DIEÄN MUÏC TUEÄ TRUNG

Saùch Hoaøng Vieät Vaên Tuyeån noùi Tueä Trung thöôïng só laø Höng Ninh Vöông Traàn Quoác Taûng, con lôùn cuûa Traàn Höng Ñaïo. Söï thöïc thì tuy Tueä Trung thöôïng só coù töôùc hieäu laø Höng Ninh Vöông, nhöng oâng khoâng phaûi teân laø Traàn Quoác Taûng, cuõng khoâng phaûi laø Traàn Höng Ñaïo, vaø teân oâng laø Traàn Quoác Tung (56). Traàn Nhaân Toâng, ngöôøi khaûo ñính saùch Tueä Trung thöôïng só Ngöõ Luïc, trong baøi Thöôïng Só Haønh Traïng in ôû cuoái saùch (57)coù noùi roõ "Tueä Trung thöôïng só laø con ñaàu cuûa Khaâm Minh Töø Thieän Ñaïi Vöông vaø laø anh caû cuûa Hoaøng Thaùi Haäu Nguyeân Thaùnh Thieân Caûm. Khi Ñaïi Vöông maát, hoaøng ñeá Traàn Thaùi Toâng caûm nghóa phong cho thöôïng só töôùc Höng Ninh Vöông".

Khaâm Minh Töø Thieän Ñaïi Vöông laø töôùc hieäu Traàn Thaùi Toâng ban cho anh ruoät laø Yeân Sinh Vöông Traàn Lieãu khi oâng naøy maát. Ñoù laø vaøo cuoái naêm 1251, cuõng vaøo naêm aáy Tueä Trung thöôïng só ñöôïc 21 tuoåi, vaø ñöôïc phong töôùc Höng Ninh Vöông, Hoaøng thaùi haäu Thieân Thaùnh Thieân Caûm laø con thöù naêm cuûa Yeân Sinh Vöông Traàn Lieãu, teân laø Thieàu, laø vôï cuûa vua Traàn Thaùnh Toâng. Traàn Höng Ñaïo coù moät ngöôøi con gaùi laø Traàn Quoác Taûng, nhöng töôùc hieäu laø Höng Nhöôïng Vöông, chöù khoâng phaûi laø Höng Ninh Vöông. Theo Traàn Nhaân Toâng, Tueä Trung laø moät con ngöôøi coù khí löôïng thaâm traàm, phong thaàn nhaøn nhaõ. Töø luùc nhoû, oâng ñaõ toû ra coù baåm chaát cao saùng, thuaàn haäu, vaø yeâu meán ñaïo Phaät. Lôùn leân, Tueä Trung ñöôïc cöû traán ñaát Hoàng Loä, töùc laø Haûi Döông baây giôø. OÂng coù coâng hai laàn trong vieäc ngaên giaëc Baéc xaâm laêng. Sau ñöôïc thaêng chuyeån giöõ chöùc tieát ñoä söù traán giöõ haûi ñaïo Thaùi Bình. Sau oâng lui veà aáp Tònh Bang (nay laø huyeän Vónh Laïi, laøng Yeân Quaûng) vaø ñoåi teân laø Vaïn Nieân, töï hieäu laø Tueä Trung. Taïi thöïc aáp cuûa oâng, oâng coù döïng leân Döôõng Chaân Trang laøm nôi toïa thieàn vaø tu nieäm.

Laø anh vôï cuûa vua Traàn Nhaân Toâng, oâng cuõng laø ngöôøi baïn thaân thieát cuûa vua. Vua Thaùnh Toâng kyù thaùc con laø Traàn Nhaân Toâng cho oâng daïy doã. OÂng ñöôïc Thaùnh Toâng xöng laø sö huynh. Thaùng hai naêm 1278 hoaøng haäu Thieân Caûm qua ñôøi, vua Thaùnh Toâng cuùng chay ôû trong cung, baûo con laø Nhaân Toâng ñi môøi Tueä Trung ñeán döï. Coù maët trong leã khai ñöôøng laø nhieàu vò toân tuùc, tröôûng laõo cuûa thieàn moân. Thaùnh Toâng thænh moãi vò laøm moät baøi keä ngaén ñeå toû baøy kieán giaûi veà Phaät phaùp cuûa mình. Trong luùc tö töôûng caùc vò coøn nhö "nöôùc ñoïng vuõng buøn" chöa ñöôïc khai thoâng thì vua mang giaáy buùt tôùi tröôùc maët Tueä Trung. OÂng vieát lieàn baøi keä sau ñaây:

Vieát keä trình kieán giaûi

Nhö duïi maét thaáy quaùi

Duïi maét thaáy quaùi xong

Laïi rôõ raøng töï taïi.

Vua Thaùnh Toâng ñoïc xong pheâ tieáp nhö sau:

Rôõ raøng vaø töï taïi

Cuõng moät thöù thaáy quaùi

Thaáy quaùi maø khoâng quaùi

Thì quaùi aáy töï hoaïi

Tueä Trung ñoïc, raát baèng loøng. Thaùnh Toâng raát khaâm phuïc ñaïo hoïc cuûa Tueä Trung, chính vua laø ngöôøi ñaàu tieân goïi oâng laø Thöôïng Só (58). Thöôïng Só cuõng coù nghóa töông ñöông vôùi boà taùt. Hoài em gaùi Tueä Trung hoaøng haäu Thieân Caûm coøn soáng, moät hoâm oâng baø môøi vaøo cung aên tieäc. Treân baøn coù nhöõng moùn maën vaø moùn chay, oâng ñaõ gaép thöùc aên moät caùch khoâng phaân bieät. Hoaøng haäu hoûi: "Anh tu thieàn maø aên thòt caù thì laøm sao maø thaønh Phaät ñöôïc?" OÂng cöôøi ñaùp: "Phaät laø Phaät, anh laø anh; anh khoâng caàn thaønh Phaät. Phaät khoâng caàn thaønh anh. Em chaúng nghe coå ñöùc noùi "Vaên Thuø laø Vaên Thuø, giaûi thoaùt laø giaûi thoaùt "ñoù sao?" Vua Nhaân Toâng hoài ñoù cuõng coù maët trong böõa tieäc, vaø vua khoâng queân caâu chuyeän naøy, ñònh moät ngtaøy kia seõ hoûi Tueä Trung cho ra leõ. Naêm vua 29 tuoåi, meï maát. Vua Thaùnh Toâng ñang boái roái veà caùi cheát cuûa Hoaøng haäu laïi coøn baän taâm ñoái phoù vôùi moät cuoäc xaâm laêng cuûa quaân Nguyeân do AÙo Loã Xích OÂ Maõ Nhi vaø Phaøn Tieáp chæ huy, môùi sai Nhaân Toâng ñi ñoùn Tueä Trung, tröôùc khi leân ñöôøng veà cung, Tueä Trung trao cho Nhaân Toâng, luùc aáy ñaõ leân ngoâi gaàn 9 naêm, hai boä ngöõ luïc Tuyeát Ñaäu vaø Daõ Hieân, ñeå ñem veà cung hoïc taäp nhöõng luùc roãi raûnh. Vua nhôù laïi chuyeän aên thòt caù vaø tính caùch "hoøa laãn theá tuïc" cuûa Tueä Trung, lieàn laøm boä ngaây thô hoûi moät caùch giaùn tieáp:

"Baïch thöôïng só, chuùng sinh quen caùi nghieäp aên thòt uoáng röïu thì laøm theá naøo maø thoaùt khoûi toäi baùo?"

