaø truyeàn giaûng Töù Phaàn luaät thì xu höôùng theo Töù Phaàn luaät ñöôïc höng thònh. Trong suoát ñôøi Tuøy ñaàu ñôøi Ñöôøng, qua söï nghieân cöùu vaø giaûng giaûi cuûa caùc Ngaøi Phaùp Thoâng ñôøi Baéc Nguïy, Ngaøi Ñaïo Phuù, Ngaøi Tueä Quang (468-537), Ñaïo Vaân, Ñaïo Huy,Trí Thuû (moân ñeä cuûa Ngaøi Ñaïo Vaân), Hoàng Tuaân (ñeä töû Ngaøi Ñaïo Huy) thì Töù Phaàn luaät trôû thaønh baûn luaät phoå bieán cuûa Phaät giaùo Trung Quoác. Ñeán ñôøi Ñöôøng, Töù Phaàn luaät toân hoaøn toaøn ñöôïc thaønh laäp vaø chia thaønh ba phaùi: Nam Sô toân cuûa Ngaøi Ñaïo Tuyeân, (moân ñoà Ngaøi Huyeàn Trang, 596-667), Töôùng Boä toân cuûa Ngaøi Phaùp Leä (569-635) vaø Ñoâng Thaùp toân cuûa Ngaøi Hoaøi Toá (624-697).Tuy nhieân, chæ coù Nam Sôn toân cuûa Ngaøi Ñaïo Tuyeân coøn ñöôïc duy trì vaø phaùt trieån cho tôùi ngaøy nay.
C- Keát luaän
Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung Quoác luoân gaén lieàn vôùi lòch söû vaên hoùa - tö töôûng Trung Quoác. Trong moãi giai ñoaïn lòch söû, ôû töøng thôøi ñaïi vaø moãi trieàu ñaïi, söï phaùt trieån cuûa caùc toâng phaùi Phaät giaùo Trung Quoác nhö nöôùc ôû trong ñaïi döông, ñoâi khi laëng leõ eâm ñeàm nhöng cuõng coù luùc höng khôûi maõnh lieät. Söï höng khôûi cuûa toâng phaùi naøy döôøng nhö laø ñeå boå tuùc cho söï suy vi cuûa moät toâng phaùi khaùc. Ñieàu naøy phaûn aùnh troïn veïn tinh thaàn Duyeân khôûi raát hieän thöïc cuûa ñaïo Phaät. Tuy nhieân, moät ñaëc ñieåm quan troïng caàn löu yù laø khoâng bao giôø coù söï ñoái khaùng ñeán trôû thaønh maâu thuaãn trong quaù trình phaùt trieån caùc toâng phaùi cuûa Phaät giaùo Trung Quoác noùi rieâng vaø Phaät giaùo noùi chung. Bôûi leõ toaøn boä quaù trình aáy luoân naèm trong tinh thaàn xaây döïng nhöõng tö töôûng höôùng nghieäm cho con ngöôøi trong quaù trình soáng - tu taäp - ñaït ñeán giaûi thoaùt. HT Thích Thanh Kieåm trong saùch Lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác ñaõ vieát: "Giaùo hoïc cuûa Phaät giaùo ñöôïc caáu thaønh bôûi ba moân hoïc laø "Giôùi hoïc", "Ñònh hoïc" vaø "Tueä hoïc". Phaät giaùo Trung Quoác vì nghieân cöùu veà Tueä hoïc neân Tam Luaän toâng, Thieân Thai toâng, Hoa Nghieâm toâng ñöôïc thaønh laäp; vì tu taäp veà "Ñònh hoïc" neân coù Thieàn toâng ra ñôøi; vaø nöông theo "Giôùi hoïc" ñeå tu trì neân coù Luaät toâng xuaát hieän (8). Ñaây coù leõ khoâng phaûi laø moät ñaëc tính rieâng Phaät giaùo Trung Quoác maø coøn laø ñaëc ñieåm chung cuûa toaøn boä lòch söû phaùt trieån Phaät giaùo töø AÁn Ñoä cho ñeán caùc quoác gia coù Phaät giaùo treân theá giôùi vaø caû ôû Phaät giaùo Vieät Nam chuùng ta hieän nay./.
