Tyû Kheo Thích Chôn Thieän

Veà Khôûi nguyeân cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, caùc söû gia Phaät giaùo ñang tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå coù moät caùi nhìn oån ñònh veà nieân ñaïi Phaät giaùo du nhaäp, vaø veà caùc böôùc phaùt trieån Phaät giaùo trong caùc theá kyû ñaàu Taây lòch. Hieän coù hai nguoàn söû lieäu töông ñoái thu huùt ñöôïc nhieàu söï chuù yù nhaát, ñoù laø:

- Nguoàn töø "Vieät Nam Phaät Giaùo Söû Luaän" cuûa Nguyeãn Lang, Taäp I, Nhaø Xuaát Baûn Vaên Hoïc-Haø Noäi, 1994.

- Nguoàn töø "Lòch söû Phaät Giaùo Vieät Nam", Leâ Maïnh Thaùt, Taäp I, Nhaø Xuaát Baûn Thuaän Hoùa, Hueá, 1999.

Caû hai nguoàn söû lieäu naày noåi baät neùt "söû luaän" hôn laø caùc söï kieän thuoäc "chính söû". Vì theá, lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam noùi chung, giai ñoaïn khôûi nguyeân, giai ñoaïn theá kyû thöù V, VI, giai ñoaïn theá kyû XVIII noùi rieâng, ñang chôø ñôïi caùc coâng trình bieân khaûo coù theâm nhieàu phaùt hieän môùi, ñaëc bieät laø töø söï khai quaät vuøng quaàn theå ñöôïc xem laø quaàn theå Luy Laâu, ñòa baøn cuûa Trung taâm lôùn khôûi nguyeân cuûa Phaät giaùo Vieät Nam.

Hai nguoàn söû lieäu neâu daãn treân ñeàu chöùng toû raèng Trung taâm Luy Laâu cuûa Phaät giaùo Giao Chæ ñöôïc thaønh laäp tröôùc caùc Trung taâm Phaät hoïc ôû Laïc Döông (Loyang) vaø Baønh Thaønh (Peng Cheng) ôû Trung Quoác, vaø xuaát hieän vaøo theá kyû ñaàu - chaäm laø vaøo cuoái theå kyû thöù II T.L. - Taây lòch. Laäp luaän aáy ñaùng ñöôïc ghi vaøo chính söû, raát xaùc ñaùng.

Neáu nhìn sang lòch söû Phaät giaùo AÁn Ñoä, Mieán Ñieän vaø Thaùi Lan ta coù theå phaùt hieän theâm söû lieäu uûng hoä cho laäp luaän cuûa Nguyeãn Lang vaø Leâ Maïnh Thaùt. Söû lieäu AÁn ghi coù chín phaùi ñoaøn truyeàn giaùo maø ñaïi ñeá Asoka ñaõ gôûi ra haûi ngoaïi, trong ñoù coù phaùi ñoaøn ñi veà vuøng Vieãn Ñoâng, coù phaùi ñoaøn qua Mieán Ñieän, nhöng khoâng coù phaùi ñoaøn naøo göûi ñeán Vieät Nam (Giao Chæ), Thaùi Lan vaø Trung Hoa (goàm luoân Laøo, vaø Campuchia). Nhöng, söû lieäu Thaùi thì ghi phaùi ñoaøn ñeán Mieán Ñieän do Sona daãn ñaàu ñaõ ñeán truyeàn baù Phaät giaùo taïi Thaùi Lan; vaø gaàn ñaây phaùt hieän moät soá söû lieäu cho thaáy raèng ñaïi ñeá Asoka ñaõ gôûi phaùi ñoaøn truyeàn baù Phaät giaùo ñeán Hy Laïp vaø ñeán taän chaâu Phi. Ñieàu naày chöùng toû söï thieáu soùt veà söû lieäu trong nguoàn söû lieäu Phaät giaùo AÁn. Ñieàu naày cuõng gôïi yù cho caùc nhaø nghieân cöùu lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam nghó raèng ñoaøn truyeàn ñaïo do Thöôïng toïa Sona daãn ñaàu, hay moät ñoaøn khaùc, coù theå ñaõ ñeán Laøo, Campuchia vaø Giao Chæ baèng ñöôøng boä vaø ñöôøng bieån, nhö caùc ñoaøn ñaõ ñeán Thaùi Lan vaø Vieãn Ñoâng.

Moät söû lieäu khaùc töø Cao Taêng Truyeän, vaø töø taäp Phaät Giaùo Trung Quoác cuûa Zurcher, cho bieát nhaø hoïc giaû Phaät giaùo thôøi danh An Theá Cao, ngöôøi An-Töùc, ôû trung taâm Phaät Hoïc Laïc Döông (Loyang), ñaõ sai cö só, ñeä töû, Traàn Hueä ñem baûn dòch An Ban Thuû Y Ù ñeán taän Luy Laâu nhôø sö Khöông Taêng Hoäi ghi chuù vaø ñeà töïa. Söï vieäc naày noùi leân raèng coù moái lieân heä trao ñoåi hoïc thuaät Phaät giaùo giöõa Laïc Döông vaø Luy Laâu, vaø taïi Luy Laâu cuõng coù maët nhieàu Taêng thoâng thaïo Phaïn, Haùn vaø Phaät hoïc.

