Phaät
Giaùo Taïi Moâng Coå
Thích Nguyeân Taïng
Moâng
coå (Mongolia), moät quoác gia Coäng hoøa naèm phía Ñoâng trung
taâm Chaâu AÙ, xöù sôû naøy goàm haàu heát caùc vuøng cao nguyeân
vôùi sa maïc Gobi ôû phía Nam, moät quaàn hoà lôùn phía Taây Baéc
vaø nuùi Altai, Khangai ôû phía Taây. Ngoân ngöõ: tieáng Moâng Coå
(Khalkha). Tieàn teä: tugrik. Thuû ñoâ: Ulan Bator. Dieän tích: 1.565.000
Km2. Daân soá: 2.190.000 ngöôøi. Tuoåi thoï trung bình: 62,5 tuoåi.
Toân giaùo: Phaät giaùo laø quoác giaùo, hai toân giaùo nhoû khaùc laø
Thieân chuùa giaùo vaø Hoài giaùo.
Moâng Coå laø moät quoác gia thöøa keá "Vöông quoác nhöõng ñoàng coû" cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn (Genghis Khan, 1162-1227). Ñoäc Laäp naêm 1911 vaø theo cheá ñoä Coäng Saûn vaøo naêm 1924, coù quan heä maät thieát vôùi Lieân Xoâ (cuõ). Töø naêm 1989, tieán trình daân chuû hoùa ñaõ baét ñaàu vaø ñöa tôùi söï caûi toå saâu roäng veà caùc maët kinh teá vaø chính trò. Caùc ngaønh kinh teá chính: coâng, noâng nghieäp. Taøi nguyeân khoaùng saûn coù: than ñaù, than naâu, daàu moû, vaøng, baïc, chì, thaïch cao.... Ngaønh chaên nuoâi: cöøu, löøa, laïc ñaø. Caùc ngaønh coâng nghieäp coù: khai thaùc than, cheá bieán thöïc phaåm, saûn xuaát len. Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi: 803 ñoâ la.
Theo nhaø nghieân cöùu söû hoïc ngöôøi Anh Andrew Skilton (1), Phaät giaùo ñöôïc truyeàn vaøo Moâng Coå töø AÁn Ñoä, Trung AÙ vaø Trung Hoa vaøo ñaàu theá kyû thöù 4 tröôùc Taây Lòch baèng con ñöôøng tô luïa (Silk Road) qua caùc nhaø buoân ngöôøi AÁn Ñoä. Töø ñoù PG daàn daø phaùt trieån ñeán theá kyû thöù 13 sau Taây lòch vôùi nhieàu ñôït truyeàn giaùo cuûa Phaät Giaùo Taây Taïng vaø Phaät Giaùo Trung Hoa. Tuy nhieân, PG Taây Taïng chieám öu theá vaø aûnh höôûng maïnh meõ vaøo ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân Moâng Coå. Ñænh cao cuûa söï aûnh höôûng naøy laø Ñöùc Ñaït Lai Laït Ma thöù 4 laø ngöôøi Moâng Coå. Tröôùc khi PG ñöôïc truyeàn vaøo Moâng Coå, toân giaùo baûn ñòa laø Shamartistic, moät toân giaùo chòu aûnh höôûng töø truyeàn thoáng taâm linh cuûa ngöôøi Ba Tö.