Tueä Trung ñaõ traû lôøi nhö sau veà vaán ñeà toäi baùo:

"Neáu coù ngöôøi ñang ñöùng xaây löng laïi, thình lình vua ñi qua sau löng, ngöôøi aáy khoâng bieát, caàm moät vaät gì neùm nhaèm vua. Thöû hoûi: ngöôøi aáy coù sôï khoâng, oâng vua coù giaän khoâng? Neân bieát hai vieäc aáy khoâng dính líu gì vôùi nhau vaäy."

Roài oâng ñoïc hai baøi keä sau ñaây cho vua nghe:

Vaïn phaùp voâ thöôøng caû

Taâm ngôø toäi lieàn sinh

Xöa nay khoâng moät vaät:

Chaúng haït, chaúng maàm xanh.

Haøng ngaøy, khi ñoái caûnh

Caûnh ñeàu do taâm sinh

Taâm, caûnh ñeàu khoâng tòch

Khaép choán töï vieân thaønh (59) .

Nhaân Toâng thöa vôùi Tueä Trung raèng oâng ñaõ hieåu lôøi daïy veà toäi phuùc. Nhöng Tueä Trung bieát laø Nhaân Toâng coøn thaéc maéc. OÂng ñoïc tieáp baøi keä sau ñaây:

Coù loaøi thì aên coû

Coù loaøi thì aên thòt

Xuaân veà thaûo moäc sinh

Tìm ñaâu thaáy toäi phuùc?(60)

Nhaân Toâng lieàn hoûi caâu hoûi oâng ñaõ daønh saún trong taâm tö laâu nay: "Nhö vaäy thì coâng phu giöõ giôùi trong saïch khoâng chuùt xao laõng laø ñeå laøm gì?" Tueä Trung cöôøi khoâng ñaùp. Vua coá naøi. Tueä Trung ñoïc hai baøi keä sau ñaây:

Trì giôùi vaø nhaãn nhuïc

Theâm toäi chaúng ñöôïc phuùc

Muoán sieâu vieät toäi phuùc

Ñöøng trì giôùi, nhaãn nhuïc.

Nhö ngöôøi khi leo caây

Ñöông yeân töï chuoác nguy

Neáu ñöøng leo caây nöõa

Traêng gioù laøm ñöôïc gì?(61)

Vaø daën kyõ Nhaân Toâng "ñöøng baûo cho ngöôøi khoâng ra gì bieát". Ta neân nhôù raèng luùc baáy giôø Tueä Trung ñaõ 57 tuoåi, vaø tö töôûng thieàn cuûa oâng ñaõ ñeán giai ñoaïn chín chaén sieâu vieät. OÂng maát naêm 62 tuoåi, vaøo naêm 1291.

Vua Nhaân Toâng moät hoâm hoûi veà toâng chæ thieàn phaùi cuûa Tueä Trung. Y Ù cuûa Nhaân Toâng laø muoán tìm hieåu bí quyeát giaùc ngoä maø Tueä Trung ñaõ ñöôïc thieàn sö Tieâu Dieâu trao truyeàn, Tueä Trung noùi:

"Haõy quay veà töï thaân maø tìm laáy toâng chæ aáy, khoâng theå ñaït ñöôïc töø ai khaùc".

Lôøi noùi aáy khieán Nhaân Toâng thaáy ñöôïc aùnh saùng cuûa thieàn ñaïo. Ngaøy thò tòch, Tueä Trung khoâng naèm trong phoøng rieâng maø cho keâ giöôøng naèm ôû Döôõng Chaân Trang, giöõa thieàn ñöôøng lôùn. OÂng naèm xuoái theo kieåu caùt töôøng, maét nhaém. Nhöõng ngöôøi haàu haï vaø theâ thieáp khoùc roáng leân OÂng môû maét ngoài daäy, baûo laáy nöôùc röûa tay suùc mieäng roài quôû nheï raèng: "Soáng cheát laø leõ thöôøng nhieân, sao laïi buoàn thaûm luyeán tieác ñeå cho chaân tính ta naùo ñoäng?" Noùi xong thì tòch moät caùch eâm aùi. Ñoù laø vaøo ngaøy moàng moät thaùng tö naêm Taân maõo (1291).

HOØA QUANG ÑOÀNG TRAÀN

Vua Nhaân Toâng vieát: " Thöôïng só soáng giöõa loøng theá tuïc, hoøa aùnh saùng mình trong cuoäc ñôøi buïi baëm; trong moïi cuoäc tieáp xuùc thöôïng só luoân luoân giöõ thaùi ñoä hoøa aùi neân chöa bao giôø gaëp phaûi nhöõng tröôøng phieàn nghòch. Do ñoù, ngaøi coù theå laøm tieáp noái ñöôïc haït gioáng chaùnh phaùp, dìu daét ñöôïc nhöõng keû môùi hoïc. Ai ñeán tham cöùu tìm hoïc vôùi ngaøi cuõng ñöôïc ngaøi chæ daãn sô löôïc cho thaáy phaàn cöông yeáu cuûa ñaïo phaùp khieán taâm hoï coù choã nöông töïa. Thöôïng só khoâng bì raøng buoäc bôûi hình thöùc; khi thì aån taøng, khi thì loä dieän, ngaøi khoâng chaáp vaøo hình thöùc vaø danh töø".

Hoøa quan ñoàng traàn laø danh töø cuûa Laõo Giaùo maø giôùi Phaät töû ñaõ duøng ñeå dieãn taû thaùi ñoä daán thaân vaø hoøa mình cuûa caùc vò boà taùt trong cuoäc ñôøi ñeå phuïng söï. Ñoái vôùi moät nhaân caùch nhö Tueä Trung, nhöõng hình thöùc xuaát gia vaø taïi gia ñaõ trôû thaønh khoâng quan troïng. Duø khoâng ñöôïc Tueä Trung trao truyeàn y baùt. Nhaân Toâng cuõng nhaän Tueä Trung laø baäc thaày ñaõ khai saùng cho taâm linh mình. Duø khoâng phaûi laø moät vò xuaát gia, Tueä Trung vaãn ñöôïc goïi laø "thaày" (sö) moät caùch cung kính trong saùch Thöôïng Só Ngöõ Luïc (62)⁽⁶²⁾.

Ñoïc nhöõng ñoaïn ñoái thoaïi giöõa Tueä Trung vaø hoaøng haäu Thieân Caûm vôùi vua Nhaân Toâng veà chuyeän aên chay, thaønh Phaät vaø quaû baùo, ta thaáy ñöôïc ngay laø nhöõng beà ngoaøi hình thöùc khoâng coøn quan troïng vôùi oâng nöõa.

Nhöng Tueä Trung khoâng phaûi laø vò "Thieàn sö taïi gia" ñaàu tieân trong lòch söû Phaät Giaùo Vieät Nam, Tueä Trung laø ñeä töû cuûa thieàn sö Tieâu Dieâu, maø thieàn sö Tieâu Dieâu laïi laø hoïc troø ñaéc phaùp vôùi moät vò thieàn sö cö só khaùc raát noåi tieáng ôû kinh ñoâ Thaêng Long, ñoù laø ÖÙng Thuaän, ta thaáy coøn coù quoác sö Nhaát Toâng, thieàn sö Giôùi Ninh vaø thieàn sö Giôùi Vieân, maø uy theá taâm linh cuõng ngang haøng vôùi thieàn sö Tieâu Dieâu vaäy.

