Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Nhöõng ñaïo giaùo (sectes religieuses) ôû Nam Boä
Tieán só Phan Laïc Tuyeân
Ñaïo giaùo Böûu Sôn Kyø Höông cuõng nhö moät soá ñaïo giaùo khaùc khoâng phaûi laø moät toâng phaùi cuûa Phaät giaùo, tuy noù coù phaàn naøo duøng moät soá giaùo lyù Phaät giaùo. Thöïc söï ñaây laø moät ñaïo giaùo cöùu theá (religion messianiste) ñaõ döôïc khai sinh khoâng nhöõng ôû Nam Boä maø caû ôû vuøng Ñoâng Nam AÙ nhö Philippines, Indonesia. Coù nhieàu ñaïo giaùo töông töï hình thaønh trong nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh cuûa thôøi ñieåm chính trò vaø khoâng gian xaõ-hoäi : khi chuû nghóa thöïc daân ñeá quoác xaâm löôïc vuøng Ñoâng Nam AÙ vaøo theá kyû 16 trôû ñi, duø boïn vua quan phong kieán coù ñaàu haøng hoaëc thoûa hieäp vôùi boïn thöïc daân xaâm löôïc thì taàng lôùp só phu vaø noâng daân yeâu nöôùc vaãn choáng laïi baèng moïi hình thöùc.
Khoâng theå choáng laïi coâng khai baèng baïo löïc quaân söï, nho só vaø noâng daân vôùi khuynh höôùng quoác gia cöïc ñoan, baøi ngoaïi vaø meâ tín ñaõ söû duïng ñaïo giaùo vaø thaàn quyeàn ñeå taäp hôïp vaø toå chöùc moät caùch baùn hôïp phaùp hoaëc hôïp phaùp bí maät, hoaëc coâng khai nhöõng löïc löôïng choáng xaâm löôïc ngoaïi bang vaø söï boùc loät cuûa boïn phong kieán chuû ñaát, luùc aáy ñaõ ñaàu haøng hoaëc thoûa hieäp vôùi thöïc daân ngoaïi bang.
Nhö vaäy baûn theå cuûa nhöõng ñaïo giaùo trong luùc ñoù laø noâng daân, nho só yeâu nöôùc, choáng phong kieán vaø chòu aûnh höôûng cuûa nhöõng traøo löu ñaïo giaùo cöùu theá voán saün coù cuûa xaõ hoäi Ñoâng phöông. - Nam Boä, nhöõng ñaïo giaùo nhö : Böûu Sôn Kyø Höông, Töù AÂn Hieáu Nghóa, Hoøa Haûo v.v... cuõng ñeàu mang nhöõng thuoäc tính nhö vaäy.
1) Ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông : 1849
Hoaøn caûnh lòch söû khi ra ñôøi cuûa ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông vaøo giöõa theá kyõ XIX (1849) laø trong hoaøn caûnh ñaát nöôùc vaø xaõ hoäi cöïc kyø roái ren töø Baéc vaøo Nam. Trong khi ñoù xaõ hoäi suy thoaùi, vua quan ngu doát, baát taøi, laïi theâm naïn tham nhuõng, boùc loät, söu cao thueá naëng, trieàu ñình kyø thò cheùm gieát toân giaùo : caám ñaïo Gia Toâ, caám laäp chuøa thôø Phaät. Naïn maát muøa, ñoùi keùm, kinh teá phaù saûn, caùc beänh dòch hoaønh haønh ñaõ khieán nhieàu cuoäc khôûi nghóa vaø baïo ñoäng noå ra khaép moïi nôi. Lôïi duïng cô hoäi naøy, thöïc daân Taây phöông taùc ñoäng baèng nhieàu caùch ñeå gaây roái loaïn nhaèm thöïc hieän yù ñoà xaâm löôïc. Trong ñieàu kieän lòch söû nhö vaäy, loøng daân ly taùn, coá choáng laïi trieàu ñình vaø boïn ñòa chuû môùi ñang phaùt trieån.
