Baûn in cuõ nhaát coøn laø baûn in naêm 1715. Saùch coù 62 tôø, moãi tôø coù 12 doøng. Ñaàu saùch coù moät baøi töïa vieát naêm 1715 trong dòp khaéc baûn. Baøi töïa naøy khoâng mang teân taùc giaû, nhöng coù mang ngaøy thaùng: "khaéc laïi vaøo moät ngaøy thaùng Tö nieân hieäu Vónh Thònh thöù 11 trieàu Leâ". Ñoù laø naêm 1715. Sau baøi töïa coù danh saùch 14 ngöôøi ñeä töû cuûa thieàn sö Nhö Trí (Nhö Trí coù leõ laø ngöôøi ñöùng ra lo vieäc truøng khaéc): möôøi boán ngöôøi naøy chaéc haún ñaõ goùp coâng vaø cuûa vaøo vieäc aán loaùt. Tieáp theo baøi töïa vaø baûn danh saùch, laø tieåu söû 38 vò thieàn sö thuoäc phaùi Voâ Ngoân Thoâng. Tieáp theo nöõa laø tieåu söû 28 vò thieàn sö thuoäc phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi. Vaø cuoái cuøng laø tieåu söû (ñuùng hôn laø danh saùch) cuûa 19 ngöôøi thuoäc thieàn phaùi Thaûo Ñöôøng.

Ngoaøi baûn in 1715, chuùng ta coøn coù moät baûn in khaùc do hoøa thöôïng Phuùc Ñieàn thöïc hieän, mang teân laø Truøng Khaéc Ñaïi Nam Thieàn Uyeån Truyeàn Ñaêng Taäp Luïc, coù lôøi chua: quyeån thöôïng, thaát taäp nhaân danh, cöïu baûn Tieâu Sôn Töï (quyeån thöù nhaát, maát teân taùc giaû, in theo baûn cuû cuûa chuøa Tieâu Sôn). Baûn cuõ cuûa chuøa Tieâu Sôn coù theå laø baûn in naêm 1715 vöøa keå treân. trong baûn naøy cuûa Phuùc Ñieàn hoøa thöôïng, ta khoâng thaáy ñeà ngaøy thaùng; nhöng chæ thaáy ñeà Lieân Toâng Töï ñaïo ñieäp Laâm Teá Phuùc Ñieàn hoøa thöôïng ñính töû (chuøa Lieân Toâng, phía Laâm Teá, hoøa thöôïng Phuùc Ñieàn vôùi Giôùi ñao vaø ñoä ñieäp ñính töû). Giôùi ñao vaø ñoä ñieäp ngaøy xöa thay cho chöùng thö vaø thoâng haønh cuûa taêng só, do vua ban. ta khoâng thaáy coù ñeà ngaøy thaùng cuûa kyø in naøy, nhöng ta bieát ñöôïc ñoù laø naêm 1859 nhöng coù moät baøi töïa cuûa Phuùc Ñieàn hoøa thöôïng vieát khoâng thaáy ôû quyeån thöôïng naøy maø laïi in ôû ñaàu moät baûn in cuûa "quyeån haï"cuûa Thieàn Uyeån Taäp Anh Ngöõ Luïc [1]. Caû oâng Traàn Vaên Giaùp trong saùch Le Bouddhisme En Annam Des Origines Au XIIIeø Sieøcle vaø oâng Gaspardone trong Bibliographie Annamite ñaõ khoâng chuù yù nhieàu tôùi baøi töïa naøy trong ñoù Phuùc Ñieàn hoøa thöôïng noùi veà lai lòch baûn in cuûa oâng. Theo Phuùc Ñieàn hoøa thöôïng, khi oâng ñoïc Thieàn Uyeån Taäp Anh Ngöõ Luïc, oâng thaáy coù nhieàu choã sai laàm baát nhaát neân oâng ñaõ ra coâng hieäu ñính tröôùc khi aán haønh laïi [2]. Nhöng thay vì phaûi in laïi cuoán naøy, oâng laïi in luoân caû hai cuoán khaùc cuõng noùi veà Thieàn hoïc Vieät Nam vaø ñaët teân chung cho caû ba cuoán laø Ñaïi Nam Thieàn UyeånTruyeàn Ñaêng Taäp Luïc. Hai taäp maø oâng ñaõ in chung vôùi Thieàn Uyeån Taäp Anh laø:

