Laø vò Boà Taùt tieâu bieåu cho Trí Tueä, Boà Taùt Vaên Thuø thöôøng ñöôïc mieâu taû vôùi daùng daáp treû trung ngoài kieát giaø treân moät chieác boà ñoaøn baèng hoa sen. Treân tay phaûi cuûa Ngaøi, döông cao leân khoûi ñaàu laø moät löôõi göôm ñang boác löûa -moät bieåu töôïng ñaëc thuø cuûa Boà Taùt Vaên Thuø ñeå phaân bieät vôùi caùc vò Boà Taùt khaùc- mang haøm yù raèng chính löôõi göôm vaøng trí tueä naøy seõ chaët ñöùt taát caû nhöõng xieàng xích troùi buoäc cuûa voâ minh phieàn naõo ñaõ coät chaët con ngöôøi vaøo nhöõng khoå ñau vaø baát haïnh cuûa voøng sinh töû luaân hoài baát taän, ñöa con ngöôøi ñeán trí tueä vieân maõn. Trong khi ñoù, tay traùi cuûa Boà Taùt ñang caàm giöõ cuoán kinh Baùt Nhaõ- trong tö theá nhö ñang oâm aáp vaøo giöõa traùi tim mình suoái nguoàn vaø bieåu tröng cuûa tænh thöùc, giaùc ngoä. Chính vì tính caùch bieåu tröng naøy maø nhöõng nhaân vaät kieät xuaát veà maët trí tueä trong lòch söû Phaät giaùo theá giôùi, cuï theå nhö Boà Taùt Long Thoï vaø ñaëc bieät laø Phaät giaùo Maät Toâng Taây Taïng, ñaõ ñöôïc xem nhö laø nhöõng hoùa thaân cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi, vôùi hai nhaân vaät ñaëc saéc: Vò quaân vöông Phaät töû Trisong Detsen (742-797), ngöôøi goùp coâng ñaàu trong vieäc hoaèng döông Chaùnh phaùp taïi Taây Taïng vôùi vieäc saùng laäp Phaät hoïc vieän Samye vaø Ñaïi sö Toâng Khaùch Ba (1357-1419), ngöôøi saùng laäp toâng phaùi Muõ Vaøng (Geluk) cuûa Phaät giaùo Taây Taïng maø Ñöùc Ñaït Lai Laït Ma ñôøi thöù 14 hieän nay laø keû truyeàn thöøa. Trong töï truyeän cuûa Ñaïi sö Toâng Khaùch Ba coù keå laïi caâu chuyeän thaân phuï cuûa Ngaøi trong moät giaác mô ñaõ thaáy moät nhaø sö treû töø Nguõ Ñaøi Sôn - nôi truï tích cuûa Boà Taùt Vaên Thuø- tìm ñeán vôùi oâng, tröôùc khi Ngaøi chaøo ñôøi, nhö laø moät ñieàm baùo tröôùc raèng Toân giaû Toâng Khaùch Ba seõ laø moät nhaø hoïc giaû vó ñaïi khoâng phaûi chæ rieâng ñoái vôùi Phaät giaùo Taây Taïng maø laø caû Phaät giaùo theá giôùi noùi chung. (1)

1. Boà Taùt Vaên Thuø, Ngöôøi Taïo Döïng Vöông Quoác Nepal.

Theo Benoytosh Bhattachary (2) , Boà Taùt Vaên Thuø laø moät nhaân vaät xuaát chuùng, ngöôøi ñaõ mang aùnh saùng vaên minh cuûa Trung quoác ñeán cho vöông quoác Nepal vaø do ñoù Ngaøi ñaõ ñöôïc toân suøng kính ngöôõng taïi ñaây. Nguoàn taøi lieäu chính maø Bhattachary döïa vaøo laø truyeàn thuyeát Svayambhu Purana, keå laïi raèng Boà taùt Vaên Thuø ñaõ ñeán töø Trung quoác vaø chính laø ngöôøi taïo döïng neân vöông quoác Nepal, luùc baáy giôø chæ bao goàm khu vöïc chung quanh thung luûng Kathmandu, baèng caùch laøm khoâ caïn hoà nöôùc ñaõ phuû leân thung luûng naøy tröôùc ñaây. Theo truyeàn thuyeát naøy thì Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi ñang cuøng moät soá moân ñeä truù nguï treân ngoïn nuùi Pancasirsa (Nguõ Ñaøi) cuûa Trung Quoác, do thaàn thoâng maø bieát ñöôïc raèng coù moät vò Phaät hieäu "Töï Taïi" Adibudha hieän ñang ra ñôøi vaø hoaèng hoaù treân moät ngoïn ñoài naèm keá caän hoà Kali cuûa xöù Nepal. Boà Taùt Vaên Thuø lieàn voäi vaøng daãn moân ñoà ñeán Nepal ñeå ñaûnh leã Ngaøi, nhöng khi ñeán nôi, Boà taùt khaùm phaù ra raèng ngoïn ñoài naøy khoâng ai coù theå ñeán ñöôïc vì bò bao boïc chung quanh bôûi moät hoà nöôùc ñaõ bò nhieãm ñoäc bôûi Long vöông. Ngaøi lieàn duøng thaàn löïc cuûa löôõi kieám mang theo caét chia thung luõng ra laøm saùu maûnh, ñoàng thôøi xeû nuùi cho nöôùc thoaùt ra laøm khoâ caïn hoà nöôùc naøy ngay laäp töùc. Cuøng moät luùc Ngaøi cuõng ñaõ duøng thaàn thoâng ñaøo neân moät chieác hoà khaùc ñeå cho Long vöông cuûa hoà Kali coù nôi truù aån. Xong xuoâi Ngaøi döïng leân moät ngoâi töï vieän thôø phöôïng Phaät Adibudha ôû treân ñoài naøy, (ngaøy nay laø ñoài Svayabhunath) coøn mình thì löu truù caïnh ñoù. Hieän nay treân ñoài Svayabhunath cuûa xöù Nepal vaãn coøn löu daáu ngoâi coå thaùp thôø Phaät Adibudha vaø caùch ñoù khoâng xa laø Thaùnh ñieän thôø Ñöùc Vaên Thuø Sö Lôïi. Sau khi hoaøn taát xong moïi vieäc, Ngaøi ñaõ ñeå cho moät moân ñeä ôû laïi laøm vua cuûa vöông quoác taân laäp Nepal, coøn mình thì trôû veà Trung Quoác truùt boû xaùc phaøm, löu laïi nhuïc thaân, trôû thaønh moät vò Boà Taùt thaùnh hoùa.

Laø moät truyeàn thuyeát dó nhieân khoù ñaûm baûo ñöôïc tính xaùc thöïc, hôn theá nöõa, truyeàn thuyeát Svayambhu Purana maø Bhattachary döïa vaøo ñeå xaùc ñònh nguoàn goác cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi cuõng chæ môùi xuaát hieän gaàn ñaây, sôùm nhaát laø vaøo khoaûng theá kyû thöù 16, neân khoâng theå laø moät nguoàn taøi lieäu ñaùng tin caäy veà xuaát xöù cuûa Boà taùt Vaên Thuø, vì nhö ta bieát, Boà Taùt Vaên Thuø ñaõ xuaát hieän khaù sôùm trong caùc kinh saùch Ñaïi Thöøa. Giaû thuyeát veà nguoàn goác naøy cuõng khoâng ñöôïc xaây döïng treân moät cô sôû vöõng chaéc vì theo hoïc giaû John Brough (3), phaàn lôùn truyeàn thuyeát lieân quan ñeán vöông quoác Nepal ñeàu xuaát phaùt töø nöôùc Vu Ñieàn (Khotan) vaø ñaõ ñöôïc ngöôøi Taây Taïng sau naøy truyeàn vaøo Nepal vaøo khoaûng theá kyû thöù 10 CE. Brough ñaõ ñöa ra moät soá chi tieát cho thaáy truyeàn thuyeát lieân quan ñeán vieäc laäp quoác cuûa xöù Vu Ñieàn cuõng coù nhöõng ñieåm töông ñoàng vaø hieän höõu song haønh vôùi truyeàn thuyeát lieân quan ñeán vieäc taïo döïng xöù Nepal, trong ñoù coù hai chi tieát raát gioáng nhau: Thöù nhaát, xöù Vu Ñieàn cuõng ñöôïc taïo döïng neân do vieäc laøm khoâ caïn moät hoà nöôùc. Truyeàn thuyeát Gosrnga Vyakarana keå laïi raèng "Ñöùc Boån Sö Thích Ca Maâu Ni khi ñi ñeán ñoài Gosrnga, Ngaøi troâng thaáy hoà nöôùc lieàn baûo hai ñeä töû laø Ngaøi Xaù Lôïi Phaát vaø Ña vaên thieân haõy laøm cho thaáy bieân giôùi cuûa ñaát lieàn. Vaâng lôøi Phaät, hai vò Thaùnh taêng naøy ñaõ duøng thieàn tröôïng vaø giôùi ñao laøm khoâ caïn hoà nöôùc ñoàng thôøi chuyeån toaøn boä hoà nöôùc vaø caùc sinh vaät ñang sinh soáng trong ñoù ñeán moät caùi hoà keá caän. Thöù hai, Ñöùc Vaên Thuø Sö Lôïi ñaõ ban aân suûng ñaëc bieät nhaèm baûo hoä moät khu vöïc ôû treân ñoài Gosrnga maø taïi ñòa ñieåm naøy veà sau moät tu vieän Phaät giaùo ñaõ ñöôïc xaây döïng leân. Gosrnga laø moät trung taâm Phaät giaùo quan troïng ñaàu tieân cuûa xöù Vu Ñieàn cuõng gioáng nhö ngoïn ñoài Svayambhu cuûa thung luûng Kathmandu (Nepal). Theo Brough, nguoàn goác lai lòch cuûa nhöõng truyeàn thuyeát naøy chính ra laø ñöôïc xuaát phaùt töø Vu Ñieàn hôn laø Nepal vì ngay caû trong truyeàn thuyeát Svayambhu Purana cuõng ñaõ neâu leân raèng Gosrnga laø teân ban ñaàu cuûa ñoài Svayambhu. Sôû dó coù söï chuyeån ñoåi nhöõng truyeàn thuyeát naøy töø Vu Ñieàn sang Nepal laø vì vaên töï coå cuûa Taây Taïng goïi xöù Vu Ñieàn laø Li-Yul, nhöng sau naøy khi xöù Vu Ñieàn bò xoaù teân khoâng coøn laø moät vöông quoác ñoäc laäp nöõa, ngöôøi Taây Taïng coù theå ñaõ khoâng coøn bieát chaéc chaén vò trí cuûa xöù Vu Ñieàn naèm ôû ñaâu. Theá neân vaøo thôøi ñieåm maø kinh ñieån Taïng ngöõ ñöôïc keát taäp (Kanjur), Li-Yul ñaõ ñöôïc gaùn cho laø Nepal, chính vì vaäy maø nhöõng truyeàn thuyeát lieân quan ñeán xöù Li-Yul cuõ, (Vu Ñieàn) ñaõ trôû neân gaén boù vôùi Li-Yul môùi (Nepal) vaø ngöôøi Nepal sau naøy ñaõ xem nhöõng truyeàn thuyeát naøy laø cuûa chính hoï.

Nhö vaäy, moät caùch toùm taét, giaû thuyeát cho raèng Boà Taùt Vaên Thuø laø ngöôøi ñeán töø Trung Quoác vaø ñaõ taïo döïng neân xöù Nepal, ñaõ khoâng phuø hôïp caû veà maët lòch söû cuõng nhö tính luaän lyù.

2. Boà Taùt Vaên Thuø vaø Nhaïc Thaàn (Caøn Thaùt Baø) Pancasikha:

Trong khi ñoù moät nhaø hoïc giaû Phaùp, Marcelle Lalou, cho raèng ñaõ coù nhöõng moái töông quan maät thieát giöõa Boà Taùt Vaên Thuø vaø danh hieäu cuûa moät Caøn Thaùt Baø -nhaø nhaïc thaàn cuûa caùc cung trôøi - Pancasikha, thöôøng ñöôïc ñeà caäp ñeán trong caùc kinh taïng caû Pali laãn Sanskrit. Hoïc giaû Lalou laäp luaän raèng moät trong nhöõng quan heä naøy laø yù nghóa töông ñöông giöõa danh hieäu Pancasikha vaø moät töø thænh thoaûng ñöôïc duøng khi mieâu taû söï xuaát hieän cuûa Boà Taùt Vaên Thuø: Pancaciraka. Pancaciraka coù nghóa laø "ngöôøi coù maùi toùc keát thaønh naêm buùi", trong khi ñoù Pancasikha coù nghóa laø "Naêm Choøm" maø theo ngaøi Phaät Hoä thì danh hieäu naøy lieân heä ñeán moät kieåu buùi toùc naêm choøm raát thònh haønh cuûa giôùi treû thôøi xöa.

Moät laõnh vöïc khaùc coù moái töông quan giöõa Boà Taùt Vaên Thuø vaø Pancasikha theo Lalou, laø phaåm chaát cuûa thanh aâm gioïng noùi vaø taøi bieän thuyeát. Vaên Thuø Sö Lôïi ñöôïc bieát laø vò Boà taùt coù bieän taøi voâ ngaïi vaø thöôøng ñöôïc mieâu taû laø ngöôøi coù gioïng noùi ñaëc bieät eâm dòu, ngoït ngaøo, theá neân Ngaøi coøn mang moät danh hieäu khaùc laø Dieäu AÂm (Manjughosa hay Manjusvara) vaø ñöôïc coi laø "Vò Chuû Teå cuûa Thuyeát Giaûng" (Vadiraja hoaëc Vagisvara). Trong khi ñoù, Pancasikha laø moät Caøn Thaùt Baø vôùi bieät taøi ca haùt, ñöông nhieân laø phaûi coù moät gioïng noùi heát söùc quyeán ruõ, eâm dòu. Kinh Sakkapanha ñaõ neâu roõ bieät taøi naøy cuûa Pancasikha: Vò Phaïm thieân Ñeá Thích, chuû cuûa Cung Trôøi thöù ba möôi ba muoán ñöôïc thænh giaùo Ñöùc Theá Toân nhöng ngaïi nguøng khoâng bieát Phaät coù coù saün saøng ñeå tieáp xuùc hay khoâng neân ñaõ nhôø Pacasikha laøm trung gian vôùi hy voïng laø vôùi taøi ca haùt cuûa vò Nhaïc thaàn naøy seõ taïo ra moät baàu khí thuaän lôïi. Trong Kinh Sakkapana, Ñöùc Theá Toân ñaõ taùn thaùn taøi ngheä cuûa vò Caøn thaùt baø naøy nhö sau:

"AÂm thanh tieáng ñaøn cuûa oâng hoaø hôïp thaät tuyeät dieäu vôùi lôøi ca, oâng Pacasikha! Cuõng vaäy, lôøi ca cuûa oâng raát hoaø hôïp vôùi tieáng ñaøn. Laïi nöõa oâng Pacasikha, thanh aâm cuûa tieáng ñaøn khoâng aùt cheá gioïng ca cuûa oâng cuõng nhö thanh aâm cuûa gòong ca khoâng heà aùt cheá tieáng ñaøn."(4)

Neân nhôù raèng Ñöùc Theá Toân luùc chöa xuaát gia laø moät vò Hoaøng töû taøi hoa vaø raát ñöôïc cöng chieàu. Cung ñieän cuûa Ngaøi vì theá laø nôi taäp trung taát caû nhöõng nhaïc só vaø ca só taøi ba nhaát cuûa vöông quoác CaTyø La Veä ñöông thôøi neân trình ñoä thöôûng ngoaïn aâm nhaïc cuûa Ngaøi laø cuûa moät ngöôøi hieåu bieát, coù kieán thöùc veà ngheä thuaät thaåm aâm.

Moái töông quan thöù ba giöõa Boà Taùt Vaên Thuø vaø Pancasikha laø söï treû trung. Pancasikha laø vò Nhaïc Thaàn soáng ôû thieân cung, "nôi hoa xuaân khoâng heà taøn" vaø caùi giaø khoâng heà coù maët. Bieåu töôïng chính cuûa vò Thieân vöông naøy laø söï töôi treû cuøng vôùi dung maïo phong löu tuaán tuù. Neùt töôi treû cuõng laø moät bieåu hieäu cuûa Boà Taùt Vaên Thuø khi moät trong nhöõng ñaëc tính moâ taû veà Ngaøi laø kumarabhuta bao haøm hai yù nghóa, treû trung vaø laø hoaøng töû. Theá neân theo Lalou, tính caùch phoå thoâng chung cuûa hai nhaân vaät naøy ñeàu ñöôïc baét nguoàn töø moät huyeàn thoaïi laø caùc vò thaàn tieân, caùc Thieân vöông khoâng bao giôø giaø. Ñieàu naøy coù theå ñuùng vôùi nhaân vaät Pancasikha, tuy nhieân yeáu toá treû trung - kumarabhuta- khoâng phaûi laø ñaëc tính chính yeáu cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi, nhö sau naøy, ñaëc bieät laø döôùi thôøi Ñöôøng cuûa Trung Quoác, Boà Taùt thöôøng ñöôïc moâ taû laø ñaõ xuaát hieän nhö moät oâng giaø hoaëc ñoâi khi nhö moät ngöôøi aên xin.