Truyeàn thoáng hoøa quang ñoàng traàn coù leõ coù theå tìm thaáy töø thieàn sö Thöôøng Chieáu ôû chuøa Luïc Toå, ngöôøi laøm gaïch noái giöõa Phaät Giaùo ba-toâng-phaùi ñôøi Lyù vaø Phaät Giaùo moät-toâng-phaùi ñôøi Traàn. Thöôøng Chieáu ñaõ truyeàn daïy cho caùc ñeä töû mình nguyeân taéc "tuøy tuïc" nghóa laø laøm gioáng nhö cuoäc ñôøi. Hoài Thöôøng Chieáu saép vieân tòch, oâng ñaõ giaûng daïy cho Thaàn nghi veà nguyeân taéc naøy. Thaàn Nghi laø ñeä töû lôùn cuûa Thöôøng Chieáu vaø laø ngöôøi coù sôû ñaéc taâm linh saâu saéc nhaát trong soá caùc ñeä töû cuûa Thöôøng Chieáu. OÂng tu phaïm haïnh, giöõ giôùi luaät nghieâm minh. Nhöng khoâng caïo ñaàu maø laïi ñeå toùc daøi.

Nhaân caùch cuûa Tueä Trung ta coù theå nhaän ra ñöôïc phaàn naøo trong thaùi ñoä cuûa oâng ñoái vôùi cuoäc ñôøi, vaø trong nhöõng lôøi noùi vaø nhöõng caâu thô ghi laïi trong saùch Thöôïng Só Ngöõ luïc. Thieàn sö Phaùp Loa (1284 -1330) ñaõ vieát moät baøi keä ngaén coù teân sau ñaây coù theå laø noùi leân ñöôïc tính chaát cuûa con ngöôøi Tueä Trung:

AÙ!

Gang roøng nhoài laïi

Saét soáng ñuùc thaønh

Thöôùc trôøi, taát ñaát

Gioù maùt, traêng thanh

OÁi!

(Truùc Thieân dòch)

(AÙ!

Thaàn cöông ñaû töïu

Sinh thieát chuù thaønh

Xích thieân thoán ñòa

Nguyeät baïch phong thanh

Ñoát!)

Moät thieàn sö khaùc teân Phaùp Coå, ñoàng thôøi vôùi Phaùp Loa, ñaõ laøm baøi keä sau ñaây ñeå noùi veà ñaïo nghieäp cuûa Tueä Trung:

Xöa quoác sö

Nay thöôïng só

Moät theå tröôïng phu maø hai vò

Döôùi gioù, Tyø gia ñöùng theá cao

Moät traùi caø xöa nhaø Baøng Uaån

Khí giôùi tam huyeàn phaù nguïc tuø

Treân maét loâng nheo ngöøng tö töôûng

Mí maét kheùp laáy nuùi Tu Di

Haù mieäng uoáng lieàn heát bieån caû

Xaâu ngoïc ly döôùi caèm Ninh Long

Lieäng sôïi tô Sen troùi maõnh hoå.

Phaùp vöông hay vöông phaùp, tuøy cô

Naém tay cuøng veà queân bæ thöû

Khi nhaân ñoäc taáu ñaøn khoâng giaáy

Tình tang ca vuõ reàn thoân xoùm

Tính tình tang

Tang tính tình

Ñaâu caàn theo gioác, chuûy, cung, thöông

Thaày ta noái khuùc OÂn Nhö Cuõ

Caùch ñieäu phi thöôøng hoa myõ theâm

Töû Kyø ñi roài, tri aâm thieáu

Meânh moâng trôøi nöôùc cuõ coøn ñaâu

Ngöôøi sau tieáp noái huùc hö truyeàn

Baét chöôùc nhö xöa sai laïc heát

Coå quoác sö

Kim thöôïng só

Nhaát caù tröôïng phu phaân bæ thöû

Tyø gia taùc giaû laäp haï phong

Ngoác laõo Baøng Coâng thaäm gia töû

Tam huyeàn qua giaùp phaù lao quan

Traùt thöôïng mi mao höu nghó nghó

Nhaõn bì caùi khöôùc Tu Di loâ

Khaãu lyù hoaønh thoân ñaïi haûi thuûy

Ninh Long haøm haï xuyeân ly chaâu

Phoùng xuaát nguõ ti phöôïc Hoå nhi

Phaùp vöông vöông phaùp nhaäm hoaønh haønh

Ba thuû ñoàng ñoà vong nhöõ nhó

Ñaúng nhaøn hí loäng moät huyeàn caàm

Xaõ vuõ thoân ca thaû ra rò

Rò ra ra

Ra rò rò

Baát thuoäc cung thöông gioác vuõ chuûy

Ngoâ sö thanh OÂn Nhö ñieäu

Caùch töông thuø thöôøng höïu taêng myõ

Töù kyø dó hyõ tri aâm hy

Kyû caù döông döông tòa hoà nhó

Haäu nhaân tieáp höôûng thöøa kuø hö

Nhaän thöùc y tieàn hoaøn baát thò

Y Ù!)

Tuøy tuïc hay khoâng tuøy tuïc, troän laãn vôùi ñôøi hay khoâng troän laãn vôùi ñôøi, haønh tung cuûa Tueä Trung chæ coù theå laø haønh tung cuûa Tueä Trung, chaúng ai coù theå baét chöôùc maø trôû neân Tueä Trung ñöôïc.

ÑAÄP VÔÕ THAÙI ÑOÄ BAÙM VÍU VAØO KHAÙI NIEÄM

Trong luùc giaùo hoùa moân ñeä, Tueä Trung ñaõ söû duïng nhöõng ñoøn maõnh lieät nhaèm giaûi phoùng ngöôøi ñoái thoaïi khoûi nhöõng nguïc tuø cuûa khaùi nieäm veà giaùo lyù tìm thaáy trong kinh ñieån vaø trong caùc lôøi daïy cuûa caùc vò coå ñöùc. Phöông phaùp cuûa Tueä Trung thöôøng laøm cho ngöôøi ñoái thoaïi caûm thaáy hoaøn toaøn laïc höôùng vaø do ñoù maø thoaùt ly khoûi nguïc tuø cuûa khaùi nieäm. Ñaây ta thöû nghe moät vaøi ñoái thoaïi:

Moät vò taêng hoûi: Theá naøo laø phaùp thaân trong saïch?

Tueä Trung:

Ra vaøo ñoáng phaân ngöïa

Nghieân taàm vuõng nöôùc traâu

Vò taêng; Laøm sao maø chöùng nhaäp ñöôïc?

Tueä Trung: Boû ñöôïc nhöõng khaùi nieäm veà dô baån thì töï khaéc ñoù chính laø phaùp thaân trong saïch. Haõy nghe baøi keä sau ñaây:

Dô, saïch laø teân suoâng

Xöa nay chöa heà coù

Phaùp thaân khoâng giôùi haïn

Coù dô saïch bao giôø?