Tröôùc heát ta nhaän thaáy Thieàn Uyeån Taäp Anh, phaùi Voâ Ngoân Thoâng ñöôïc ñaët leân ñaàu saùch, duø phaùi naøy ñaõ ñöôïc thaønh laäp sau phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi ñeán hai traêm boán möôi naêm (thieàn sö Tyø Ni Ña Löu Chi qua Vieät Nam naêm 580, trong khi thieàn sö Voâ Ngoân Thoâng qua Vieät Nam naêm 820). Theo thöù töï thôøi gian, ñaùng lyù phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi phaûi ñöôïc ñaët leân ñaàu saùch. Nhöng ñaây thì khoâng phaûi nhö vaäy. Ñieàu naøy chöùng toû chính caùc thieàn sö Voâ Ngoân Thoâng ñaõ laøm coâng vieäc bieân taäp saùch Thieàn Uyeån Taäp Anh. Ngoaøi lyù do treân ta coøn coù moät lyù do khaùc nöõa: taøi lieäu veà phaùi Voâ Ngoân Thoâng so saùnh vôùi taøi lieäu phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi thì phong phuù hôn nhieàu. Söï ghi cheùp veà saùu baûy theá heä ñaàu cuûa phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi raát thieáu soùt. Thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng, so vôùi thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, chòu aûnh höôûng Trung Hoa ñaäm ñaø hôn, neân coù yù thöùc nhieàu hôn veà söï ghi cheùp truyeàn thöøa [3]. Caùc thieàn sö phaùi Voâ Ngoân Thoâng ñaõ coù lieân laïc vôùi thieàn sö phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, coù vò ñaõ cö truù haún trong moät ngoâi chuøa toå ñình cuûa Tyø Ni Ña Löu Chi (nhö caùc thieàn sö Thöôøng Chieáu vaø Thaàn Nghi cuûa phaùi Voâ Ngoân Thoâng ñaõ cö truù trong chuøa Luïc Toå, moät toå ñình raát xöa cuûa phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi) vaø do ñoù ñaõ thu thaäp taøi lieäu lòch söû cuûa phaùi naøy ñeå ghi cheùp trong saùch.

Noùi veà thieàn sö Thaàn Nghi, Thieàn Uyeån Taäp Anh coù ñoaïn sau ñaây khaù quan troïng: "Thieàn sö Thaàn Nghi thöa {vôùi thieàn sö Thöôøng Chieáu}: "Con theo phuïng söï hoøa thöôïng ñaõ laâu nhöng chöa roõ nhöõng nhaân vaät naøo ñaõ truyeàn thöøa ñaïo naøy ñaàu tieân, xin hoøa thöôïng chæ baøy cho con nhöõng theá heä ñaõ truyeàn thöøa khieán cho hoïc giaû bieát ñöôïc nguyeân löu cuûa mình". Thöôøng Chieáu thaáy thaùi ñoä khaån thieát aáy ñöa cho Thaàn Nghi xem moät taøi lieäu cuûa Thoâng Bieän trong ñoù coù ghi cheùp veà caùc toâng phaùi vaø söï truyeàn thöøa cuûa caùc theá heä. Thaàn Nghi ñoïc xong hoûi: "Taïi sao hai heä phaùi Nguyeãn Ñaïi Ñieân vaø heä phaùi Nguyeãn Baùt Nhaõ ^[4]khoâng ñöôïc cheùp vaøo ñaây?"Thöôøng Chieáu traû lôøi: "Thoâng Bieän ñaõ suy nghó kyõ roài môùi khoâng cheùp hai heä phaùi aáy". Naêm Kieán Giaû thöù saùu ngaøy möôøi taùm thaùng Hai naêm Bính tyù (1216), thieàn sö Thaàn Nghi laáy taäp saùch maø Thöôøng Chieáu ñaõ truyeàn laïi cho ñeä töû laø AÅn Khoâng vaø noùi: "Ñôøi tao loaïn, nhöng ngöôøi neân giöõ saùch naøy ñöøng ñeå cho binh löõa huûy hoaïi, nhö theá lòch söû truyeàn thöøa cuûa toå phong ta môùi khoâng bò taùn maát. Noùi xong thì tòch".