ÔÛ mieàn Baéc coù caùc cuoäc khôûi nghóa cuûa noâng daân vaø nho só nhö : Phan Baù Vaønh naêm 1826 (Thaùi Bình, Nam Ñònh), Leâ Duy Löông naêm 1833(Ninh Bình, Höng Hoùa), Noâng Vaên Vaân naêm 1833 (Cao Baèng, Laïng Sôn, Tuyeân Quang). - mieàn Nam coù cuoäc khôûi nghóa cuûa Leâ vaên Khoâi naêm 1833. Thöïc chaát ñaây laø cuoäc khôûi nghóa cuûa nho só, noâng daân ngheøo vaø daân toäc thieåu soá choáng laïi naïn aùp böùc boùc loät cuûa trieàu ñình, boïn chuû ñaát vaø söï ñoâ hoä cuûa thöïc daân Phaùp.
Ngöôøi saùng laäp ra ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông laø oâng Ñoaøn Minh Huyeân, ñaïo hieäu Giaùc Linh, sinh naêm 1807 ôû laøng Toøng Sôn, tænh Sa Ñeùc (Ñoàng Thaùp) trong moät gia ñình noâng daân. OÂng hoïc bình thöôøng, ñoïc saùch Phaät töø luùc coùn nhoû. OÂng laäp ñaïo töø naêm 1849, luùc oâng ñaõ ngoaøi 40 tuoåi vaø nôi truyeàn ñaïo ñaàu tieân laø ñình laøng Kieån Thaïnh, tænh Long Xuyeân. Thôøi ñieåm oâng truyeàn ñaïo laø naêm noâng daân maát muøa ñoùi keùm, nhieàu nôi coù giaëc cöôùp noåi daäy, beänh dòch lan traøn, daân chuùng ñieâu linh. OÂng vöøa giaûng ñaïo, vöøa chöõa beänh baèng thuoác vaø nhieàu ngöôøi ñaõ khoûi beänh. Hoï tin vaøo phaùp thuaät cuûa oâng. Do ñoù daân chuùng toân oâng laøm Phaät thaày Taây An vì khi oâng chöõa beänh taïi Taây An coå töï ôû Chaâu Ñoác, moïi ngöôøi goïi oâng laø "Phaät soáng". OÂng töï goïi ñaïo cuûa oâng laø Böûu Sôn Kyø Höông vaø coù baøi thô truyeàn tuïng :
vaø cho raèng Böûu Sôn Kyø Höông laáy Thaát Sôn laø nôi xuaát phaùt seõ toûa saùng naêm chaâu boán bieån vaø luùc ñoù hoøa bình thònh vöôïng laâu daøi. Ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông laáy töù ñaïi troïng aân laøm neàn taûng. Boán aân lôùn ñoù laø :Böûu ngoïc quaân minh thieân Vieät nguyeân
Sôn trung sö maïng ñòa Nam tieàn
Kyø nieân traïng taùi taân phuïc quoác
Höông xuaát trình sanh taïo nghieäp yeân.Böûu Sôn Kyø Höông khuyeân moïi ngöôøi hoïc Phaät tu nhôn (tu nhaân, tích ñöùc vaø nieäm Phaät).- AÂn toå tieân cha meï.
- AÂn ñaát nöôùc.
- AÂn tam baûo.
- AÂn ñoàng baøo, nhaân loaïi.Sau moät thôøi gian truyeàn ñaïo, trieàu ñình nghi oâng noåi loaïn neân oâng bò Toång Ñoác An Giang baét giam, sau ñoù oâng ñöôïc thaû ra, nhöng oâng vò baét buoäc phaûi tu taïi Taây An coå töï ñeå trieàu ñình deã beà kieåm soaùt nhöõng haønh ñoäng cuûa oâng. Sau baûy naêm giaûng ñaïo, naêm 1856 Phaät Thaày Taây An vieân tòch taïi Taây An coå töï ôû Nuùi Sam (Chaâu Ñoác) vaø phaàn moä oâng nay coøn ôû ñoù.