(Baûn lai voâ caáu tònh

Caáu tònh toång hö danh

Phaùp thaân voâ quaùi ngaïi

Haø troïc phuïc haø thanh?)

Trong tröôøng hôïp treân ngöôøi ñoái thoaïi ñaõ bò aùm aûnh bôûi khaùi nieäm "phaùp thaân thanh tònh" (phaùp thaân trong saïch). Tueä Trung ñaõ duøng nhöõng hình aûnh phaân ngöïa vaø vuõng nöôùc traâu ñeå giaûi ñoäc vaø ñöa ngöôøi ñoái thoaïi ñi tôùi phaùp thaân nhö moät thöïc taïi vöôït moïi khaùi nieäm trong ñoù coù khaùi nieäm thanh tònh vaø khaùi nieäm oâ nhieãm.

Ai cuõng bieát trong kinh Baùt Nhaõ, meänh ñeà "saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc" laø maáu choát. Vaán ñeà laø thaâm nhaäp thöïc taïi voán sieâu vieät caùc yù nieäm saéc (hình chaát) vaø khoâng (troáng roãng) chöù khoâng phaûi laø giaûi thích ñöôïc moät coâng thöùc saéc = khoâng. Ngöôøi ñoái thoaïi cuûa Tueä Trung ñaõ ñi tìm moät coâng thöùc hôn laø ñi tìm moät thöïc söï chöùng nhaäp. OÂng ta hoûi:

- Trong kinh coù caâu "saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc", yù laø theá naøo?

Tueä Trung khoâng traû lôøi. Moät laùt sau, oâng nhìn ngöôøi kia, hoûi:

- OÂng coù hieåu khoâng?

Ngöôøi kia:

- Khoâng hieåu.

Tueä Trung:

- OÂng coù saéc thaân (hình theå) khoâng?

Ngöôøi kia:

- Coù

Tueä trung:

- Vaäy thì laøm sao noùi saéc laø khoâng?

Laïi hoûi:

- OÂng coù thaáy caùi khoâng (söï troáng roãng) coù hình theå (saéc) khoâng?

Ngöôøi kia:

- Khoâng thaáy.

Tueä Trung:

- Vaäy thì sao noùi khoâng laø saéc?

Ngöôøi kia:

- Nhö vaäy thì roát cuoäc nhö theá naøo?

Tueä Trung:

Saéc chaúng phaûi khoâng

Khoâng chaúng phaûi saéc.

Vò taêng leã taï.

Tueä Trung goïi laïi vaø ñoïc cho nghe baøi keä sau ñaây:

"Saéc töùc thò khoâng, khoâng töùc thò saéc"

Chö Phaät ba ñôøi taïm thôøi baøy ñaët

Khoâng chaúng phaûi saéc, saéc chaúng phaûi khoâng:

Theå tính saùng trong, khoâng heà coøn maát.

(Saéc töùc thò khoâng khoâng töùc thò saéc

Tam theá Nhö Lai phöông tieän löïc

Khoâng boån voâ saéc saéc voâ khoâng:

Theå tính minh minh phi thaát ñaéc).

vaø heùt moät tieáng

Tueä Trung, trong cuoäc ñoái thoaïi naøy, ñaõ noùi ngöôïc laïi ñieàu trong kinh noùi, noùi ngöôïc moät ñieàu maø ai cuõng bieát laø coát tuûy cuûa kinh giaùo. Kinh noùi: "saéc laø khoâng, khoâng laø saéc" thì Tueä Trung noùi "saéc chaúng phaûi khoâng, khoâng chaúng phaûi saéc". Ngöôøi ñoái thoaïi hoaëc coù theå cho oâng laïc ra ngoaïi ñaïo, hoaëc laø keû voâ cuøng ngaïo maïn, hoaëc laø moät ngöôøi ñieân. ÔÛ ñaây, coù leõ uy tín tinh thaàn cuûa Tueä Trung lôùn quaù cho neân khi nghi Tueä Trung laät ngöôïc lôøi kinh, ngöôøi ñoái thoaïi cuûa oâng chæ bieát cuùi ñaàu vaâng lôøi. Tueä Trung bieát laø ngöôøi kia chöa hieåu neân môùi goïi laïi ñoïc cho moät baøi keä. Baøi keä ñoù coù taùc duïng giaûi thích maø khoâng coù taùc duïng ñaäp phaù khôi môû nhö lôøi tuyeân boá tröôùc ñoù. Chính Traàn Nhaân Toâng cuõng ñaõ nhaän cuûa Tueä Trung moät baøi keä thuoäc loaïi ñaäp phaù khôi môû naøy, baøi keä coù theå laøm söûng soát heát nhöõng ngöôøi môùi taäp teãnh vaøo thieàn ñaïo:

Trì giôùi vaø nhaãn nhuïc

Theâm toäi chaúng ñöôïc phöôùc

Muoán sieâu vieät toäi phuùc

Ñöùng trì giôùi nhaãn nhuïc.

(Trì giôùi kieâm nhaãn nhuïc

Chieâu toäi baát chieâu phuùc

Duïc tri voâ toäi phuùc

Phi trì giôùi nhaãn nhuïc).

Trong thieàn giôùi coù nhieàu ngöôøi baét ñaàu baèng söï tham cöùu veà moät khaùi nieäm veà thöïc taïi, trong khi vaán ñeà laø soáng vôùi chính thöïc taïi. Coù moät vò sö hoûi Tueä Trung:

- Theá naøo laø ñaïo?

Tueä Trung:

- Ñaïo khoâng dính gì tôùi caâu hoûi

Caâu hoûi khoâng dính gì tôùi ñaïo

Laïi hoûi:

- Caùc vò ñaïi ñöùc ngaøy xöa noùi "voâ taâm töùc laø ñaïo". Coù phaûi vaäy chaêng?

Tueä Trung:

- Voâ taâm chaúng phaûi ñaïo

Voâ taâm laø voâ ñaïo.

Laïi noùi:

- Neáu noùi voâ taâm laø ñaïo thì taát caû moïi loaøi thaûo moäc kia ñeàu laø ñaïo caû hay sao? Neáu noùi voâ taâm khoâng phaûi laø ñaïo thì caàn gì noùi tôùi chuyeän laø vaø khoâng laø laøm gì?

Haõy nghe baøi keä sau ñaây:

Voâ taâm laø voâ ñaïo

Ñaïo khoâng theå voâ taâm

Taâm, ñaïo ñeàu maát daáu

Bieát ñaâu maø truy taàm?

(Boån voâ taâm voâ ñaïo

Höõu ñaïo baát voâ taâm

Taâm ñaïo nguyeân hö tòch

Haø xöù caùnh truy caàm?)

Vò taêng boãng laõnh hoäi yù chæ, laøm leã maø lui ra.