Caên cöù vaøo ñoaïn vaên treân ta coù theå quaû quyeát raèng chính thieàn sö Thoâng Bieän laø ngöôøi baét ñaàu bieân taäp Thieàn Uyeån Taäp Anh. Taäp taøi lieäu naøy truyeàn ñeán Thöôøng Chieáu (maät naêm 1203) qua söï truyeàn thöøa cuûa Ñaïo Hueä (maát naêm 1172), Minh Trí (maát 1190), Thöôøng Chieáu (maát 1203) ñaõ truyeàn laïi cho Thaàn Nghi (maét 1216) vaø Thaàn Nghi truyeàn laïi cho AÅn Khoâng vaøo naêm ñoù. Chaéc haún laø moãi vò khi nhaän ñöôïc saùch ñaõ ghi cheùp veà nhöõng gì mình nghe thaáy veà ñaïo Phaät trong thôøi ñaïi mình. Vaäy ta coù theå keát luaän laø taùc giaû Thieàn Uyeån Taäp Anh goàm nhieàu ngöôøi trong ñoù nhöõng vò sau ñaây laø quan troïng nhaát:

Trong boán taùc giaû treân, Thöôøng Chieáu vaø Thaàn Nghi ñaõ truù trì taïi chuøa Luïc Toå, ngoâi chuøa raát xöa cuûa phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi; ta coù theå noùi hai ngöôøi naøy ñaõ ñoùng goùp nhieàu vaøo söï ghi cheùp söï tích caùc thieàn sö phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi. Rieâng Thöôøng Chieáu ñaõ soaïn thaûo theâm moät cuoán saùch ñaëc bieät veà söï truyeàn thöøa cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, teân saùch laø Nam Thoâng Töï Thaùp Ñoà. Tieác thay taùc phaåm naøy hieän chöa tìm laïi ñöôïc. Thieàn Uyeån Taäp Anh, trong khi noùi veà thieàn sö Ñònh Giaùc phaùi Thaûo Ñöôøng, coù nhaéc ñeán teân taùc phaåm naøy.

Thieàn Uyeån Taäp Anh ghi cheùp tieåu söû caùc thieàn sö töû cuoái theá kyû thöù saùu ñeán ñaàu theá kyû thöù möôøi ba, nghóa laø trong khoaûng treân saùu traêm naêm. Nhöng nhöõng ghi cheùp ñöôïc giôùi haïn trong caùc thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, Voâ Ngoân Thoâng vaø Thaûo Ñöôøng. Caùc truyeàn thoáng Phaät giaùo khaùc ngoaøi caùc thieàn phaùi aáy khoâng ñöôïc ghi cheùp. Tieáp theo, laø söï ghi cheùp veà ba thieàn phaùi keå treân cuõng raát thieáu soùt. Veà thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng, caùc theá heä thöù 11, 12, 13, 14 vaø 15 ñöôïc ghi cheùp raát sô saøi. Theá heä thöù 11 goàm chín vò thieàn sö maø chæ coù moät vò ñöôïc ghi cheùp tieåu söû. Theá heä thöù 12 goàm baûy vò thieàn sö maø cuõng chæ coù moät vò ñöôïc ghi cheùp. Ta khoâng hieåu vì sao caùc vò Thöôøng Chieáu (theáheä thöù 12), Thaàn Nghi (theáheä thöù 13) vaø AÅn Khoâng (theáheä thöù 14) coù baûn thaûo saùch Thieàn Uyeån trong tay laïi khoâng ghi cheùp veà nhöõng ngöôøi thuoäc theá heä cuûa hoï. Traùi laïi tieåu söû nhöõng thieàn sö thuoäc phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi soáng cuøng thôøi ñaïi vôùi hoï laïi ñöôïc ghi cheùp trong saùch Thieàn Uyeån. Phaûi chaêng ñoù laø caùc vò Thöôøng Chieáu vaø Thaàn Nghi ñaõ dôøi veà chuøa Luïc Toå, moät toå ñình xöa coù treân 400 naêm cuûa thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi vaø do ñoù hoï ñaõ am töôøng tình traïng phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi hôn laø tình traïng baûn phaùi?