Cuoái cuøng, caû Boà Taùt Vaên Thuø cuõng nhö Pancasikha ñeàu ñoùng vai troø cuûa moät ngöôøi giôùi thieäu, neâu caâu hoûi môû ñaàu ñeå chuaån bò cho moät thôøi phaùp quan troïng cuûa Ñöùc Theá Toân. Kinh Ñieån Toân (Mahagovinda) trong boä Tröôøng A Haøm keå laïi, luùc Phaät ñang ôû nuùi Linh Thöùu thì vò Nhaïc thaàn Pancasikha - töùc Baùt-giaù-Döïc - ñaõ hieän ñeán vôùi Phaät vaø töôøng trình cuøng Ngaøi nhöõng gì maø oâng ta ñaõ ñöôïc chöùng kieán taïi cung trôøi Ñao Lôïi tröôùc ñaây (5). Tích truyeän naøy cuõng ñaõ ñöôïc keå laïi trong boä Ñaïi Söï (Mahavastu) maø trong ñoù ôû phaàn cuoái, Pancasikha ñaõ ñoùng vai troø cuûa ngöôøi giôùi thieäu chöông trình, gioáng nhö vai troø cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi trong caùc kinh ñieån Ñaïi Thöøa.

Döïa treân nhöõng moái töông quan gaàn guõi veà danh hieäu, hình töôùng, phaåm chaát vaø vai troø cuûa hai ngöôøi, phaûi chaêng hình aûnh cuûa nhaân vaät Pancasikha chính laø hình aûnh cuûa Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi ôû buoåi sô khai? Hoïc giaû David Snellgrove ñaõ ñöa ra giaû thuyeát nhö vaäy vaø cho raèng Pancasikha luùc ban ñaàu ñöôïc goïi laø Pancasikha Manjughosa, trong ñoù Manjughosa (Dieäu AÂm) laø thuoäc tính neâu baät phaåm chaát veà gioïng noùi cuûa Pancasikha. Cuõng theo Snellgrove, sau naøy danh hieäu treân ñaõ ñöôïc ñaûo ngöôïc vò trí thaønh Manjughosa Pancasikha trong ñoù Pancasikha trôû thaønh thuoäc tính cuûa nhaân vaät Manjughosa vaø Manjughosa khoâng ai khaùc hôn chính laø danh hieäu nguyeân thuûy cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi.

Tuy nhieân caû Lalou laãn Snellgrove ñaõ khoâng neâu ra ñöôïc moät kinh saùch naøo ñeå daãn chöùng cho laäp luaän cuûa mình cho thaáy raèng coù söï quan heä giöõa Manjughosa vaø Nhaïc thaàn Pancasikha. Moái lieân heä naøy hoaøn toaøn khoâng thaáy xuaát hieän trong kinh taïng Pali, duy chæ coù moät phaåm trong Kinh Tröôøng A Haøm khi ñeà caäp ñeán moät ñænh nuùi cuûa daõy Hi Maõ Laïp Sôn, Ghandhamadana, coù mieâu taû: "Dieäu AÂm (Manjughosa), vua cuûa caùc Caøn-thaùt-baø, bao quanh bôûi 500 vò Caøn thaùt baø, truï xöù ôû ñoù." Theá nhöng, phaåm kinh naøy chæ coù baûn dòch baèng tieáng Trung quoác laø coøn toàn taïi, theá neân teân Dieäu AÂm coù theå ñaõ ñöôïc dieãn dòch ra theo ngoân ngöõ Trung quoác vaø chöa chaéc laø ñaõ ñuùng vôùi nguyeân vaên Phaïn ngöõ. Hôn theá nöõa, danh töø pancasikha maø Ngaøi Phaät Hoä cho raèng coù yù nghóa laø naêm buùi toùc, trong Phaïn ngöõ coøn coù moät yù nghóa khaùc laø naêm ñænh nuùi, hay naêm ngoïn nuùi, seõ ñöôïc noùi ñeán trong phaàn tieáp theo sau ñaây.

3. Nuùi Ghandhamadana, Truù Xöù cuûa Boà Taùt

Trong phaåm kinh Tröôøng A Haøm nhö ñaõ daãn chöùng ôû treân coù ñeà caäp ñeán ngoïn nuùi Ghandamadana nhö laø nôi truù xöù cuûa vua Caøn-thaùt-baø Dieäu AÂm. Ghandhamadana laø moät phaàn cuûa daõy Hy Maõ Laïp Sôn bao quanh hoà nöôùc Anavatapa noåi tieáng, vì laø nôi phaùt tích caùc doøng soâng quan troïng cuûa AÁn Ñoä: Haèng haø, AÁn haø vaø Oxus, thöôøng ñöôïc noùi ñeán trong kinh ñieån truyeàn thoáng Phaät giaùo. Trong phaàn chuù giaûi phaåm Töï Thuyeát (Udana) cuûa Tieåu Boä Kinh, hoà nöôùc vaø nhöõng daûy nuùi bao quanh naøy ñaõ ñöôïc chi tieát hoaù nhö sau:

Hoà Anavatapa ñöôïc bao quanh bôûi naêm ngoïn nuùi laø Sudarsana, Citra, Kala, Ghandhamadana, vaø Kailasa.(6)

Nhö vaäy Gandhamadana laø teân cuûa moät trong naêm ngoïn nuùi - maø Phaïn ngöõ goïi laø pancasikha hay pancasirsa. Theá neân, coù theå ñaõ coù moái lieân heä giöõa danh töø pancasikha (ñænh nuùi) vôùi ñòa phöông nôi truù xöù cuûa vò vua Caøn-thaùt-baø. Vò Nhaïc thaàn cai quaûn caùc Caøn thaùt baø naøy ñaõ laáy teân ñòa phöông nôi mình cö nguï laøm danh hieäu cho chính mình, Pancasikkha. Trong truyeàn thoáng AÁn Ñoä, ngöôøi ta cuõng thaáy raèng Hy Maõ Laïp Sôn ñöôïc moâ taû nhö laø truù xöù cuûa caùc Caøn-thaùt-baø vaø vò Nhaïc thaàn Pancasika ñaõ thöôøng xuyeân lui tôùi choán naøy. Chuyeän tieàn thaân cuûa Boà Taùt Vaên Thuø (Manjari Jataka) trong boä Ñaïi Söï coù keå laïi raèng vò Nhaïc thaàn naøy ñaõ töøng ñeán thaêm vieáng vò sôn thaàn cai quaûn Hi Maõ Laïp Sôn ñeå thuyeát phuïc oâng ta phaùt khôûi loøng khoan dung roäng löôïng, vaø trong boä Khoång Töôùc Minh Vöông kinh (Mahamayuri) cuõng neâu roõ raèng truù xöù cuûa Pancasikha laø vuøng Keá Taân (Kashmir), phía Taây Baéc cuûa daõy Hi Maõ Laïp Sôn keá caän vôùi naêm ngoïn nuùi bao quanh hoà nöôùc Anavatapa noåi tieáng.

Boà Taùt Vaên Thuø ñoàng thôøi cuõng coù quan heä maät thieát vôùi ngoïn nuùi Ghandhamana. Trong boä kinh ngaén, "Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi Nhaäp Nieát Baøn", Boà Taùt ñaõ ñöôïc moâ taû laø ñaõ töøng ñeán thaêm vieáng daûy Hi Maõ Laïp Sôn ñeå chuyeån hoaù 500 vò ñòa tieân cö truù taïi ñaây trôû veà vôùi Phaät giaùo. Vaø sau ñoù, cuõng trong boä kinh naøy ñaõ moâ taû caûnh Boà Taùt nhaäp Nieát baøn, khi duøng löûa tam muoäi töï thieâu ñoát xaùc thaân cuûa mình. Xaù lôïi cuûa Ngaøi ñöôïc ñöa veà ñænh nuùi Höông Sôn, nôi maø voâ soá löôïng caùc Thieân, Long, quûy thaàn seõ tuï taäp ñeán ñeå laøm leã toân kính Ngaøi. Nuùi Höông Sôn naøy ñaõ ñöôïc nhaø hoïc giaû Phaùp Lamotte xaùc ñònh laø Gandhamadana, "ngoïn nuùi toûa thôm muøi höông baùu". (7)

Khi maø tieáng taêm cuûa Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi ngaøy caøng phoå bieán trong ñaïi chuùng, teân tuoåi cuûa Ngaøi thöôøng ñöôïc gaén lieàn vôùi nhöõng danh sôn trong caùc quoác gia Phaät giaùo, cuï theå nhö Gosrnga cuûa xöù Vu Ñieàn (Khotan) vaø Nguõ Ñaøi Sôn cuûa Trung Quoác. Caû Gosrnga vaø Nguõ Ñaøi Sôn ñeàu coù hoà nöôùc gaàn keà vaø ñaëc bieät Nguõ Ñaøi Sôn, nhö teân goïi cuûa noù, bao goàm naêm ngoïn nuùi quaàn tuï laïi vôùi nhau, phaàn naøo lieân heä ñeán thuoäc tính pancacira -toùc naêm buùi- cuûa Boà Taùt Vaên Thuø, maø baát cöù nôi naøo coù lieân heä ñeán con soá naêm ñeàu coù theå ñöôïc coi nhö laø nôi truù xöù thích hôïp cuûa Boà Taùt. Trong tinh thaàn naøy, Nguõ Ñaøi Sôn laø nôi truï tích lyù töôûng cuûa Boà Taùt Vaên Thuø vì phaàn naøo lieân heä ñeán vuøng naêm nuùi trong ñoù coù ngoïn Ghandhamadana noåi tieáng.

Nguõ Ñaøi Sôn thuoäc ñòa phaän tænh Sôn Taây, sôû dó ñöoïc goïi laø Nguõ Ñaøi vì coù naêm ngoïn nuùi cao quaây quaàn laïi vôùi nhau laø Ñoâng ñaøi, Taây ñaøi, Nam ñaøi, Baéc ñaøi vaø Trung öông ñaøi, phong caûnh raát thanh tuù vôùi hoà nöôùc lung linh, nhöõng doøng soâng trong veo uoán khuùc, vaø nhöõng caûnh quan thieân nhieân kyø thuù nhö nhöõng böùc tranh thuûy maëc, neân töø laâu ñöôïc coi laø choán boàng lai tieân caûnh, truù xöù cuûa nhöõng vò Tieân theo truyeàn thuyeát Trung Hoa. Sôû dó Nguõ Ñaøi Sôn ñöôïc xem laø nôi truï tích cuûa Boà Taùt Vaên Thuø vì kinh Hoa Nghieâm coù noùi raèng: Ngaøi Vaên Thuø Boà Taùt truï ôû nuùi Thanh Löông phía Ñoâng Baéc vaø hieän ñang thuyeát phaùp cho chö Boà Taùt nghe. Nuùi Thanh Löong sau naøy ñöôïc aùm chæ laø nuùi Nguõ Ñaøi, cho neân nuùi Nguõ Ñaøi cuõng ñöôïc goïi laø nuùi Thanh Löông maø theo tin töôûng cuûa Phaät töû, trong nuùi naøy hieän coù Ñöùc Vaên Thuø thuyeát phaùp cho haøng vaïn Boà Taùt nghe. Nuùi Nguõ Ñaøi töø ñôøi Tuøy ñaõ ñöôïc coi nhö laø coõi Tònh Ñoä cuûa Boà Taùt Vaên Thuø vaø ñeán giöõa ñôøi Ñöôøng, töùc laø vaøo cuoái theá kyû thöù baûy, thì ñaõ trôû thaønh moät trung taâm tín ngöôõng lôùn, moät ñòa ñieåm haønh höông coù taàm voùc quoác teá. (8)

Ñaõ coù raát nhieàu truyeàn thuyeát cuõng nhö Kinh saùch coøn löu truyeàn laïi noùi raèng Boà Taùt Vaên Thuø ñaõ nhieàu laàn hoaù hieän ra taïi Nguõ Ñaøi Sôn cho nhöõng ai coù taâm thaønh haønh höông ñeán ñaây ñeå tìm caàu Ngaøi. Noåi tieáng nhaát laø chuyeän ñaïi sö Phaät Hoä, ngöôøi nöôùc Keá Taân (Kashmir), ñaõ haønh höông ñeán Nguõ Ñaøi Sôn vaøo naêm 676 chæ vôùi moät hy voïng duy nhaát laø ñöôïc nhìn thaáy Boà Taùt Vaên Thuø xuaát hieän. Khi ñeán nôi Sö ñaõ phuû phuïc naêm voùc xuoáng ñaát vaø khaán caàu Boà Taùt. Sau khi ñaûnh leã xong ñöùng daäy thiø ngaøi Phaät Hoä thaáy moät laõo tröôïng ñang ñi laïi höôùng miønh. Ngöôøi naøy hoûi Sö laø coù mang theo mình thaàn chuù Buddhosnisavijaya hay khoâng, maø theo oâng laõo thì chæ coù thaàn chuù naøy môùi coù naêng löïc giaûi tröø ngöôøi Phaät töû Trung Quoác ra khoûi nhöõng caùm doã ma quyû. Sö Phaät Hoä thuù nhaän raèng mình ñaõ khoâng mang theo thaàn chuù naøy vaø ñöôïc oâng giaø khuyeán caùo laø phaûi quay trôû veà AÁn Ñoä thænh thaàn chuù naøy roài khi trôû laïi ñaây chaéc chaén seõ ñöôïc gaëp Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi. Taâm traøn ñaày haân hoan, sö Phaät Hoä kính caån cuùi ñaàu caûm taï lôøi chæ daãn vaø khi ngöõng leân thì oâng giaø ñaõ bieán maát! Sö quay trôû veà AÁn Ñoä vaø khi trôû laïi Nguõ Ñaøi Sôn cuøng vôùi thaàn chuù, Ngaøi ñaõ gaëp Boà taùt Vaên Thuø moät laàn nöõa vaø laàn naøy Boà Taùt ñaõ höôùng daãn ngaøi Phaät Hoä tham quan Nguõ Ñaøi Sôn cuõng nhö cho bieát nhöõng bí maät aån taøng ôû ñaây.

Moät caâu chuyeän khaùc cuõng khoâng keùm quan troïng vì ñaõ daãn ñeán vieäc xaây döïng moät ngoâi ñaïo traøng trang nghieâm vó ñaïi nhaát taïi Nguõ Ñaøi Sôn, Kim Caùc töï. Chuyeän keå raèng Thieàn sö Ñaïo Nhaát, moät cao taêng noåi tieáng ñôøi Ñöôøng, cho raèng mình vì thieáu phöôùc duyeân neân môùi sinh ra vaøo thôøi maït phaùp, may ra chæ ñeán Nguõ Ñaøi Sôn môùi coù theå thaáy ñöôïc söï hoùa hieän cuûa Boà Taùt. Trong nieàm tin thaønh nhö theá, Sö ñaõ thöïc hieän moät chuyeán haønh höông thaêm vieáng thaùnh ñòa cuûa Ngaøi vaøo naêm 736 cuøng vôùi moät taêng só ñoàng haønh. Treân con ñöôøng leân nuùi boãng döng Sö troâng thaáy moät laõo taêng cöôõi treân mình moät con voi traéng xuaát hieän ôû höôùng ñoái dieän. Sau khi hai beân cung kính vaùi chaøo nhau, vò laõo taêng naøy cho bieát laø oâng ta ñaõ hieåu roõ lai lòch cuøng taâm nguyeän cuûa Ñaïo Nhaát vaø höùa heïn raèng neáu Sö trôû laïi vaøo ngaøy hoâm sau thì coù theå gaëp ñöôïc Boà Taùt Vaên Thuø. Sö Ñaïo Nhaát voâ cuøng caûm ôn haûo yù cuûa vò laõo taêng, chöa kòp hoûi han theâm thì vò laõo taêng naøy boãng döng bieán maát nhö moät laøn gioù, ñeå laïi trong khoâng gian moät muøi höông thoang thoaûng. Sö quaù ñoåi vui möøng vaø suoát ñeâm nghæ laïi taïi chuøa Thanh Löông, trung taâm cuûa nuùi Nguõ Ñaøi, Sö cöù traèn troïc maõi mong cho trôøi mau saùng ñeå coù theå dieän kieán vaø ñaûnh leã Boà Taùt. Saùng hoâm sau vaøo luùc tinh mô, Sö ñaõ voäi thöùc daäy moät mình nhaém höôùng Taây leân nuùi. Trong laøn gioù laïnh cuûa buoåi sôùm mai, Sö boãng thaáy treân khoâng hieän ra moät ngoâi coå thaùp toaû ra nhöõng aùnh saùng röc rôõ. Tieáp tuïc haønh trình, Sö moät laàn nöõa gaëp laïi vò laõo taêng cöôõi con voi traéng cuûa ngaøy hoâm tröôùc. Vò Taêng khuyeán khích Sö cöù neân tieáp tuïc vaø khi ñi theâm moät ñoãi ñöôøng nöõa, Sö ngaïc nhieân thaáy moät nhoùm ñoâng taêng chuùng ñang tuï taäp thoï trai taïi moät ngoâi phaïn ñöôøng. Töï nhaéc nhôû mình raèng muïc ñích chính laø gaëp gôõ Boà Taùt Vaên Thuø, Sö thaáy mình khoâng neân naán naù laïi choã naøy maø tieáp tuïc daán böôùc vaø roài baát chôït tröôùc maët Sö moät ñoàng töû traïc chöøng 13, 14 tuoåi xuaát hieän, töï xöng laø Thieän Taøi Ñoàng Töû, chuùc möøng Sö: "Chaøo taêng só, Ngaøi ñaõ böôùc ñeán ngöôõng cuûa cuûa Kim Caùc Töï". Sö theo chaân vò ñoàng töû naøy khoaûng chöøng vaøi ba traêm böôùc veà höôùng Taây Baéc, ñi qua moät caây caàu thì böôùc chaân vaøo moät daõy dinh thöï huøng vó trang nghieâm cuûa tu vieän, taát caû ñeàu baèng vaøng, ôû ñoù Sö gaëp laïi vò laõo taêng cöôõi con voi traéng. Ñeán ñaây thì khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa, Sö bieát raèng vò laõo taêng naøy chaúng ai khaùc hôn chính laø Boà Taùt Vaên Thuø hoaù hieän! Khoûi noùi chaéc moïi ngöôøi cuõng bieát laø Sö vui möøng ñeán ñoä choaùng vaùng phaûi moät luùc sau môùi hoaøn hoàn tænh laïi. Nhaân cô hoäi naøy Sö ñaõ tham vaán Boà Taùt veà nhöõng khuùc maéc trong Phaät phaùp vaø Ngaøi cuõng ñaõ aân caàn hoûi han veà tình traïng Phaät phaùp ôû queâ höông Sö. Sö Ñaïo Nhaát ñ öôïc môøi thoï thöïc taïi ñaây vaø sau ñoù vò ñoàng töû ñaõ höôùng daãn Sö ñi thaêm vieáng toaøn boä caûnh quan cuûa tu vieän. Töø giaû Boà Taùt Vaên Thuø böôùc ñi chöøng traêm böôùc, Sö ngoaùi ñaàu nhìn laïi, taát caû ñeàu bieán maát!