Khaùi nieäm "ñaïo" sau caâu noùi cuûa Tueä Trung, bieán thaønh khaùi nieäm "voâ taâm", bôûi vì ngöôøi xöa thöôøng noùi "ñaïo laø voâ taâm", coù nghóa raèng ñaïo khoâng theå khaùi nieäm. Chính Tueä Trung ñaõ muoán noùi raèng nhöõng caâu hoûi, nhöõng caâu traû lôøi vaø nhöõng caâu traû lôøi ñeàu khoâng dính líu tôùi ñaïo; ñaïo phaûi ñöôïc thöïc chöùng baèng thieàn ñònh, baèng neáp soáng giôùi-ñònh-tueä. Nhöng ngöôøi ñoái thoaïi ñaõ baèng loøng ñaùnh ñoåi moät khaùi nieäm (ñaïo) ñeå laáy moät khaùi nieäm khaùc (voâ taâm). Dó nhieân laø Tueä Trung phaûi ñaõ phaù trieät ñeå, oâng noùi ngöôïc laïi ñieàu moïi vò coå ñöùc noùi: voâ taâm khoâng phaûi laø ñaïo. OÂng ñaõ noùi ñuùng, bôûi vì voâ taâm laø moät khaùi nieäm thì noù khoâng phaûi laø voâ taâm nöõa, do ñoù khoâng phaûi laø ñaïo. Tuy nhieân, sau khi ñöa ra lôøi tuyeân boá kinh thieân ñoäng ñòa, Tueä Trung ñaõ oân toàn giaûi thích baèng moät baøi keä. OÂng thaät söï coù loøng töø bi, vaø tuy oâng duøng bieän phaùp maïnh, ít khi oâng söû duïng ñeán chieác gaäy cuûa phaùi Laâm Teá maø oâng ñaõ ñöôïc tieáp nhaän truyeàn thöøa. Nhaân Toâng ñaõ nhaän xeùt ñuùng khi noùi veà khaû naêng dìu daét ngöôøi sô cô cuûa Tueä Trung vaäy.

ÑAÄP PHAÙ QUAN NIEÄM LÖÔÕNG NGUYEÂN

Phöông phaùp cuûa Tueä Trung khoâng phaûi chæ laø phaù ñoå khaùi nieäm. Tueä Trung coøn môøi ngöôøi ñoái thoaïi ñi thaúng vaøo theá giôùi thöïc chöùng baèng caùch thaùo tung moïi böùc töôøng phaân bieät vaây quanh: ñoù laø nhöõng böùc töôøng meâ ngoä vaø phaøm thaùnh. Ñaây quaû thöïc laø phöông phaùp ñoán ngoä cuûa ñaïi thöøa: noù hieán daâng cho ngöôøi coù thöôïng caên thöôïng trí cô hoäi giaùc ngoä ñoät ngoät khoûi caàn traûi qua trung gian cuûa haøng chuïc naêm tham khaûo.

Khi ñaët ra vaán ñeà giaûi thoaùt, ngöôøi ta ñaõ döïng leân moät ranh giôùi ngaên caùch giöõa trieàn phöôïc vaø giaûi thoaùt, giöõa meâ vaø ngoä, giöõa sinh töû vaø nieát baøn, giöõa phaøm vaø thaùnh, vaø nhö theá, ñaõ chaáp nhaän moät quan nieäm löôõng nguyeân veà tình traïng thöïc taïi. Neáu ta nhaän thaáy raèng ta ñang ôû beân phía cuûa trieàn phöôïc, cuûa meâ, cuûa sinh töû, cuûa phaøm, thì taát nhieân ta coù khuynh höôùng töø boû vò trí cuûa ta ñeå tìm sang vò trí cuûa giaûi thoaùt, cuûa ngoä, cuûa nieát baøn, cuûa thaùnh; vaø ñoái töôïng tìm kieám cuûa ta töùc khaéc trôû thaønh moät vaät ñöùng ngoaøi ta, do ñoù ta môùi phaûi ñi tìm:

Tueä Trung noùi raèng ranh giôùi phaân bieät laø nguoàn goác cuûa moïi söï raøng buoäc, meâ laàm: noù laø giaây buoäc ta trong sinh töû vaø khieán ta maõi maõi laø keû phaøm nhaân. Teân goïi cuûa söï phaân bieät aáy laø "nhò kieán", töùc laø nhaän thöùc löôõng nguyeân veà thöïc taïi oâng noùi:

Thaân töø voâ töôùng, voán laø khoâng

Huyeãn hoùa phaân ra thaønh "nhò kieán"

Ta, ngöôøi nhö moùc cuõng nhö söông

Phaøm, thaùnh nhö saám cuõng nhö chôùp..

(Löôïc)

Maøy ngang muõi doïc ñeàu nhö nhau

Phaät cuøng chuùng sinh khoâng ai khaùc

Ai laø phaøm chöø, ai laø thaùnh?

Muoân kieâp söu taàm maát caên tính

Khoâng taâm khoâng thò cuõng khoâng phi

Khoâng kieán, chaúng taø cuõng chaúng chính

(Thaân toøng voâ töôùng boån lai khoâng

Huyeãn hoùa phaân sai thaønh "nhò kieán"

Ngaõ nhaân töï loä dieäc töï söông

Phaøm thaùnh nhö loâi dieäc nhö ñieän...

(löôïc)

Mi mao tieâm hoaønh tò khoång thuøy

Phaät döõ chuùng sinh ñoâ nhaát dieänö

Thuïc thò phaøm heà thuïc thò thaùnh

Quaûng kieáp söu taàm moät caên tính

Phi taâm voâ thò dieäc voâ phi

Voâ kieán, phi taø giaõ phi chính...)

Neáu ta phaân tích doøng tö töôûng cuûa Tueä Trung, ta seõ thaáy oâng ñi töø nguyeân taéc voâ töôùng ñeå ñaït tôùi söï phaù ñoå quan nieäm nhò kieán.Voâ töôùng ôû ñaây laø khoâng coù moät hình thaùi quyeát ñònh, moät baûn chaát ñoäc laäp, moät ñoàng nhaát tính coù theå xaùc nhaän ñöôïc. Thaân laø moät theå hôïp cuûa nhieàu nhaân duyeân (ñieàu kieän) vaø coù lieân heä maät thieát tôùi nhöõng hieän töôïng kia khoâng coù thì noù cuõng khoâng coù. Vaây voâ töôùng ñaây töùc laø voâ ngaõ, "voán laø khoâng" nhö Tueä Trung noùi. Vì toàn taïi treân lieân heä nhaân quaû chaèng chòt nhö theá neân khoù coù theå phaân bieät ñöôïc ranh giôùi giöõa töï vaø tha, giöõa phaøm vaø thaùnh: töï, tha, phaøm, thaùnh voán hieän höõu trong yù nieäm nhieàu hôn nôi thöïc taïi. Neáu khoâng coù khaùi nieäm thì seõ khoâng coù thò phui, khoâng coù chính taø.

Khoâng taâm, khoâng thì cuõng khoâng phi
Khoâng kieán, chaúng taø cuõng chaúng chính.

Chöõ taâm vaø chöõ kieán trong hai caâu treân ñeàu coù nghóa laø nhaän thöùc khaùi nieäm vaø phaân bieät sai laàm.