Tröôùc heát ta haõy noùi ñeán nhöõng vò maø Leâ Quyù Ñoân ñaõ trích daãn trong caùc saùch Loaïi Haøm vaø Anh Hoa: ñoù laø thieàn sö Voâ Ngaïi, phaùp sö Duy Giaùm vaø moät vò khaùc khoâng bieát teân maø thi só Tröông Tòch nhaø Ñöôøng goïi laø Nhaät Nam Taêng. Hai vò phaùp sö Duy Giaùm vaø Phuïng Ñình laø nhöõng taêng só raát gioûi veà kinh luaän vaø ñaõ ñöôïc vua Ñöôøng môøi sang giaûng kinh trong cung ñieän. Thi só Döông Cöï Nguyeân cuoái theá kyû thöù baûy coù moät baøi thô tieãn phaùp sö Phuïng Ñình veà nöôùc nhö sau:

Coá höông Nam Vieät aáy
Ngaøn daëm maây traéng bay
Cöûa trôøi vaéng kinh keä
Bieån roäng höông hoa ñaày ^[5]
Boùng coù in soùng baïc
Thaønh quaùch lung linh xaây
Tröôøng An loøng töôûng nhôù
Giao Chaâu chuoâng canh chaày...
(Coá höông Nam Vieät ngoaïi
Vaïn lyù baùch vaên phong
Kinh luaän töø thieân khöù
Höông hoa nhaäp haûi phuøng
Loä ñaøo thanh phaïm trieät
Thaän caùc hoùa thaønh truøng
Taâm ñaùo Tröôøng An maïch
Giao Chaâu haäu daï chung...)

Khi phaùp sö Duy Giaùm giaûng kinh xong saép veà nöôùc, thi só Giaû Ñaûo cuõng laøm moät baøi thô tieãn oâng nhö sau:

Giaûng kinh nôi cung ñieän
Vöôøn ngöï hoa xuaân bay
Xa queâ töø maáy ñoä
Nuùi cuõ veà töø nay
Möa sa daàm aùo baïc
Gioù taùp aán höông phai ^[6]
Bieån vaéng nhö theá ñoù
Tin töùc laøm sao hay ^[7]
(Giaûng kinh xuaân ñieän lyù
Hoa nhieãu ngöï saøng phi
Nam haûi kyû hoài hoùa?
Cöïu sôn laâm laõo quy!
Xuùc phong höông toån aán
Loä vuõ khaùnh sinh y
Khoâng thuûy kyù nhö bæ
Vaõng lai tieâu töùc hy)