Sö Ñaïo Nhaát ñaõ ñem taát caû nhöõng ñieàu miønh ñaõ ñöôïc chöùng kieán taâu trình leân cuøng Hoaøng ñeá Huyeàn Toân vaø nhaø vua toû ra ñaõ bò thu huùt bôûi chuyeän linh öùng maàu nhieäm cuûa Boà Taùt Vaên Thuø neân ñaõ uûng hoä cho vieäc khôûi coâng kieán thieát ngoâi Kim Caùc Töï. Ngoâi chuøa vó ñaïi naøy ñöôïc kieán truùc theo moâ hiønh maø Sö Ñaïo Nhaát ñaõ troâng thaáy trong laàn gaëp gôõ Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi, ñöôïc hoaøn taát vaøo cuoái theá kyû thöù 8 do coâng lao cuûa nhaø sö AÁn Ñoä, Baát Khoâng Kim Cöông ñaõ vaän ñoäng Hoaøng Ñeá Ñaïi Toân cung caáp ngaân khoaûn xaây chuøa vaøo naêm 766 CE.

Moät nhaø sö khaùc ngöôøi Nhaät Baûn, Vieân Nhaân (Ennin), cuõng ñaõ haønh höông ñeán Nguõ Ñaøi Sôn vaøo naêm 840 CE. OÂng ñaõ löu laïi ñaây hôn hai thaùng vaø trong nhaät kyù ñaõ ghi laïi nhöõng ñieàu chöùng kieán ñöôïc taïi Nguõ Ñaøi Sôn nhö sau: "Vaøo khoaûng ñaàu hoâm, chuùng toâi, moät nhoùm taêng chuùng khoaûng möôøi ngöôøi ñoät nhieân troâng thaáy treân baàu trôøi höôùng ñoâng cuûa thung luûng xuaát hieän moät caây ñeøn thaàn, aùnh saùng ban ñaàu chæ nhoû côõ chöøng baèng moät caùi bình baùt nhöng sau ñoù lôùn daàn leân baèng caû caùi nhaø. Chuùng toâi quaû thaät laø hoaøn toaøn ruùng ñoäng tröôùc caûnh töôïng naøy, voäi vaõ quyø xuoáng ñaõnh leã vaø nieäm lôùn danh hieäu Boà Taùt Vaên Thuø. Roài thì moät caây ñeøn khaùc laïi hieän ra gaàn chuùng toâi hôn, thoaït tieân côõ baèng moät chieác noùn rôm vaø roài cöù tieáp tuïc lôùn daàn leân. Hai ngoïn ñeøn naøy nhìn töø xa, caùch nhau khoaûng chöøng 100 boä, toûa aùnh saùng raát röïc rôõ cho ñeán khoaûng nöûa ñeâm thì taøn luïi daàn vaø bieán maát."

Trong cuoán hoài kyù naøy, sö Vieân Nhaân cuõng moâ taû laïi nhöõng kieán truùc, ñeàn ñaøi, nhöõng nôi thôø phöôïng ôû treân Nguõ Ñaøi Sôn, keå caû böùc töôïng Boà Taùt Vaên Thuø raát noåi tieáng taïi chuøa Hoa Nghieâm:

"Böùc töôïng Boà Taùt cöôõi treân mình con sö töû lôùn baèng caû moät ngoâi nhaø naêm gian. Con sö töû troâng thaät sieâu nhieân, vó ñaïi vaø soáng ñoäng cöù nhö laø thöïc. Ta coù caûm töôûng nhö laø noù ñang ñi vaø thôû hôi khoùi ra ôû mieäng. Chuùng toâi nhìn noù moät hoài vaø caøng nhìn caøng thaáy noù nhö ñang di chuyeån."

Theo lôøi vò sö truù trì keå laïi cuøng sö Vieân Chaân thì böùc töôïng naøy ñaõ phaûi ñuùc ñeán laàn thöù baûy môùi hoaøn thaønh, taát caû nhöõng laàn tröôùc, laàn naøo cuõng bò hö beå caû. Nghó raèng chaéc coù chuyeän gì khoâng ñuùng, coù theå ñaõ maïo phaïm ñeán Boà Taùt, nhaø ñieâu khaéc chuû trì vieäc ñuùc töôïng thaønh taâm khaán nguyeän cuøng Boà Taùt Vaên Thuø xin Ngaøi hieän ra chæ cho oâng hình aûnh trung thöïc nhaát maø Boà Taùt muoán mieâu taû veà mình. Caâu chuyeän ñuùc töôïng naøy ñaõ ñöôïc Sö Vieân Chaân toùm taét nhö sau: "Sau khi caàu nguyeän, nhaø ñieâu khaéc môû maét ra vaø voâ cuøng kinh ngaïc khi thaáy Boà Taùt Vaên Thuø côõi treân mình con sö töû maøu vaøng xuaát hieän tröôùc maét. Moät khoaûnh khaéc sau ñoù, Boà Taùt bay leân ñaùm maây nguõ saéc vaø maát huùt daàn vaøo khoaûng khoâng. Nhaø ñieâu khaéc voâ cuøng vui möøng vaø caûm kích khi ñöôïc troâng thaáy hình aûnh thöïc söï cuûa Boà taùt nhöng ñoàng thôøi oâng cuõng khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét vì hoái haän khi ñaõ dieãn taû sai laàm veà Boà Taùt töø tröôùc ñeán nay.

Caâu chuyeän naøy mang moät yù nghóa voâ cuøng quan troïng trong lòch söû myõ thuaät Phaät giaùo vì keå töø ñaây trôû veà sau, hình aûnh Boà taùt Vaên Thuø cöôõi sö töû xuaát hieän trong ñaùm maây röïc rôõ ñaõ trôû thaønh moät khuoân maãu cho caùc ngheä nhaân saùng taùc khi mieâu taû veà Boà taùt. Naêm 1975, ngöôøi ta khaùm phaù ra taïi Ñoäng Ñoân Hoaøng moät böùc bích hoïa coù nieân ñaïi vaøo khoaûng theá kyû thöù 10 ñaõ trình baøy Boà Taùt Vaên Thuø vôùi kieåu caùch nhö treân.

Nguõ Ñaøi Sôn nhö ñaõ trình baøy coù quan heä maät thieát vôùi nuùi Thanh Löông ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Kinh Hoa Nghieâm maø ngaøi Phaät Ñaø Baït Ñaø La ñaõ phieân dòch ra Haùn vaên vaøo naêm 418-420 CE. Theá neân khi noùi veà Boà Taùt Vaên Thuø ngöôøi ta khoâng theå khoâng noùi ñeán Hoa Nghieâm toâng, moät toâng phaùi Phaät giaùo Trung quoác raát thònh haønh döôùi ñôøi Ñöôøng. Chính vieäc phoå bieán roäng raõi Kinh Hoa Nghieâm ñaõ goùp phaàn lôùn trong vieäc phaùt trieån tín ngöôõng toân thôø Boà Taùt Vaên Thuø trong ñaïi chuùng, bôûi vì Kinh Hoa Nghieâm, ñaëc bieät laø trong phaåm keát thuùc cuûa boä kinh naøy, ñaõ laøm noåi baät vai troø cuûa Boà taùt nhö laø moät vò thieän trí thöùc vôùi nhöõng lôøi khuyeân thích ñaùng vaø thieát thöïc cho nhöõng keû thieát tha caàu ñaïo, tieâu bieåu laø Thieän Taøi ñoàng töû. Söï aûnh höôûng cuûa toâng Hoa Nghieâm ñoái vôùi tín ngöôõng Vaên Thuø ñaõ ñöôïc Ñaïi sö Phaùp Taïng (643-712 CE), Ñeä tam toå cuûa Hoa Nghieâm toâng moâ taû trong cuoán "Nhöõng Ghi Chuù Veà Truyeàn Thoáng Hoa Nghieâm", ñaõ cheùp laïi moät phaàn lai lòch cuøng nhöõng truyeän tích lieân quan ñeán Nguõ Ñaøi Sôn vaø Boà Taùt Vaên Thuø.

Moät yeáu toá khaùc coù theå cuõng ñaõ goùp phaàn vaøo vieäc cuûng coá tín ngöôõng toân thôø Boà Taùt Vaên Thuø taïi Nguõ Ñaøi Sôn laø moät nieàm tin khaù phoå bieán trong thôøi ñieåm naøy cho raèng theá gian ñang böôùc vaøo giai ñoaïn maït phaùp. Trong thôøi kyø chaùnh phaùp suy taøn, ma vöông taø kieán loäng haønh, ngöôøi ta tin raèng duy nhaát chæ coù Nguõ Ñaøi Sôn, nôi truù xöù cuûa Boà Taùt Vaên Thuø laø coù theå giuùp cho con ngöôøi coù ñöôïc cô hoäi tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi Chaùnh phaùp, vôùi nguoàn maïch giaùc ngoä. Nieàm tin naøy phaàn naøo ñaõ ñöôïc phaûn aûnh trong cuoán nhaät kyù haønh höông cuûa Ñaïi sö Vieân Chaân nhö ñaõ trình baøy ôû treân cuõng nhö trong "Vaên Thuø Sö Lôïi Phaùp Baûo Chaân Ngoân Kinh" do ngaøi Boà Ñeà Löu Chí dòch ra Haùn vaên vaøo naêm 710, coù ñöa ra lôøi tieân ñoaùn cuûa Ñöùc Phaät Thích Ca lieân heä ñeán Nguõ Ñaøi Sôn. Trong cuoán kinh naøy, khi Boà taùt Vajraguhyaka thænh caàu Phaät giaûi thích vieäc gì seõ xaûy ñeán khi Chaùnh phaùp khoâng coøn toàn taïi, Ñöùc Theá Toân ñaõ traû lôøi: "Sau khi Ta nhaäp Nieát baøn roài, trong coõi Nam Thieän Boä Chaâu naøy, ôû veà phía Ñoâng Baéc coù moät quoác ñoä teân laø Ñaïi Trung quoác. ÔÛ ngay trung taâm cuûa quoác ñoä naøy coù moät ngoïn nuùi teân laø Nguõ Ñaøi. Vò Phaùp vöông töû Vaên Thuø Sö Lôïi seõ truï xöù ôû trung taâm cuûa ngoïn nuùi naøy dieãn noùi Chaùnh Phaùp ñeå cöùu ñoä chuùng sanh. Voâ soá Thieân, Long, La Saùt, Phi Nhaân, Ma haàu la giaø cuøng caùc chuùng trôøi ngöôøi vaø quûy thaàn tuï taäp chung quanh Boà Taùt ñeå cuùng döôøng vaø nghe phaùp". Ñöùc Phaät Thích Ca coøn cho bieát theâm, khi Chaùnh Phaùp khoâng coøn toàn taïi, Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi seõ dieãn noùi phaùp töông öùng cho giai ñoaïn naøy.

Nhö vaäy, ñeán cuoái theá kyû thöù Baûy, tín ngöôõng toân thôø Boà Taùt Vaên Thuø ñaõ ñöôïc thieát ñònh vöõng chaéc taïi Trung Quoác vaø Nguõ Ñaøi Sôn, nôi truï tích cuûa Boà taùt ñaõ trôû thaønh moät thaùnh ñòa thieâng lieâng thu huùt khaùch haønh höông ñeán töø khaép nôi treân theá giôùi: Kasmir, AÁn Ñoä, Nhaät Baûn, Nepal, Tích Lan, Taây Taïng,... Taïi ñaây, moät ngoâi ñaïi thaùp cao saùu thöôùc cuõng ñaõ ñöôïc döïng leân trong khuoân vieân cuûa chuøa Ñaïi Thaùp Vieän (Trung Ñaøi) ñeå thôø moät baûo vaät maø ngöôøi ta tin laø toùc cuûa Boà taùt Vaên Thuø, vì theo truyeàn thuyeát ñöôïc keå laïi thì döôùi thôøi Baéc Nguïy, Boà Taùt ñaõ hieän ra moät laàn döôùi daïng moät baø giaø nhaø queâ ngheøo khoù ñeán haønh höông Nguõ Ñaøi Sôn vaø vì khoâng coù gì quyù baùu ñeå cuùng döôøng, baø ñaõ taëng chuøa maùi toùc cuûa mình. Dó nhieân laø taêng chuùng trong chuøa khoâng coù ai hoan hyû ñeå ñoùn nhaän vaät phaåm cuùng döôøng naøy, neáu khoâng noùi laø coøn toû ra raát khinh reû. Baát ngôø baø cuï giaø bay voït leân khoâng vaø hoùa hieän ra thaønh Boà Taùt Vaên Thuø, luùc naøy moïi ngöôøi môùi kinh hoaøng quyø suïp xuoáng laïy vaø sau ñoù kieán taïo leân ngoâi baûo thaùp naøy ñeå thôø di vaät quùy giaù cuûa Boà Taùt maø ngöôøi Trung hoa toân kính goïi laø haéc xaù lôïi. Ngoâi ñaïi thaùp ñaõ ñöôïc truøng tu laïi duôùi thôøi Hoaøng ñeá Thaàn Toân, nhaø Minh (1573-1619).

Ngaøi Baát Khoâng Kim Cöông (AMOGHAVAJRA)
Vaø Söï Nghieäp Phaùt Trieån Tín Ngöôõng Vaên Thuø Sö Lôïi

Khi noùi ñeán tín ngöôõng toân thôø Boà Taùt Vaên Thuø ta khoâng theå khoâng noùi ñeán coâng nghieäp lôùn lao cuûa moät vò ñaïi taêng ñaõ ñöa tín ngöôõng naøy phoå caäp ñeán toaøn theå laõnh thoå Trung quoác, ñoù laø ngaøi Baát Khoâng Kim Cöông. Ngaøi Baát Khoâng ngöôøi nöôùc Tích Lan (Trung Hoa coå goïi laø nöôùc Sö Töû), luùc 15 tuoåi theo ngaøi Kim Cöông Trí ñeán Laïc Döông vaø ñöôïc thoï giôùi ôû ñoù. Trong hai möôi naêm trôøi theo thaày hoïc ñaïo, chuyeân nghieân cöùu veà bí nghóa cuûa Maät giaùo. Sau khi ngaøi Kim Cöông Trí vieân tòch, ngaøi cuøng vôùi sö Haøm Quang theo ñöôøng thuûy trôû veà AÁn Ñoä ñeå tham vaán caùc hoïc giaû cuûa Maät giaùo ñöông thôøi, söu taàm ñöôïc raát nhieàu kinh ñieån cuûa Maät giaùo. Tôùi naêm Thieân Baûo thöù naêm (746), Ngaøi laïi trôû veà Traøng an chuyeân vieäc phieân dòch ñeå hoaèng truyeàn Maät giaùo. Ngaøi tòch naêm Ñaïi Lòch thöù 9 (774) ñôøi vua Ñaïi Toân, thoï 70 tuoåi. Trong khoaûng 30 naêm trôøi, Ngaøi ñöôïc ba ñôøi vua Huyeàn Toân, Tuùc Toân vaø Ñaïi Toân ñeàu troïng ñaõi. Khi Ngaøi maát, vua truyeàn leänh baõi trieàu ba ngaøy ñeå kyû nieäm vaø taëng Ngaøi teân hieäu laø "Ñaïi Bieân Chính Quaûng Trí Baát Khoâng Tam Taïng Ñaïi Hoaø Thöôïng". (9)

Cuøng vôùi La Thaäp, Chaân Ñeá vaø Huyeàn Trang, Ngaøi ñöôïc goïi laø moät trong "Boán nhaø Ñaïi phieân dòch" kinh ñieån cuûa Phaät giaùo Trung Quoác. Ngoaøi vieäc hoaèng truyeàn giaùo lyù Maät toâng, Ñaïi sö Baát Khoâng coøn ñöôïc bieát ñeán qua söï nghieäp xieãn döông tín ngöôõng toân thôø Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi taïi Trung Quoác. Nhöõng vaên baûn lieân quan ñeán coâng nghieäp naøy ñaõ ñöôïc Huyeàn Caûo, moät ñeä töû cuûa Ngaøi, söu taäp laïi trong boä Ñaïi Chính Taân Tu Ñaïi Taïng Kinh, goàm caû nhöõng thö töø trao ñoåi giöõa Ngaøi vaø hai vò Hoaøng ñeá Trung Quoác vaøo khoaûng cuoái theá kyû thöù taùm laø moät nguoàn söû lieäu coù giaù trò trong vieäc nghieân cöùu vieäc phaùt trieån tín ngöôõng toân thôø Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi.