Thôøi kyø höng thònh cuûa Phaät Giaùo Moâng Coå:
PG Moâng Coå traûi qua nhieàu thôøi kyø thaêng traàm, troâi noåi theo vaän nöôùc, thôøi kyø thöù nhaát xaûy ra vaøo theá kyû thöù 13 theo sau caùc cuoäc xaâm laêng cuûa Moâng Coå treân khaép AÙ Chaâu. Keát quaû cuûa söï môû roäng bôø coõi naøy ñaõ mang veà Moâng Coå caùc truyeàn thoáng vaên hoùa vaø toân giaùo töø ngoaïi quoác, trong soá ñoù, Phaät giaùo Taây Taïng (toâng phaùi Thích Ca - Sakya Order) chieám phaàn öu theá, ñöôïc ngöôøi daân Moâng Coå öa chuoäng vaø aûnh höôûng maïnh meõ vaøo ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân. Trong soá nhöõng Hoaøng ñeá Moâng Coå thôøi baáy giôø coù Kublai Khan (Hoát Taát Lieät, 1216-94) laø chaùu noäi cuûa Thaønh Caùt Tö Haõn, laø ngöôøi keá thöøa vaø hoaøn thaønh vieäc chinh phuïc hoaøn toaøn Trung Hoa baèng caùch laät ñoå trieàu ñaïi nhaø Toáng (1279) vaø laäp neân trieàu Nguyeân (Yuan, 1279-1368). Kublai Khan laø ngöôøi ngöôõng moä vaø quy y theo Ñaïo Phaät, ñaëc bieät oâng töøng tham döï leã ñieåm ñaïo quan troïng veà phaùp tu Maät toâng Kalachakra ( pheùp tu luyeän thieàn ñònh cuûa Phaät giaùo vaø ñöôïc lieät vaøo haøng cao nhaát trong caùch luyeän veà Maät giaùo Yoga) vaø oâng laø ngöôøi coù coâng lao trong vieäc khuyeán khích vaø baûo trôï coâng vieäc phieân dòch Kinh ñieån sang tieáng Moâng Coå.
Thôøi kyø Phaät giaùo höng thaïnh thöù hai baét ñaàu töø trieàu ñaïi cuûa Hoaøng ñeá Altan Khan (1507-83), khi Moâng Coå coù cuoäc tieáp xuùc môùi vôùi Taây Taïng, chính vì theá maø phaùi Hoaøng Giaùo (Gelugpa) cuûa Taây Taïng ñöôïc chính thöùc truyeàn vaøo Moâng Coå vaø phaùt trieån raát nhanh treân ñaát nöôùc Moâng Coå qua söï baûo trôï cuûa hoaøng ñeá Altan Khan. Trong thôøi ñieåm aáy, moät söï kieän quan troïng xaûy ra cho Phaät giaùo Taây Taïng laø sau cuoäc chinh phuïc hoaøn toaøn Taây Taïng vaøo 1614, ñeå laáy loøng daân, trieàu ñình Moâng Coå ñaõ ban haønh moät phaùp leänh raèng Ñöùc Ñaït Lai Laït Ma cuûa phaùi Hoaøng Giaùo laø vò “ñeá sö”, ñöùng ñaàu ôû thuû ñoâ Lhasa, coù quyeàn quaûn lyù theá quyeàn vaø giaùo quyeàn ôû Taây Taïng.
Caû daân toäc Taây Taïng laãn Moâng Coå ñeàu tin töôûng raèng Ñöùc Ñaït Lai Laït Ma laø hoùa thaân cuûa Boà Taùt Quaùn Theá AÂm (Avalokitesvara), neân vieäc ñieàu haønh chính trò vaø toân giaùo ôû Taây Taïng ñöôïc ngöôøi daân tin töôûng vaøo khaû naêng cuûa vò taùi sinh vaø ñöôïc thöøa nhaän laø Dalai Lama.
Thôøi kyø thöù ba, döôùi trieàu ñaïi nhaø Thanh (1662-1911), laø trieàu ñaïi uûng hoâï Phaät giaùo ôû Trung quoác, khi hoï xaâm chieám Noäi Moâng (Inner Mongolia) hoï coù nhöõng öu ñaõi cho Phaät giaùo, nhieàu toâng phaùi cuûa Phaät giaùo Trung Quoác cuõng ñöôïc truyeàn vaøo Moâng Coå. Töø naêm 1622 ñeán naêm 1749, coù nhieàu Kinh ñieån ñöôïc dòch töø tieáng Trung Hoa sang tieáng Moâng Coå.
Thôøi kyø suy ñoài cuûa PG Moâng Coå:
Theá kyû 20, Moâng Coå chòu
nhieàu ñau khoå vì chieán tranh, xung ñoät chính trò töø caùc
cöôøng quoác beân ngoaøi, sau Trung quoác (1912), Nhaät Baûn ñaùnh
chieám vaøo Manchuria vaøo naêm 1931, vaø sau theá chieán thöù 2 vaøo
naêm 1945, Hoàng quaân cuûa Lieân Xoâ baét ñaàu cuoäc giaûi phoùng
cho Moâng Coå. Vaø töø aáy trôû ñi, vôùi chính saùch khoâng khoan
nhöôïng toân giaùo cuûa chính quyeàn Xoâ Vieát, coù 20 ngaøn taêng
ni vaø cö só Phaät töû trí thöùc bò gieát, 40 ngaøn ngöôøi khaùc
bò toáng giam, thanh thieáu nieân döôùi 18 tuoåi khoâng ñöôïc
xuaát gia, hôn 800 töï vieän bò phaù huûy hoaøn toaøn treân khaép
Moâng Coå.