Long Thoï (Nagarjuna) ôû AÁn Ñoä vaøo khoaûng theá kyû thöù hai ñaõ phaân tích vaø lyù luaän treân nguyeân taéc nhaân duyeân sinh thöïc taïi vöôït ra ngoaøi nhöõng phaïm truø sinh, dieät, thöôøng, ñoaïn, ñeán, ñi, nhaát nguyeân vaø ña nguyeân (Trung Quaùn Luaän). OÂng keát luaän raèng nhöõng phaïm truø kia chæ laø nhöõng taïo taéc cuûa khaùi nieäm nhaän thöùc - Ñem ra ngoaøi maø phaân tích thì chuùng khoâng phuø hôïp vôùi thöïc taïi. Ví duï veà sinh vaø dieät: treân thöïc teá khoâng coù gì coù theå töø khoâng maø trôû thaønh coù, khoâng coù gì ñang coù maø trôû thaønh khoâng; bôûi vì moïi hieän töôïng toàn taïi treân ñaø chuyeån bieán vaø trôû thaønh. Caùi tröùng gaø laø söï tieáp tuïc cuûa con gaø, caùi tröùng gaø khoâng sinh. Noù ñaõ tieàm taïi trong con gaø cho neân noù môùi coù theå hình thaønh töø con gaø. Moät caùi baøn khoâng theå sinh ra tröùng. Bôûi vì tröùng khoâng tieàm taøng trong caùi baøn, noù khoâng laø söï tieáp noái trôû thaønh cuûa caùi baøn. Ñaõ khoâng thöïc söï coù sinh thì khoâng thöïc söï coù dieät. Theá giôùi nhìn qua nhaän thöùc sinh dieät laø theá giôùi phaân bieät "nhò kieán" maø khoâng phaûi laø theá giôùi thöïc taïi trong ñoù vaïn phaùp toàn taïi trong moät töông quan hoøa ñieäu vi maät maø khoâng theå caét xeùn baèng khaùi nieäm. Theá giôùi baát sinh, baát dieät, baát thöôøng, baát ñoaïn, khoâng tôùi, khoâng ñi, khoâng nhaát nguyeân vaø khoâng ña nguyeân aáy laø nieát baøn, laø giaûi thoaùt, laø giaùc ngoä laø caûnh giôùi cuûa thaùnh trí. Ngöôøi hoïc ñaïo phaûi ñaët thaân vaø söï soáng mình trong theá giôùi "nhò kieán" thì troïn ñôøi bò giam haõm; suoát ñôøi chaïy theo moät ñoái töôïng goïi laø giaûi thoaùt, boà ñeà, chöùng ngoä maø khoâng bao giôø ñaït ñöôïc. Thaùi ñoä tìm ñaïo treân caên baûn "nhò kieán" naøy, tueä trung goïi laø thaùi ñoä boû boät maø tìm baùnh (töï mòch man ñaàu nhi khí mieán). Boû boät thì laøm sao coù baùnh, cuõng nhö boû meâ thì khoâng coù ngoä, boû phaøm thì khoâng coù thaùnh, boû phieàn naõo thì khoâng coù boà ñeà. Thaùi ñoä khoân ngoan nhaát laø thaùi ñoä khoâng ñuoåi baét moät ñoái töôïng ngoaøi töï thaân. Ñaây laø baøi keä Meâ Ngoä Khoâng Khaùc Nhau trong ñoù Tueä Trung noùi leân yù aáy:

Khi meâ thaáy khoâng saéc

Khi ngoä heát saéc, khoâng

Saéc, khoâng vaø meâ ngoä

Xöa nay moät leõ ñoàng

Voïng nieäm tam ñoà hieän

Chaân thoâng nguõ nhaõn thoâng

Taâm nieát baøn tónh laëng

Bieån sinh töû ngaøn truøng

Khoâng sinh cuõng khoâng dieät

Khoâng thuûy cuõng khoâng chung

Thöïc taïi loä hình dung

(Meâ khöù sinh khoâng saéc

Ngoä lai voâ saéc khoâng

Saéc khoâng meâ ngoä giaû

Nhaát lyù coå kim ñoàng

Voïng khôûi tam ñoà khöûoi

Chaân thoâng nguõ nhaõn thoâng

Nieát baøn taâm tòch tòch

Sinh töû haûi truøng truøng

Baát sinh hoaøn baát dieät

Voâ thuûy dieäc voâ chung

Ñaõn naêng vong nhò kieán

Phaùp giôùi taän bao dung).

PHAÙ VÔÕ NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ GIAÛ TAÏO

Moïi vaán ñeà maø ta töï ñaët cho mình keå caû vaán ñeà sinh töû maø ñaïo Phaät goïi laø vaán ñeà lôùn (sinh töû söï ñaïi), ñeàu laø nhöõng vaán ñeà giaû taïo.mình töï ñaët ra ñeå raøng buoäc laáy mình. Nhöõng vaán ñeà naøy ñeàu ñöôïc ñaët ra treân caên baûn nhaän thöùc "nhò kieán". Hoài Nhaân Toâng hoûi Tueä Trung toäi baùo coù theå gaây ra do söï aên thòt uoáng röôïu. Tueä Trung ñaõ noùi raèng vaán ñeà khoâng phaûi laø vaán ñeà choïn löïa giöõa toäi vaø phuùc maø laø vaán ñeà sieâu vieät caû toäi laãn phuùc:

Trì giôùi vaø nhaãn nhuïc

Theâm toäi chaúng theâm phuùc

Muoán sieâu vieät toäi phuùc

Ñöøng trì giôùi nhaãn nhuïc.

Ai cuõng thaáy roõ raøng khoâng phaûi Tueä Trung khuyeân ngöôøi ta ñöøng neân trì giôùi vaø nhaãn nhuïc. Trì giôùi vaø nhaãn nhuïc, ñöùng treân phöông dieän luaân lyù ñaïo ñöùc laø chuyeän phaûi laøm. Nhöng ñöùng treân phöông dieän giaûi thoaùt taø kieán, uoán ñaït ñöôïc thöïc söï sieâu vieät meâ ngoä vaø sieâu vieät phaøm thaùnh thì quan nieäm phaân bieät "toäi-phuùc", trì giôùi-phaù giôùi", "nhaãn nhuïc-saân nhueá" laø moät trôû löïc lôùn. Trì giôùi nhaãn nhuïc maø khoâng keït vaøo yù nieäm mình ñang trì giôùi nhaãn nhuïc, ñaây môùi laø ñieàu Tueä Trung nhaém tôùi: treân bình dieän giaûi thoaùt, ñieàu naøy môùi traùnh khoûi vieäc "theâm toâi chaúng theâm phuùc". Tueä Trung noùi raát roõ veà tính caùch voâ phaân bieät "nhò kieán" noù khieán cho ta ñaët dra nhöõng vaán ñeà hö nguïy khieán ta maát ñi cô hoäi giaùc ngoä:

Nhö ngöôøi leo leân caây

Ñang yeân töï chuoác nguy

Neáu ñöøng leo caây nöõa

Traêng gioù laøm ñöôïc gì?

Hình aûnh "nhò kieán" laø hình aûnh moät ñöùa beù ngoài trong phoøng moät mình ban ñeâm thaáy boùng mình chieáu leân töôøng vaø töôûng ñoù laø moät oâng ba bò ñeán doïa mình, ñaâm ra sôï haõi vaø chaïy troán quanh phoøng, nhöng chaïy ñeán ñaâu cuõng bò chieác boùng cuûa mình theo ñuoåi. Noãi khoå cuûa ñöùa treû laø do chính noù töï taïo ra vì caùi nhìn "nhò kieán" cuûa noù.