Nhö ñaõ noùi ôû treân, chính Ñaïi sö Baát Khoâng laø ngöôøi chòu traùch nhieäm trong vieäc hoaøn taát coâng trình xaây caát Kim Caùc töï taïi Nguõ Ñaøi Sôn sau khi ñöôïc Ñaïi Toân Hoaøng Ñeá chuaån caáp ngaân saùch vaøo naêm 776. Do ñöôïc vua öu aùi suøng moä maø Ngaøi Baát Khoâng ñaõ thuyeát phuïc ñöôïc vua ban haønh saéc leänh toân Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi nhö laø moät vò Boà Taùt baûo hoä chính trong taát caû caùc chuøa chieàn töï vieän taïi Trung quoác. Trong sôù bieåu daâng leân Hoaøng Ñeá, Baát Khoâng Ñaïi sö ñaõ vieát veà Boà Taùt Vaên Thuø nhö laø "ngöôøi ñang baûo veä, canh giöõ Nguõ Ñaøi Sôn", haøm yù nhaán maïnh ñeán vai troø baûo hoä quoác gia cuûa Boà Taùt. Vaøo naêm 772, cuõng do yeâu caàu cuûa Ngaøi, Ñaïi Toân Hoaøng Ñeá laïi ban haønh theâm moät ñaïo duï khaùc ra leänh cho khaép caùc ngoâi chuøa trong nöôùc ñeàu phaûi thieát laäp theâm moät vieän thôø Ñöùc Vaên Thuø. Taïi nhöõng ñieän thôø naøy, taêng só ñöôïc yeâu caàu tuïng ñoïc nhöõng kinh ñieån caàu "quoác thaùi daân an", Boà Taùt Vaên Thuø nghieåm nhieân ñaõ rôøi khoûi nôi truï tích Nguõ Ñaøi Sôn ñeå trôû thaønh moät vò thaàn baûo hoä quoác gia. Quan nieäm tín ngöôõng ñöùc Vaên Thuø ôû Nguõ Ñaøi Sôn vì theá ñöôïc phoå caäp khaép nôi vaø Nguõ Ñaøi Sôn boãng trôû thaønh moät nôi Linh nghieäm Ñaïo Traøng cuûa toaøn theå quoác daân.

Maëc duø cho ñeán nay caùc nhaø nghieân cöùu Phaät hoïc vaãn chöa coù ñöôïc moät lôøi giaûi ñaùp thoûa ñaùng veà nguoàn goác, xuaát xöù cuûa Boà Taùt Vaên Thuø nhöng moät ñieàu maø khoâng ai coù theå phuû nhaän ñöôïc laø hình aûnh cuûa Ngaøi ñaõ xuaát hieän raát sôùm trong caùc kinh ñieån Phaïn ngöõ, môû ñaàu cho giai ñoaïn höng khôûi cuûa truyeàn thoáng Phaät giaùo Ñaïi Thöøa. Cuï theå nhö saùu trong soá chín boä kinh ñaàu tieân maø Ngaøi Chi Ca Laâu Saám ñaõ phieân dòch ra tieáng Trung quoác vaøo theá kyû thöù 2 CE, nay vaãn coøn toàn taïi, ñeàu coù ñeà caäp ñeán söï hieän dieän cuûa Boà Taùt Vaên Thuø(10) . Ñieàu naøy ñaõ cho thaáy vai troø vaø yù nghóa quan troïng cuûa vò Boà Taùt ñöôïc toân xöng laø Ñaïi Trí, maø vôùi bieän taøi voâ ngaïi thöôøng laø nhaân vaät ñöôïc choïn ñeå ñöùng ra lyù giaûi nhöõng phaïm truø tinh yeáu coát loõi cuûa trieát lyù ñaïo Phaät nhö Taùnh Khoâng, Baát Nhò, Chaân Ñeá,... ñöôïc quaûng dieãn trong caùc kinh ñieån Ñaïi Thöøa. Ñöôïc tuyeân xöng laø Thaùi töû cuûa Ñaáng Phaùp Vöông, Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi coù luùc chính thöùc thay maët Ñöùc Boån Sö dieãn noùi Chaùnh phaùp maø phaùp aâm cuûa Ngaøi vang ñoäng khaép caû tam thieân ñaïi thieân theá giôùi khieán cho taát caû caùc coõi Trôøi, ngöôøi, moïi loaøi chuùng sanh ñeàu ñöôïc thaám nhuaàn möa phaùp, höôûng ñöôïc lôïi laïc. Vai troø naøy cuûa Boà Taùt ñaõ ñöôïc theå hieän noåi baät nhaát trong caùc boä kinh "Vaên Thuø Sö Lôïi Noùi Veà Caûnh Giôùi Baát Tö Nghò cuûa Phaät", Duy Ma Caät vaø Thuû Laêng Nghieâm. Cuõng coù luùc Boà Taùt laïi ñoùng vai troø laøm ngöôøi phaùt ngoân, giôùi thieäu chöông trình, long troïng caûnh baùo cho ñaïi chuùng bieát Ñöùc Theá Toân baét ñaàu thuyeát giaûng moät thôøi phaùp quan troïng nhö trong kinh Phaùp Hoa, hoaëc laø moät vò thieän trí thöùc ñöa ra nhöõng lôøi khuyeân thieát thöïc vaø quyù baùu cho nhöõng haønh giaû ñang xaû thaân caàu Boà Taùt ñaïo nhö trong kinh Hoa Nghieâm. Ta seõ laàn löôït ñieåm qua vai troø cuûa Boà Taùt Vaên Thuø trong caùc boä kinh troïng yeáu naøy cuûa Ñaïi Thöøa.

1. Tuyeân Döông Dieäu Phaùp.

Trong kinh "Vaên Thuø Sö Lôïi Noùi Veà Caûnh Giôùi Baát Tö Nghò cuûa Phaät", chính Ñöùc Theá Toân ñaõ traân troïng giôùi thieäu vôùi ñaïi chuùng bieän taøi voâ ngaïi cuûa Boà Taùt Vaên Thuø vaø yeâu caàu Ngaøi tuyeân döông dieäu phaùp:

"Toâi nghe nhö vaày :

Moät thôøi Ñöùc Phaät ôû taïi vöôøn oâng Caáp Coâ Ñoäc, röøng caây oâng Kyø Ñaø, nöôùc Xaù Veä, cuøng vôùi chuùng ñaïi Tyø kheo laø moät ngaøn vò vaø Boà taùt laø möôøi ngaøn vò, laïi coù chö Thieân töû cuûa Duïc giôùi, chö Thieân töû cuûa Saéc giôùi vaø Thieân töû cuûa trôøi Tònh Cö, cuøng vôùi quyeán thuoäc cuûa hoï nhieàu voâ löôïng traêm ngaøn ñang bao quanh ñeå cuùng döôøng cung kính, nghe Phaät noùi phaùp.

Baáy giôø ñöùc Phaät baûo Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi:

- Naøy ñoàng töû ! Ngöôi coù bieän taøi, kheùo coù theå khai dieãn. Nay ngöôi neân vì ñaïi chuùng Boà taùt tuyeân döông dieäu phaùp." (11)

Tuy laø moät boä kinh ngaén nhöng noäi dung kinh "Vaên Thuø Sö Lôïi Noùi Veà Caûnh Giôùi Baát Tö Nghò cuûa Phaät" haøm chöùa moät yù nghóa voâ cuøng quan troïng: Ñaây laø moät tuyeân ngoân cuûa lyù töôûng Boà Taùt Ñaïo ñöôïc coâng boá bôûi moät vò ñaïi Boà taùt ñaïi bieåu cho trí tueä. Khi Kinh Phaùp Hoa noùi raèng Ñöùc Phaät ra ñôøi vì moät ñaïi söï nhaân duyeân, ñaïi söï nhaân duyeân ñoù laø gì neáu khoâng phaûi laø noãi khoå ñau cuûa taát caû chuùng sanh? Theá neân caûnh giôùi cuûa chö Phaät khoâng theå tìm caàu ôû nhöõng coõi Nieát Baøn tòch tònh hay Tònh Ñoä trang nghieâm maø phaûi chính ôû ngay trong nhöõng noãi phieàn naõo, khoå ñau ñoù:

- "Naøy ñoàng töû ! Phaûi caàu caûnh giôùi chö Phaät ôû ñaâu ?

Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi thöa :

- Baïch Theá toân ! Caûnh giôùi cuûa chö Phaät phaûi caàu ôû trong phieàn naõo cuûa taát caû caùc chuùng sanh. Vì sao vaäy ? Neáu chôn chaùnh hieåu roõ phieàn naõo cuûa chuùng sanh, ñoù chính laø caûnh giôùi cuûa Phaät vaäy. Söï chaùnh hieåu roõ phieàn naõo cuûa chuùng sanh naøy laø caûnh giôùi cuûa Phaät, ñoù chaúng phaûi laø choã sôû haønh cuûa taát caû Thanh vaên, Bích Chi Phaät vaäy."

Cuõng trong boä kinh naøy, moät phaïm truø thaäm thaâm uyeân aùo cuûa trieát lyù ñaïo Phaät -heä tö töôûng Baùt Nhaõ - maø sau naøy Boà taùt Long Thoï duøng laøm cô sôû neàn taûng xaây döïng Trung Quaùn Luaän laø Trieát hoïc Taùnh Khoâng, phaùp moân Baát Nhò cuøng moái töông quan giöõa Nhò Ñeá -Chaân Ñeá vaø Tuïc Ñeá- ñaõ ñöôïc löôõi göôm vaøng trí tueä cuûa Boà Taùt Vaên Thuø chaët tung nhöõng ñaùm maây muø cuûa taø kieán, nghi hoaëc, khi Ngaøi traû lôøi Ñöùc Theá Toân veà yù nghóa cuûa "phaùp sôû truï bình ñaúng cuûa Nhö Lai":

"Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi thöa :

- Baïch Theá toân, taát caû phaøm phu ñoái vôùi trong phaùp khoâng , voâ töôùng, voâ nguyeän, khôûi leân tham saân si, cho neân choã khôûi leân tham saân si cuûa taát caû phaøm phu chính laø phaùp sôû truï bình ñaúng cuûa Nhö Lai.

Ñöùc Phaät baûo :

- Naøy ñoàng töû ! Vôùi caùi khoâng, haù laïi coù phaùp maø noùi ôû trong ñoù coù tham saân si sao ?

Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi thöa :

- Baïch Theá toân, khoâng laø coù neân tham saân si cuõng laø coù.

Ñöùc Phaät noùi :

- Naøy ñoàng töû ! Taïi sao khoâng laø coù ? Laïi vì sao tham saân si laø coù ?

Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi thöa :

- Baïch Theá toân ! Khoâng, vì duøng lôøi noùi (dieãn ñaït) cho neân coù; tham saân si cuõng vì duøng lôøi noùi dieãn ñaït cho neân coù. Nhö ñöùc Phaät noùi vôùi tyø kheo: " Höõu khoâng sanh, khoâng khôûi, voâ taùc, voâ vi, chaúng phaûi caùc phaùp haønh aáy, chaúng phaûi chaúng coù. Neáu laø khoâng coù thì noù phaûi ñoái vôùi phaùp sanh khôûi, taùc vi caùc haønh, thì leõ ñaùng phaûi khoâng xuaát ly. Vì coù cho neân noùi laø khoâng xuaát ly vaäy ". Ñieàu naøy cuõng vaäy, neáu khoâng coù khoâng, thì ñoái vôùi tham saân si khoâng coù söï xuaát ly ñöôïc. Viø coù khoâng cho neân noùi lìa tham saân si ... caùc phieàn naõo.

Ñöùc Phaät noùi :

- Naøy ñoàng töû ! Nhö vaäy, nhö vaäy ! Nhö ñieàu ngöôi noùi, tham saân si ... taát caû phieàn naõo, chaúng coù caùi naøo maø chaúng ôû trong caùi khoâng.

 Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi laïi baïch Phaät :

- Baïch Theá toân ! Neáu ngöôøi tu haønh xa lìa tham saân si ... maø caàu nôi khoâng, neân bieát ngöôøi ñoù chöa kheùo tu haønh, khoâng theå goïi laø ngöôøi tu haønh ñöôïc. Vì sao vaäy ? Vì tham saân si ... taát caû phieàn naõo töùc laø khoâng vaäy. "(12)

Muïc tieâu, lyù töôûng cuûa Boà Taùt ñaïo khoâng phaûi chæ laø ñeå vöôït qua voøng sanh töû, ñaït ñeán caûnh giôùi Nieát baøn maø laø hoaøn thaønh Phaät ñaïo ñeå cöùu ñoä chuùng sanh. Treân con ñöôøng tiøm caàu giaùc ngoä, haønh giaû khoâng theå khoâng öôm troàng boà ñeà taâm ñoàng thôøi trui reøn cho mình trí tueä Baùt Nhaõ. Ñoù laø con ñöôøng taát yeáu. Con ñöôøng naøy ñaõ ñöôïc Boà Taùt Vaên Thuø khaúng ñònh laïi moät laàn nöõa khi traû lôøi Toân giaû Tu Boà Ñeà, ñaïi bieåu cho haøng Thanh Vaên, khi Toân giaû lo ngaïi raèng thuyeát giaûng nhöõng tö töôûng thaäm thaâm uyeân aùo seõ khoâng mang laïi lôïi ích gì cho keû sô cô:

" Tu Boà Ñeà noùi :

- Naøy ñaïi só ! Nay ngaøi thuyeát phaùp coù theå khoâng ñöa ñeán söï che chôû taâm keû sô hoïc chaêng ?

Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi ñaùp :

- Naøy ñaïi ñöùc ! Nay toâi hoûi ngaøi, tuøy yù traû lôøi. Nhö coù vò löông y muoán ñieàu trò beänh nhaân, viø muoán che chôû taâm cuûa beänh nhaân neân khoâng cho nhöõng vò thuoác coù vò cay, chua, maën, ñaéng thích öùng vôùi con beänh. Vaäy coù theå laøm cho ngöôøi beânh ñöôïc laønh beänh, ñöôïc an laïc chaêng ?

Thöa raèng :

- Khoâng theå ñöôïc.

Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi noùi :

- Naøy ñaïi ñöùc ! Ñieàu naøy cuõng nhö vaäy. Neáu vò thaày thuyeát phaùp vì muoán che chôû taâm keû hoïc neân giaáu kín phaùp thaäm thaâm khoâng noùi ra, maø tuøy theo yù muoán keû aáy, chæ dieãn noùi yù nghóa thoâ thieån ñeå laøm cho keû hoïc giaû ra khoûi khoå sanh töû, ñeán caùi vui Nieát baøn, ñieàu ñoù khoâng bao giôø coù. "(13)

2. Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi
Giaûng Phaùp Moân Baát Nhò Trong Kinh Duy Ma Caät

Vai troø tuyeân döông dieäu phaùp cuûa Boà Taùt Vaên Thuø moät laàn nöõa ñöôïc theå hieän trong kinh " Duy Ma Caät ". Tröôûng giaû Duy Ma Caät laø moät cö só taïi gia nhöng tu haønh chöùng ñaéc, maät haïnh vieân thoâng maø ngay caû nhöõng baäc ñaïi ñeä töû cuûa Phaät cuõng khoâng coù vò naøo saùnh baèng. OÂng cö truù taïi thaønh Tyø Da Li (Vaishali) nhö laø moät nhaø thöông gia giaøu coù vaø ñoàng thôøi laø moät nhaân só uy tín taïi ñòa phöông. Moät hoâm vì muoán taïo cô duyeân ñeå hoaèng phaùp lôïi sanh, oâng ñaõ möôïn côù bò beänh ñeå taïo dòp cho caùc vò quoác vöông, quan chöùc, daân chuùng ñeán thaêm vaø nhaân cô hoäi ñoù giaûng giaûi giaùo lyù cho hoï. Ñöùc Theá Toân bieát roõ caên " beänh " cuûa oâng neân ñaõ laàn löôït yeâu caàu caùc vò ñaïi ñeä töû thay maët miønh ñi thaêm beänh oâng Duy Ma Caät. Theá nhöng taát caû nhöõng vò ñaïi ñeä töû cuûa Phaät trong quaù khöù ñaõ töøng bò tröôûng giaû Duy Ma Caät chaát vaán veà taâm phaùp vaø sôû hoïc maø khoâng moät ai traû lôøi troâi chaûy tröôùc kieán thöùc Phaät phaùp uyeân thaâm vaø bieän taøi voâ ngaïi cuûa oâng neân ñeàu sôï haõi töø choái. Beänh cuûa tröôûng giaû Duy Ma Caät laø " beänh Boà Taùt " -vì chuùng sanh beänh neân Boà taùt beänh- theá neân ngöôøi coù ñuû tö caùch ñeå thaêm beänh oâng, khoâng ai khaùc hôn ngoaøi vò Ñaïi Trí Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi :

" Luùc baáy giôø, Phaät baûo Vaên Thuø Sö Lôïi :

- Naøy Vaên Thuø Sö Lôïi, OÂng neân thay toâi ñi ñeán thaêm bònh oâng Duy Ma Caät.

Vaên Thuø Sö Lôïi baïch Phaät :

- Baïch Theá Toân ? Böïc cö só trí thöùc kia khoù beà ñoái ñaùp, viø oâng aáy raát thaâm ñaït thaät töôùng, kheùo noùi phaùp maàu, trí tueä voâ ngaïi, bieän taøi thoâng suoát, roõ thaáu phöông phaùp tu trì cuûa taát caû Boà Taùt, thaâm nhaäp kho taïng bí maät cuûa Chö Phaät, haøng phuïc caùc ma, thaàn thoâng töï taïi vaø trí tueä phöông tieän ñeàu ñaëng roát raùo. Tuy theá, con xin vöng thaùnh chæ cuûa Phaät ñeán thaêm bònh oâng.

