|
CHÖÔNG VI THIEÀN PHAÙI VOÂ NGOÂN THOÂNG Naêm 820, thieàn sö Voâ Ngoân Thoâng töø Trung Hoa sang Vieät Nam. töø ñoù moät thieàn phaùi khaùc ñöôïc thaønh laäp mang teân thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng. Voâ Ngoân Thoâng ngöôøi Quaûng Chaâu, hoï Trònh, xuaát gia tu hoïc taïi chuøa Song Laâm ôû Vuõ Chaâu. Tính tình traàm laëng, ít noùi, nhöng laïi thoâng minh, caùi gì cuõng mau bieåu bieát cho neân thôøi nhaân ñaõ taëng hieäu laø Voâ Ngoân Thoâng. Saùch Cao Taêng Truyeàn Ñaêng Luïc (Tam Taäp) cuûa Thoâng Tueä ñôøi Toáng goïi oâng laø Thoâng thieàn sö. Moät hoâm oâng vöøa laøm leã Phaät xong, coù vò thieàn sö tôùi hoûi: "OÂng vöøa laøm leã gì ñoù?" OÂng ñaùp: "Leã Phaät". Vò thieàn sö chæ vaøo töôïng Phaät noùi: "Phaät laø caùi naøy ñaáy haû?" OÂng khoâng ñaùp. Ñeâm aáy, oâng maëc y aùo chænh teà, tìm ñeán phoøng vò thieàn giaû laøm leã hoûi: "Hoài saùng ngaøi coù hoûi moät caâu, toâi chöa bieát ñöôïc toân yù theá naøo". Vò thieàn giaû noùi: "OÂng xuaát gia tu ñöôïc bao nhieâu muøa keát haï[1]roài?" OÂng ñaùp: "Möôøi muøa". Vò thieàn giaû hoûi: "Vaäy thì oâng ñaõ xuaát gia chöa?" Caâu hoûi laøm oâng hoang mang. Vò thieàn giaû noùi: "Coù vaäymaø cuõng khoâng hieåu thì coù tu ñeán moät traêm muøa keá haï cuõng voâ ích". Vò thieàn giaû lieàn ñöa oâng ñi Giang Taây ñeå tham yeát thieàn sö Maõ Toå Ñaïo Nhaát. Khoâng may thieàn sö Maõ Toå ñaõ tòch roài, oâng lieàn ñöa Voâ Ngoân Thoâng ñi tham yeát thieàn sö Baùch Tröôïng Hoaøi Haûi töùc laø ñeä töû ñaéc phaùp cuûa Maõ Toå. Luùc baáy giôø coù moät vò taêng ñeán hoûi Baùch Tröôïng: "Con ñöôøng giaùc ngoä caáp thôøi cuûa Ñaïi Thöøa laø gì?" Baùch Tröôïng traû lôøi: "Maët ñaát cuûa taâm neáu khoâng bò ngaên che thì maët trôøi trí tueä töï nhieân roïi ñeán" (taâm ñòa nhöôïc thoâng, tueä nhaät töï chieáu). Nghe caâu noùi naøy Voâ Ngoân Thoâng boång nhieân ñaïi ngoä. Sau ñoù moät thôøi gian, Voâ Ngoân Thoâng veà laïi Quaûng Chaâu, ôû taïi chuøa Hoøa An. Saùch Cao Taêng Truyeän (Tam Taäp) cuûa Thoâng Tueä noùi raèng oâng cuõng coù moät thôøi gian truù trì chuøa Hoa Nam ôû Thieàu Chaâu, nôi ñaây ngaøy xöa Luïc Toå Hueä Naêng ñaõ töøng cö nguï. Trong thôøi gian ôû chuøa Hoa Nam, oâng coù daïy thieàn sö Ngöôõng Sôn hoïc. Thieàn sö Ngöôõng Sôn hoài ñoù môùi xuaát gia, möôøi baûy tuoåi. Saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh cheùp raèng moät hoâm Voâ Ngoân Thoâng baûo Ngöôõng Sôn: "Chuù khieâng caùi gheá kia qua ñaây cho toâi moät chuùt". Khi Ngöôõng Sôn khieâng gheá tôùi, oâng noùi: "Chuù khieâng giuùp trôû laïi choã cuõ". Ngöôõng Sôn khieâng laïi choã cuõ. OÂng hoûi Ngöôõng Sôn: "Beân naøy coù gì khoâng?" Sôn noùi: "Khoâng coù gì". OÂng laïi hoûi: "Coøn beân kia coù gì khoâng?" Sôn noùi: "Khoâng coù gì". OÂng goïi: "Chuù ôi". Sôn ñaùp: "Daï". OÂng beøn noùi: "Thoâi, chuù ñi ñi". Nhöõng caâu ñoái ñaùp kia chính laø nhöõng thí nghieäm maø Voâ Ngoân Thoâng ñaõ laøm ñeå thöû trình ñoä cuûa Ngöôõng Sôn. Ngöôõng Sôn sau naøy coøn ñi hoïc