Söû lieäu veà vieäc Ñaøm Thieân trình vua Tuøy Vaên Ñeá (chöøng gaàn naêm 241 TL, naêm Taêng Hoäi ñeán Ñoâng Ngoâ) raèng:

" Giao Chaâu coù con ñöôøng thaúng thoâng vôùi Taây Truùc. Khi Phaät Phaùp vöøa tôùi Giang Ñoâng, thì ôû thuû ñoâ Luy Laâu cuûa Giao Chaâu ñaõ coù tôùi 20 ngoâi baûo-saùt (chuøa), hôn 500 Taêng só vaø ñaõ dòch ñöôïc 15 taäp kinh roài."

cuõng noùi leân raèng Hoïc thuaät, giaùo duïc Phaät giaùo baáy giôø ôû Giao Chæ ñaõ thònh ñaït. Keát quûa naày haún laø ñöôïc söï uûng hoä tích cöïc cuûa caáp laõnh ñaïo ngöôøi Vieät ôû Giao Chæ maø thôøi gian khôûi ñoäng ít nhaát laø töø ñaàu theá kyû thöù II T.L.

Nay trong phaïm vi giôùi thieäu veà Thieàn hoïc Khôûi nguyeân cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, baøi khaûo luaän naøy chæ khaûo saùt qua "Lyù Hoaëc Luaän" cuûa Maâu Baùc vaø "An Ban Thuû Y Ù" maø Khöông Taêng Hoäi chuù thích, ñeà töïa vaø giôùi thieäu.

Maâu Baùc theo meï ñeán tò naïn ôû Giao Chæ töø treû, chuyeân hoïc taäp, meâ ñoïc caùc loaïi saùch, thoâng Laõo vaø Nho. Hoïc Phaät taïi Giao Chæ vaø choïn Phaät giaùo laøm tín ngöôõng, con ñöôøng soáng cuûa töï thaân. Maâu Baùc vieát ôû lôøi töïa cuûa Lyù Hoaëc Luaän raèng:

"... Beøn maøi chí theo ñaïo Phaät, cuøng nghieân cöùu Laõo Töû, laáy huyeàn dieäu laøm röôïu ngon, laáy Nguõ Kinh (Nho) laøm ñaøn saùo..."
(VNPGSL, Nguyeãn Lang, Taäp I,...,tr.60)

Töø Lyù Hoaëc Luaän, Maâu Baùc ñònh nghóa veà Phaät raèng:

" Phaät laø nguyeân toå cuûa Ñaïo (Tao) vaø Ñöùc (Te), nguoàn goác cuûa thaàn minh. Phaät laø ñaáng thöùc tænh (giaùc ngoä)..."
( Ibid.,tr.74 )
Ñaïo (Tao), theo Laõo Töû, ñaõ laø suoái nguoàn cuûa vaïn höõu. Nay Phaät laø nguyeân Toå cuûa Ñaïo, haún laø chaân theå cuûa hieän töôïng giôùi.

Ñònh nghóa veà Phaùp hay Ñaïo (ñaïo ñeá) :
" Ñaïo laø daãn daét. Ñaïo daãn daét ngöôøi tôùi voâ-vi (asannikhaøram hay Nirvaøna)... Ñaïo laø lôøi daïy veà voâ thöôøng, voâ ngaõ, giôùi luaät, caùch giöõ taâm, gìn yù vaø tu chöùng Nieát baøn."
( Ibid., tr.75 )

Ñònh nghóa veà Taêng :
"... 250 giôùi luaät, caïo ñaàu, maëc aùo vaøng, xaû boû taøi saûn, ñi khaát thöïc vaø hoùa ñaïo, nhaém tôùi söï chöùng nhaäp voâ vi..."
( Ibid.,tr.76)

Ñònh nghóa veà Nieát baøn :
" Nieát baøn ñöôïc dòch laø voâ vi, muïc ñích cuûa ngöôøi Phaät töû xuaát gia. Nhöng voâ vi cuûa Phaät khaùc voâ vi cuûa Laõo..."
( Ibid., tr.76 )

Leâ Maïnh Thaùt, trong " Lòch Söû Phaät Giaùo Vieät Nam", nhaø xuaát baûn Thuaän Hoùa - Hueá, 1999, thì giôùi thieäu Lyù Hoaëc Luaän goàm 37 ñieàu, vaø xaùc ñònh con soá 37 aáy khoâng phaûi laø con soá 37 trong Ñaïo Ñöùc Kinh, maø laø 37 cuûa Ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo, thöoäc Ñaïo ñeá cuûa Phaät giaùo, qua lôøi Maâu Baùc ñeå laïi cho Khöông Taêng Hoäi trong chuù giaûi An Ban Thuû Y Ù raèng:

" Möôøi hai boä Kinh thaûy ñeàu naèm trong 37 phaåm Kinh trôï ñaïo, ví nhö muoân suoái, soâng ñeàu ñoå veà bieån lôùn".
( LSPGVN, Taäp I,..., tr.293 )

Trong 37 ñieàu aáy,

- Töø ñieàu 1 ñeán ñieàu 3: giôùi thieäu cuoäc ñôøi ñöùc Phaät ; Ngaøi ñaõ thuyeát giaûng ñeán 84.000 quyeån (moãi quyeån nhoû thì hôn 1000 chöõ, moãi quyeãn lôùn thì chöøng 10.000 chöõ)
- Töø ñieàu 4 ñeán ñieàu 28 : ñoái chieáu giöõa Phaät giaùo vaø Nho giaùo.
- Töø ñieàu 29 ñeán ñieàu 37 : pheâ bình Laõo giaùo.
( Ibid., tr.288 )

Do bôûi muïc tieâu cuûa Lyù Hoaëc Luaän laø tröø hoaëc,giôùi thieäu caùc hieåu bieát sai laïc veà ñaïo Phaät (voán Phaät toaøn veïn hôn Laõo vaø Nho) neân khoâng giôùi thieäu caùc yeáu phaùp tu haønh ôû ñaây. Duø vaäy, Lyù Hoaëc Luaän cuõng gôïi leân ñöôïc caùc neùt giaùo lyù veà ñaïo ñöùc vaø trí tueä Phaät giaùo, cuøng con ñöôøng daãn ñeán trí tueä aáy, ñuû laøm soáng daäy söùc soáng cuûa Phaät giaùo.

- Rieâng veà 15 boä kinh, maø Ñaøm Thieân ñeà caäp, ñöôïc dòch vaø truyeàn baù, giaûng daïy ôû Luy Laâu khoâng ñöôïc lieät roõ teân, nhöng theo nguoàn söû lieäu maø Edwards Conze, taùc giaû dòch vaø chuù Kinh Kim Cöông (Diamond Suøtra) cung caáp thì trong hôn 30 Kinh Ñaïi thöøa truyeàn baù roäng raõi ôû caùc nöôùc Taây Taïng, Moâng Coå, Cao Ly, Nhaät Baûn, Trung Quoác vaø Vieät Nam, coù ba baûn kinh phoå bieán nhaát laø: Baùt Nhaõ Taâm Kinh, Kim Cöông, vaø Phaùp Hoa ( Phaùp Cuù cuõng ñöôïc ñeà caäp vaøo danh saùch phoå bieán naày ). Chæ caàn giaûng daïy moät trong ba kinh aáy vaø Luïc Ñoä Taäp Kinh maø Khöông Taêng Hoäi dòch vaø chuù thì cuõng ñuû laøm bung daäy söùc maïnh cuûa taâm vaø tueä giaûi thoaùt trong vaên hoïc Phaät giaùo Luy Laâu, bung daäy trí tueä voâ ngaõ toûa saùng neàn vaên hoùa töï chuû, töï cöôøng cuûa Giao Chæ.

Neàn giaùo lyù cuûa thôøi Maâu Baùc, vôùi 15 boä kinh treân, laø caän duyeân vaø hoå trôï cho nguoàn taâm toûa chieáu töø phaùp moân An Ban Thuû Y Ù maø Khöông Taêng Hoäi dòch, chuù vaø truyeàn baù tieáp theo.
 

1. Khöông Taêng Hoäi ñöôïc sinh ôû ñaát Giao Chæ; boá laø ngöôøi Khöông Cö (Sogdian) sang Giao Chæ buoân baùn moät mình vaø ñònh cö taïi ñaây; doøng doõi nhieàu ñôøi qua laïi AÁn Ñoä; coù leõ meï laø ngöôøi Giao Chæ. Taêng Hoäi lôùn leân vaø hoïc taäp roài xuaát gia ôû Giao Chæ. Naêm 247 sang truyeàn baù Phaät giaùo ôû Ñoâng Ngoâ, ñaát Kieán Nghieäp, ôû chuøa Kieán Sô, ñeán naêm 280 TL thì tòch.
( VNPGSL, Nguyeãn Lang, Taäp I, ..., tr. 85-86 )

- Trong lôøi töïa cuûa " Xuaát Tam Taïng Kyù Taäp " 1 ÑTK.2145 tôø 1a 16-17, Taêng Höïu vieát:

" Xöa vaøo ñôøi Chaâu, Phaät giaùo noåi leân, nhöng beán thieâng coøn caùch, ñôøi Haùn töôïng phaùp dieäu ñieån môùi ñöa vaøo, giaùo phaùp phaûi ñôïi cô duyeân môùi roõ... Ñeán cuoái Haùn, An Theá Cao tuyeân dòch roõ daàn, ñaàu ñôøi Nguïy, Khöông Taêng Hoäi chuù thích thoâng theâm..."
( LSPGVN, Leâ Maïnh Thaùt, taäp I,..., tr.323 )