Luùc aáy, trong Ñaïi chuùng caùc haøng Boà Taùt vaø haøng Ñaïi ñeä töû, Ñeá Thích, Phaïm thieân, Töù thieân vöông ñeàu nghó raèng : "Hoâm nay hai vò ñaïi só : Vaên Thuø Sö Lôïi vaø Duy Ma Caät cuøng nhau ñaøm luaän taát noùi phaùp maàu". Töùc thôøi, taùm nghìn Boà Taùt, naêm traêm Thanh Vaên vaø traêm nghìn Thieân nhôn ñeàu muoán ñi theo. "(14)

Moïi ngöôøi noâ nöùc muoán ñi theo laø phaûi, vì hoï chôø ñôïi moät cuoäc tranh luaän soâi noåi veà giaùo phaùp seõ xaûy ra giöõa hai nhaân vaät kieät xuaát naøy, moät ñaïi bieåu cho haøng trí tueä Boà Taùt vaø moät ñaïi bieåu cho haøng cö só taïi gia loãi laïc, maø qua ñoù chaéc chaén seõ ñem laïi nhieàu ñieàu lôïi ích thöïc tieån cho vieäc tu hoïc cuûa miønh. Noäi dung cuûa cuoäc ñaøm luaän giaùo phaùp quan troïng naøy giöõa Boà Taùt Vaên Thuø vaø Tröôûng giaû Duy Ma Caät ñaõ dieãn ra trong taát caû saùu phaåm cuûa boä kinh, maø quan troïng nhaát laø trong caùc phaåm: Phaät Quaû vaø Phaùp Moân Baát Nhò.

Trong Phaåm Phaät Quaû, ta gaëp laïi moät laàn nöõa tö töôûng haøm chöùa trong kinh "Vaên Thuø Sö Lôïi Noùi Veà Caûnh Giôùi Baát Tö Nghò cuûa Phaät ": Caûnh giôùi cuûa Nhö Lai laø phieàn naõo. Ñaây laø tö töôûng maø sau naøy Luïc Toå Hueä Naêng ñaõ phaùt bieåu moät caùch cuï theå hôn: " Phieàn naõo töùc Boà ñeà". Ta khoâng ñi tiøm caàu Boà ñeà ôû nôi naøo khaùc ngoaøi choán traàn gian khoå luïy naøy vì chính töø trong ñoáng buøn nhô cuûa phieàn naõo, ñoùa hoa sen tinh khieát seõ naåy maàm. Ta haõy nghe Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi traû lôøi caâu chaát vaán cuûa Tröôûng giaû Duy Ma veà  "haït gioáng Nhö Lai" :

" Baáy giôø, Duy Ma Caät hoûi Vaên Thuø:

-Theá naøo laø haït gioáng Nhö Lai?

Ñaùp:

-Coù thaân laø haït gioáng Nhö Lai. Voâ minh coù aùi laø gioáng, tham saân si laø gioáng, töù ñieân ñaûo laø gioáng, nguõ caùi (nguõ duïc) laø gioáng, luïc nhaäp laø gioáng, thaát thöùc xöù laø gioáng, baùt taø phaùp laø gioáng, cöûu naõo laø gioáng, thaäp baát thieän ñaïo ... laø gioáng. Noùi toùm laïi, saùu möôi hai kieán chaáp vaø taát caû phieán naõo ñeàu laø haït gioáng Phaät.

Hoûi:

-Taïi sao?

Ñaùp:

-Neáu keû thaáy voâ vi vaøo chaùnh vò thì chaúng theå coøn phaùt Taâm Voâ Thöôïng Boà Ñeà nöõa. Ví nhö choã goø cao chaúng theå sanh hoa sen, maø nôi buøn laày aåm thaáp môùi sanh hoa sen. Cuõng theá, keû thaáy phaùp voâ vi vaøo chaùnh vò thì chaúng coøn coù theå sanh khôûi Phaät phaùp, trong buøn laày phieàn naõo môùi coù chuùng sanh sanh khôûi Phaät phaùp thoâi. Nhö gieo gioáng nôi hö khoâng thì chaúng theå sanh khôûi, ôû ñaát phaân buøn môùi toát töôi ñöôïc. Cuõnh theá, keû vaøo voâ vi chaùnh vò chaúng sanh khôûi Phaät phaùp, keû coù ngaõ kieán nhö nuùi Tu Di coøn coù theå phaùt taâm Voâ Thöôïng Boà Ñeà, sanh khôûi Phaät phaùp. Neân bieát taát caû phieàn naõo laø haït gioáng Nhö Lai, ví nhö chaúng xuoáng bieån caû thì chaúng ñöôïc böõu chaâu voâ giaù. Cuõng theá, chaúng vaøo bieån phieàn naõo thì chaúng theå ñaéc ngoïc baùu Nhaát Thieát Trí vaäy. "(15)

Ñoïc xong boä kinh Duy Ma Caät, coù ngöôøi seõ hoang mang töï hoûi: Coù theå coù moät nhaân vaät tuyeät vôøi nhö theá chaêng? Coù moät nhaân vaät lòch söû nhö theá chaêng, hay ñaáy chæ laø moät nhaân vaät hö caáu ñeå bieåu töôïng moät tö töôûng trieát hoïc hay moät lyù töôûng Boà taùt ñaïo cuûa Phaät giaùo Ñaïi thöøa?

" Coù theå traû lôøi moät caùch döùt khoaùt raèng ñoù laø moät nhaân vaät lòch söû, xuaát hieän trong moät giai ñoaïn ñaëc bieät cuûa lòch söû phaùt trieån Phaät giaùo noùi chung, vaø trong thôøi kyø vaän ñoäng cuûa Ñaïi thöøa.

Moät con ngöôøi coù thaät ñöôïc trang bò vôùi moät cô sôû tö töôûng baát nhò (advaita) ñeå coù theå töï naâng leân haøng Thaùnh giaû vöôït ngoaøi tam giôùi nhöng ñoàng thôøi coù theå haï mình ngaäp luït trong theá gian oâ nhieãm maø vaãn khoâng taùch lìa theá giôùi thuaàn tònh voâ nhieãm. "(16)

Chuû ñieåm neàn taûng cuûa kinh Duy Ma Caät laø trieån khai nhaän thöùc veà thöïc taïi treân caên baûn cuûa nguyeân lyù baát nhò, töùc heä tö töôûng taùnh Khoâng cuûa Baùt Nhaõ. " Nguyeân lyù baát nhò höôùng daãn nhaän thöùc khôûi ñi töø nhöõng thöïc taïi sai bieät maø khaùm phaù ra thöïc taïi toái haäu laø Tuyeät ñoái theå ngay trong caùc toàn taïi sai bieät aáy. Ñeå nhaän thöùc ñöôïc thöïc taïi chaân thöïc, boà taùt caàn ñi qua caùnh cöûa baát nhò... " töùc laø " caùnh cöûa giao thoâng cho Boà taùt qua laïi giöõa nieát baøn vaø sinh töû. Neáu khoâng ñöôïc trang bò baèng nguyeân lyù baát nhò, Boà taùt seõ khoâng ñuû nghò löïc vaø duõng maõnh ñeå truï vöõng treân boà ñeà taâm ". (17)

Tö töôûng Baát Nhò quan troïng nhö theá neân trong kinh Duy Ma Caät ñaõ ñöôïc naâng leân thaønh moät Phaùp Moân, vaø khoâng ai ñaày ñuû naêng löïc trí tueä ñeå noùi veà phaùp moân naøy ngoaøi Ngaøi Ñaïi Trí Vaên Thuø Sö Lôïi Boà taùt. Ñaây laø nguoàn caûm höùng saâu xa cho caùc Thieàn gia Trung quoác sau naøy, trong moät traêm coâng aùn cuûa " Bích Nham Luïc " coù coâng aùn thöù 84, " Duy Ma Baát nhò moân ", ñöôïc xaây döïng töø phaåm " Baát Nhò Phaùp Moân " cuûa kinh Duy Ma Caät:

"Baáy giôø, Duy Ma Caät baûo caùc Boà Taùt raèng:

-Caùc nhôn giaû! Boà Taùt laøm sao nhaäp phaùp moân baát nhò? Haõy tuøy sôû ngoä cuûa mình maø noùi ra.

...

Caùc Boà Taùt moãi moãi ñaõ noùi xong nhö treân, roài hoûi Vaên Thuø: Theá naøo laø nhaäp phaùp moân baát nhò cuûa Boà Taùt?

Vaên Thuø ñaùp:

-Theo yù toâi, nôi taát caû phaùp voâ ngoân voâ thuyeát, voâ thò voâ thöùc, lìa nôi vaán ñaùp. AÁy laø nhaäp phaùp moân baát nhò.

Khi ñoù Vaên Thuø hoûi Duy Ma Caät raèng:

-Chuùng toâi moãi moãi ñaõ töï noùi xong. Nay ñeán löôït Nhôn giaû noùi: "Theá naøo laø nhaäp phaùp moân baát nhò cuûa Boà Taùt?"

Duy Ma Caät im laëng. Vaên Thuø taùn thaùn raèng:

-Laønh thay! Laønh thay! Cho ñeán chaúng coù vaên töï, lôøi noùi môùi laø chôn nhaäp phaùp moân baát nhò.

Khi thuyeát phaåm naøy roài, ôû trong chuùng coù naêm ngaøn vò Boà Taùt ñeàu nhaäp phaùp moân baát nhò, ñaéc Voâ Sanh Phaùp Nhaãn. " (18)

Ta haõy nghe lôøi baøn trong Bích Nham Luïc: " Luùc ñoù, Duy Ma Cö só ñoái vôùi Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi vaø caùc vò Boà Taùt tuøy toøng tôùi thaêm beänh, ngaøi lieàn hoûi caùc vò Boà Taùt, theá naøo laø Boà Taùt nhaäp baát nhò phaùp moân. Caùc Boà taùt tuøy toøng töø ngöôøi thöù nhaát ñeán ngöôøi thöù 32 ñaõ laàn löôït ñaùp veà caâu hoûi naøy, nhöng Duy Ma cö só ñeàu khoâng haøi loøng veà caùc caâu traû lôøi.

Cuoái cuøng tôùi Ngaøi Vaên Thuø, ñoái vôùi caâu hoûi naøy ñem triønh baøy: Töø tröôùc caùc vò Boà Taùt trình baøy veà: " Baát Nhò Moân " ñeàu chæ ñeà cöû veà 2 phaùp cho ñoù laø baát nhò. Nhöng baát nhò laø caûnh giôùi cuûa " Ñaïi trí tueä bình ñaúng ", voán dó 2 cuõng khoâng vaø 3 cuõng khoâng. Ñoù chæ laø phaàn lyù luaän, ñaõ laø lyù luaän thôøi coù hôn thua, neân ngaøi taâm ñaéc ñöôïc caâu hoûi " Baát nhò moân " cuûa Duy Ma. Ngaøi noùi vôùi Duy Ma, theo nhö toâi thì " phaûi xa lìa moïi vaán ñaùp, khoâng noùi, khoâng thuyeát, voâ thò, voâ thöùc, ñoù laø nhaäp baát nhò phaùp moân ". Neáu noùi tôùi phaùp moân baát nhò naøy thôøi phaûi xa lìa haün ngoân thuyeát ôû caûnh giôùi vong ngoân, tuyeät töï, khoâng theå ñem heát thaûy ngoân thuyeát cuûa heát thaûy phaùp maø hieåu roõ ñöôïc, vaø cuõng khoâng theå chæ baûo döôïc, cuõng khoâng theå bieát ñöôïc, khoâng theå hoûi vaø traû lôøi ñöôïc, thôøi ñoù laø " phaùp moân baát nhò ". Lôøi ñaùp naøy cuûa ngaøi Vaên Thuø, khoâng thaáy vöôùng choã " nhò " vaø " baát nhò " töùc laø nôi thaáy bieát cuûa ñaïi trí tueä bình ñaúng.

Tieáp ñoù ngaøi Vaên Thuø ñoái vôùi Duy Ma cö só, hoûi: Chuùng toâi taát caû 32 ngöôøi ñeàu ñaõ trình baøy veà "Boà Taùt nhaäp baát nhò phaùp moân" roài, nay xin hoûi veà choã kieán giaûi cuûa cö só. Töùc laø yù phaûn vaán cuûa Ngaøi Vaên Thuø. Luùc aáy cö só Duy Ma "laëng thinh khoâng ñaùp". Ngaøi Vaên Thuø thaáu suoát ngay ñöôïc yù cuûa cö só Duy Ma lieàn taùn thaùn raèng: Toát laém thay! toát laém thay! "Khoâng coù vaên töï ngoân ngöõ laø chaân baát nhò phaùp moân". (19)

3. Löôõi Kieám cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Trong Heä Tö Töôûng Baùt Nhaõ:
Phuøng Phaät Saùt Phaät!

Heä tö töôûng Baùt Nhaõ vôùi trieát lyù Taùnh Khoâng ñöôïc coi nhö laø xöông soáng cuûa tö töôûng Phaät giaùo Ñaïi Thöøa. Muïc tieâu cuûa Ñaïi Thöøa laø hoaøn thaønh Boà taùt ñaïo cuõng ñoàng nghóa vôùi thöïc chöùng Taùnh Khoâng. Con ñöôøng daãn ñeán Baùt Nhaõ Ba La Maät phaûi ñöôïc khôûi ñi töø noã löïc loaïi tröø yù thöùc phaân bieät. Nhöng Baùt Nhaõ Ba La Maät laø gì? Ta haõy nghe Boà Taùt Vaên Thuø giaûi thích trong kinh "Baùt Nhaõ Thaát Baùch Tuïng" (Saptasatika Prajnaparamita) :

" Phaät hoûi :  Naøy Vaên Thuø Sö Lôïi, OÂng coù bao giôø quaùn veà caùc phaùp cuûa moät vò Phaät ?

Boà Taùt Vaên Thuø thöa: Baïch Theá Toân, khoâng. Neáu con coù theå troâng thaáy ñöôïc thaønh töïu ñaëc bieät cuûa nhöõng phaùp cuûa moät vò Phaät, con seõ laäp töùc quaùn chieáu. Nhöng baïch Ñöùc Theá Toân, söï phaùt trieån cuûa Baùt nhaõ Ba La Maät khoâng heà ñöôïc ñaët cô sôû treân yù thöùc phaân bieät veà phaùp ñeå roài noùi raèng, "nhöõng caùi naøy laø phaùp cuûa keû phaøm phu, nhöõng caùi kia laø phaùp cuûa haøng tyø kheo, nhöõng caùi naøy laø phaùp cuûa Thanh vaên Duyeân Giaùc, nhöõng caùi kia laø phaùp cuûa baäc Giaùc ngoä." Vò thieän nam töû khi buoâng boû taát caû ñeå ñi vaøo ñaïi ñònh caàu khai môû trí tueä baùt nhaõ khoâng phaûi chæ ñeå naém baét caùi phaùp giuùp y coù theå phaân bieät ñöôïc caùi phaùp naøy laø phaùp phaøm phu, phaùp kia laø phaùp cuûa keû tu haønh, hay laø cuûa keû gioûi giang, hay cuûa baäc hoaøn toaøn giaùc ngoä. Bôûi vì tuyeät ñoái khoâng heà coù nhöõng phaùp nhö theá, con khoâng quaùn chieáu chuùng, nhö vaäy, baïch Ñöùc Theá Toân, ñoù môùi goïi laø phaùt trieån trí tueä baùt nhaõ... Laïi nöõa, baïch Ñöùc Theá Toân, söï khai trieån trí tueä baùt nhaõ khoâng heà mang lôïi laïc cuõng nhö khoâng heà laøm phöông haïi ñeán caùc phaùp. Trí tueä baùt nhaõ, khi ñöôïc khai trieån khoâng laø keû mang aân suûng cho caùc phaùp cuûa moät vò Phaät cuõng khoâng laø keû huyû dieät caùc phaùp cuûa keû phaøm phu. Chæ nhö theá, baïch Ñöùc Theá Toân, môùi goïi laø phaùt trieån trí tueä baùt nhaõ, noù khoâng ngaên chaën nhöõng phaùp cuûa keû phaøm phu hay thu nhaän nhöõng phaùp cuûa moät vò Phaät.

Ñöùc Phaät taùn thaùn : Hay laém ! Hay laém ! OÂng Vaên Thuø Sö Lôïi. OÂng laø ngöôøi hieåu phaùp naøy moät caùch saâu saéc. "(20)

Trong moät boä kinh khaùc, "Thieân Vöông Susthitamati Vaán Phaùp " (Susthitamati devaputra pariprcha), Boà Taùt Vaên Thuø ñaõ giaûng giaûi veà trí tueä baùt nhaõ cho Thieân vöông Susthitamati nghe khi oâng naøy ngoû yù muoán cuøng ñöôïc chuyeân tu haïnh ñöùc vôùi Boà taùt:

Boà Taùt Vaên Thuø: Naøy Thieân vöông, neáu baây giôø oâng coù theå laáy heát maïng soáng cuûa taát caû moïi chuùng sanh maø khoâng caàn phaûi duøng ñeán dao, ñeán gaäy, ñeán duøi cui, ñeán gaïch ñaù, toâi seõ cuøng tu taäp haïnh ñöùc vôùi oâng.

Susthitamati: Baïch ñaïi thaùnh giaû, taïi sao ngaøi laïi noùi nhö vaäy ?