Phaùp sö Vaän Kyø töøng ñi vaân du vôùi thieàn sö Ñaøm Nhuaän ngöôøi Trung Hoa. Ñaøm Nhuaän cuõng ñaõ löu laïi Giao Chaâu moät thôøi gian: Vaän Kyø gioûi Phaïn ngöõ vaø Haùn ngöõ. OÂng thoï giôùi cuï tuùc (tyø khöu) vôùi Jnanaphadra (Trí Hieàn) ôû ñaûo Java. Taïi ñaây thieàn sö Hoäi Ninh ngöôøi Trung Hoa ñang dòch vôùi thaày oâng laø Jnanaphadra cuoán Ñaïi Nieát Baøn cuûa heä phaùi ñaïi thöøa. Kinh naøy dòch xong, hai ngöôøi nhôø Vaän Kyø ñem veà daâng cho vua Ñöôøng. Vaän Kyø gheù qua Giao Chaâu tröôùc khi qua Ñöôøng trao kinh, roài laïi trôû laïi Giao Chaâu thuyeát phaùp cho caû hai giôùi taêng vaø tuïc. Sau ñoù, Vaän Kyø trôû laïi Java. OÂng gaëp thaày laø Jnanaphadra, nhöng khoâng gaëp Hoäi Ninh, vì oâng naøy ñaõ ñi AÁn Ñoä, Nghóa tònh cho bieát raèng chính oâng ñaõ gaëp Vaän Kyø ôû AÁn Ñoä luùc oâng coøn khoaûng 30 tuoåi.

Phaùp sö Khuy Xung, teân Phaïn ngöõ laø Chaát Ñaùt La Ñeà Baø (Citradeva), cuøng moät vò thieàn sö Trung Hoa teân laø Minh Vieãn ñi thuyeàn qua Tích Lan roài leân AÁn Ñoä. Minh Vieãn chuyeân veà Thieàn hoïc, ñaõ gaëp Khuy Xung ôû Giao Chaâu. Hoï ñi ñeán ñaâu thì thu thaäp kinh ñieån theâm ñeán ñoù. Hoï coù ñeán Boà Ñeà Ñaïo Traøng vaø thaønh Vöông Xaù. Ñeán khi tôùi ñöôïc röøng Truùc Laâm thì Khuy Xung ngaõ beänh vaø maát taïi ñaây.

Phaùp sö Hueä Dieäm laø ñeä töû cuûa thieàn sö Voâ Haønh ngöôøi Trung Hoa. OÂng hoï Höùa, ñaõ cuøng du haønh ñi Tích Lan vaø ôû luoân tu hoïc taïi ñaây.

Phaùp sö Trí Haønh ngöôøi AÙi Chaâu (Thanh hoùa), teân Phaïn ngöõ laø Baùt Nhaõ Ñeà Baø (Prajnadeva). OÂng ñi AÁn Ñoä baèng thuyeàn vaø chieâm baùi ñuû caùc Phaät tích. OÂng ñi leân mieàn baéc vuøng soâng Haèng vaø ôû taïi ñoù tu chuøa Tín Giaû. OÂng vieân tòch ôû ñaây luùc 50 tuoåi.

Thieàn sö Ñaïi Thöøa Ñaêng, teân Phaïn ngöõ laø Ma Ha Daï Na Baùt Ñòa Dó Ba (Mahayanapradipa). OÂng xuaát gia ôû Dvararati, AÁn Ñoä; sau ñoù oâng theo söù thaàn nhaø Ñöôøng laø Dieäm Töï veà Tröôøng An. Tôùi chuøa Töø AAÂn oâng gaëp phaùp sö Huyeàn Trang vaø xin thoï giôùi tyø kheo vôùi oâng naøy. Sau moät thôøi gian tu hoïc, oâng trôû veà Giao Chaâu roài laïi ñi Tích Lan baèng ñöôøng bieån. Sau ñoù oâng toùi Nam AÁn Ñoä, roài ñi thaúng leân mieàn Ñoâng. OÂng ôû laïi ñaây 12 naêm, hoïc thoâng Phaïn ngöõ. OÂng ñaõ chuù giaûi taùc phaåm Duyeân Sinh Luaän (Nidana-sastra) vaø moät soá kinh ñieån khaùc. Khi Ngiaõ Tònh sang tôùi Ñoâng AÁn Ñoä thì gaëp oâng ôû ñaây. Nghóa Tònh ruû oâng cuøng ñi veà mieàn Trung, tröôùc laø tôùi hoïc vieän Na Lan Ñaø, roài Vajrasana roài Vaisali, vaø Kusinara nôi ñöùc Phaät nhaäp dieät. OÂng ôû laïi ñay tu hoïc, thænh thoaûng laïi ñi vaân du, vaø cuoái cuøng maát ôû ñaây, taïi chuøa Prinirvana luùc tuoåi chöøng quaù 60.