vôùi Ñaøm Nguyeân, ÖÙng Chaân vaø Quy Sôn. Sau naøy Ngöôõng Sôn thaønh laäp moät trong naêm thieàn phaùi noåi tieáng ôû Trung Hoa laø thieàn phaùi Quy Ngöôõng. Moät hoâm taïi chuøa Hoøa An, coù ngöôøi hoûi Voâ Ngoân Thoâng: "Ngaøi coù phaûi laø moät vò thieàn sö khoâng?" Voâ Ngoân Thoâng ñaùp:"Toâi chöøa töøng hoïc veà Thieàn". Moät luùc laâu oâng goïi teân ngöôøi kia. Ngöôøi kia ñaùp: "Daï". Voâ Ngoân Thoâng lieàn chi tay ra moät goác caây thoan lö (goã guï) ngoaøi saân maø khoâng noùi gì[2] . Nieân hieäu Nguyeân Hoøa thöù 15 ñöôøng Ñöôøng (naêm 820) Voâ Ngoân Thoâng töø Quaûng Chaâu qua Vieät Nam, ôû laïi chuøa Kieán Sô, laøng Phuø Ñoång, huyeän Tieân Du (Baéc Ninh). Ñaây laø moät ngoâi chuøa môùi ñöôïc thaønh laäp, ôû ñoù coù moät vò taêng teân laø Ñöùc Laäp truù trì. Voâ Ngoân Thoâng cö truù chuøa Kieán Sô, ngoaøi hai böõa côm chaùo thì daønh heát thì giôø vaøo vieäc thieàn toïa, xaây maët vaøo vaùch, khoâng noùi naêng gì. Nhieàu naêm troâi qua nhö theá, ít ai ñeå yù ñeán oâng: duy chæ coù Laäp Ñöùc thaáy phong thaùi ñaëc bieät cuûa oâng heát loøng chaêm soùc. Do söï gaàn guõi naøy maø Laäp Ñöùc tieáp nhaän ñöôïc toâng chæ maøu nhieäm cuûa Voâ Ngoân Thoâng, ñöôøng oâng ñoåi teân cho laø Caûm thaønh vaøo truyeàn cho taâm phaùp. OÂng tòch vaøo naêm 826; thôøi gian cö truù taïi chuøa Kieán Sô chæ coù saùu naêm. Tröôùc khi thò tòch, oâng goïi Caûm Thaønh vaøo vaø daën: "Ngaøy xöa ñöùc Theá Toân vì lyù do lôùn [3] maø xuaát hieän ôû ñôøi. Vieäc hoùa ñoä hoaøn taát, ngaøi thò hieän nieát baøn. Caùi dieäu taâm [4] goïi laø Chính Phaùp Nhaõn Taïng[5] laø Thöïc Töôùng Voâ Töôùng [6]laø Phaùp Moân Tam Muoäi[7], ngaøi ñem phuù chuù cho ñeä töû laø Ma Ha Ca Dieáp - toå thöù nhaát. Theá roài ñôøi ñôøi truyeàn noái, töø Ñeà Ñaït Ma töø AÁn Ñoä sang, vöôït bao nguy hieãm ñeå truyeàn phaùp naøy, qua Luïc Toå ôû Taøo Kheâ, ngöôøi ñaõ töøng ñaït ñöôïc chính phaùp maø Ñaät Ma truyeàn ñeán nguõ toå Hoaøng Nhaãn. Trong thôøi gian ñoù vì ngöôøi ñôøi coøn thieáu hieåu bieát vaø ñöùc tin cho neân phaûi truyeàn y baùt ñeå chöùng tro söï ñaéc phaùp. Nay thì ñöùc tin ñaõ thuaàn thuïc neân khoâng caàn truyeàn y truyeàn baùt nöõa maø chæ laáy taâm truyeàn taâm maø thoâi. Luùc ñoù toå Nam Nhaïc Hoaøi Nhöôïng ñaéc thoï taâm truyeàn tröôùc, lieàn truyeàn cho Maõ Toå Ñaïo Nhaát, Maõ Toå Ñaïo Nhaát truyeàn laïi cho Baùch Tröôïng Hoaøi Haûi. Ta ñöôïc taâm phaùp cuûa Baùch Tröôïng ñaõ töøng ôû laâu phöông Baéc tìm ngöôøi coù caên cô ñaïi thöøa nhöng chöa gaëp, neân ñaõ ñi veà phöông nam ñeå tìm baäc thieän tri thöùc. Nay gaëp oâng ôû ñaây thaät laø coù duyeân ñôøi tröôùc, vaäy haõy nghe baøi keä truyeàn phaùp naøy: Boán phöông loàng loäng Sau
ñaây laø baûng lieät keâ möôøi baûy theá heä cuûa thieàn phaùi
Voâ Ngoân Thoâng:
Theá
heä 1: Voâ Ngoân Thoâng (maát 826)
Theá
heä 2: Caûm Thaønh (maát 860)
Theá
heä 3: Thieän Hoäi (maát 900)
Theá
heä 4: Vaân Phong (maát 959)
Theá
heä 5: Khuoân Vieät Chaân Löu (maát 1011) vaø moät ngöôøi khuyeát
luïc.