Hai möôi taùm naêm sau khi oâng maát (1884), trieàu ñình Hueá ñaàu haøng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc, nhöng phong traøo khaùng Phaùp trong nhaân daân laïi buøng leân maïnh meõ ôû Nam Boä. Haàu heát caùc tín ñoà cuûa Böûu Sôn Kyø Höông ñeàu tham gia vaøo cuoäc khaùng chieán. Trong soá nhöõng tín ñoà ñaõ coù nhöõng ngöôøi laø laõnh tuï cuûa cuoäc khaùng chieán nhö Tröông Coâng Ñònh (1862) töùc Bình Taây Ñaïi nguyeân soaùi, Nguyeãn Trung Tröïc (1861) - ngöôøi anh huøng "Hoûa hoàng Nhaät Taûo", ñoát chaùy taøu chieán Espeùrance cuûa quaân xaâm löôïc Phaùp taïi soâng Nhaät Taûo, Traàn vaên Thaønh (1867) khôûi nghóa taïi vuøng Laùng Linh thuoäc tænh An Giang. Thöïc daân Phaùp coù boïn tay sai giuùp ñôõ ñaõ ñaøn aùp taøn baïo. Sau khi phong traøo khaùng chieán choáng Phaùp taïm thôøi thaát baïi, ñaïo Böûu Sôn Kyø Höông laïi ñöôïc tieáp tuïc döôùi hình thöùc giaûng ñaïo trong noâng daân vuøng An Giang. Trong soá nhöõng oâng ñaïo coù : Ñöùc Phaät Truøm naêm 1868 töï nhaän laø haäu thaân cuûa Phaät Thaày Taây An giaùng theá, cho söû duïng loøng phaùi maøu ñoû coù daáu Böûu Sôn Kyø Höông. OÂng Phaät Truøm laø ngöôøi Khmer, ñaõ truyeàn ñaïo sang caû ñaát Campuchia. Thöïc daân buoäc toäi oâng laøm loaïn vaø baét ñi ñaøy nhöng sau ñoù thaû veà. OÂng maát taïi nuùi Taø Lôn naêm 1875.
2) Ñaïo Töù AÂn Hieáu Nghóa :
Ngöôøi saùng laäp ñaïo Töù AÂn Hieáu Nghóa laø oâng Ngoâ Vieän, huùy laø lôïi neân goïi laø Ngoâ Lôïi. OÂng sanh naêm 1831 taïi Moû Caøy (Beán Tre), oâng töï hoïc laáy, ñoïc saùch Phaät vaø naêm 20 tuoåi vieát Baø La Ni kinh. OÂng laäp ñaïo naêm 36 tuoåi (1876), töï xöng laø Ñöùc Boån sö vaø khi nhaän ñeä töû, oâng cuõng phaùt loøng phaùi coù daáu Böûu Sôn Kyø Höông.
Naêm 1872, oâng ñöa caùc tín ñoà tôùi xaõ An Loäc (An Giang) döïng chuøa, thaønh laäp vaø truyeàn baù ñaïo Töù AÂn Hieáu Nghóa (TAÂHN). Sau ñoù oâng ñöa moät soá ñeä töû vaøo vuøng Thaát Sôn (Baûy Nuùi) khai hoang laäp traïi ruoäng ; vaø trong 14 naêm laäp ra boán thoân : An Ñònh, An Hoøa, An Thaønh vaø An Laäp, thoân naøo cuõng ñeàu caát chuøa giaûng kinh.
Ñaïo Töù AÂn Hieáu Nghóa thôø traàn ñieàu, thôø Phaät, Sôn thaàn vaø traêm quan cöïu thaàn lieät só. Veà giaùo lyù, oâng Ngoâ Lôïi tieáp tuïc hoaèng phaùp nhö Böûu Sôn Kyø Höông : Töù ñaïi troïng aân, hoïc Phaät tu nhôn nhöng khoâng ly gia caùt aùi, khoâng aên chay tröôøng vaø cuõng haïn cheá saùt sanh. Veà caùch ñoái nhaân xöû theá thì theo ñaïo Nho, ñaïo Laõo vaø theo Thieàn Toâng. Tín ñoà TAÂHN maëc aùo vaït hoø, quaàn laù nem nhuoäm ñen, bôùi toùc hoaëc ñeå xoõa töï nhieân, ñi chaân ñaát, tröôùc cöûa nhaø coù baøn thôø thieân hai taàng, thôø thieân La thaàn vaø Thoå Traïch Long thaàn. Caùc tín ñoà tuïng rieâng nhöõng kinh cuûa ñaïo naøy laäp ra nhö : Phoå Ñoä Baøn Ñaøo, Linh Sôn Hoäi Thöôïng...