Töø naêm 1989 ñeán nay, quoác
gia Moâng Coå trôû neân ñoäc laäp, caùc raøo caûn veà sinh hoaït
tín ngöôõng ñöôïc thaùo boû, caùc hoaït ñoäng cuûa Phaät giaùo
ñaõ töøng böôùc trôû laïi bình thöôøng, coù hôn 160 ngoâi Tu
Vieän ñöôïc xaây döïng hoaëc môû cöûa trôû laïi vaø raát nhieàu
ngöôøi xuaát gia tu hoïc vaø laøm coâng taùc truyeàn giaùo.
Hai söï kieän noåi baät trong theá kyû 20 cuûa Phaät Giaùo Moâng Coå:
Ñieàu ñaùng chuù yù trong theá
kyû 20, taïi Moâng Coå coù Hoäi Phaät giaùo theá giôùi ra ñôøi
laø Hoäi Phaät Giaùo Chaâu AÙ vì Hoøa Bình (Asian Buddhist Conference
for Peace) ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1970 vaø ñaët truï sôû trung
öông taïi thuû ñoâ Ulan Bator, caùc quoác gia thaønh vieân cuûa
Hoäi naøy goàm coù : Taây Taïng, Moâng Coå, AÁn Ñoä, Nga, Tích
Lan, Vieät Nam, Nhaät Baûn, Campuchia, Thaùi Lan, Bangladesh,
Trieàu Tieân, Hoàng Koâng, Laøo, Nepan, Singpapore, Thaùi Lan, Ñaøi
Loan... Ngöôøi ñoàng saùng laäp Hoäi naøy laø vò truï trì Chuøa
Gandatechebling, Hoøa thöôïng Khambo Lama Gambojav (1901-1980), ngöôøi
Moâng Coå. Ngaøi sinh naêm 1901, xuaát gia naêm 9 tuoåi, moät ngöôøi
laàu thoâng Kinh ñieån vaø trôû thaønh nhaø laõnh ñaïo Phaät Giaùo
Moâng Coå trong thôøi hieän ñaïi. Ngaøi laø ngöôøi coù coâng gìn
giöõ caùc Taøng Kinh Caùt cuûa Moâng Coå trong thôøi gian chieán tranh
cuûa Moâng Coå. Ngaøi laø giaùo sö trieát hoïc thuoäc ñaïi hoïc
quoác gia Moâng Coå. Vì hieåu ñöôïc söï thoáng khoå cuûa chieán
tranh, neân Ngaøi ñaõ keâu goïi chính quyeàn Xoâ Vieát cho thaønh
laäp Hoäi ABCP ñeå vaän ñoâïng caùc cöôøng quoác treân theá
giôùi baõi boû vuõ khí haït nhaân nguyeaân töû, loaïi vuõ khí gieát
ngöôøi haøng loaït, vaø keát quaû Hoäi ABCP ñaõ thaønh laäp vaø
hoaït ñoäng nhö öôùc nguyeän cuûa Ngaøi. Hoäi ABCP cuõng cho ra
moät tôø ñaëc san Buddhist for peace ( Phaät giaùo vì
hoøa bình) baèng tieáng Anh, ñeå phoå bieán roäng raõi lôøi daïy
cuûa Phaät veà hoøa bình vaø daân chuû.
Söï kieän thöù hai laø Ñöùc
Ñaït Lai Laït Ma thöù 14 ñaõ vieáng thaêm Moâng Coå vaøo naêm 1982
vaø ngaøi ñaõ truyeàn daïy phaùp tu Maät toâng Yamantaka cho
140 vò Laït Ma Moâng Coå taïi Chuøa Gandatechebling. Trong dòp naøy
moät buoåi thuyeát giaûng quaàn chuùng, coù treân 20 ngaøn Phaät
töû taïi gia ñeán tham döï. Laàn vieáng thaêm gaàn ñaây nhaát
laø naêm 1995, Ñöùc Ñaït Lai Laït Ma ñaõ truyeàn daïy phaùp Maät
toâng Kalachakra cho nhieàu ngaøn Taeâng tín ñoà, ñaây laø leã ñieåm
ñaïo ñaàu tieân xaûy ra keå töø naêm 1934 taïi Moâng Coå.