Saùch Ñaïi Ñöôøng Caâu Phaùp Cao Taêng Truyeän cuõng coù ghi cheùp tieåu söû moät soá thieàn sö Trung Hoa treân ñöôøng ñi AÁn Ñoä ñaõ töøng gheù laïi Giao Chaâu. Ñoù laø caùc vò Minh Vieãn, Hueä Maïng, Voâ Haønh, Ñaøm Nhuaän, vaø Trí Hoaèng. Ngoaøi ra coøn coù moät vò thieàn sö ngöôøi Khöông Cö teân Samghavarma (Taêng Giaø Baït Ma) ñaõ töø Trung Hoa sang Giao Chaâu muïc ñích ñeå ñi haùi thuoác cho vua ñöôøng. OÂng qua Giao Chaâu vaøo lluùc naïn ñoùi ñang hoaønh haønh, ngöôøi vaø vaät cheát nhö raï. OÂng phaân phaùt thöïc phaåm vaø y döôïc ngay giöõa ñöôøng cho nhöõng ngöôøi ñoùi vaø beänh. Xuùc ñoäng veà caûnh khoå, oâng thöôøng vöøa lo vieäc cöùu trôï vöøa khoùc, khieán ngöôøi baáy giôø thöôøng goïi oâng laø "vò Boà Taùt hay khoùc". OÂng bò nhoït ôû chaân vaø cheát luùc 60 tuoåi.

Saùch An Nam Chí {Nguyeân} cuûa Cao Huøng Tröng vieát vaøo ñôøi Minh cuõng coù ghi cheùp veà vaøi ba vò taêng só khoâng thaáy Thieàn Uyeån Taäp Anh nhaéc ñeán:

Thieàn sö Tam Maïch, ngöôøi chaâu Tam Ñôùi, trieàu Lyù, xuaát gia taïi chuøa Giaùn AAÂn, tu haønh ñaêc ñaïo, coù theå bay leân trôøi giöõa ban ngaøy.

Thieàn sö Voâ Chaâu, ngöôøi huyeän PHi Loäc, cao lôùn, töôùng maïo dò kyø, raâu daøi, laäp am treân nuùi Sö Töû Phong, tu chuùng Vaân Hoa Tam Muoäi (chaéc laø Phaùp Hoa Tam Muoäi), moãi khi giaûng kinh thì haøo quang phoùng xaï. OÂng maát luùc 83 tuoåi.

Phaùp sö Ma Ni, ngöôøi huyeän Leâ Bình, tu ôû Ñaïi Tieân Thaùnh Nhan, baûy naêm thaønh ñaïo, haøng long phuïc hoå vaø caàu möa caàu taïnh khoâng gì khoâng linh nghieäm.

Töù Quaùn Hueä Thoâng laø moät vò ni sö, queâ huyeän Chí Linh, xuaát giahoài 12 tuoåi, thò tòch luùc 84 tuoåi.

Saùch An Nam Chí {Nguyeân} cuõng coù ghi cheùp moät vaøi vò thieàn sö coù teân trong Thieàn Uyeån Taäp Anh; nhöõng ghi cheùp naøy cuõng khaù phuø hôïp vôùi saùch Thieàn Uyeån. Sau ñaây laø teân hai vò thieàn sö ñôøi Traàn maø ta thaáy coù cheùp trong Saùch An Nam Chí {Nguyeân}:

Thieàn sö Giôùi Chaâu, giôùi haïnh tinh nghieâm caàu möa raát öùng nghieäm, vua Traàn Thaùi Toâng môøi vaøo cho ôû trong dinh.

Thieàn sö Nghóa Toàn, ngöôøi huyeän Thanh Uy, ôû chuøa Tieân Löõ Sôn, ñaéc ñaïo, chan than coøn giöõ laïi.