Theá
heä 6: Ña Baûo (maát ?) vaømoät ngöôøi khuyeát luïc.
Theá heä 7: Ñònh Höông (maát 1051), thieàn laõo (maát ?) vaø moät ngöôøi khuyeát luïc Theá heä 8: Vieân Chieáu (maát 1090), Cöùu Chæ (maát 1067), Baûo Tính (maát 1034), Quaûng trí maát 1090), Lyù Thaùi Toâng (maát 1028), vaø moät ngöôøi khuyeát luïc. Theá heä 9: Thoâng Bieän (maát 1134), Maõn Giaùc (maát 1096), Ngoâ aán (maát 1088) vaø ba ngöôøi khuyeát luïc. Theá heä 10: Ñaïo Hueä (maát 1172), Bieän Taøi (maát ?), Baûo Giaùm (maát 1173), Khuoâng loä (maát 1141), Baûn Tònh (maát 1177) vaø ba ngöôøi khuyeát luïc. Ñieàu neân noùi tröôùc tieân laø Voâ Ngoân Thoâng, töøng tu hoïc trong tu vieän cuûa Baùch Tröôïng, ñaõ ñem thanh quy cuûa thieàn vieän do Baùch Tröôïng saùng taùc aùp duïng vaøo sinh hoaït thieàn vieän Vieät Nam. Baùch Tröôïng Thieàn sö (779-803) laø taùc giaû boä quy cheá noåi tieáng veà sinh hoaït thieàn vieän ñöôïc goïi laø Baùch Tröôïng Thanh Quy, ñöôïc aùp duïng trong raát nhieàu tu vieän thieàn taïi Trung Hoa vaø Vieät Nam thôøi aáy. Tröôùc Baùch Tröôïng, caùc thieàn sö chöa coù thieàn vieän rieâng, do ñoù vaãn soáng chung trong caùc Luaät vieän [8a]. Ñeán khi ñaõ coù thanh quy cuûa thieàn moân roài, Thieàn môùi baét ñaàu taùch ra khoûi Luaät vieän vaø trôû neân moät truyeàn thoáng hoaøn toaøn ñoäc laäp. Ta khoâng bieát caùc tu vieän Phaùp Vaân vaø Chuùng Thieän cuûa thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi ñöôïc toå chöùc caùch naøo, duø ta bieát aûnh höôûng AÁn Ñoä trong caùch toå chöùc thieàn vieän ôû ñaây raát quan troïng. Hieän giôø, thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi ñaõ döùt ñoaïn, nhöõng di tích veà kieán truùc coøn laïi cuûa caùc toå ñöôøng thieàn phaùi naøy khoâng ñuû ñeå cho ta coù moät khaùi nieäm veà caùch toå chöùc tu vieän thôøi aáy. Coøn veà thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng duø söï truyeàn thöøa ñaõ chaám döùt vaøo ñaàu theá kyû thöù möôøi ba nhöng ta coù theå bieát ñöôïc sô löôïc caùch thöùc toå chöùc caùc tu vieän cuûa thieàn phaùi naøy, bôûi vì trong nhöõng theá kyû gaàn ñaây, taïi Trung Hoa, Vieät Nam, Nhaät Baûn vaø Trieàu Tieân, nhieàu tu vieän coøn sinh hoaït theo moät quy cheá phoûng theo baûn quy cheá cuûa Baùch Tröôïng do Ñöùc Huy thieàn sö ñôøi Nguyeân bieân taäp, baûn naøy goïi laø Saéc Tu Baùch Tröôïng Thanh Quy goàm coù taùm cuoán. Coøn baûn cuûa Baùch Tröôïng ñaõ maát töø laâu. Hieän nay caùc chuøa vaø tu vieän lôùn coù ñoà chuùng tu hoïc taïi Vieät Nam vaãn coøn theo Saéc Tu Baùch Tröôïng Thanh Quy. Ñoïc tieåu söû Voâ Ngoân Thoâng, ta bieát raèng thieàn phaùi naøy chaáp nhaän loái giaûi thích cuûa thieàn phaùi Nam Toâng beân Trung