Taêng Höïu, vaø Hueä Haïo, noùi veà Taêng Hoäi raèng:

" Hieåu roõ ba taïng ( Kinh, luaät, luaän), xem khaép saùu kinh (Thi, thô, Leã, Nhaïc, Dòch vaø Xuaân Thu), thieân vaên ñoà vó phaàn lôùn bieát heát, gioûi vieäc aên noùi, nhanh vieäc vieát vaên."
( Ibid., tr.316 )

Qua caùc taøi lieäu söû keå treân, Khöông Taêng Hoäi bieåu loä thöïc söï söï thoâng roõ noäi vaø ngoaïi ñieån, Phaïn vaø Haùn ngöõ. Ñieàu naày giaùn tieáp giôùi thieäu buoåi höng thònh veà vaên hoùa, giaùo duïc cuûa Luy Laâu, vaø heù môû cho thaáy, caïnh Khöông Taêng Hoäi, coøn coù nhieàu vò giaùo thoï thoâng thaùi. Ñaùng tieác laø söû lieäu, qua thaêng traàm cuûa lòch söû Vieät Nam, ñaõ bò thaát laïc haàu heát, raát khoù ñeå veõ laïi böùc tranh saùng suûa cuûa vaên hoùa Phaät giaùo Giao Chæ vaøo caùc theá kyû ñaàu Taây lòch.

2. Veà Kinh An Ban Thuû Y Ù maø Taêng Hoäi ñeà töïa, chuù giaûi:

a/. Thích Ñaïo An ñaõ coù lôøi nhaän ñònh lieân heä ñeán Khöông Taêng Hoäi nhö sau:

" Nguïy sô Khöông Taêng Hoäi vì kinh laøm chuù nghóa.
Song coù ñoâi choã chöa roõ, an toâi troäm khoâng töï löôïng,
daùm nhaân ngöôøi tröôùc, laøm giaûi thích ôû döôùi."

" Ngöôøi troïng ñaïo ta laø cö só Traàn Hueä,
Ngöôøi truyeàn kinh thieàn laø tyø kheo Taêng Hoäi"
( Ibid., tr.351 )

c/. Tröôùc khi ñi vaøo tìm hieåu lôøi töïa An Ban Thuû Y Ù vaø noäi dung toång quaùt cuûa An Ban Thuû Y Ù Kinh, töôûng neân nhôù laïi moät lôøi daïy cuûa ñöùc Theá Toân, töø Nikaøya raèng: coù boán ñoái töôïng tö duy khoâng baøn ñeán, nghó ñeán ñöôïc - neáu noã löïc tö duy thì coù theå vôõ tim, oùc - ñoù laø: Taâm cuûa Phaät, Taâm cuûa theá giôùi, quûa dò thuïc cuûa nghieäp, vaø caûnh giôùi thieàn cuûa caùc thieàn giaû. Chæ coù Phaät trí môùi thaáy ñöôïc. Töø ñoù ñeå caùc nhaø nghieân cöùu veà Thieàn seõ khoâng ngaïc nhieân khi thaáy Khöông Taêng Hoäi trình baøy "Luïc dieäu phaùp moân"( soå, tuøy, chæ, quaùn, hoaøn,tònh) vaø Töù saéc ñònh coù nhieàu choã khaùc vôùi Trí Khaûi ñaïi sö (Phaùp Hoa Toâng) vaø khaùc vôùi söï trình baøy trong kinh taïng, khaùc vôùi kinh nghieäm veà Thieàn cuûa caùc toå sö Thieàn veà sau.

d/. "An Ban Thuû Y Ù" laø teân kinh dòch aâm töø teân Paøli laø AØnaøpaønasati ( coù nghóa laø giöõ chaùnh nieäm theo doõi hôi thôû vaøo, hôi thôû ra). Baûn kinh naày laø phaàn thu goïn, giaûn dò hôn moät ít so vôùi Kinh Nieäm Xöù hay Ñaïi Nieäm Xöù, vaø ñöôïc giôùi thieäu trong Töông Öng Boä Kinh V, Paøli Text Society. Baûn töông ñöông ôû vaên hoïc Sanskrit vaø veà sau ñöôïc chuyeån dòch qua Haùn ngöõ thuoäc kinh taïng AØgama laø "An Ban Thuû Y Ù". Ñaây chính laø baûn maø veà sau caùc vò Taêng só ñaõ dòch rieâng leû vaø truyeàn baù rieâng leû qua caùc nöôùc Phaät giaùo ôû Ñoâng AÙ, Ñoâng Nam AÙ.

e/. Coù boán ñoái töôïng giöõ chaùnh nieäm theo doõi hôi thôû ra laø:

1 - Ñoái töôïng thaân : ñöôøng hôi thôû vaø toaøn thaân vaät lyù.
2 - Ñoái töôïng caûm thoï : caùc caûm thoï hyû, laïc, khoâng hyû khoâng laïc vaø an tònh.
3 - Ñoái töôïng taâm haønh : caûm nhaän veà taâm yù, veà söï haân hoan cuûa taâm yù, veà söï yeân tònh döøng nghó cuûa taâm yù, vaø veà taâm giaûi thoaùt.
4 - Ñoái töôïng veà phaùp : giaùc saùt veà bieåu hieän voâ thöôøng, tan raõ, hoaïi dieät cuûa thaân vaø taâm (nguõ uaån) vaø veà taâm töø boû, khoâng dính maéc baát cöù gì.