Boà Taùt Vaên Thuø traû lôøi: Naøy Thieân Vöông, oâng nghó nhö theá naøo veà chuùng sanh ?

Susthitamati: Bach ñaïi thaùnh giaû, theo toâi, chuùng sanh cuõng nhö vaïn phaùp chæ laø caùi danh xöng chöù chaúng laø caùi gì caû. Taát caû ñeàu chæ laø do yù töôûng taïo ra.

Boà Taùt Vaên Thuø: Naøy Thieân vöông, theá neân toâi môùi noùi laø oâng neân gieát cheát caùi yù nieäm veà ngaõ, veà baûn theå cuûa moät chuùng sanh, cuûa moät sanh maïng, loaïi tröø luoân caû nhöõng yù nieäm veà danh cuûa chuùng. OÂng haõy gieát baèng caùch thöùc nhö theá.

Susthitamati hoûi: Baïch ñaïi thaùnh giaû, ta phaûi duøng phöông tieän gì ñeå gieát chuùng ?

Boà Taùt Vaên Thuø traû lôøi: Naøy Thieân vöông, Toâi luoân luoân gieát chuùng baèng löôõi göôm beùn cuûa trí tueä. Trong saùt haønh naøy, ta phaûi caàm chaët löôõi göôm beùn cuûa trí tueä vaø haï thuû trong moät cung caùch khoâng coøn yù nieäm veà vieäc caàm göôm vaø khoâng caû saùt nieäm. Naøy Thieân vöông, vôùi caùch thöùc nhö theá, oâng seõ hieåu moät caùch saâu saéc raèng gieát cheát nhöõng yù nieäm veà ngaõ, veà chuùng sanh töùc laø thöïc söï gieát heát moïi chuùng sanh. Neáu oâng laøm ñöôïc nhö theá, toâi seõ cho pheùp oâng cuøng tu taäp haïnh ñöùc vôùi toâi. "(21)

Chính töø maãu ñoái thoaïi naøy, cuoán kinh ñaõ ñaãn ñeán moät baàu khí trong ñoù Ñöùc Phaät ñaõ vaän duïng Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi qua moät haønh ñoäng ñaày kòch tính laø caàm göôm toan gieát Phaät, taïo moät söï taùc ñoäng maïnh meõ leân 500 vò Boà Taùt ñang thoái chuyeån viø ñaõ khoâng theå queân ñöôïc nhöõng taùc haønh tieâu cöïc trong quaù khöù, khieán hoï ñaéc quaû Voâ Sanh Phaùp Nhaãn:

" Luùc naøy, ñeå giuùp cho 500 vò Boà taùt trong ñaïi chuùng loaïi tröø yù thöùc phaân bieät, Ñöùc Theá Toân ñaõ vaän duïng thaàn thoâng taïo truyeàn caûm öùng cho Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi khieán Boà Taùt ñaõ töø trong ñaïi chuùng ñöùng daäy, söûa laïi taêng baøo, traät vai aùo phaûi, caàm löôõi göôm beùn trong tay, tieán thaúng ñeán Ñöùc Theá Toân ñeå gieát Ngaøi.

Thaáy vaäy, Ñöùc Phaät voäi vaøng baûo Boà Taùt Vaên Thuø: Haõy ngöng ! Haõy döøng tay ! OÂng Vaên Thuø Sö Lôïi ! Khoâng ñöôïc laøm chuyeän quaáy. Khoâng ñöôïc gieát ta theo kieåu caùch nhö vaäy. Neáu oâng caàn phaûi gieát ta, tröôùc tieân oâng phaûi neân bieát caùch thöùc toát nhaát ñeå gieát. Taïi sao? Bôûi vì, naøy oâng Vaên Thuø Sö Lôïi, ngay töø ban ñaàu ñaõ khoâng coù ngaõ, coù nhaân, coù tha nhaân; ngay khi moät ngöôøi nhaän thöùc raèng khoâng coù söï hieän höõu cuûa töï ngaõ, cuûa baûn saéc caù nhaân, chính hoï ñaõ gieát ta; nhö vaäy môùi goïi laø gieát ".(22)

Noäi dung cuûa ñoaïn kinh naøy ñaõ daãn ñeán coâng aùn " Phuøng Phaät Saùt Phaät " noåi tieáng cuûa Thieàn toâng Trung Hoa vaø coù theå laø nguoàn caûm höùng cho caùc ngheä nhaân khi mieâu taû Boà Taùt Vaên Thuø treân tay caàm löôõi göôm trí tueä boác löûa.

4. Kinh Thuû Laêng Nghieâm:
Boà Taùt Vaên Thuø Chæ Roõ Phaùp Tu Sieâu Vieät Ñeå Toû Ngoä Chôn Taâm

Trong caùc boä kinh Ñaïi thöøa, Kinh Laêng Nghieâm laø moät boä kinh raát quyù, quyù ñeán ñoä ngaøy xöa caùc vò vua AÁn Ñoä xem ñaây nhö laø moät baûo vaät traán quoác, caám khoâng cho truyeàn baù ra nöôùc ngoaøi. Sau naøy moät vò Thaùnh Taêng AÂn Ñoä laø ngaøi Baùt Thích Maät Ñeá (coøn goïi laø Baát La Maät Ñeá) ñaõ phaûi vieát kinh vaøo mieáng luïa moûng, xeû thòt baép veá nheùt vaøo môùi mang thoaùt ra khoûi nöôùc ñem vaøo Trung quoác döôùi thôøi nhaø Ñöôøng. Ngaøi Baùt Thích Maät Ñeá may maén gaëp ñöôïc moät vò ñaïi quan heát loøng hoä phaùp laø Thöøa töôùng Phoøng Dung, khuyeán khích ngaøi dòch ra Haùn vaên cuøng vôùi Sa moân Di Giaø Thích Ca ngöôøi nöôùc U Tröôøng dòch lôøi, coøn Thöøa Töôùng Phoøng Dung thì ñích thaân laõnh vieäc nhuaän saéc, theá neân boä Kinh Laêng Nghieâm ngoaøi nghóa lyù cao thaâm, vaên chöông cuõng raát traùc tuyeät.

Nguyeân nhaân Phaät thuyeát Kinh Laêng Nghieâm laø vì Toân giaû A Nan treân ñöôøng ñi khaát thöïc khoâng may ñaõ ñi vaøo nhaø moät tín nöõ ngoaïi ñaïo thoâng thaïo chuù thuaät laø Ma Ñaêng Giaø. Vì Toân giaû A Nan laø ngöôøi coù dung maïo raát tuaán tuù khieán Ma Ñaêng Giaø vöøa môùi gaëp gôõ ñaõ raát quyeán luyeán yeâu thöông neân troå taøi huyeãn thuaät baét giöõ A Nan vaø duï doã ngaøi sa ngaõ vaøo ñöôøng xaùc thòt. Ñöùc Phaät bieát A Nan ñang maéc naïn lieàn noùi thaàn chuù Laêng Nghieâm roài baûo Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi mang thaàn chuù naøy ñeán choã Ma Ñaêng Giaø ñeå phaù tröø taø chuù cöùu naïn cho A Nan.

Ñaây laø moät baøi hoïc cho Toân giaû A Nan. OÂng hoïc roäng, bieát nhieàu nhöng chaúng heà chòu tu nieäm neân khoâng coù ñònh löïc vaø do ñoù khoâng thoaùt khoûi buøa chuù, phaùp thuaät cuûa taø ma ngoaïi ñaïo. Buoàn raàu vaø hoái haän, Toân giaû A Nan ñaõ thænh caàu Ñöùc Theá Toân chæ cho oâng moät phaùp tu coù theå mau choùng ñaït thaønh ñaïo quaû. Thöông xoùt A Nan, cuõng nhö thöông xoùt chuùng sanh coøn maõi troâi laên trong sanh töû, meâ laàm, Phaät ñaõ chæ ra moät con ñöôøng ñi ñeán giaùc ngoä nhanh choùng nhaát, chaéc chaén nhaát maø chö Phaät möôøi Phöông ñaõ töøng tu haønh vaø chöùng ñaéc. Ñoù laø con ñöôøng loaïi tröø VOÏNG TAÂM -töùc laø taâm phaân bieät- ñeå laøm toû ngoä baûn theå CHÔN TAÂM, töùc caùi TAÂM thöôøng truï, thanh tònh, baát sanh baát dieät. Ñoù chính laø chuû ñeà cuûa Phaùp hoäi Thuû Laêng Nghieâm.

Phaùp hoäi Thuû Laêng Nghieâm laø moät " Hoäi khai thò phaùp chöa töøng coù, nghóa lyù thaâm saâu, dieäu aâm thuyeát phaùp vang khaép möôøi phöông theá giôùi ", ñöôïc dieãn ra taïi tònh xaù Kyø Hoaøn thaønh Thaát La Phieät, quy tuï "chuùng Ñaïi Tyø Kheo moät ngaøn hai traêm naêm möôi vò, ñeàu laø Ñaïi A La Haùn, ñaõ ra khoûi luaân hoài, ñaày ñuû oai nghi, giuùp Phaät hoaèng phaùp nôi caùc quoác ñoä, triø giôùi thanh tònh, laøm moâ phaïm cho tam giôùi, öùng hieän voâ soá thaân, hoùa ñoä chuùng sanh ñeán cuøng toät vò lai ra khoûi traàn lao. Haøng ñeä töû ñöôïc phoù chuùc truï triø Phaät phaùp goàm coù: Ñaïi Trí Xaù lôïi Phaát, Ma Ha Muïc Kieàn Lieân, Ma Ha Caâu Si La, Phuù Laâu Na Di Ña La Ni Töû, Tu Boà Ñeà, Öu Ba Ni Sa Ñaø v.v... laø baäc thöôïng thuû, vaø coù voâ soá Bích Chi vôùi moân ñoà ñoàng ñeán nôi Phaät cuøng caùc Tyø Kheo maõn haï töï töù...cuøng haèng sa Boà Taùt ñeàu ñeán tuï hôïp, trong ñoù Vaên Thuø Sö Lôïi laø baäc Thöôïng thuû. "(23)

Sau baûy laàn ñöôïc Phaät khai thò, phaù boû voïng thöùc bò nhaän laàm laø taâm, vaø möôøi phen chæ roõ caùi taùnh thaáy bieát cuûa con ngöôøi - khoâng phaûi laø caùi thaáy bieát ôû giaùc quan, Toân giaû A Nan vaø ñaïi chuùng trí tueä ñöôïc thoâng suoát, nhaän roõ raèng chuùng sanh troâi noåi trong voøng sanh töû luaân hoài hay chöùng ñöôïc ñaïo quaû Boà ñeà an vui giaûi thoaùt cuõng ñeàu laø do ôû saùu caên. Trong nieàm haân hoan cuûa Phaùp hoäi, ñaïi chuùng ñaõ trình leân Phaät moät vaán naïn cuoái cuøng, moät caâu hoûi cuï theå : Nhö vaäy, trong saùu caên naøy thì neân tu theo caên naøo ñeå ñaït ñöôïc vieân thoâng ? Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, Ñöùc Theá Toân ñaõ yeâu caàu ñaïi chuùng - caùc baäc A la Haùn, caùc vò Boà Taùt- haõy trình kieán giaûi cuûa mình cuõng nhö cho ñaïi chuùng bieát laø hoï ñaõ tu theo phöông tieän naøo maø thaønh ñöôïc ñaïo quaû. Luùc naøy 25 vò Boà Taùt, A La Haùn haøng ñaàu coù maët trong Phaùp hoäi ñaõ trình leân Phaät nhöõng kinh nghieäm tu chöùng cuûa mình. Hai möôi laêm vò laø hai möôi laêm kinh nghieäm tu chöùng khaùc nhau, maø phaùp tu naøo cuõng hay, cuõng ñeàu ñöa ñeán giaûi thoaùt roát raùo caû, ñieàu naøy quaû thaät laøm cho ñaïi chuùng boái roái, khoù choïn löïa.

Ñeán ñaây ta thaáy Phaät hoaøn toaøn tin caäy vaøo trí tueä cuûa Ñaïi Trí Vaên Thuø Sö Lôïi Boà taùt ñeå giaûi quyeát vaán ñeà:

" Luùc ñoù, Nhö Lai baûo Vaên Thuø Sö Lôïi Phaùp Vöông Töû raèng:

Ngöôi haõy xem 25 vò voâ hoïc Ñaïi Boà Taùt vaø A La Haùn naøy, moãi moãi trình baøy phöông tieän thaønh ñaïo luùc ban ñaàu, ñeàu noùi tu taäp vieân thoâng chôn thaät, loái tu cuûa hoï thaät chaúng hôn keùm vaø chaúng tröôùc sau sai bieät. Nay ta muoán khieán A Nan khai ngoä, trong 25 loái tu, loái naøo thích hôïp, vaø sau khi ta dieät ñoä, chuùng sanh trong coõi naøy muoán vaøo Boà Taùt thöøa, caàu ñaïo Voâ Thöôïng, töø cöûa phöông tieän naøo ñeå ñöôïc thaønh töïu? "(24)

Vaâng lôøi Phaät, Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi ñaõ ñuùc keát noäi dung cuûa Phaùp Hoäi, ban cho Toân giaû A Nan vaø ñaïi chuùng moät thôøi phaùp voâ cuøng quan troïng

" A Nan, OÂng neân chuù yù nghe : Toâi vaâng oai thaàn cuûa Phaät, noùi phaùp moân tu haønh naøy. OÂng ñem caùi nghe cuûa oâng, nghe taát caû phaùp moân thaâm maät cuûa chö Phaät, nhieàu nhö vi traàn neáu caùc phieàn naõo duïc laäu khoâng tröø thì caùi nghe caøng theâm laàm loãi. OÂng bieát ñem caùi nghe cuûa oâng, nghe caùc phaùp moân cuûa chö Phaät, sao oâng khoâng ñem caùi nghe ñoù, trôû laïi nghe " taùnh nghe " (chôn taùnh) cuûa mình.

A Nan, " caùi nghe " noù khoâng phaûi töï nhieân sanh, do coù tieáng (thinh traàn) neân môùi goïi raèng " nghe ". Neáu xoay caùi nghe trôû vaøo töï taùnh, khoâng chaïy theo tieáng, theá laø thoaùt ly ñöôïc caùi tieáng (thinh traàn), luùc baáy giôø caùi nghe naøy cuõng khoâng coøn goïi teân laø nghe nöõa (vì khoâng coøn ñoái ñaõi neân chaúng coù teân keâu goïi). Moät caên (loã tai) ñaõ ñöôïc phaûn voïng trôû veà chôn roài, thiø caû saùu caên cuõng ñeàu ñöôïc giaûi thoaùt.

A Nan, caùc caûm giaùc : thaáy, nghe, hay, bieát cuûa oâng ñoù, ñeàu laø hö huyeãn, nhö con maét bò nhaëm. Coøn ba coõi sum la vaïn töôïng ñaây, cuõng khoâng thaät, ñeàu nhö hoa ñoám giöõ hö khoâng. Khi caùi thaáy, nghe, hay, bieát xoay trôû laïi chôn roài, thiø cuõng nhö con maét kia heát nhaëm. Khi caùc voïng traàn tieâu heát thì taâm oâng ñöôïc thanh tònh.

Khi taâm hoaøn toaøn thanh tònh roài, thì caùi trí quang saùng suoát hieän ra. Luùc baáy giôø chôn taâm oâng vöøa tòch tònh laïi vöøa chieáu soi, bao truøm khaép caû möôøi phöông hö khoâng theá giôùi, luùc baáy giôø oâng trôû laïi xem caûnh vaät hieän tieàn ôû theá gian naøy, cuõng nhö laø vieäc trong chieâm bao. Khi oâng ñöôïc nhö theá roài thì naøng Ma Ñaêng Giaø ôû trong moäng kia laøm gì baét oâng ñöôïc !

A Nan, ví duï nhö caùc nhaø huyeãn thuaät laøm caùc thöù hình, tuy coù thaáy cöû doäng, nhön gcoát yeáu laø taïi caùi maùy ruùt. Neáu maùy kia thoâi ruùt, thì caùc huyeãn kia yeân laëng, ñeàu khoâng coù töï taùnh.

Saùu caên cuûa oâng cuõng theá, goác töø nôi taâm, vì voâ minh voïng ñoäng thaønh ra saùu caên, neáu moät caên ñöôïc phaûn voïng veà chôn roài, thiø saùu duïng kia (saùu giaùc quan) ñeàu khoâng thaønh. Neáu traàn caáu coøn thì oâng vaãn coøn ôû ñòa vò höõu hoïc (coøn phaûi tu). Khi traàn caáu heát, thì taâm taùnh oâng ñöôïc hoaøn toaøn saùng suoát, ñoù laø Phaät.

A Nan, oâng chæ xoay caùi nghe cuûa mình trôû veà chôn taùnh, khoâng chaïy theo phaân bieät voïng traàn beân ngoaøi, thì oâng lieàn thaønh ñaïo voâ thöôïng, ñaây thaät laø phaùp tu vieân thoâng.

Caùc ñöùc Phaät nhieàu nhö soá vi traàn cuõng ñeàu do moät con ñöôøng naøy maø ñeán cöûa Nieát baøn. Hieän taïi caùc vò Boà taùt vaø nhöõng ngöôøi tu haønh ñôøi sau, ñeàu y phaùp moân naøy maø thaønh ñaïo. Chính toâi cuõng nhôø phaùp moân naøy maø ñöôïc chöùng quaû, ñaâu phaûi moä miønh Ngaøi Quaùn AÂm tu maø thoâi.