-oOo-
* Chuù thích:
(1) Kenneth W. Morgan, The Path of the Buddha, Chapter V: Buddhism in China and Korea (Zenryu Tsukamoto, translated by Leon Hurvitz).The Ronard Press Company. NewYork 1956, p 183-184.* Saùch tham khaûo:(2) J. Takakusu, The Essentials of the Buddhism Philosophy (Xem "Caùc toâng phaùi Phaät giaùo" baûn dòch Tueä Syõ, Tu thö Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh , 1973, tr.147).
(3) Tam quaùn laø "Khoâng quaùn", "Trung quaùn" vaø "Giaû quaùn". Nhaát taâm tam quaùn nghóa laø trong moät tích taéc cuûa yù nieäm ñeàu coù ñaày ñuû ba tính chaát khoâng , giaû vaø trung.
(4) Nhaát nieäm tam thieân: Theo Ngaøi Trí Khaûi, moãi yù nieäm meâ voïng cuûa con ngöôøi ñeàu bao haøm toaøn theå theá giôùi , noùi heïp laø 10 giôùi (Töù thaùnh vaø luïc phaøm), noùi roäng laø 3000 phaùp, coù nghóa laø toaøn theå theá giôùi. Ba tính Khoâng, Giaû, Trung trong moãi yù töôûng ñeàu coù quan heä maät thieát vôùi nhau, chuùng thaät ra chæ laø moät. ÔÛ ñaây, Ngaøi Trí Khaûi chuû yeáu muoán neâu leân phöông phaùp quaùn nieäm treân ñeå ngöôøi tu taäp coù nhaän thöùc ñuùng veà baûn chaát cuûa taâm mình.
(5) Xem laïi baøi PHHT, Ñaïi cöông lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác, phaàn 2b.
(6) Thích Thanh Kieåm, Giaùo trình lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác (Taøi lieäu giaûng daïy cuûa Hoïc vieän Phaät giaùo Vieät Nam taïi TP.HCM) tr.14 (baûn roneùo).
(7) Taøi lieäu cuûa Thích Thanh Kieåm ghi "khoaûng naêm 470" (Giaùo trình lòch söû ...Sñd,t.14) trong khi J. Takakusu trong Essentials of Buddhism Philosophy laïi vieát "ñeán Trung Hoa naêm 520" (Xem "Caùc toâng phaùi Phaät giaùo" , baûn Vieät dòch cuûa Tueä Syõ, Tu thö Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh, 1973, tr. 304). Do vaäy, chuùng toâi ghi khoaûng thôøi gian öôùc ñònh ñeå hoïc vieân tieän vieäc tham khaûo (tg).
(8) Thích Thanh Kieåm, Lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác, Thaønh hoäi PG TP.HCM aán haønh,1991. tr 157.
(*) Sñd: Saùch ñaõ daãn.
(*) TL: Taây lòch . TTL: tröôùc Taây lòch
1. Kenneth W. Morgan, "The Path of the Buddha", Chapter V: Buddhism in China and Korea (Zenryu Tsukamoto, translated by Leon Hurvitz). The Ronard Press Company. NewYork 1956.2. J. Takakusu, The Essentials of the Buddhism Philosophy (Caùc toâng phaùi Phaät giaùo; baûn Vieät dòch cuûa Tueä Syõ, Tu thö Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh aán haønh 1991).
-oOo-
|
Source : Phaät Hoïc Cô Baûn - Taäp Hai (Ban Hoaèng phaùp Trung öông, GHPGVN)
Phieân baûn ñieän töû : BuddhaSasana
[ Trôû Veà ]