Ñaáy laø noäi dung toång quaùt. Nhöng khi thöïc haønh thì moãi thieàn giaû coù caùc böôùc ñi, caùc taùc yù vaän duïng coù söï khaùc bieät nhau. Do vaäy maø caùc thieàn sö truyeàn ñaït laïi cho caùc keû haäu lai theo caùc kinh nghieäm ñi ra khoûi caùc voïng taâm, caáu ueá taâm, vaø ñi vaøo caùc taâm giaûi thoaùt vaø tueä giaûi thoaùt khaùc nhau. Töø nhaän thöùc nhö theá, ngöôøi vieát seõ tuaàn töï ñi vaøo tìm hieåu vaø giôùi thieäu lôøi töïa kinh An Ban Thuû Y Ù cuûa Khöông Taêng Hoäi.

g/. Khöông Taêng Hoäi coù nhöõng ñònh nghóa veà thieàn vaø veà phaùp moân An Ban Thuû Y Ù raát rieâng vaø raát ñaëc bieät.

- " Phaùp An Ban, hay nieäm hôi thôû vaøo hôi thôû ra, laø ñaïi thöøa cuûa chö Phaät duøng ñeå teá ñoä chuùng sanh ñang leânh ñeânh chìm noåi". Ñaây laø phaùt bieåu caù nhaân, raát saùng taïo maø raát phuø hôïp vôùi lôøi daïy cuûa Theá Toân ñöôïc kieát taäp trong Nikaøyaø raèng :" Phaùp Nieäm Xöù laø con ñöôøng ñoäc nhaát ñi ñeán giaûi thoaùt". Vì theá neân chö Phaät ñeàu daïy phaùp aáy, vaø moïi thieàn giaû muoán vaøo giaûi thoaùt ñeàu phaûi haønh phaùp aáy. Phaùp An Ban Thuû Y Ù ñaõ ñöôïc Khöông Taêng Hoäi giôùi thieäu ôû Luy Laâu, Giao Chæ töø theá kyû thöù III : Vaäy laø khôûi nguyeân Thieàn hoïc Vieät Nam, hay khôûi nguyeân cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, laø Thieàn hoïc truyeàn thoáng cuûa chö Phaät trong ba ñôøi, raát truyeàn thoáng vaäy, maø khoâng phaûi laø thieàn toâng Trung Hoa saùng taïo veà sau. ( ñôøi Traàn, Lyù ñaõ tieáp tuïc con ñöôøng naày ôû möùc ñoä beùn nhaïy hôn, trí tueä giaùc tænh maïnh hôn ).

- Töø ngöõ ñaïi thöøa trong lôøi môû ñaàu coù nghóa laø coã xe lôùn chôû ñöôïc ñoâng ñaûo caên cô vaøo giaûi thoaùt, maø khoâng coù yù nghóa laø phaùp cao thöôïng hôn, vó ñaïi hôn. Loái hieåu cuûa An Theá Cao vaø Khöông Taêng Hoäi veà An Ban Thuû Y Ù vì vaäy khoâng khaùc nhau. Neáu hieåu ñaïi thöøa theo nghóa ba-la-maät ( paramitaø ) - ñeán bôø beân kia - thì ba-la-maät aáy coù nghóa laø voâ thuû tröôùc, hoaøn toaøn voâ chaáp thuû: phaùp An Ban Thuû Y Ù töï noù seõ daãn ñeán tueä giaûi thoaùt laø ba-la-maät vaäy: ñònh vaø tueä cuûa taâm khoâng dính maéc baát cöù gì ôû ñôøi cuûa haønh giaû laø ñònh vaø tueä ba-la-maät.

- Phaùp ñoái trò cuûa Thieàn :
Khöông Taêng Hoäi vieát :
" An ban coù saùu loaïi nhaèm ñoái trò saùu tính. Tính coù trong vaø ngoaøi : saùu tính beân ngoaøi laø saéc, thinh, höông, vò, xuùc vaø taø nieäm".
( VNPGSL,..., tr.107 )