Phaùp moân tu haønh cuûa ñaïo Töù AÂn Hieáu Nghóa laø :
Vaøo ngaøy 15 thaùng 07 naêm Taân Tî (1881), nhaân dòp moät buoåi haønh leã lôùn, thöïc daân Phaùp cho quaân vaøo ñaøn aùp, baét bôù baén gieát khieán moïi ngöôøi phaûi chaïy laùnh naïn sang Campuchia, sau ñoù ít thaùng laïi trôû veà choã cuõ. Naêm 1885, thöïc daân Phaùp laïi ñem quaân vaøo caøn queùt laàn thöù hai, ñoát phaù chuøa chieàn, khieán moïi ngöôøi phaûi chaïy troán, nhöng sau ñoù oâng Ngoâ Lôïi laïi daãn tín ñoà trôû veà. Naêm 1887, thöïc daân Phaùp laïi cuøng tay sai laø Toång ñoác Traàn Baù Loäc keùo quaân vaøo ñaøn aùp hai laàn, baét nhieàu tín ñoà ñaøy ra Coân Ñaûo vaø baét buoäc caùc tín ñoà coøn laïi phaûi trôû veà nguyeân quaùn. Naêm 1888, oâng Ngoâ Lôïi laïi bò baét nhöng troán thoaùt nhôø söï che chôû cuûa nhaân daân quanh vuøng naøy. Nhö vaäy trong 12 naêm (1876-1888), thöïc daân Phaùp ñaõ ñaøn aùp ñaïo TAÂHN baûy laàn (tín ñoà goïi laø ñaïo naïn), ñoát phaù chuøa chieàn, baét bôù, tra taán, tuø daøy vaø ñoát nhaø cöûa tín ñoà, quyeát trieät haï ñaïo moät caùch voâ cuøng man rôï.- Trì nieäm theo Thieàn toâng ;
- Xöû söï theo Nho giaùo.
- Luyeän tinh, khí, thaàn theo Laõo giaùo.
- AÁn quyeát, thaàn chuù theo Maät toâng.Ñöùc Boån sö Ngoâ Lôïi vieân tòch naêm 1890 taïi nuùi Töôïng. Ít laâu say ñoù coù söï phaân hoùa trong ñaïo TAÂHN. Vì khoâng coøn ai keá vò neân moïi vieäc ñeàu giao cho oâng Troø, oâng Gaùnh phuï traùch. Do vaäy, moãi nôi haønh ñaïo khaùc nhau, thaäm chí coù moät soá vò laøm phuø chuù chöõa beänh rôi vaøo söï meâ tín dò ñoan laøm sai laïc giaùo lyù ban ñaàu cuûa ñaïo. Cho ñeán naêm 1902, taïi vuøng kinh Vónh Teá xuaát hieän moät nhaø sö voùc daùng gaày oám, aên maëc kieåu ñaøn baø, cheøo thuyeàn vöøa ñi baùn khoai vöøa giaûng ñaïo "Saám giaûng ngöôøi ñôøi" ñöôïc moät thôøi gian thì maát daïng. Daân trong vuøng goïi laø Sö Vaõi baùn khoai. Tín ñoà TAÂHN cho ñoù laø haäu thaân cuùa Phaät Thaày Taân An taùi xuaát hieän ñeå giaûng ñaïo cöùu ñôøi.
3) Ñaïo Hoøa Haûo :
Ngöôøi laäp ra ñaïo Hoøa Haûo laø oâng Huyønh Phuù Soå, sinh naêm 1918 taïi laøng Hoøa Haûo, quaän Taân Chaâu, tænh An Giang (coù saùch noùi sanh naêm 1919). Theo tín ñoà ñaïo Hoøa Haûo thì hoï tin oâng laø haäu thaân cuûa Phaät Thaày Taây An ñaõ nhieàu laàn chuyeån kieáp qua ñöùc Boån sö Ngoâ Lôïi (1831) (TAÂHN), ñöùc Phaät Truøm 1868 vaø Sö Vaõi Baùn Khoai (1902). OÂng laäp ñaïo Hoøa Haûo naêm 1939 vaø cuõng vöøa ñi chöõa beänh vöøa ñi giaûng ñaïo. OÂng bò Phaùp baét naêm 1940, cho vaøo nhaø thöông ñieân Chôï Quaùn, sau hoï ñöa oâng veà giam Baïc Lieâu. Khi Nhaät haát Phaùp (1945), quaân ñoäi Nhaät cöùu oâng Huyønh Phuù Soå mang veà Saøi Goøn vaø traû töï do cho oâng naêm 1944, töø ñoù oâng tieáp tuïc ñi khuyeán noâng vaø giaûng ñaïo trong khu vöïc Haäu Giang... Naêm 1945, oâng Huyønh Phuù Soå coù tham gia UBKCNB (UÛy Ban Khaùng Chieán Nam Boä) vaø sau ñoù maát tích trong moät tröôøng hôïp khoù hieåu vaøo thaùng Tö 1947 taïi Ñoác Vaøng (Ñoàng Thaùp Möôøi) maø tín ñoà Hoøa Haûo ngaøy nay cho raèng oâng taïm vaéng maët (?).