Hoa veà lòch söû cuûa thieàn hoïc. Theo giaûi thích naøy, taâm truyeàn cuûa nguõ toå Hoaøng Nhaãn ñaõ ñöôïc trao truyeàn cho luïc toå Hueä Naêng, coøn thieàn sö Thaàn Tuù ôû Baéc Toâng khoâng ñaïi dieän ñöôïc cho truyeàn thoáng thieàn hoïc Boà Ñeà Ñaït Ma Thieàn phaùi cuûa thieàn Thaàn Tuù (606-706) thöïc ra hoài aáy cuõng höng thònh ôû mieàn Baéc Trung Hoa vaø ñöôïc giôùi trí thöùc tö saûn cuøng giôùi chính trò naâng ñôõ. Thieàn phaùi cuûa thieàn sö Hueä Naêng (658-713) ôû mieàn Nam coù khunh höôùng thaàn bí, ít thieân troïng trí thöùc hôn, vaø ñöôïc quaàn chuùng ñaëc bieät uûng hoä. Nhöng truyeàn thöøa Baéc Toâng ngaén nguõi quaù, chæ trong maáy theá heä ñaõ bò mai moät. Trong khi ñoù truyeàn thöøa Nam Toâng ñaõ phaùt trieån maïnh. Thieàn sö Thaàn Hoäi, ñeä töû cuûa Hueä Naêng, thaáy Thieàn Toâng trôû neân moät toâng phaùi lôùn coù nhieàu uy tín, môùi baét ñaàu döïng laïi lòch söû cuûa Thieàn. OÂng ñaõ saép xeáp 28 theá heä thieàn ôû AÁn Ñoä, baét ñaàu töø Ma Ha Ca Dieáp cho ñeán Boà Ñeà Ñaït Ma, Boà Ñeà Ñaït Ma ñöôïc xem nhö laø vò laø toå thöù 28 cuûa Thieàn Toâng AÁn Ñoä, vaø sô toå cuûa thieàn toâng Trung Hoa. Boà Ñeà Ñaït Ma truyeàn y baùt cho Hueä Khaû tuyeàn cho Taêng Xaùn, Taêng Xaùn truyeàn cho Ñaïo Tín. Ñaïo tín truyeàn cho Hoaøng Nhaãn vaø Hoaøng Nhaãn truyeàn cho Hueä Naêng (maø khoâng phaûi cho Thaàn Tuù). Thaàn Hoäi ñeä töû Hueä Naêng, coá nhieân laø ngöôøi thöøa keá taâm aán! Vaøo thôøi Thaàn Tuù vaø Hueä Naêng thì chöa coù phaân bieät Nam Baéc vaø chöa coù söï pheâ phaùn laãn nhau, tuy Baéc Toâng ñöôïc trieàu ñình coâng nhaän laø chính thoáng trong khi Nam Toâng ñöôïc quaàn chuùng uûng hoä. Maõi ñeán thôøi Thaàn Hoäi môùi coù söï kyø thò phaân bieät; chính Thaàn Hoäi ñaõ môû ñaàu söï tranh chaáp baèng caùch chæ trích laäp tröôøng tieäm giaùo cuûa Baéc Toâng. Laäp tröôøng naøy, cho raèng söï giaùc ngoä phaûi ñöôïc thöïc hieän hieän töø töø vaø tuaàn töï, thöïc ra ñaõ gaàn vôùi giaùo lyù cuûa Boà Ñeà Ñaït Ma hôn. Nam Toâng ñaõ xöôùng xuaát laäp tröôøng ñoán giaùo, theo ñoù söï giaùc ngoä coù theå thöïc hieän ñoät ngoät mau choùng. Trong lôøi Voâ Ngoân Thoâng caên daën Caûm Thaønh tröôùc khi tòch, ta thaáy thieàn sö ñaõ laäp laïi truyeàn thuyeát veà lòch söû Thieàn Toâng cuûa Thaàn Hoäi, nghóa laø cuûa Nam Toâng. Trong thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, maõi ñeán theá heä thöù möôøi ab môùi thaáy thieàn sö Baûn Tòch (maát 1140) neâu leân vaán ñeà ñoán vaø tieäm, vaø chuû tröông dung hoøa hai quan nieäm naøy. Ñaây haún laø do aûnh höôûng cuûa thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng vaäy. Thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng nhaán maïnh thuyeát ñoán ngoä chuû tröông con ngöôøi coù theå, trong moät giaây laùt, ñaït ñöôïc quaû vò giaùc ngoä, khoûi caàn ñi qua nhieàu giai ñoaïn tieäm tieán. Voâ Ngoân Thoâng, ngay töø buoåi ñaàu taïi phaùp hoäi cuûa Baùch Tröôïng, ñaõ nghe moät caâu hoûi veà vaán ñeà ñoán ngoä do moät vò thieàn giaû hoûi Baùch Tröôïng: "Phaùp moân ñaïi thöøa naøo coù theå giuùp ta ñaït ñöôïc giaùc ngoä töùc khaéc" (nhö haø thò ñaïi thöøa ñoán ngoä phaùp moân?). Chính caâu traû lôøi cuûa Baùch Tröôïng ñaõ laøm cho Voâ Ngoân Thoâng böøng tænh: "Maët ñaát cuûa taâm neáu khoâng bò ngaên che thì maët trôøi trí tueä töï nhieân chieáu ñeán". Thieàn sö Caûm Thaønh (maát 860, ñeä töû Voâ Ngoân Thoâng) giaûi thích raát roõ cho ñeä töû laø Thieän Hoäi vaøo thieàn thaát cuûa Caûm Thaønh vaø hoûi: "Kinh noùi Ñöùc Thích Ca phaûi tu haønh trong ba a-taêng-kyø-kieáp [8] môùi thaønh töïu ñöôïc quaû Phaät Nhö Lai; nay thaày laïi daïy thuyeát "töùc taâm töùc Phaät", ñeä töû khoâng hieåu, xin thaày chæ giaùo". Ñoù chæ laø moät caâu chaát vaán veà thuyeát ñoán ngoä. Caûm Thaønh hoûi laïi: "Chuù noùi trong kinh noùi, vaäy ñoù laø ai noùi? Neáu laø Phaät noùi, taïi sao kinh Vaên ThuΓΈ laïi noùi: Nhö Lai ôû ñôøi trong 49 naêm chöa töøng noùi moät tieáng naøo vôùi ai? Vôùi laïi Coå Ñöùc ñaõ noùi: tìm toøi söï chöùng ngoä trong kinh vaên chæ theâm söï u treä, caàu thaønh Phaät baèng khoå haïnh thì laø meâ laàm, boû taâm maø caàu Phaät laø ngoaïi ñaïo, naém laáy taâm Phaät maø caàu Phaät laø ma quaân". Thieàn Hoäi hoûi: "Neáu noùi vaäy thì trong taâm naøy caùi gì laø Phaät, caùi gì khoâng phaûi laø Phaät?" Caûm Thaønh noùi: "Ngaøy xöa, coù ngöôøi hoûi Maõ Toå Ñaïo Nhaát: neáu "töùc taâm töùc Phaät" thì trong taâm aáy caùi gì laø Phaät? Ñaïo Nhaát traû lôøi: oâng nghó trong taâm aáy caùi gì khoâng phaûi laø Phaät thì chæ cho toâi xem naøo? Ngöôøi aáy khoâng noùi. Maõ Toå laïi noùi: Khi ñaït ngoä thì caùi gì cuõng laø Phaät, khi chöa ñaït ngoä thì, caùi gì cuõng vónh vieãn sai laàm[9]. Caâu thoaïi ñaàu ñoù chuù coù hieåu khoâng?" Sau söï giaûi thích ñoù, Thieän Hoäi ñaõ hieåu theá naøo laø ñoán ngoä Kinh Vieân Giaùc maø nhieàu thieàn sö trong thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng (nhö Vieân Chieáu, Tín Hoïc, Tònh Löïc,...) raát chuyeân trì ñöôïc moâ taû laø moät kinh daïy veà phöông phaùp ñoán ngoä. Kinh naøy coù caâu "Thieän nam töû, kinh naøy goïi laø giaùo lyùñoán ngoä cuûa ñaïi thöøa, nhöõng chuùng sinh coù ñoán caên ôû ñaây töùc laø coù khaû naêng lôùn veà trí tueä vaø haønh ñaïo. Ñoái laïi vôùi ñoán caên laø tieäm caên, töùc laø caên trí cuûa nhöõng keû phaûi ñi töøng böôùc moät, traûi qua nhieàu