Söï thaät, moïi chuyeän cuoán huùt vaøo sinh töû cuûa con ngöôøi ñeàu do söï taùc ñoäng cuûa saùu caên, saùu traàn vaø saùu thöùc ( khi caên vaø traàn gaëp nhau thì thöùc lieàn hieän khôûi ) = söï gaëp gôõ cuûa chuùng goïi laø xuùc; tieáp dieãn theo töùc thì laø thoï, aùi, thuû. Ñaây laø vaän haønh cuûa voâ minh daãn ñeán saàu, bi, khoå, öu, naõo. Thieàn laø cheá ngöï vaø chuyeån ñoåi doøng vaän haønh aáy : haønh giaû caàn giaùc tænh cheá ngöï töø xuùc. Caùch cheá ngöï cuûa An Ban Thuû Y Ù laø luïc dieäu phaùp: soå, tuøy, chæ, quaùn, hoaøn, tònh. Theo doõi vaø ñeám hôi thôû goïi laø soå; truù nieäm theo doøng hôi thôû vaøo, ra goïi laø tuøy. Tu taäp söï theo doõi naày cho ñeán khi cheá ngöï nguõ caùi ( traøo cöû, hoân traàm, duïc, saân vaø nghi ). Cheá ngöï nguõ caùi laø cheá ngöï ñöôïc toaøn theå caáu ueá taâm khieán taâm laéng tænh, cheá ngöï caû taàm vaø töù = ñaây goïi laø nhò thieàn.

Rôøi khoûi caùch ñeám hôi thôû, döøng taâm ñeå söï chuù yù treân ñaàu choùt muõi= ñaây goïi laø chæ; haønh cho ñeán khi taâm lyù raát laéng ñoïng, cheá ngöï caû caûm thoï hyû thì vaøo tam thieàn ( ñeä tam saéc ñònh ). Töø söï laéng tænh ñoù, haønh giaû taùc quaùn, giaùc saùt caùc thaân phaàn cô theå cho ñeán luùc taâm toûa saùng thaáy roõ söï thaät cuûa moïi hieän höõu thaân, taâm( thaáy söï thaät Duyeân Khôûi ) laø ñaéc töù thieàn ( töù saéc ñònh ).

Nhieáp taâm trôû veà chaùnh nieäm ( xaû, nhaát taâm ) - ñaây goïi laø hoaøn - ñeå caét ñöùt caùc ngaên che taâm. Haønh cho ñeán luùc voïng töôûng tieâu saïch : ñaây goïi laø tònh phaùp.

Töø söï chöùng ñaéc töù thieàn ( töù saéc ñònh ), haønh giaû quaùn chieáu ñeå caét lìa caùc kieát söû ñeå vaøo Tam minh, Luïc thoâng - ñaéc Tam minh hay Luïc thoâng laø ñaéc taâm vaø tueä giaûi thoaùt. Ñaây laø thaønh töïu cuûa coâng phu tu taäp An Ban Thuû Y Ù.

Vôùi noäi dung tu taäp nhö vöøa giôùi thieäu maø Khöông Taêng Hoäi ñeà caäp, An Ban Thuû Y Ù bieåu hieän töông töï phaùp Nieäm hôi thôû vaøo hôi thôû ra giôùi thieäu ôû Töông Öng boä kinh V, Paøli Text society, raát truyeàn thoáng.

- Ñònh nghóa veà Thieàn cuûa Taêng Hoäi :
Khöông Taêng Hoäi vieát : " Thieàn coù nghóa laø loaïi tröø "
( Ibid., tr.108 )

Ñaây laø ñònh nghóa töông töï ñònh nghóa " Thieàn coù nghóa laø boái xaû " cuûa toå sö thieàn, hay thieàn laø ly duïc (cuûa Nikaøya), töø boû (Nikaøya).

Cöù theo quaù trình tu taäp soå, tuøy, chæ, quaùn, hoaøn, tònh ñeå ñi vaøo sô thieàn ñeán töù thieàn vaø quaùn chieáu ñeå ñaéc taâm vaø tueä giaûi thoaùt nhö ñöôïc trình baøy ôû phaàn treân, thì roõ laø haønh giaû ñang ñi theo moät loä trình töø boû, hay loaïi tröø: loaïi tröø caùc caáu ueá cuûa taâm ( nguõ duïc laïc vaø caùc taâm lyù baát thieän ) ; loaïi tröø caùc löï ( taàm, töù ) ; loaïi tröø caùc caûm thoï ñeå taâm hoaøn toaøn laéng tònh ( xaû, nhaát taâm cuûa töù saéc ñònh ) ; böôùc sau cuøng laø rôøi khoûi söï an truù vaøo söï laéng tònh, haønh giaû quaùn chieáu ñeå caét ñöùt caùc kieát söû, laäu hoaëc ( loaïi tröø caùc laäu hoaëc ).

Ñaëc bieät trong phaùp An Ban Thuû Y Ù, Khöông Taêng Hoäi khoâng giôùi thieäu caùc coâng phu ñi vaøo Töù khoâng ñònh; cuõng khoâng giôùi thieäu coâng phu thöïc haønh Töù voâ löôïng taâm töø Töù thieàn saéc ñònh; hay töø Voâ sôû höõu xöù ñònh, ñeå vaøo chaùnh trí giaûi thoaùt ( hay Tam minh, ñaéc töø Dieät thoï töôûng ñònh ). Nhöng noäi dung ñöôïc giôùi thieäu aáy laïi töông ñöông vôùi raát nhieàu kinh maø Theá Toân ñaõ daïy trong Nikaøya: döøng laïi töø Töù saéc ñònh ñeå haønh thieàn quaùn.