OÂng Huyønh Phuù Soå ñöôïc tín ñoà toân laø Huyønh Giaùo chuû, vaãn laáy giaùo lyù Töù AÂn laøm caên baûn nhöng chuû tröông baøi tröø meâ tín dò ñoan, boû leä cuùng kieán, goõ moõ tuïng kinh vaø khoâng veõ hình ñuùc töôïng. OÂng soaïn ra moät soá kinh saùch nhö : Saám giaûng ngöôøi ñôøi, Thi vaên giaùo lyù... Taïi moãi thoân aáp ñeàu coù Ñoäc giaûng ñöôøng ñeå giaûng giaùo lyù Hoøa Haûo.
Cuoái naêm 1944, oâng Huyønh Phuù Soå laäp ra Vieät Nam Nghóa só ñaûng (ñaûng Daân xaõ), Maët traän Quoác gia thoáng nhaát vaø Maët traän Quoác gia lieân hieäp nhaèm muïc ñích cuõng coá ñòa vò cuûa hoaït ñoäng naøy trong hoaït ñoäng chính trò.
Sau khi oâng Huyønh Phuù Soå bieät tích, moät soá ñeä töû nhö Naêm Löûa (Traàn vaên Soaùi), Phaøn Leâ Hueâ (Nguyeãn thò Gaám - vôï Naêm Löûa), Hai Ngoaùn (Laâm Thaønh Nguyeân), Ba Gaø Moå (Nguyeãn Giaùc Ngoä), Chín FM, Tröông Kim Caø ñua nhau taäp hôïp tín ñoà, thaønh laäp löïc löôïng vuõ trang rieâng, caùt cöù töøng vuøng ñeå "möu ñoà baù vöông", boùc loät lôùp tín ñoà noâng daân suøng ñaïo, vaø coù khi hoï ñaùnh laãn nhau. Soá chöùc saéc naøy hôïp taùc vôùi Phaùp vaø sau ñoù laïi veà ñaàu haøng Dieäm - Nhu (Nguyeãn Giaùc Ngoä ñöôïc phong thieáu töôùng, Ba Cuït trung taù). Nhöng sau ít laâu hoï laàn löôït bò Dieäm - Nhu saùt haïi hoaëc thanh toaùn baèng caùch naøy hay caùch khaùc. Trong cheá ñoä thöïc daân cuõng nhö tay sai cuûa ñeá quoác, moät soá ngöôøi ñaàu cô chính trò ñaõ lôïi duïng ñaïo Hoøa Haûo ñeå truyeàn baù meâ tín, löøa doái noâng daân vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long, ñöa hoï vaøo nhöõng haønh ñoäng sai traùi ñoái vôùi Toå quoác nhö Hai Löïc chæ huy noùm Daân veä Hoøa Haûo, nhoùm Hai Baønh... Theá löïc ñeá quoác ngoaïi bang cuõng ñaõ aâm möu laâu daøi gaây aûnh höôûng vaên hoùa - kinh teá trong vuøng nhaân daân Hoøa Haûo baèng nhieàu bieän phaùp kinh teá vaø vaên hoùa, ñaëc bieät laø ñaõ thaønh laäp Vieän ñaïi hoïc Hoøa Haûo vaø cho nhieàu sinh vieân, trí thöùc Hoøa Haûo ñi du hoïc ôû Myõ, Phaùp, Nhaät...ñeå gaây cô sôû vaø uy tín trong giôùi trí thöùc.