kieáp tu haønh môùi daàn daàn chöùng nhaäp ñöôïc Phaät quaû. Kinh Vieân Giaùc laø moät thieàn ñònh ñaïi thöøa. Saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh noùi raèng caùc thieàn sö Vieân Chieáu (maát 1090) vaø Ngoä AÁn (maát 1090) raát am töôøng pheùp Tam Quaùn cuûa Vieân Giaùc, vaø caùc thieàn sö Tín Hoïc (maát 1190) vaø Tònh löïc (maát 1173) ñeàu ñaéc ngoä Vieân Giaùc Tam Quaùn. Tam Quaùn trong kinh Vieân Giaùc laø Xa Ma Tha (Samatha), Tam Ma Baït Ñeå (Samapatli) vaø Thieàn Na (Dhytha), taát caû ñeàu laø nhöõng phöông phaùp thieàn ñònh tu chöùng. Thuyeán ñoán ngoä ñöôïc caên cöù treân quan nieäm taâm ñòa maø Voâ Ngoân Thoâng ñöôïc nhaéc tôùi. Chöõ ñòa ôû ñaây coù nghóa laø ñaát. Kinh Taâm Ñòa Quaùn noùi: "Caùc phaùp thieän, aùc, nguõ thuù, höõu hoïc, voâ hoïc, ñoäc giaùc, boà taùt vaø Nhö Lai ñeàu töø nôi taâm sinh khôûi, cuõng nhö caùc loaïi nguõ coác vaø nguõ quaû töø ñaát moïc leân, cho neân noùi laø taâm ñòa". Taâm ñòa laø baûn nguyeân cuûa vaïn phaùp (Kinh Laêng Nghieâm noùi laø taâm ñòa baûn nguyeân") thì moät khi khai thoâng ñöôïc taâm ñòa, trí tueä giaùc ngoä töï nhieân giaùc ngoä töï nhieân xuaát hieän. Ñoù laø yù cuûa Baùch Tröôïng trong caâu noùi " taâm ñòa nhöôïc thoâng, tueä nhaät töï chieáu". Voâ Ngoân Thoâng tröôùc khi tòch ñaõ nhaéc laïi lôøi cuûa thieàn sö Nam Nhaïc (677-744) cho Caûm Thaønh nghe: " Taát caû caùc phaùp töø taâm sinh, neáu taâm khoâng sinh thì laøm sao phaùp ñöùng vöõng ñöôïc. Neáu ñaït ñöôïc taâm ñòa thì hoaøn toaøn töï do[10]. Ñoù laø caên baûn lôøi tuyeân boá "töùc taâm töùc Phaät". Neáu ñaït ngoä thì taâm laø Phaät, phaùp laø Phaät, taát caû nhöõng gì töø taâm ñòa phaùt sinh ñeàu laø Phaät, coøn neáu khoâng ñaït ngoä thì töùc laø ngoaûnh löng laïi vôùi taát caû moïi thöïc taïi giaùc ngoä. Söï giaùc ngoä baûn taâm laø caên baûn moïi bieán caûi. Töø theá kyû thöù ba, Taêng Hoäi ñaõ neâu leân tính caùch thieát yeáu cuûa Taâm hoïc vaø cuûa söï giaùc ngoä töï taâm nhö ñöôøng loái duy nhaát ñeå chöùng ñaïo. Ñeå thöïc hieän söï chöùng ngoä naøy, thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng nhaán maïnh ñeán nguyeân taéc thieàn ñònh voâ ñaéc. Voâ ñaéc laø khoâng coù ñoái töôïng cuûa söï giaùc ngoä. Tröôùc heát, noù coù nghóa laø söï giaùc ngoä khoâng theå do moät ai khaùc trao truyeàn cho mình, maø mình phaûi thöïc hieän laáy. Thieàn sö Nguyeän Hoïc (maát 1174) thuoäc theá heä thöù 11 cuûa thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng ñaõ noùi raát roõ veà vaán ñeà naøy: "Ñaïo khoâng coù hình töôïng Thieàn
sö noùi tieáp: "Neáu thaáy mình coù ñaéc ñaïo do söï truyeàn
thöøa cuûa keû khaùc thì söï ñaéc ñaïo ñoù khoâng chaân thaät".