Theo noäi dung lôøi töïa, Taêng Hoäi ghi:

" Cö só Traàn Hueä laøm vieäc chuù giaûi vaø thích nghóa, coøn toâi thì giuùp ñôõ baèng caùch gaïn loïc, theâm bôùt choã naøy choã kia. Tuy nhieân nhöõng ñieàu maø ñaïi sö khoâng truyeàn thöøa thì chuùng toâi khoâng daùm töï do theâm thaét. Noùi bao nhieâu cuõng khoâng caïn ñöôïc yù Phaät, vì vaäy chuùng toâi kính môøi caùc baäc hieàn giaû minh trieát cuøng nhau tham cöùu. Heã thaáy coù ñieåm naøo coøn sô soùt, xin vui loøng boå chính ñeå cuøng nhau laøm saùng toû theâm ra thaùnh yù cuûa Phaät." 
( ibid., tr. 112 )

Theo ñoaïn vöøa trích daãn, thì Thieàn ñònh buoåi sô khôûi ôû Laïc Döông cuõng heät vôùi Thieàn ñònh ôû Luy Laâu qua söï hoaèng truyeàn cuûa An Theá Cao vaø Khöông Taêng Hoäi. Rieâng kinh nghieäm cuûa Taêng Hoäi veà phaùt trieån ñònh, tueä thì haàu nhö coù khaùc, nhöng khoâng daùm goùp yù vaøo baûn dòch vaø chuù cuûa An Theá Cao: chính ñaây laø ñieåm chöùng toû trí tueä saùng toû veà Thieàn vaø Kinh nghieäm veà Thieàn cuûa Taêng Hoäi raát saâu vaø raát thöïc khi Taêng Hoäi vieát: " Noùi bao nhieâu cuõng khoâng caïn ñöôïc yù Phaät.", töø ñieåm naày coù theå trieån khai phong phuù hôn veà caùc böôùc thöïc haønh soå, tuøy, chæ, quaùn, hoaøn, tònh maø Taêng Hoäi seõ laøm ôû Luy Laâu vaø ôû Kieán Nghieäp ( Ñoâng Ngoâ ).

- Baøn qua veà caùi Taâm maø Taêng Hoäi ñeà caäp :

Taêng Hoäi vieát:

" Taâm chuùng sanh bò taø nieäm ñi vaøo nhö bieån caû tieáp nhaän nöôùc töø caùc doøng soâng, nhö moät keû ñoùi aên hoaøi maø khoâng no. Taâm chöùa ñaày moïi thöù, khoâng moät phaùp vi teá naøo maø taâm khoâng tieáp nhaän. Hieän töôïng ra vaøo vaø qua laïi cuûa taâm lyù xaåy ra nhö chôùp nhoaùng, khoâng luùc naøo giaùn ñoaïn.

... Taâm aáy thaâm saâu vaø vi dieäu, khoâng chuùt toùc tô hình töôùng caû ñeán Phaïm Thieân, Ñeá Thích vaø caùc Tieân, Thaùnh cuõng khoâng thaáy roõ ñöôïc söï hoùa sinh cuûa caùc haït gioáng aån taøng ôû trong aáy, huoáng hoà laø keû phaøm tuïc...

... trong thôøi gian buùng ngoùn tay, taâm coù theå traûi qua tôùi 960 chuyeån nieäm..."
( Ibid., tr. 107 - 108 )

Trong phaàn khaûo saùt naày, ngöôøi vieát khoâng ñoái chieáu quan ñieåm veà caùi taâm noùi treân vôùi Phaùp töôùng Duy thöùc toâng, bôûi thôøi ñaïi Taêng Hoäi Duy Thöùc chöa ñöôïc thaønh laäp. Ngöôøi vieát cuõng khoâng noã löïc tìm hieåu taâm laø gì, bôûi vì noù laø moät trong boán ñoái töôïng maø tö duy khoâng theå vôùi tôùi nhö lôøi Theá Toân ñaõ daïy.