Töø 1954 tôùi ngaøy giaûi phoùng mieàn Nam, moät soá ñoâng anh em binh só trong caùc trung ñoaøn cuûa Ba Cuït cuõ (trung ñoaøn Nguyeãn Hueä, Leâ Quang) ôû vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi ñaõ cuøng vôùi nhöõng caùn boä khaùng chieán cuõ thaønh laäp löïc löôïng vuõ trang choáng Dieäm - Nhu töø 1957 vaø nhöõng ñôn vò naøy ñaõ tham gia tích cöïc vaøo cuoäc ñoàng khôûi ôû Ñoàng Thaùp naêm 1960.
4 ) Ñaïo Cao Ñaøi :
Neáu nhöõng ñaïo giaùo khaùc nhö : Böûu Sôn Kyø Höông, Töù AÂn Hieáu Nghóa, Hoøa Haûo phaùt trieån treân cô sôû noâng daân vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long thì ñaïo Cao Ñaøi laïi mang baûn theå hoaøn toaøn khaùc haún. Ñaïo naøy ñöôïc laäp ra do moät soá coâng chöùc haïng trung cuûa cheá ñoä thöïc daân Phaùp vaø nhöõng ñaïi dieän chuû nghóa tö saûn vaø coâng chöùc cuûa Phaùp (töø tri huyeän ñeán thoâng phaùn, kyù luïc, hoäi ñoàng...) vaø phaùt trieån chuû yeáu ôû Saøi Goøn, caùc ñoâ thò vaø thò traán mieàn Ñoâng Nam boä, nôi coù toøa thaùnh Cao Ñaøi Taây Ninh. Sau ñoù phaùt trieån ra mieàn Trung ôû Quaûng Ngaõi vaø coù moät thaùnh thaát ôû Haø Noäi. Ñaïo naøy coù tham gia nhöõng cuoäc hoïp toân giaùo ôû nöôùc ngoaøi vaø coù laäp thaùnh thaát taïi Phnom Peânh. Moät soá baø con Khmer ôû Taây Ninh cuõng vaøo ñaïo Cao Ñaøi.
Ñaïo Cao ñaøi ñöôïc thaønh laäp laø do Ñöùc Cao Ñaøi giaùng cô cho oâng Ngoâ Vaên Chieâu luùc ñang laøm Tri phuû ôû Phuù Quoác vaøo naêm 1921. Naêm 1925 oâng ñöôïc ñoåi veà Saøi Goøn vaø cuøng luùc ñoù nhoùm cuûa moät soá coâng chöùc cuûa Phaùp nhö Phaïm Coâng Taéc, Cao Quyønh Cö... cuõng caàu ñöôïc cô cuûa Ñöùc Cao Ñaøi tìm ñeán vaø baøn nhau laäp ñaïo. Sôû dó ñaïo coù teân goïi "Tam kyø phoå ñoä" laø vì ñaõ coù hai kyø thöôïng ñeá ñaõ laäp ñaïo, nay Cao Ñaøi laø laàn thöù ba vaø laáy thieân nhaõn laøm bieåu töôïng.