Nay Phaät daïy con löïa phaùp moân tu haønh, ñeå cho ngöôøi ñôøi sau tu haønh mau thaønh ñaïo quaû, thì duy chæ coù phaùp tu cuûa Ngaøi Quaùn AÂm laø hôn heát. Coøn bao nhieâu caùc phaùp tu haønh khaùc, ñeàu nhôø oai thaàn cuûa Phaät gia hoä môùi ñöôïc thaønh töïu. Caùc phaùp aáy ñeàu töø nôi söï töôùng maø deïp tröø traàn lao, neân khoâng phaûi laø moät phöông phaùp tröôøng kyø tu taäp.

Kính laïy Ñöùc Nhö Lai, xin Ngaøi gia hoä cho chuùng sanh ñôøi sau, ñoái vôùi phaùp moân naøy khoâng coøn meâ laàm. Baïch Theá Toân, phöông phaùp naøy raát laø deã tu, mau ñöôïc thaønh ñaïo quaû, coù theå ñem daïy A Nan vaø chuùng sanh ñôøi sau, y theo ñaây tu haønh thì hôn caùc phöông phaùp khaùc. Ñaây laø do loøng thaønh thaät cuûa con löïa choïn nhö theá."(25)

Thaät laø moät phaùp moân tu chöùng hoaøn toaøn - giaûi thoaùt roát raùo - maø Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi ñaõ thay maët Phaät dieãn noùi trong kinh Laêng Nghieâm, mang laïi voâ soá lôïi laïc cho taát caû caùc chuùng Thieân, Long, Baùt boä, caùc haøng Nhò thöøa höõu hoïc, caùc vò Boà taùt môùi phaùt taâm nhôø ñoù maø toû ngoä ñöôïc chôn taâm. Vaø taát caû chuùng ta, khoâng phaân bieät caên cô mau chaäm, khoâng phaân bieät tuoåi taùc vaø hoaøn caûnh, moïi ngöôøi, moïi giôùi vaø moïi luùc ñeàu coù theå aùp duïng haï thuû coâng phu moät caùch lieân tuïc phaùp moân naøy ñeå tieán ñeán giaûi thoaùt hoaøn toaøn. Boà Taùt Vaên Thuø nhö theá, quaû thaät xöùng ñaùng ñöôïc tuyeân xöng laø vò Phaùp Vöông Töû tuyeân döông dieäu phaùp.

5. Kinh Hoa Nghieâm:
Boà Taùt Vaên Thuø Trong Vai Troø Thieän Trí Thöùc.

Kinh Hoa Nghieâm cuõng laø moät trong nhöõng boä kinh quùy giaù khaùc cuûa Ñaïi Thöøa. Töông truyeàn boä kinh naøy do Ñöùc Phaät Thích Ca thuyeát giaûng ngay sau khi thaønh Chaùnh giaùc. Trong khoaûng 37 ngaøy tö duy döôùi goác caây Boà ñeà, Ngaøi ôû trong ñònh " Haûi AÁn Tam Muoäi ", hieän ra thaân töôùng Phaùp Thaân Ñaïi Nhaät Nhö Lai maø noùi ra boä Kinh Hoa Nghieâm naøy ñeå hoaù ñoä cho caùc vò Boà taùt töø ngoâi Sô Ñòa trôû leân. Do vì yù nghóa quaù thaâm aûo neân Kinh naøy ñaõ khoâng ñöôïc cho phoå bieán maø ñem ñi caát giöõ taïi cung ñieän cuûa Long Vöông. Maõi ñeán 600 naêm sau khi Ñöùc Phaät nhaäp Nieát Baøn, Boà Taùt Long Thoï ra ñôøi, do loøng khaùt caàu Chaùnh phaùp, Ngaøi ñaõ duøng thaàn thoâng xuoáng Long Cung vaø löu laïi ñaây trong 90 ngaøy ñeå ñoïc tuïng sao cheùp vaø mang veà san ñònh laïi roài cho phoå bieán boä kinh vó ñaïi naøy.

Kinh Hoa Nghieâm xoay quanh hai troïng ñieåm " Nhaát Thieát Duy Taâm Taïo " vaø " Nhaát Taâm Chaân Nhö Phaùp Giôùi Duyeân Khôûi ", trong ñoù phaåm " Nhaäp Phaùp Giôùi " laø moät phaåm raát quan troïng, moâ taû moät maãu ngöôøi lyù töôûng, Thieän Taøi Ñoàng Töû, ñaõ nguyeän daâng troïn ñôøi mình ñeå phuïng suï Chaùnh phaùp vôùi giaác mô xaây döïng moät coõi Tònh Ñoä nhaân gian, giaûi thoaùt heát thaûy chuùng sanh ra khoûi moïi khoå ñau, heä luïy. Treân con ñöôøng ñi caàu ñaïo Boà Taùt, Thieän Taøi Ñoàng Töû ñaõ tham caàu hoïc hoûi vôùi 53 vò Thieän trí thöùc, môû ñaàu baèng ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi -bieåu tröng cho trí tueä ñeå keát thuùc vôùi haïnh Phoå Hieàn. Phaåm Nhaäp Phaùp Giôùi cuõng ñaõ neâu baät ñöôïc vai troø quan troïng vaø caàn thieát cuûa caùc baäc Thieän trí thöùc treân con ñöôøng hoïc ñaïo maø trong ñoù Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi laø moät vò Thieän trí thöùc ñieån hình.

Phaåm Phaùp Giôùi baét ñaàu vôùi phaùp hoäi môû ra taïi khu vöôøn cuûa oâng Caáp Coâ Ñoäc trong röøng Theä Ña, nöôùc Thaát La Phieät vôùi Ñöùc Phaät Thích Ca cuøng 500 vò ñaïi Boà Taùt, haèng haø sa soá Thanh vaên...Trong kyø Phaùp hoäi naøy, Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi ñaõ nhaän thaáy trong thính chuùng coù moät nhaân vaät ñaëc bieät laø Thieän Taøi Ñoàng Töû, ngöôøi " ñaõ töøng cuùng döôøng quaù khöù chö Phaät, gieo saâu caên laønh, tin hieåu roäng lôùn, thöôøng thích gaàn guõi caùc thieän tri thöùc. Thaân ngöõ yù ñeàu khoâng loãi laàm, tu Boà Taùt ñaïo caàu Nhöùt thieát trí thaønh Phaät phaùp khí. Taâm ñoàng töû naøy thanh tònh nhö hö khoâng, hoài höôùng Boà ñeà khoâng chöôùng ngaïi. Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi Boà Taùt quaùn saùt Thieän Taøi nhö vaäy roài, lieàn an uûi chæ daïy taát caû Phaät phaùp," maø hai baøi hoïc vôû loøng laø " phaùt taâm boà ñeà " vaø " caàu Thieän trí thöùc ". Ñöôïc nghe nhöõng phaùp baûo vi dieäu cuûa Ñöùc Vaên Thuø, Thieän Taøi Ñoàng Töû ñaõ quyeát ñònh choïn Ngaøi laøm vò Thaày vaø muoán ñöôïc ñi theo ñeå thoï giaùo :

" Luùc ñoù ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi Boà Taùt, nhö töôïng vöông, xoay nhìn Thieän Taøi ñoàng töû maø baûo raèng :

Laønh thay ! Laønh thay ! Naøy thieän nam töû ! Ngöôi ñaõ phaùt taâm Voâ thöôïng Boà ñeà, laïi muoán thaân caän caùc böïc thieän tri thöùc ñeå hoûi Boà Taùt haïnh, tu Boà Taùt ñaïo.

Naøy thieän nam töû ! thaân caän cuùng döôøng caùc böïc thieän tri thöùc laø nhôn duyeân tröôùc nhöùt ñeå ñöôïc ñaày ñuû Nhöùt thieát trí.

Vì theá neân coâng vieäc naøy ngöôi chôù coù moûi nhaøm."(26)

Thieän Taøi ñoàng töû baïch raèng :

Cuùi xin ñöùc Thaùnh vì toâi maø daïy Boà Taùt phaûi hoïc Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi tu Boà Taùt haïnh theá naøo ? phaûi ñeán Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaät thaät haønh Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi tònh Boà Taùt haïnh theá naøo? Phaûi nhaäp Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi thaønh töïu Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi tuøy thuaän Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi ghi nhôù Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi theâm roäng Boà Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi laøm theá naøo cho Phoå Hieàn haïnh mau ñöôïc vieân maõn.(27)

Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi Boà Taùt baûo Thieän Taøi ñoàng töû raèng :

Laønh thay ! Laønh thay ! naøy thieän nam töû ! Ngöôi ñaõ phaùt taâm Voâ thöôïng Boà ñeà, caàu haïnh Boà Taùt.

Naøy thieän nam töû ! neáu coù chuùng sanh phaùt taâm Voâ thöôïng Boà ñeà, ñaây laø vieäc raát khoù. Ñaõ coù theå phaùt Boà ñeà taâm roài laïi caàu Boà Taùt haïnh, vieäc naøy caøng khoù gaáp boäi.

Naøy thieän nam töû ! Neáu muoán thaønh töïu Nhöùt thieát chuûng trí thôøi phaûi quyeát ñònh caàu chaân thieän tri thöùc.

Naøy thieän nam töû ! Caàu thieän tri thöùc chôù coù moûi löôøi. Thaáy thieän tri thöùc chôù coù nhaøm ñuû. Thieän tri thöùc coù daïy baûo ñieàu chi phaûi ñeàu tuøy thuaän. Nôi thieän xaûo phöông tieän cuûa thieän tri thöùc chôù thaáy loãi laàm.

Phöông nam naøy coù moät nöôùc teân laø Thaéng Laïc. Trong nöôùc Thaéng Laïc coù toøa nuùi teân laø Dieäu Phong. Treân nuùi ñoù coù moät Tyù kheo teân laø Ñöùc Vaân. Ngöôi neân ñeán hoûi Tyø Kheo Ñöùc Vaân : Boà Taùt phaûi hoïc Boá Taùt haïnh theá naøo ? Phaûi tu Boà Taùt haïnh theá naøo ? Nhaãn ñeán phaûi nhö theá naøo ñeå ñöôïc mau vieân maõn haïnh Phoå Hieàn ?"(28)

Nhö vaäy treân con ñöôøng Boà taùt ñaïo, beân caïnh phaùt Boà ñeà taâm, haønh giaû coøn phaûi tìm caùch thaân caän vôùi caùc baäc thieän trí thöùc ñeå hoïc hoûi, môû mang trí tueä roài aùp duïng vaøo vieäc tu trì. Hoïc phaûi ñi ñoâi vôùi haønh. Hoïc maø khoâng haønh thì chæ trôû thaønh moät con moät con moït saùch, moät kho chöùa kieán thöùc chaúng nhöõng khoâng ích lôïi gì cho ai maø ñoâi khi laïi coøn laøm phaùt trieån tính coáng cao, ngaõ maïn, raát nguy haïi cho keû haønh Boà taùt ñaïo.

Keå töø ñaây vaâng theo lôøi Thaày, Thieän Taøi Ñoàng Töû ñaõ leân ñöôøng ñi caàu ñaïo Boà Taùt, vaø ñaõ gaëp gôõ haàu heát nhöõng vò thieän tri thöùc tieâu bieåu cho caùc toâng phaùi, phaùp moân cuûa ñaïo Phaät, hoïc hoûi ñöôïc taát caû nhöõng tinh yeáu trong giaùo lyù nhieäm maàu cuûa Ñöùc Boån Sö. Ñeán chaëng cuoái, khi tham vaán Boà Taùt Di Laëc, ñöôïc ngaøi chæ baûo cho caùc phaùp moân Baùt Nhaõ vaø Duy Thöùc, tröôùc khi töø giaû, Boà Taùt Di Laëc ñaõ heát lôøi taùn thaùn, xöng tuïng Vaên Thuø Sö Lôïi nhö laø moät vò Boà taùt coâng haïnh ñaày ñuû nhaát, hoaøn toaøn naém vöõng chaân ñeá; trong quaù khöù ñaõ hoaøn thaønh voâ soá haïnh nguyeän, ñaõ töøng laø meï cuûa voâ soá caùc vò Phaät, laø Thaày cuûa voâ soá löôïng caùc vò Boà Taùt vaø Ngaøi khuyeân Thieän Taøi Ñoàng Töû trôû veà gaëp laïi vò minh sö cuõ, Boà Taùt Vaên Thuø vì:

"Taát caû caùc baäc thieän trí thöùc maø ngöôi ñaõ gaëp, taát caû caùc phaùp moân maø ngöôi ñaõ nghe, taát caû caùc phöông phaùp ñaït ñeán giaùc ngoä maø ngöôi ñaõ haønh trì, taát caû caùc haïnh nguyeän maø ngöôi ñaõ thöïc hieän; ñeàu ñöôïc coi nhö trong quyeàn naêng cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi, ngöôøi ñaõ thöïc chöùng trí tueä vieân maõn."(29)

Vaâng lôøi Boà Taùt Di Laëc, Thieän Taøi Ñoàng Töû laïi caát böôùc leân ñöôøng, vöôït qua bao nhieâu thaønh trì nöõa môùi ñeán nöôùc Phoå Moân, vaøo thaønh Toâ-ma-na ñeå tìm gaëp laïi vò Thaày cuõ cuûa mình. "Töø xa xa troâng thaáy boùng Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi Boà taùt taän cuoái chaân trôøi, Thieän Taøi raûo böôùc nhö bay veà phía Thaày, mong choùng quøy goái oâm laáy chaân sö phuï cho boû loøng thieát tha mong nhôù; ñoàng thôøi Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi thoaït nhìn thaáy boùng hình ngöôøi ñeä töû yeâu quyù cuûa mình ôû taän muø khôi, loøng cuõng roän leân nieàm vui möøng khoân xieát. Ngaøi lieàn dô tay qua khoûi 110 do tuaàn, roài ñaët nheï leân ñaàu Thieän Taøi, ñôïi ñeán khi chaøng vöøa tôùi, chöa kòp laøm leã baùi yeát, Ngaøi ñaõ caát tieáng khen: "Toát laém! Toát laém!" Roài dieãn noùi cho ngöôøi ñeä töû thaân yeâu voâ soá phaùp laønh vi dieäu, voâ bieân teá ñaø la ni, voâ löôïng ñaïi nguyeän, voâ bieân ñaïi trí tueä quang minh vaø thaàn thoâng tam muoäi khoâng sao keå xieát, khieán Thieän Taøi Ñoàng Töû nhaäp vaøo ñaïo traøng Phoå Hieàn haïnh. Nhôø theá maø chaøng thöïc söï vieân maõn ñöôïc taâm ñaïi bi, tröø ñöôïc moïi voâ minh vi teá, chöôùng ngaïi... Thieän Taøi ñònh thaàn, ñaém chìm trong tö duy, quaùn töôûng, trong luùc Ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi Boà Taùt duøng thaàn thoâng aån hình, bieán daïng luùc naøo cuõng khoâng hay..." (30)

Lyù töôûng Boà Taùt ñaïo laø moät lyù töôûng cao ñeïp. Nhöõng ai ñang ñi treân con ñöôøng Boà taùt ñaïo, con ñöôøng thöïc haønh haïnh nguyeän phuïc vuï chuùng sanh, ñöøng queân raèng beân caïnh mình luoân luoân coù söï hieän dieän cuûa moät vò thieän trí thöùc, ñoù laø Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi, ngöôøi luùc naøo cuõng saün saøng ñöa tay xoa ñaûnh chuyeàn cho ta ñaày ñuû naêng löïc vaø trí tueä caàn thieát, ñeå giuùp ta tinh taán tu taäp, hoaøn taát moïi haïnh nguyeän nhö Thieän Taøi Ñoàng Töû cuûa Hoa Nghieâm.

6. Kinh Phaùp Hoa vaø Boà Taùt Vaên Thuø:
Vò Thò Giaû Phaùt Ngoân, Giôùi Thieäu Chöông Trình cuûa Phaät

Kinh Phaùp Hoa nguyeân vaên laø "Dieäu Phaùp Lieân Hoa Kinh", ñöôïc ñaùnh giaù laø "quyeån kinh sieâu vieät vó ñaïi nhaát cuûa Phaät giaùo ñaõ ñöôïc thoï triø truyeàn tuïng töù AÁn Ñoä cho ñeán vuøng Taân Cöông vaø caû vuøng Trung AÙ töø tröôùc Taây lòch kyû nguyeân; töø naêm 406 trôû ñi cho ñeán theá kyû XX, baûn dòch chöõ Taøu cuûa Cöu Ma La Thaäp laø baûn dòch duy nhaát ñaõ aûnh höôûng taùc ñoäng saâu roäng nhaát vaøo ñaïo lyù tö töôûng laõnh ñaïo chính trò vaên hoùa cuûa khoái Ñoâng AÙ töø Trung Quoác, Vieät Nam vaø Ñaïi Haøn vaø nhaát laø Nhaät Baûn. Naêm 594, ngöôøi ñöôïc coi laø khai toå cho neàn vaên minh Nhaät Baûn, Thaùnh Ñöùc Thaùi Töû (Shotoku) ñaõ taäp trung taát caû yù thöùc laõnh ñaïo daân toäc Nhaät vaøo ba quyeån kinh maø quyeån kinh quan troïng nhaát laø Dieäu Phaùp Lieân Hoa" (31). Kinh Phaùp Hoa baøn veà yù nghóa cuûa "Phaùp Thaân Thöôøng Truï", maø qua ñoù Ñöùc Theá Toân ñaõ "Khai Quyeàn Hieån Thöïc" chæ cho moïi ngöôøi thaáy roõ ñöôïc muïc ñích cöùu caùnh cuûa giaùo lyù Ñaïi thöøa laø toaøn theå chuùng sanh ñeàu ñöôïc troïn thaønh Phaät quaû. Chính do nghóa lyù nhieäm maàu saâu xa cuûa kinh naøy maø Ngaøi Trí Khaûi Ñaïi Sö (538-597) moät ngöôøi ñaõ theo hoïc phaùp moân Phaùp Hoa ñeán choã roát raùo taän cuøng, döïa vaøo baûn kinh cuûa tueä giaùc bình ñaúng vó ñaïi naøy ñeå döïng leân moät toâng phaùi moät thôøi ñöôïc coi nhö laãy löøng nhaát trong lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác, maø uy tín haàu nhö ñaõ bao truøm thoáng nhieáp caû toaøn boä Phaät giaùo phía Nam Trung quoác: Thieân Thai Toâng.