Ñoïc nhöõng taøi lieäu treân, ta thaáy raèng trong caùc theá kyû thöù baûy vaø thöù taùm, trong giôùi thieàn sö Vieät Nam coù nhieàu ngöôøi hoïc roäng. Nhieàu ngöôøi thoâng hieåu caû Phaïn ngöõ laãn Haùn ngöõ. Thieàn sö Ñaïi Thöøa Ñaêng gioûi Phaïn ngöõ ñeán trình ñoä ñaõ chuù giaûi nhöõng taùc phaåm Phaïn ngöõ baèng Phaïn ngöõ. Phuïng Ñình vaø Duy Giaùm ñöôïc môøi qua cung Ñöôøng giaûng kinh. Thi só Thaåm Thuyeân Kyø vaøo taän trong ruùi ñeå baùi yeát Voâ Ngaïi. Thi só Tröông Tòch cuõng vaøo taän trong nuùi ñeå baùi yeát Nhaät Nam taêng. Nhieàu ngöôøi nhö Vaän Kyø vaø Ñaïi Thöøa Ñaêng ñaõ vaân du caû hai xöù Trung Hoa vaø AÁn Ñoä ñeå môû roäng kieán thöùc vaø haønh ñaïo. Tuy söï cai trò cuûa nhaø Ñöôøng ñoái vôùi Giao Chaâu khaéc nghieät höon baát cöù ôû trieàu ñaïi naøo khaùc, vaø tuy chính quyeàn ñoâ hoä tìm moïi caùch ñeå ngaên chaën söï tieán trieån cuûa hoïc thuaät vaø vaên hoùa Giao Chaâu, giôùi thieàn sö Vieät Nam hoài ñoù ñaõ coù phöông tieän ñeå theo ñuoåi söï tu hoïc vaø haønh ñaïo cuûa mình. Coù leõ lyù do laø taïi nhaø Ñöôøng beà ngoaøi ñaõ toû ra toân suøng ñaïo Phaät. Vì chính saùch ngu daân cuûa chính quyeàn ñoâ hoä maø trí thöùc vaø só phu ngoaøi ñôøi trôû neân hieám hoi. Cho neân yù thöùc veà ñoäc laäp quoác gia ñaõ ñöôïc nhen nhuùm trong thieàn moân, vaø khi cô hoäi ñeán, chính caùc thieàn sö laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân ñöùng ra uûng hoä cho vieäc tranh ñaáu giaønh chuû quyeàn vaø xaây döïng moät neân vaên hoùa quoác gia ñoäc laäp. Ñieàu naøy ta seõ thaáy roõ ôû caùc thôøi Ñinh, Tieàn Leâ vaø Lyù.

[1]Baøi töïa naøy coù theå ñoïc trong aán baûn Thieàn Uyeån Keá Ñaêng Luïc do hoäi Phaät Giaùo Baéc Kyø thöïc hieän naêm 1943 taïi Haø Noäi vôùi söï baûo trôï cuûa tröôøng Vieãn Ñoâng Baùc Coå. Trong saùch naøy, baøi töïa coù ñeà laø "San khaéc Truyeàn Ñaêng Thuû Traàn Gia Baûn".