Ñaïo Cao Ñaøi chuû tröông thoáng nhaát caùc toân giaùo :
Vieäc laõnh ñaïo giaùo hoäi do ba cô quan laø Baùt quaùi ñaøi, Hieäp thieân ñaøi do Hoä phaùp cai quaûn vaø Cöûu truøng ñaøi do Giaùo toâng cai quaûn. Phía tröôùc Toøa thaùnh Taây Ninh coù veõ thieân nhaõn vaø moät baûng hieäu trong coù ghi haøng chöõ : Dieu, Humaniteù, Amour, Justice (Thöôïng ñeá, Nhaân loaïi, Tình thöông, Coâng lyù) vaø hình ba vò thaùnh laø Toân Daät Tieân, Victor Hugo vaø Nguyeãn Bænh Khieâm. Ngoaøi ra ñaïo Cao Ñaøi coøn thôø caùc vò thaàn, thaùnh cuûa caùc tín ngöôõng vaø toân giaùo khaùc nhö : Brahma, Civa, Krishna (Vishnou), Khöông Thaùi Coâng, Quan Coâng, Lyù Thaùi Baïch, Quan Theá AÂm. Veà kieán truùc, ñieâu khaéc, caùch thôø phuïng, y phuïc, kinh keä cuûa ñaïo Cao Ñaøi laø söï pha taïp, hoãn hôïp cuûa ñuû caùc thöù tín ngöôõng vaø toân giaùo Ñoâng, Taây, kim, coå ; do ñaáy ñöôïc meänh danh laø ñaïo hoãn hôïp (Syncreùtisme). Ñaïo Cao Ñaøi coù xu höôùng thaân Nhaät ngay töø ñaàu vaø suoát töø 1945 ñeán 1954, luùc thì hoï hôïp taùc vôùi Nhaät ñeå ñaùnh Phaùp (Traàn Quang Vinh chæ huy quaân löïc Cao Ñaøi), luùc thì hoï hôïp taùc vôùi Phaùp ñeå choáng laïi nhaân daân ta trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp (löïc löôïng Cao Ñaøi cuûa Nguyeãn Thaønh Phöông, Leâ vaên Taát). Sau hieäp ñònh Geneøve (1954), hoï laïi hôïp taùc vôùi Dieäm -Nhu (Trònh Minh Theá, Nguyeãn Thaønh Phöông...). Cuõng coù moät soá tín ñoà Cao Ñaøi ñaõ giaùc ngoä Caùch maïng vaø tham gia khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc, lieân hieäp haønh ñoäng vôùi MTDTGPMNVN nhö löïc löôïng Cao Ñaøi cuûa thieáu taù Huyønh Thanh Möøng ñaõ lieân hieäp haønh ñoäng vôùi Maët traän Daân toäc giaûi phoùng mieàn Nam trong thôøi khaùng chieán choáng Myõ.Phaät giaùo : Thích Ca Maâu Ni
Tieân giaùo : Laõo Töû
Nho giaùo : Khoång Töû
Thaùnh giaùo : Jeùsus Christ
Thaàn giaùo : MahometTín ñoà Cao Ñaøi phaàn lôùn ôû khu vöïc Taây Ninh, Beán Tre vaø thaønh phoá Hoà Chí Minh. Tôùi nay ñaïo naøy ñaõ phaân hoùa thaønh nhieàu nhoùm vaø khoâng thoáng nhaát vôùi nhau. Soá tín ñoà toaøn Nam boä loái moät trieäu ngöôøi. Ñaïo Cao Ñaøi chia ra nhieàu chi phaùi nhö Cao Ñaøi Nguyeãn Ngoïc Töôøng, Cao Ñaøi Caâu Khe, Minh Kyù...
5 ) Ñaïo Döøa :
Ñaïo Döøa do oâng Nguyeãn Thaønh Nam sanh naêm 1909 taïi Phöôùc Thaïnh (Beán Tre) laäp ra. OÂng ñaäu kyõ sö hoùa hoïc ôû Phaùp, ñaõ coù vôï con. Ñeán naêm 1943, oâng boû gia ñình vaøo nuùi Thaát Sôn tu khoå haïnh. Moät thôøi gian sau, oâng trôû veà vaø ôû nhieàu nôi ñeå tu ñaïo, töø Saøi Goøn tôùi Myõ Tho, Beán Tre. Ñeán naêm 1964 oâng döïng taïi coàn Phuïng thuoäc tænh Beán Tre moät ñaøi baùt quaùi cao 18 meùt ñeå ngoài tu, ngöôøi ta ñoàn raèng haøng ngaøy chæ uoáng nöôùc döøa ñeå soáng, do ñaáy coù teân laø Ñaïo Döøa. OÂng cuõng coù aên theâm traùi caây vaø ñaëc bieät vaøi naêm môùi taém coù