Vì tính caùch quan troïng cuûa boä kinh naøy maø Ñöùc Theá Toân trong phaåm Phaùp Sö ñaõ aân caàn daën doø:

"Neáu coù ngöôøi thieän nam, ngöôøi thieän nöõ naøo, sau khi ñöùc Nhö Lai dieät ñoä muoán viø haøng boán chuùng maø noùi kinh Phaùp Hoa naøy thôøi phaûi noùi caùch theá naøo? -Ngöôøi thieän nam thieän nöõ ñoù phaûi vaøo nhaø Nhö Lai, maëc y Nhö Lai, ngoài toaø Nhö Lai, roài môùi neân vì boán chuùng maø roäng noùi kinh naøy.

Nhaø Nhö Lai chính laø taâm töø bi lôùn ñoái vôùi trong taát caû chuùng sanh, y Nhö Lai chính laø loøng nhu hoaø, nhaãn nhuïc, toaø Nhö Lai chính laø nhöùt thieát phaùp khoâng. An truï trong ñaây, sau roài duøng taâm khoâng bieáng treã vì caùc Boà taùt vaø boán chuùng roäng noùi kinh Phaùp Hoa naøy"(32).

Cuõng vì tính caùch quan troïng cuûa boä kinh naøy maø tröôùc khi tuyeân noùi kinh Phaùp Hoa, trong Phaùp hoäi ñoâng ñaûo ñaïi chuùng goàm chö ñaïi boà taùt, ñaïi tyø kheo, Thieân, Long, Daï Xoa, Caøn thaùt baø, A tu la, Ca laâu la, Khaån na la vöông, Ma haàu la daø ... Ñöùc Theá Toân ñaõ nhaäp vaøo ñaïi ñònh, phoùng haøo quang chieáu soi khaép möôøi taùm ngaøn coõi ôû phöông Ñoâng, ñeàu thaáy coõi nöôùc trang nghieâm cuûa caùc ñöùc Phaät, khieán ñaïi chuùng trong ñoù coù caû Boà taùt Di Laëc, voâ cuøng kinh ngaïc tröôùc pheùp laï hi höõu töø tröôùc ñeán nay chöa töøng coù, vaø khoâng bieát do nhaân duyeân gì maø laïi coù ñieàm laønh naøy. Boà taùt Di Laëc lieàn nghó raèng trong Phaùp hoäi naøy duy chæ coù ngaøi Vaên Thuø Sö Lôïi "ñaõ töøng gaàn guõi cuùng döôøng voâ löôïng caùc ñöùc Phaät ñôøi quaù khöù chaéc ñaõ thaáy töôùng hi höõu naøy," may ra môùi coù theå giaûi toûa nhöõng thaéc maéc cuûa ñaïi chuùng vaø Ngaøi ñaõ neâu caâu hoûi ñeå nhôø Boà Taùt Vaên Thuø giaûi ñaùp. Kinh Phaùp Hoa nhö vaäy ñaõ daønh cho Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi caùi nhieäm vuï voâ cuøng vinh döï laø thoâng baùo cho ñaïi chuùng bieát moät thôøi phaùp voâ cuøng quan troïng cuûa Ñöùc Boån Sö. Ñaây laø vai troø cuûa ngöôøi thò giaû phaùt ngoân cuûa Phaät hay moät caùch cuï theå hôn vai troø cuûa ngöôøi ñieàu khieån, giôùi thieäu chöông trình nhö ta thöôøng thaáy trong caùc leã hoäi ngaøy nay, vai troø ñaõ laøm noåi baät ñöôïc tính caùch thaân caän khoâng nhöõng chæ giöõa Boà Taùt Vaên Thuø vaø Ñöùc Theá Toân maø laø coøn vôùi voâ löôïng caùc Ñöùc Phaät cuûa thôøi quaù khöù:

"Luùc baáy giôø, ngaøi Vaên-Thuø Sö-Lôïi noùi vôùi ngaøi Di-Laëc Ñaïi Boà-Taùt cuøng caùc vò Ñaïi-só:

Caùc Thieän-nam-töû! Nhö choã toâi xeùt nghó thì nay ñöùc Phaät Theá-Toân muoán noùi phaùp lôùn, möa phaùp vuõ lôùn, thoåi phaùp loa lôùn, ñaùnh phaùp coå lôùn vaø dieãn phaùp nghóa lôùn.

Caùc thieän-nam-töû! Ta töøng ôû nôi caùc ñöùc Phaät ñôøi quaù khöù thaáy ñieàm laønh naøy, Phaät kia phoùng haøo quang ñoù roài lieàn noùi phaùp lôùn. Cho neân chaéc bieát raèng hoâm nay ñöùc Phaät hieän haøo quang cuõng laïi nhö vaäy. Phaät vì muoán cho chuùng sanh ñeàu ñöôïc nghe bieát phaùp maàu maø taát caû trong ñôøi khoù tin theo, cho neân hieän ñieàm laønh naøy.

...

Nay thaáy ñieàm laønh naøy, cuøng vôùi xöa khoâng khaùc, cho neân ta xeùt nghó hoâm nay ñöùc Phaät Nhö-Lai seõ noùi kinh Ñaïi-thöøa teân: "Dieäu-Phaùp Lieân-Hoa"laø phaùp giaùo hoaù Boà-Taùt ñöôïc chö Phaät hoä nieäm."(33)

 Ñaëc bieät Kinh Phaùp Hoa cuõng heù môû cho chuùng tabieát moät chi tieát lieân quan ñeán nguoàn goác, lai lòch cuûa Boà Taùt Vaên Thuø. Theo kinh Phaùp Hoa, thì töø voâ löôïng a taêng tyø kieáp veà tröôùc, coù moät vò Phaät ra ñôøi hieäu laø Nhaät-Nguyeät Ñaêng-Minh, Ngaøi Vaên Thuø luùc baáy giôø laø moät vò ñaïi Boà Taùt hieäu laø Dieäu Quang, ñaõ töøng ñöôïc nghe Phaät thuyeát giaûng kinh naøy neân khi troâng thaáy ñieàm laønh hieån baøy, cuøng vôùi xöa khoâng khaùc, cho neân theo Boà Taùt, "ta xeùt nghó hoâm nay ñöùc Phaät Nhö-Lai seõ noùi kinh Ñaïi-thöøa teân: "Dieäu-Phaùp Lieân-Hoa"laø phaùp giaùo hoaù Boà-Taùt ñöôïc chö Phaät hoä nieäm." Vì Phaùp Hoa laø moät boä kinh troïng yeáu cuûa Ñaïi Thöøa, chi tieát noùi veà tieàn kieáp cuûa Boà Taùt Vaên Thuø trong boä kinh naøy coù theå ñöôïc duøng ñeå taïm keát thuùc baøi vieát lieân quan ñeán xuaát xöù, nguoàn goác vaø vai troø quan troïng cuûa Boà Taùt Vaên Thuø Sö Lôïi, vò Boà Taùt tieâu bieåu cho trí tueä trong truyeàn thoáng Phaät giaùo Ñaïi Thöøa:

"Ñöùc Phaät Nhaät-Nguyeät Ñaêng-Minh luùc ñoù noùi kinh Ñaïi thöøa teân "Voâ-Löôïng Nghóa-Xöù" laø phaùp giaùo hoaù Boà-Taùt ñöôïc chö Phaät hoä nieäm. Noùi kinh ñoù roài, Phaät lieàn ôû trong ñaïi chuùng ngoài xeáp baèng nhaäp vaøo caûnh chaùnh ñònh "Voâ-Löôïng Nghóa-Xöù", thaân vaø taâm chaúng ñoäng.

Khi aáy trôøi möa hoa Maïn-ñaø-la, hoa Ma-ha Maïn-ñaø-la, hoa Maïn-thuø-sa cuøng hoa Ma-ha Maïn-thuø-sa ñeå raûi treân ñöùc Phaät vaø haøng ñaïi-chuùng. Khaép coõi nöôùc Phaät saùu ñieäu vang ñoäng. Luùc ñoù trong hoäi, haøng Tyø-kheo, Tyø-kheo-ni, caän-söï nam, caän-söï nöõ, trôøi, roàng, daï-xoa, caøn-thaùt-baø, a-tu-la, ca-laâu-la, khaån-na-la, ma-haàu-la-daø, nhôn, phi-nhôn cuøng caùc vò tieåu vöông, caùc vò Chuyeån-luaân thaùnh-vöông v.v... caùc ñaïi-chuùng ñoù ñöôïc ñieàu chöa töøng coù, möøng rôõ chaép tay moät loøng nhìn Phaät.

Baáy giôø, ñöùc Nhö-Lai töø töôùng loâng traéng chaën giöõa chaân maøy phoùng ra luoàng aùnh saùng soi khaép cuøng caû moät muoân taùm nghìn coõi nöôùc ôû phöông ñoâng, nhö nay ñöông thaáy ôû coõi Phaät ñaây.

Di-Laëc neân bieát! Khi ñoù trong hoäi, coù hai möôi öùc Boà-Taùt öa muoán nghe phaùp, caùc vò Boà-Taùt aáy thaáy aùnh saùng chieáu khaép caùc coõi Phaät ñöôïc ñieàu chöa töøng coù, ñeàu muoán bieát viø duyeân côù gì maø phoùng aùnh-saùng naøy.

Khi aáy, coù vò Boà-Taùt hieäu Dieäu-Quang coù taùm traêm ngöôøi ñeä-töû.

Baáy giôø, ñöùc Phaät Nhaät-Nguyeät Ñaêng-Minh töø trong chaùnh-ñònh maø daäy, vì Dieäu-Quang Boà-Taùt noùi kinh Ñaïi-thöøa teân "Dieäu-Phaùp Lieân-Hoa" laø phaùp giaùo hoaù Boà-Taùt ñöôïc chö Phaät hoä nieäm, traûi qua saùu möôi tieåu kieáp chaúng rôøi choã ngoài.

Sau khi ñöùc Phaät dieät-ñoä, Dieäu-Quang Boà-Taùt trì kinh "Dieäu-Phaùp Lieân-Hoa" traûi taùm möôi tieåu kieáp vì ngöôøi maø dieãn noùi.

Taùm ngöôøi con cuûa Phaät Nhaät-Nguyeät Ñaêng-Minh ñeàu hoïc vôùi ngaøi Dieäu-Quang, ngaøi Dieäu-Quang daïy baûo cho ñeàu vöõng beàn ôû nôi ñaïo voâ-thöôïng chaùnh-ñaúng chaùnh-giaùc. Caùc vò Vöông-töû ñoù cuùng döôøng voâ löôïng traêm nghìn muoân öùc ñöùc Phaät ñeàu thaønh Phaät-ñaïo. Vò thaønh Phaät roát sau heát, hieäu laø Nhieân-Ñaêng.

Trong haøng taùm traêm ngöôøi ñeä-töû coù moät ngöôøi teân: Caàu-Danh, ngöôøi naøy tham öa danh lôïi, daàu cuõng ñoïc tuïng caùc kinh maø chaúng thuoäc raønh, phaàn nhieàu queân maát, neân goïi laø Caàu-Danh. Ngöôøi naøy cuõng do coù troàng caùc nhaân duyeân caên laønh neân ñöôïc gaëp voâ löôïng traêm nghìn muoân öùc ñöùc Phaät maø cuùng döôøng cung kính toân troïng khen ngôïi.

Di-Laëc neân bieát! Luùc ñoù Dieäu-Quang Boà-Taùt ñaâu phaûi ngöôøi naøo laï, chính laø ta ñaáy. Coøn Caàu-Danh Boà-Taùt laø ngaøi ñaáy."(34)

NAM MOÂ ÑAÏI TRÍ VAÊN THUØ SÖ LÔ ÏI BOÀ TAÙT

Taâm Haø Leâ Coâng Ña.

GHI CHUÙ: Baøi vieát naøy moät phaàn ñöôïc gôïi yù vaø döïa vaøo taøi lieäu "Manjusri: Origins, Role and Significance" cuûa GS/TS Anthony Tribe (Dharmachari Anandaiyoti), Giaùo sö Ñaïi hoïc Montana, USA.

(1) - Reginald A. Ray. Indestructible Truth. Shambala xb. 2002. p. 192.
(2) - Benoytosh Bhattachary The Indian Buddhist Iconography. 2^nd ed. Calcutta. 1958. pp. 101-3.
(3) - John Brough, 1948. Snellgrove giôùi thieäu trong Indo-Tibetan Buddhism, Indian Budhist and their successors. 1987. p. 366.
(4) -  "Samsandati kho pana te pancasikha tantissaro giitassaro ca tantissarena na ca pana te pancasikha tantissaro ativannati giitassara giitassaro vaa tantissaram." (DNII. 267).
(5) - Xem Kinh Tröôøng A Haøm, Quyeån 5, Thích Thieän Sieâu dòch, Phaät Hoïc Vieän Quoác Teá xb. 1986. trang 132-145.
(6) - Etienne Lamotte. Manjusri. Toung Pao. 1960. p. 35.
(7) - EtienneLamotte. (nhö treân). p. 33-4.
(8) - HTThích Thanh Kieåm. Lòch Söû Phaät Giaùo Trung Quoác. Phuù Laâu Na xb. 1991. p.180.
(9) - HTThích Thanh Kieåm. (nhö treân). p.170.
(10) - Saùu boä kinh ñöôïc ñeà caäp:
-Astasahasrika-prajna-paramita-sutra (AsPP; T.224),
- Wenshushili wen pusa shu jing (WWP; T.458),
- Druma-kinnara-raja-pariprcha-sutra (DKP; T.624),
- Lokanuvartana-sutra (LAn; T.807),
- Dousha jing (DSJ; T.280),
- and the Ajata`satru-kauk.rtya- vinodana-sutra (AjKV; T.626).
(11): - Kinh "Vaên Thuø Sö Lôïi Noùi Veà Caûnh Giôùi Baát Tö Nghò cuûa Phaät". HT. Thích Chaùnh Laïc dòch, Quyeån Thöôïng.
(12) & (13): - Nhö treân.
(14) - Kinh Duy Ma Caät. HT Thích Duy Löïc dòch. Phaåm "Vaên Thuø Sö Lôïi Boà Taùt".
(15): - Kinh Duy Ma Caät. HT Thích Duy Löïc dòch. Phaåm "Phaät Quaû".
(16): - Giôùi Thieäu Kinh Duy Ma Caät. Tueä Syõ.
(17): - Tueä Syõ. Nhö treân.
(18): - Kinh Duy Ma Caät. HT Thích Duy Löïc dòch. Phaåm "Baát Nhò Phaùp Moân".
(19): - "Phaùp Moân Baát Nhò, Tö Töôûng Thieàn Trong Tueä Trung Thöôïng Só Ngöõ Luïc ". HT. Thích Thanh Kieåm, trong tuyeån taäp Tueä Trung Thöôïng Só vôùi Thieàn Toâng Vieät Nam. Nxb Ñaø Naúng. 2000. Tr. 196-197.
(20): - Edward Conze. The Short Prajnaparamita. London. Luzac & Co. 1973. pp 83-84.
(21):- Garma Chang. A treasury of Mahayana Sutra. Pennsylvania & London: Pennsylvania State University Press. 1983. p. 65.
(22):-Chang. Saùch ñaõ daãn nt. p. 66.
(23):- Kinh Thuû Laêng Nghieâm. Baûn dòch cuûa HT. Thích Duy Löïc , Quyeån 1: http://www.tuvienquangduc.net/Kinhdien/25langhiem06.html)
(24)-Kinh Thuû Laêng Nghieâm. Baûn dòch cuûa HT. Thích Duy Löïc , Quyeån 6.
(25)-Ñaïi Cöông Kinh Laêng Nghieâm. HT Thích Thieän Hoa. Höông Ñaïo taùi baûn, 1962. Tr. 193-195).
(26), (27) & (28): - Kinh Hoa Nghieâm. Phaåm Nhaäp Phaùp Giôùi, Baûn Vieät dòch cuûa HT Thích Trí Tònh.
(29): - Thomas Cleary. The Flower Ornament Scripture. A translation of the Avatamsaka Sutra. Vol. III: Entry Into the Realm of Reality. Shambala. Boston & London. 1987. pp. 377-8.
(30):-Minh Ñöùc Thanh Löông. Boà Taùt Ñaïo. (toùm taét bôûi HT Thích Ñöùc Nhuaän). trang 1119.
(31):-Phaïm Coâng Thieän, Lôøi Töïa Phaùp Hoa Yeáu Giaûi. The Corporate Body of the Bud dha Educational Foundation AÁn toáng. Ñaøi Loan. 1999. Tr.10.
(32): - Kinh Phaùp Hoa. Phaåm "Phaùp Sö". Baûn dòch cuûa HT Thích Trí Tònh.
(33) & (34): - Kinh Phaùp Hoa. Phaåm "Töïa". Baûn dòch cuûa HT Thích Trí Tònh.