[2]Baøi töïa aán baûn 1715 do moät oâng ñoà nho vieát ("sau buoåi daïy hoïc taïi Chieàn Ñöôøng, moät vò thieàn taêng ñaõ ñeán ñaøm luaän raát laâu vôùi toâi veà kinh Phaät. Nhöõng chuyeän. Nhöõng chuyeän baøn luaän caùc vaán ñeà Phaät giaùo nhö loâng ruøa, söøng thoû... Vò taêng lieàn laáy trong tay aùo moät quyeån Luïc teân laø Taäp Anh nhôø toâi söûa chöõa choå sai ñeå in laïi"). OÂng ñoà naøy coù theå laø gioûi veà Haùn hoïc nhöng lôøi vaên chöùng toû söùc hoïc Phaät keùm, öa duøng töø ngöõ Phaät maø duøng khoâng ñöôïc chính. IIng ta noùi raèn oâng ñaõ laøm coâng vieäc hieäu ñính naøy trong 10 ngaøy. Ta khoâng bieát tình traïng trong baûn vaên maø vò thieàn taêng (coù leõ laø Thích Nhö Trí) ñem tôùi nhôø oâng ta söûa chöõa ra sao, nhöng ta raát nghi coù leõ vì söùc hoïc Phaät non yeáu maø oâng ñoà naøy ñaõ laøm haïi ñeán baûn vaên kia khoâng ít. Baûn in 1715 cuõng coøn ñaày daãy nhöõng sai laàm; chæ nhöõng ngöôøi quen thuoäc laém vôùi loòa ngöõ luïc Thieàn hoïc môùi coù theå töï hieäu ñính ñöôïc nhöõng ñoaïn ñaõ trôû neân voâ nghóa vì tam sao thaát boån. Thích Nhö Trí coù leõ khoâng ñuû töï tin veà Haùn hoïc nhöng giao baûn thaûo kia cho moät nhaø nho ngoân ngöõ Phaät giaùo coøn baäp beï thì qsuûa laø moät chuyeän ñaùng laøm cho ta ngaïc nhieân vaäy.

[3]Truyeàn thoáng AÁn Ñoä thöôøng ít coù khuynh höôùng ghi cheùp lòch söû toâng moân hôn truyeàn thoáng Trung Hoa.

[4]Hai vò thieàn sö trieàu Lyù coù khuynh höôùng thaàn bí ma thuaät.

[5]Taïi cung ñieän vua Ñöôøng töø nay seõ vaéng tieáng giaûng kinh cuûa Ngaøi, trong khi ñoù leânh ñeânh ngoaøi bieån caû, ñaïo ñöùc cuûa Ngaøi laøm höông hoa noåi khaép maët bieån.

[6]Treân con ñöôøng veø, möa laøm thaám daäp chieác aùo vaûi thoâ vaø gioù laøm phai laït bôùt muøi höông cuûa chieác aán ngaøi mang theo - aùo vaø aán ñaây laø tuøy thaân cuûa thieàn sö ñaéc truyeàn.

[7]Bieån vaéng khoâng thuyeàn beø ñi laïi, laøm sao toâi nhaän ñöôïc tin töùc cuûa ngaøi sau naøy.

[8]Saùch Thieàn Uyeån Taäp Anh trong ñoaïn noùi veà thieàn sö Suøng Phaïm coù nhaéc ñeán teân Voâ Ngaïi, moät vò thieàn sö nguï ôû chuøa Phaùp Vaân vaø daïy Thieàn hoïc vaøo theá kyû thöù möôøi. Nhöng ñaây khoâng phaûi laø Voâ Ngaïi thöôïng nhaân maø Thaåm Thuyeân kyø noùi tôùi.

[9]Y Vöông Tích Vò Ñaøm: Phaät ñöôïc goïi laø Y vöông, vua cuûa caùc thaày thuoác, chöõa ñöôïc moïi taâm beänh. Y vöông ôû ñaây coù nghóa laø Phaät phaùp.

[10]Hoå Kheâ: phaùp sö Hueä Vieãn ít khi ñöa khaùch qua khoûi con khe chaûy ngang tröôùc nuùi. Phaùp sö moät laàn cuøng khaùch ñaøm luaän veà Ñaïo Phaät vì vui caâu chuyeân neân ñaõ ñi qua khe, coù moät con hoå roáng leân vì laáy laøm laï.

SAÙCH THIEÀN UYEÅN TAÄP ANH NGÖÕ LUÏC

VEÀ TAÙC GIAÛ THIEÀN UYEÅN TAÄP ANH

MOÄT SOÁ CAÙC VÒ TAÊNG SÓ KHOÂNG ÑÖÔ ÏC THIEÀN UYEÅN TAÄP ANH NHAÉC TÔÙI