moät laàn vaø ôû treân ñaàu toùc ñanh laïi. Ñaïo Döøa chuû tröông thôø caû Phaät Thích Ca laãn Chuùa Jeùsus, khoâng döïng coát Phaät, chæ döïng Cöûu truøng ñaøi vaø theo caû giaùo lyù Phaät, Laõo, Nho. Sau moãi laàn tuïng nieäm (nhöõng baøi tuïng do oâng vieát ra) ñeàu ñoïc Nam Moâ A Di Ñaø - Amen. OÂng töï xöng laø Thieân nhôn giaùo chuû Thích Hoøa Bình Nam Nguyeãn Thaønh, vaø nôi tu taïi coàn Phuïng coù teân laø chuøa Nam Quoác Phaät. OÂng mua moät chieác taøu cuõ, söûa laïi vaø ñaët laø thuyeàn Baùt nhaõ (nay laø nhaø haøng noåi cuûa Coâng ty AÊn uoáng tænh Beán Tre), laáy laøm nôi tu haønh. Trong thôøi chieán tranh choáng Myõ, coù moät soá ngöôøi Myõ ñeán tu vôùi oâng Ñaïo Döøa, trong soá naøy coù con trai cuûa nhaù vaên J. Steinbeck vôùi nhöõng lyù do khoâng bình thöôøng. Tín ñoà Ñaïo Döøa ngaøy caøng phaân hoùa thaønh nhieàu nhoùm nhoû ñi caùc nôi laäp chuøa mieáu nhö nhoùm Ñaïo Chín Hoàng ôû Thuû Ñöùc, nhoùm Nguyeãn Vaên Söï ôû Long Thaønh, nhoùm Hoøa ñoàng toân giaùo cuûa Lyù Vaên Thaïnh ôû Chôï Lôùn... mang naëng tính meâ tín dò ñoan. Soá tín ñoà Ñaïo Döøa khoâng ñoâng laém, chæ taäp trung taïi coàn Phuïng vaø khoâng coù aûnh höôûng tôùi nôi khaùc.
6 ) Nhöõng nhoùm ñaïo giaùo khaùc :
Ngoaøi nhöõng toân giaùo lôùn vaø ñaïo giaùo keå treân taïi Saøi Goøn vaø Nam boä, coøn coù nhieàu nhoùm ñaïo giaùo khaùc ñöôïc hình thaønh, nhaát laø sau hieäp ñònh Geneøve 1954.
Ta coù theå keå ñeán :
vaø v.v...- Hoäi Thoâng thieân hoïc.
- Ñaïo Ba-hai (Baha'i-goác ôû Arab).
- Ñaïo Subud (goác ôû Indonesia).
- Vieät Voõ Ñaïo.
- Hoàng moân Minh ñaïo.
- Toå tieân Chính giaùo.
- Thieân khai Huyønh ñaïo.Nhöõng nhoùm ñaïo giaùo naøy khoâng phaùt trieån roäng raõi vaø chæ coù moät soá ít ñoàng baøo theo ñaïo vì tin vaøo "pheùp laï", thaàn quyeàn vaø meâ tín dò ñoan. Sau ngaøy giaûi phoùng mieàn Nam (30.04.1975), nhöõng nhoùm ñaïo giaùo naøy phaàn lôùn ñaõ töï giaûi taùn. Ñeå oån ñònh vaø hoùa giaûi nhöõng söï toàn taïi trong caùc ñaïo giaùo keå treân, ñieàu quan troïng laø chuùng ta phaûi thaáy ñaïi ña soá tín ñoà caùc ñaïo naøy laø noâng daân ngheøo, chöa coù trình ñoä vaên hoùa vaø khoa hoïc neân deã bò aûnh höôûng veà dò ñoan meâ tín, thaàn quyeàn. Ñoàng thôøi baø con noâng daân ñeàu coù tinh thaàn yeâu nöôùc noàng naøn, coù taâm hoàn chaát phaùc, caàn cuø chòu khoù, haøo hieäp vaø coù truyeàn thoáng baûo veä vaên hoùa daân toäc.
Giaûi quyeát vaán ñeà ôû ñaây cô baûn vaãn phaûi laø naâng cao ñôøi soáng kinh teá, vaên hoùa, ñöa khoa hoïc kyõ thuaät vaøo cuoäc soáng, choáng quan lieâu, tham nhuõng, boùc loät, duø baát cöù döôùi daïng naøo. Vaán ñeà coâng baèng xaõ hoäi, töï do tín ngöôõng phaûi ñöôïc baûo ñaûm trieät ñeå, ñeå baûo ñaûm thöïc thi chính saùch, ñöôøng loái cuûa Nhaø nöôùc./.
Phan Laïc Tuyeân
Nguyeät San Giaùc Ngoä soá 30-32 (thaùng 9/1998)
Nguyeân Ninh ñaùnh maùy
[ Trôû Veà ]