Vaán ñeà sinh töû, moät vaán ñeà thöôøng ñöôïc ñeà caäp ñeán trong ñaïo Phaät nhö laø vaán ñeà chính cuûa kieáp ngöôøi. Tueä Trung noùi ñaây cuõng laø moät vaán ñeà nguïy taïo.sinh vaø töû, trong nhaän thöùc ta laø nhöõng thöïc theå choáng ñoái nhau tuyeät ñoái; nhöng sinh vaø töû trong thöïc taïi lieân heä nhau maät thieát ñeán noãi ngoaøi sinh khoâng coù töû vaø ngoaøi töû khoâng coù sinh: oâng goïi sinh vaø töû laø nhöõng chuyeän giaû taïo: sinh laø sinh giaû taïo (voïng sinh), töû cuõng laø töû giaû taïo (voïng töû):

Khi taâm sinh chöø, sinh töû sinh

Khi taâm dieät chöø, sinh töû dieät

Sinh töû xöa nay tính voán khoâng

Thaân huyeãn hoùa naøy cuõng seõ dieät.

Phieàn naõo boà ñeà cuõng tieâu vong

Ñòa nguïc thieân ñöôøng töï khoâ kieät.

Nöôùc soâi löûa chaùy maùt meû ngay

Nuùi kieám röøng ñao giaõ ñoå heát

Thanh vaên ngoài thieàn ta khoâng ngoài

Ta noùi thöïc taïi, khoâng noùi phaùp.

Sinh laø voïng sinh, töû voïng töû

Töù ñaïi voán khoâng, thieáu choã töïa

Chôù nhö höôu khaùt ñuoåi boùng nöôùc

Chaïy khaép Taây Ñoâng khoâng ngöøng nghæ

Phaùp thaân khoâng tôùi cuõng khoâng ñi

Chaân tính khoâng phi cuõng khoâng thò

Ñeán nhaø, coøn hoûi ñöôøng laø chi?

Thaáy traêng, thoâi khoûi caàn tay chæ

Sôï haõi töû sinh laø ngöôøi meâ

Ñaït ngoä ung dung laø keû trí.

(Taâm chi sinh heà, sinh töû sinh,

Taâm chi dieät heà, sinh töû dieät.

Sinh töû nguyeân laïi töï tính khoâng

Thöû huyeãn hoùa thaân dieäc ñöông dieät

Phieàn naõo, boà ñeà aùm tieâu ma

Ñòa nguïc thieân ñöôøng töï khoâ kieät

Hoaëch thang loâ thaùn ñoán thanh löông

Kieám thuï ñao sôn laäp toài chieát

Thanh vaên toïa thieàn ngaõ voâ toïa

Boà taùt thuyeát phaùp ngaõ thöïc thuyeát

Sinh töï voïng sinh, töû voïng töû

Töù ñaïi boån khoâng toøng haø khôûi

Maïc vi khaùt loäc saán döông dieäm

Ñoâng taåu Taây trì voâ taïm dó

Phaùp thaân voâ khöù dieäc voâ lai

Chaân tính voâ phi dieäc voâ thò

Ñaùo gia tu trí baõi vaán trình

Kieán nguyeät an naêng khoå taàm chæ

Ngu nhaân ñieân ñaûo boá sinh töû

Trí giaû ñaït quan nhaøn nhi dó).

Chöõ taâm duøng trong hai caâu ñaàu cuûa baøi keä cuõng coù nghóa laø nhaän thöùc "nhò kieán". Baøi keä treân ñaây raát coù tính caùch tieâu bieåu cho tö töôûng thieàn cuûa Tueä Trung. OÂng noùi oâng khoâng ngoài thieàn nhö Thanh Vaên, khoâng noùi phaùp nhö Boà taùt: soáng ñöôïc ñôøi soáng nhö haèng ngaøy trong thieàn thì caàn gì phaûi ngoài, noùi phaùp ñaâu coù quan troïng baèng noùi veà söï soáng thöïc taïi. Khi ñaõ thöïc söï soáng trong ñôøi soáng thöïc taïi giaûi thoaùt thì nhöõng caëp choáng ñoái nhau nhö "sinh töû - nieát baøn", "phieàn naõo - boà ñeà", "ñòa nguïc - thieàn ñöôøng"... khoâng coøn toàn taïi nöõa, bôûi vì caùi nhìn "nhò kieán" ñaõ bò phaù boû. Trong moät baøi keä khuyeân daïy moân ñeä, Tueä Trung ñaõ khuyeân hoï neân vöôït caû hai yù nieäm chaân (chaân llyù) vaø voïng (taø yù) bôûi vì caû hai ñeàu chæ laø khaùi nieäm (traàn):

Ngöôøi ñôøi boû voïng ñeå caàu chaân (63)

Chaân voïng taâm kia vaãn phaùp traàn

Haõy vöôït leân cao leâ bôø beán aáy

Tham cuøng ñoàng töû (64) (64) ñoái tieàn nhaân

(Theá gian nghi voïng baát nghi chaân

Chaân voïng chi taâm dieäc thò traàn

Yeáu ñaéc nhaát cao sieâu bæ ngaïn

Haûo tham ñoàng töû, dieän tieàn nhaân

DIEÄU KHUÙC BAÛN LAI TU CÖÛ XÖÔÙNG

Thöïc taïi maàu nhieäm, ta phaûi soáng trong loøng noù chöù khoâng theå chæ ñi xung quanh noù vaø ñaøm luaän veà noù. Cuõng vì vaäy maø Tueä Trung khoâng ñeå thì giôø luaän thuyeát veà caùc ñeà taøi ñaïo Phaät vaø chuù giaûi caùc kinh ñieån Phaät Giaùo. Tueä Trung chuû tröông raèng Phaät töû khoâng caàn moät lyù thuyeát: nguyeân taéc ñôn giaûn cuûa ñaïo Phaät laø haõy soáng cuoäc ñôøi töï taïi cuûa chính mình, khoâng caàn ñi tìm ñaâu caû. Theå tính cuûa ta vaãn saùng trong, chöa töøng bò meâ hoaëc, chæ caàn quay veà töï thaân laø ta coù theå laøm hieån loä noù, khoûi caàn ñi tìm Phaät tìm Toå. Tinh ba cuûa ñaïo Phaät laø söï soáng trong loøng thöïc taïi giaùc ngoä maø khoâng phaûi laø nhöõng trieát thuyeát, cuõng nhö tinh ba cuûa moät khuùc nhaïc laø chæ coù theå thaáy ñöôïc khi khuùc nhaïc ñöôïc cöû xöôùng leân. chæ ñaøm luaän suoâng chung quanh moät nhaïc khuùc thì khoâng laøm sao thaáy ñöôïc caùi huyeàn dieäu cuûa khuùc nhaïc aáy. Haõy soáng cuoäc ñôøi thöùc tænh vaø linh dieäu cuûa mình: khuùc haùt dieäu huyeàn xöa nay ñöôïc haùt leân thì söï soáng maàu nhieäm môùi hieån loä:

Thoâi tìm Thieáu Thaát vôùi Taøo Kheâ

Theå saùng chöa töøng bò laáp che

Gioù loäng khoâng chia cao vôùi thaáp

Traêng soi chaúng ngaïi chieáu traêm beà

Maàu thu ñaäm nhaït tuøy duyeân saéc,

Buøn sao vöông ñöôïc ñoùa sen heø

Dieäu khuùc muoân ñôøi neân cöû söôùng

Ñoâng Taây Nam Baéc chaïy tìm chi.