Phieân dòch Kinh Ñieån ôû Moâng Coå:
Ñænh cao cuûa neàn Phaät hoïc
Moâng Coå laø Tam Taïng Kinh Ñieån PG (Tipitaka) ñaï ñöôïc dòch
sang tieáng Moâng Coå. Baûn dòch Ñaïi Taïng Cam Thuø (Kanjur)
goàm 108 quyeån ñöôïc phieân dòch töø Taïng ngöõ (Tibetan) vaøo
naêm 1628-1629 vaø baûn sôù giaûi cuûa boä Ñaïi Taïng naøy goàm
220 quyeån töø caùc vò hoïc giaû AÁn-Taïng cuõng ñaõ hoaøn thaønh
vieäc chuyeãn ngöõ. Moät vaøi phaàn cuûa Cam Thuø, nhö boä Bodhisaryvatara
(Nhaäp
Boà Ñeà Haïnh Luaän) ñöôïc dòch thaúng töø baûn tieáng
Sanskrit.
Ngoaøi baûn dòch quan troïng
treân, Phaät giaùo Moâng coå coøn coù nhieàu nhaø Phaät hoïc noåi
tieáng khaùc nhö Khaikha Zaya Pandit Lubsangperenici (1642-1775); Sumbo
Khampo Ishbaljir (1794-1788); Agvandandar Ikharamba (1758-1830); Lubsangdagva
Darjaa (1734-1803); Agvankhaidub (1779-1838); Avanbaldan (1797-1864); Chakhor
Bebshi Lubsang Chultem (1740-1810), nhöõng taùc phaåm cuûa hoï ñöôïc
vieaùt baèng caû tieáng Moâng Coå vaø tieáng Taây Taïng veà caùc
lónh vöïc trieát hoïc vaø söû hoïc PG vaø ñöôïc phoå bieán roäng
raõi ôû Taây Taïng vaø Moâng Coå.
Veà maët nghieân cöùu Phaät hoïc, Phaät hoïc vieän Gandatechebling ñöôïc xaây döïng naêm 1838 vaø ñöôïc xem laø moät tröôøng Ñaïi hoïc Phaät giaùo ôû Moâng Coå thôøi baáy giôø, laø nôi ñaøo taïo taêng taøi cho Moâng Coå. Töø theá kyû thöù 17, tröôøng naøy ñaõ ñaøo taïo hôn 200 nhaø Phaät hoïc Moâng coå ñeå nghieân cöùu vaø saùng taùc nhieàu taùc phaåm tieâu bieåu bao goàm 93 hoïc giaû veà nghi leã, 53 vò nghieân cöùu veà trieát hoïc, 8 vò veà logic hoïc, 11 vò veà vaên hoïc, 12 vò veà trieát hoïc, 7 vò veà söû hoïc, 12 vò veà thieân vaên hoïc PG, vaø 12 vò veà döôïc hoïc vaø coù 40 töø ñieån Taïng, Moaâng, AÁn ngöõ cuõng ñöôïc aán haønh.