Lôøi phaùt bieåu cuûa Taêng Hoäi giôùi thieäu caùi taâm heät nhö laø doøng taâm thöùc Bhavanga trong Luaän taïng Pali troâi chaûy maõi töø söï coù maët naày ñeán söï coù maët khaùc; noù laø doøng chaûy cuûa caùc nieäm (hay taâm nieäm) mieân tuïc chaûy, ôû ñoù khoâng coù maët caùc caù theå goïi laø taâm, maø chæ coù caùc nieäm, heät nhö khoâng thaät söï coù doøng nöôùc chaûy, maø chæ coùuø caùc haït nguyeân töû, hay caùc löôïng töû nöôùc. Caùi thaáy naày giuùp haønh giaû khoâng chaáp thuû thaân saéc hay taâm lyù cuûa mình. Khöông Taêng Hoäi haún laø ñaõ döïa vaøo moät taøi lieäu Phaät hoïc naøo aáy ôû Luy Laâu khi baûo trong thôøi gian buùng tay thì ñaõ coù ñeán 960 laàn chuyeån nieäm ( töông töï 960 saùt-na ), bôûi söï vieäc naày raát gioáng vôùi caùi taâm ñöôïc baøn trong Luaän taïng Pali: chæ trong nhaùy maét laø ñaõ coù 15 ñeán 17 saùt na ñi qua, vaø ñaõ coù ñeán hôn 10 nieäm sinh, dieät: ñieàu naày giuùp Thieàn giaû giaùc tænh veà söï thaät cuûa doøng chaûy duyeân sinh, maø khoâng coù maët moät ngaõ töôùng thaân mình hay taâm mình, hoaëc mình naøo ôû ñoù caû. Thaáy roõ ñieàu naày baèng quaùn laø tueä cuûa haønh giaû ñaõ chieáu vaø ñang chieáu toûa: haønh giaû ñang thaät söï an truù vaøo ñònh vaø tueä giaûi thoaùt, hay taâm giaûi thoaùt vaø tueä giaûi thoaùt.

- Phaät giaùo Vieät Nam, qua nhieàu bieán coá thaêng traàm cuûa lòch söû, ñaõ maát ñi haàu heát nhieàu söû lieäu veà lòch söû vaø vaên hoïc Phaät giaùo raát quyù giaù, coù theå noùi laø maát gaàn troïn moät gia taøi Phaät hoïc vaø vaên hoïc Phaät giaùo raát ñoà soä, ñaùng töï haøo - töø khôûi nguyeân cho ñeán Lyù, Traàn vaø cho ñeán caän ñaïi.

- Duø chæ vôùi vaøi söû lieäu nhoû nhoi lieân heä ñeán Maâu Töû trong "Lyù Hoaëc Luaän" vaø Khöông Taêng Hoäi trong lôøi töïa cuûa "An Ban Thuû Y Ù, ta cuõng coù theå hình dung ra ñöôïc neàn Phaät hoïc, vaên hoïc vaø giaùo duïc thôøi aáy cuûa Phaät giaùo Vieät Nam noùi rieâng, vaø cuûa Giao Chæ noùi chung. Khöông Taêng Hoäi ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân ôû Giao Chæ, moà coâi cha meï töø thuôû 10 tuoåi, ñaõ soáng trong nhaø chuøa, höôûng thuï neàn giaùo duïc nhaø chuøa cuûa Luy Laâu vaø ñaõ raát tröôûng thaønh, tröôûng thaønh hôn caû nhöõng Taêng só ñöôïc ñaøo taïo ngaøy nay: ñaõ raát thoâng thaùi Phaïn ngöõ, Haùn ngöõ, noäi ñieån vaø ngoaïi ñieån; ñaõ hoïc vaø haønh raát nghieâm chænh, ñi ñeán nhöõng thaønh töïu raát ñaùng traân troïng; ñaõ ñöôïc caùc nhaø hoïc giaû vaø haønh giaû Trung Quoác, trung taâm Phaät hoïc Laïc Döông kính troïng, tin töôûng, neã vì, vaø ñaõ sang Ñoâng Ngoâ laøm vò khai toå truyeàn baù chaùnh phaùp cho vua, toâi vaø daân chuùng ôû ñaát Kieán Nghieäp. Thaät ñaùng töï haøo!

Phaät giaùo Vieät Nam raát ñaùng töï haøo veà Taêng Hoäi, vaø raát ñaùng töï haøo veà trung taâm Phaät hoïc Luy Laâu ! Giaù maø gia taøi vaên hoaù Phaät giaùo aáy ñöôïc giöõ gìn, traân troïng giöõ gìn vaø phaùt huy, thì haún Vieät Nam vaø Phaät giaùo Vieät Nam ngaøy nay coù bieát bao nhieâu töï haøo!! Giaù maø ñaát nöôùc khoâng bò ngoaïi xaâm caû quaân söï laãn vaên hoaù baûo thuû töø phöông Baéc ngaøy aáy, thì Luy Laâu, Thaêng long thaønh ñaõ laø moät trung taâm Phaät hoïc toûa saùng nhö Trung taâm Nalandaø ôû AÁn Ñoä - ñaõ saûn sinh ra nhöõng ñaïi luaän sö loãi laïc cho theá giôùi.

- Thieàn hoïc Luy Laâu khoâng coøn, vaø neân khoâng coøn, ñöôïc hieåu laø khôûi nguyeân cuûa Thieàn hoïc Vieät Nam, maø laø suoái nguoàn cuûa Thieàn hoïc Vieät Nam. Coù leõ Phaät giaùo Vieät Nam caàn trôû veà coäi nguoàn cuûa Luy Laâu vaø Yeân Töû ñeå tìm thaáy mình vaø baét gaëp laïi nieàm tin vaø töï haøo lòch söû tröôùc khi coù theå môû ra höôùng phaùt trieån cho hieän taïi.