Vaø oâng keát luaän: "Söï trao truyeàn taâm aán cuûa Phaät vaø
cuûa toå phaûi ñöôïc hieåu nhö vaäy" [11]
Chính
Voâ Ngoân Thoâng trong baøi keä thò tòch ñeå laïi cho ñôøi sau
cuõng nhaán maïnh ñeán nguyeân taéc voâ ñaéc. OÂng noùi raèng caâu
chuyeän truyeàn thöøa töø Phaät sang Toå phaûi ñöôïc hieåu theo
nghóa phöông tieän: "Thieân haï huyeân truyeàn töø boán phöông
raèng thuûy toå cuûa ta ôû goác Taây Thieân, coù truyeàn laïi chính
phaùp nhaõn taïng, goïi laø Thieàn; raèng nhö moät ñoùa hoa coù
naêm caùnh, Thieàn toâng sinh tröôûng ôû Ñoâng Ñoä vaø gieo haït
gioáng thieàn maõi maõi baát dieät veà sau: raèng nhöõng maät ngöõ
coù ñeán haøng ngaøn haøng vaïn lôøi kia ñeàu thuoäc veà truyeàn
thoáng thieàn. Nhöng ta töï hoûi: Taây Thieân laø ñaâu? Taây Thieân
chính laø ñaây chöù khoâng ôû ñaâu khaùc; maët trôøi maët traêng
naêm xöa chính laø maët trôøi maët traêng maø ta ñang thaáy ñaây;
heã vöôõng maéc moät töø ngöõ laø lieät b ò keït vaø laøm oan
cho chính Phaät vaø Toå. Sai moät li ñi moät daëm. Caùc vò neân
chiem nghieäm kyõ, ñeå cho theá heä töông lai traùch moùc vì bò
ñaùnh laïc ñöôøng". Voâ Ngoân Thoâng ñaõ muoán noùi raèng söï
kieän trao trruyeàn taâm aán phaûi ñöôïc hieåu nhö moät söï
trao truyeàn khoâng-trao-truyeàn, khoâng coù ngöôøi trao truyeàn,
khoâng coù ngöôøi tieáp nhaän söï trao truyeàn, khoâng coù ñoái
töôïng trao vaø nhaän. Söï giaùc ngoä phaûi do töï mình thöïc
hieän chöù khoâng theå tieáp nhaän ôû moät ngöôøi khaùc, duø ngöôøi
ñoù laø Phaät hay laø Toå. Thieàn sö Ñaïo Hueä (maát 1172) moät
hoâm baûo thieàn sö Tònh Löïc: "Taâm aán cuûa chö Phaät chính
oâng ñaõ coù roài, khoûi ñi theo ai maø tìm caàu nöõa".
Voâ
ñaéc cuõng laø phöông phaùp thieàn quaùn trong ñoù ngöôøi haønh
giaû khoâng chaïy theo moät ñoái töôïng goïi laø söï giaùc ngoä.
ÔÛ ñaây thieàn quaùn, khoâng coù ngöôøi trao truyeàn vaø keû ñöôïc
trao truyeàn. Nhöng ôû ñaây cuõng khoâng coù chuû theå thieàn quaùn
vaø ñoái töôïng thieàn quaùn. Chuû theå vaø ñoái töôïng laø
moät: giaùc ngoä cuõng gioáng nhö moät khaû naêng chieáu roïi saün
coù trong moät böùc göông; khoâng caàn phaûi ñi tìm ngoaøi töï
taâm mình. Neáu coù söï tìm ñuoåi töùac laø coøn bò giam haõm
trong theá giôùi nhò nguyeân. Baûn chaát cuûa giaùc ngoä laø khoâng
coù caù tính ñoäc laäp (khoâng), khoâng coù hình theå ñeå nhaän
bieát (voâ töôùng), khoâng theå theo ñuoåi vaø naém baét (voâ taùc).
Khoâng,
voâ töôùng vaø voâ taùc ñöôïc goïi laø ba caùnh cöûa giaûi
thoaùt trong ñaïo Phaät (tam giaûi thoaùt moân).