(56)Con caû cuûa An Sinh Vöông laø Tung. Saùch Ñaïi Vieät Söû Kyù Toaøn Thö trong phaàn noùi veà vua Traàn Minh Toâng, coù ghi lôøi baøn cuûa Ngoâ Só Lieân nöh sau:

"Vua voán laø ngöôøi haäu vôùi thaân thuoäc trong hoï, ñoái vôùi ngöôøi vaøi veá treân maø quyù hieån laïi caøng toân kính laém. Phaøm keû thaàn haï ngöôøi naøo coù teân trung vôùi nhöõng ngöôøi aáy ñeàu ñoåi cho teân khaùc. Nhö ngöôøi teân laø Ñoä ñoåi thaønh Sö Maïnh vì teân Ñoä truøng vôùi teân Thöôïng Phuï (Traàn Thuû Ñoä), teân laø Tung thì ñoåi thaønh teân Thuùc Cao, vì teân Tung truøng vôùi teân Höng Ninh Vöông con tröôûng cuûa An Sinh Vöông". Coù nhöõng baûn in laàm An Sinh Vöông thaønh An Ninh Vöông. Ta chöa töøng nghe ai coù töôùc hieäu laø An Ninh Vöông bao giôø. Höng Ninh Vöông laø con cuûa An Sinh Vöông Traàn Lieãu. Chöõ sinh trong An Sinh Vöông ñaõ bò khaéc laàm thaønh chöõ Ninh chæ vì tröôùc ñoù ñaõ coù chöõ ninh trong Höng Ninh Vöông.

(57)Truùc Thieân tieân sinh, trong baûn dòch Thöôïng Só Ngöõ Luïc (Ñaïi Hoïc Vaïn Haïnh xuaát baûn, 1969) noùi raèng baøi Thöôïng Só Haønh Traïng laø do Phaùp Loa vieát. Thöïc ra, chính Nhaân Toâng ñaõ töï tay vieát taøi lieäu naøy trong ñoù vua goïi Traàn Thaùnh Toâng laø Duï Laêng vaø hoaøng haäu Thieân Caûm laø maãu haäu. Chính vua luùc aáy 29 tuoåi, ñaõ töï mình ñi thænh Thöôïng Só (thaày hoïc cuûa mình) ñeán döï tuaàn trai taêng caàu sieâu cho meï. Phaùp Loa, hoài Tueä Trung maát (1291) môùi leân baûy tuoåi. Phaùp Loa sau naøy chæ laøm coâng vieäc bieân cheùp saùch Thöôïng Só Ngöõ Luïc töø nhöõng taøi lieäu do Nhaân Toâng trao laïi. Nhaân Toâng ñaõ hieäu khaûo vaø vieát veà haønh traïng Thöôïng Só, bôûi chính vua laø ngöôøi gaàn guõi vaø soáng vôùi Thöôïng Só nhieàu naêm vôùi tö caùchlaø moät ngöôøi hoïc troø thaân yeâu cuûa Thöôïng Só.

(58)Tueä Trung cuõng raát khaâm phuïc ñöùc ñoä vaø ñaïo ñöùc cuûa Thaùnh Toâng. Saùch Tueä Trung Thöôïng Só Ngöõ Luïc coøn giöõ laïi moät baøi thô cuûa Tueä Trung ñeå ca ngôïi ñaïo hoïc cuûa Thaùnh Toâng.

(59)Voâ thöôøng chö phaùp laønh

Taâm nghi toâi tieän sinh

Baûn lai voâ nhaát vaät

Phi chuûng dieäc phi manh

Nhaät nhaät ñoái caûnh thì

Caûnh caûnh toøng taâm xuaát

Taâm caûnh baûn lai voâ

Xöù xöù ba la maät

(60)Nghieát thaûo döõ nghieát nhuïc

Chuùng sinh caùc sôû thuoäc

Xuaân lai baùch thaûo sinh

Haø xöù kieán toäi phuùc?

(61)Trì giôùi kieâm nhaãn nhuïc

Chieâu toäi baát chieâu phuùc

Duïc tri voâ toäi phuùc

Phi trì giôùi nhaãn nhuïc

Nhö nhaân thöôïng thuï thôøi

An Trung töï caàu nguy

Nhö nhaân baát thöôïng thuï

Phong nguyeät haø sôû vi?

(62)Tueä Trung Thöôïng Só Ngöõ Luïc, Phaùp Loa bieân taäp, Traàn Nhaân Toâng khaûo ñính, Traàn Khaéc Chung ñeà baït. Taùc phaåm naøy ñöôïc in nhieàu laàn ñôøi Traàn. Baûn hieän coù laø baûn in naêm 1943 do sa moân Thanh Cöø chuøa Phaùp Vuõ vieát vaøo naêm aáy. Caùc baûn in naøy ñeàu coù mang moät baøi löôïc daãn cuûa Tyø Khöu Hueä Nguyeân chuøa Long Ñoäng nuùi Yeân Töû vieát trong moät dòp truøng sang naêm 1763. Saùch goàm coù boán phaàn:

Phaàn I: Ñoái Cô (töông ñoái töøng caên cô), goàm nhöõng maãu ñoái thoaïi giöõa Tueä Trung vôùi moân ñeä hoïc giaû.

Phaàn II: Cöû Coâng AÙn, goàm coù 13 coâng aùn, moãi coâng aùn coù lôøi nieâm (nhaän xeùt) vaø moät baøi keä tuïng cuûa Tueä Trung.

Phaàn III: Thi Tuïng, goàm coù 49 baøi vöøa thô vöøa keä cuûa Tueä Trung.

Phaàn IV: Thöôïng Só Haønh Traïng (con ngöôøi vaø söï nghieäp cuûa Thöôïng Só), do Traàn Nhaân Toâng vieát. Sau baøi cuûa Traàn Nhaân Toâng laø moät soá baøi keä ca tuïng ñaïo hoïc cuûa Tueä Trung do caùc vò ñeä töû noåi danh cuûa Traàn Nhaân Toâng vieát.

Hieän coù moät baûn dòch quoác ngöõ cuûa Truùc Thieân, do Vieän Ñaïi Hoïc Vaïn Haïnh, Saøi Goøn, xuaát baûn naêm 1969.

(63)Chöõ nghi trong caâu "Theá gian nghi voïng baát nghi chaân" coù leõ voán laø chöõ cheùp laàm

(64)Ñoàng töû ñaây laø Thieän Taøi Ñoàng Töû, noùi ñeán trong kinh Hoa Nghieâm (phaåm Nhaäp Phaùp Giôùi). Thieän Taøi ñeán vôùi Boà taùt Vaên Thuø Sö Lôïi vaø phaùt taâm tu hoïc, sau ñoù ñi daàn veà phöông Nam tham vaán vôùi 53 baäc thieän tri thöùc vaø nhôø ñoù maø chöùng nhaän ñöôïc phaùp giôùi, töùc laø phaùp giôùi, töùc laø theá giôùi thöïc taïi. ÔÛ caùc thieàn vieän thöôøng thaáy töôïng ñöùc Quaùn AÂm Boà taùt beân caïnh coù moät ñoàng töû chaép tay tham leã: ñoù laø cuoäc tham vaán thöù 27 giöõa Thieän Taøi vaø Boà Taùt Quan AÂm.