Moät soá ñòa chæ caàn thieát ñeå lieân laïc vôùi caùc toå chöùc Phaät Giaùo taïi Moâng Coå hieän nay:
Asian Buddhist
Conference for Peace
C/o Gandan Thekchenling Monastery
Ulaanbaatar
Mongolia
Secretary: Bulgan
Tel: 360 0690
Dashi Choiling
Monastery
PO Box 363
Ulaanbaatar 20
Mongolia
Tel: 97611 350 007
Fax: 97611 352 006
Truï Trì : Ven Dambajav
Deputy Head Abbot: Ch Tsedendamba
Trung Taâm
Nghieân Cöùu Vaên Hoùa Phaät Giaùo
C/o The Research Centre for Buddhist
Culture
Mongolian National University
PO Box 46 / 386
Ulaanbaatar
Mongolia
Hoäi Phaùp
Luaân
Dharma
Wheel Association
Mongolian National University
Ulaanbaatar
Mongolia
Head: Dr N Dorjgotov
Email: zaanhuu@magicnet.mn
Vieän Trieát
Hoïc Ñoâng Phöông
Institute
of Oriental Philosphy
Ulaanbaatar
Mongolia
Head: Dr Sarantuya
Tel: 97611 361 461
Tugs Bayasgalant
Buddhist Centre
Ulaanbaatar
Mongolia
Head: Gantamur Natsagdorj
Tel: 97611 364 111
World
Fellowship Buddhists Youth
(Mongolian
Regional Center)
PO Box 233, Ulaanbaatar 20, Mongolia
Tel: (976 1) 352 006
Fax: (976 1) 352 006
President: Ven. Tsedendamba
Email: galsanbat@yahoo.com
Affilliation: World Fellowship of
Buddhists (Youth)
Zanabazar
Buddhist University
Gandanthekchenling Monastery
Ulaanbaatar
Mongolia
Tel: 97611 360164
Zanabazar
Mongolian Institute of Buddhist Art
Gandan Thekchenling Monastery
Ulaanbaatar
Mongolia
Head: Ven Purevbat
Tel: 97611 363 831
Lôøi keát, nhìn chung, sau gaàn moät theá kyû daäm chaân taïi choã, nay Phaät giaùo Moâng coå ñang daàn daø oån ñònh laïi caùc sinh hoaït truyeàn thoáng. Ngaøy nay ñaát nöôùc Moâng Coå ñang ôû trong moät giai ñoaïn khoù khaên sau khi giaønh laïi ñöôïc quyeàn ñoäc laäp. Hoï phaûi laøm laïi töø ñaàu. Moâng coå vaãn phaûi chòu söï daãn daét veà Kinh teá cuûa Nga ( Russia) vaø hieän coøn maéc nôï Nga khoaûng 6 tyû ñoâ la. Xöù sôû naøy cuõng ñang ñoái dieän vôùi cuoäc khuûng hoaûng kinh teá toaøn caàu vaø moïi thöû thaùch trong coâng cuoäcï phuïc höng vaên hoùa vaø toân giaùo. Tuy nhieân, ngöôøi Moâng coå vaãn coù moät nieàm laïc quan veà töông lai vôùi nieàm an uûi vì raèng trí tueä vaø loøng töø bi voâ bieân ñang aån taøng trong giaùo lyù cuûa Ñaïo Phaät, vaø chính hai yeáu toá naøy seõ giuùp cho Moâng coå thoaùt khoûi cuoäc khuûng hoaûng hieän nay. Nhö ngöôøi Taây Taïng, Phaät giaùo laø maùu, laø thòt, laø hôi thôû cuûa ngöôøi Moâng Coå. Söï phuïc höng laïi söùc maïnh cuûa Phaät giaùo laø vieäc laøm taát yeáu vaø phaûi xaûy ra ñeå mang laïi neàn hoøa bình vaø thaïnh trò cho ñaát nöôùc naøy.
Taøi lieäu tham khaûo :
- Tibetan Bullertin, October-December
1998.
- George Wehrfritz, Disrupting
the faith , Newsweek, January 13, 1997.
- Andrew Skilton (1994), A Concise
History of Buddhism, Windhorse Publications.
- Nagendra Kr. Singh (Ed, 1998),
International Encyclopaedia of Buddhism, Vol.47, Anmol Publications Pvt.Ltd,
New Delhi, India.
________________________
(1)
P193. Andrew Skilton (1994), A Concise History of Buddhism, Windhorse Publications
(2)
Laø moät trong nhöõng toâng phaùi Phaät giaùo lôùn cuûa PG Taây Taïng,
caùc phaùi khaùc laø Phaùi Hoàng giaùo (Nyingma); Phaùi Baïch giaùo (Kagyudpa);
Phaùi Thích Ca (Sakya); Phaùi Ca Ñöông (Kadampa).
(3)
Yamantaka :Trì Minh Kim Cöông, hoùa thaân cuûa Boà Taùt Vaên Thuø
Sö Lôïi, vò minh vöông haøng phuïc dieäm ma, giaûi tröø troùi
buoäc cuûa chuùng sinh
(4)
Kanjur: Cam Thuø [moät trong 2 boä Ñaïi Taïng Kinh Ñieån cuûa Taây
Taïng: Cam Thuø & Ñan Thuø (One of the two Great Sutra Canons in
Tibet: Kanjur and Tanjur)]
[ Trôû Veà ]