Thieàn
sö Nguyeän Hoïc dieãn ñaït yù naøy moät caùch raát ñaày ñuû
trong baøi keä sau ñaây:
Giaùc ngoä chaân taâm vaø môû ñöôïc con maét trí tueä ra roài Sau khi Caûm Thaønh nhaéc laïi cho Thieän Hoäi nghe caâu noùi cuûa Maõ Toå Ñaïo Nhaát "Khi ñaït ngoä thì caùi gì cuõng laø Phaät, khoâng khoâng ñaït ngoä thì caùi gì cuõng vónh vieãn laø sai laàm" (ñaït thôøi bieán caûnh thò, baát ngoä vónh quai sô). Caûm Thaønh hoûi Thieän Hoäi: "Caâu thoaïi ñaàu ñoù chuù coù hieåu khoâng?" Danh töø thoaïi ñaàu, nhö theá, ñaõ ñöôïc söû duïng taïi Vieät Nam hoài theá kyû thöù chín. Thoaïi ñaàu laø moät caâu hay moät maãu ñoái thoaïi coù taùc duïng thuùc ñaåy hay laøm phaùt khôûi söï ñaït ngoä nôi taâm tö ngöôøi thieàn giaû. Thoaïi ñaàu coù theå laø moät caâu trích trong kinh ñieån lôøi Phaät noùi, moät lôøi gôïi yù cuûa moät vò toå sö hay lôøi ñaùp cuûa moät vò thieàn sö. Phöông phaùp söû duïng thoaïi ñaàu baét ñaàu töø giöõa theá kyû thöù chín: Quy Sôn (771-853) ôû Trung Hoa vaø Voâ Ngoân Thoâng (maát 826) ôû Vieät Nam, caû hai ñeàu laø hoïc troø cuûa Baùch Tröôïng, ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân söû duïng phöông phaùp thoaïi ñaàu naøy. Ta khoâng thaáy ghi cheùp tröôøng hôïp Voâ Ngoân Thoâng (maát 826) ôû Vieät Nam, caû hai ñeàu laø hoïc troø cuûa Baùch Tröôïng, ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaàu tieân söû duïng phöông phaùp thoaïi ñaàu naøy. Ta khoâng thaáy ghi cheùp tröôøng hôïp Voâ Ngoân Thoâng söû duïng thoaïi ñaàu ñeå daïy ñeä töû, nhöng ta ñöôïc bieát Caûm Thaønh, ñeä töû oâng, ñaõ bieát söû duïng phöông phaùp aáy[13]. Ñaây laø moät cuoäc vaán ñaùp giöõa Ngoä AÁn (maát 1090) vaø moät vò taêng: Vò taêng: Theá naøo laø ñaïi ñaïo? Ngoä AÁn: Ñöôøng lôùn Vò taêng: Keû hoïc nhaân naøy hoûi veà ñaïi ñaïo, hoøa thöôïng laïi noùi veà ñöôøng lôùn; nhö vaäy ngaøy naøo keû hoïc nhaân naøy môùi ñaït ñöôïc ñaïi ñaïo? Ngoä AÁn: Meøo con chöa bieát baét chuoät ñaâu. Vò taêng: Meøo con coù Phaät tính khoâng? Ngoä aán: Khoâng Vò taêng: Taát caû caùc loaïi haøm linh, loaïi naøo cuõng coù Phaät tính caû, taïi sao hoøa thöôïng laïi khoâng coù Phaät tính? Ngoä AÁn: Ta khoâng phaûi haøm linh. Vò taêng: Neáu khoâng laø haøm linh thì hoøa thöôïng laø Phaät chaêng? Ngoä AÁn: Ta khoâng phaûi Phaät cuõng khoâng phaûi haøm linh. Maãu ñoái thoaïi treân ñaây cho thaáy söï coá gaéng cuûa caû thieàn sö laãn ñeä töû trong vieäc khai môû trí hueä cuûa ngöôøi ñeä töû. Baét ñaàu ta thaáy vò taêng ñöa ra caâu hoûi veà "ñaïi ñaïo" ñoái töôïng cuûa giaùc ngoä, vaø muoán nghe lôøi giaûi thích cuûa Ngoä AÁn veà ñoái töôïng vaø söï chöùng ñaéc naøy. Ngoä AÁn thaáy raèng ñöa cho vò taêng moät môù yù töôïng veà ñaïi ñaïo thì chaúng ích lôïi gì cho oâng ta caû, neân chi noùi ñöôøng lôùn. Caâu traû lôøi naøy laøm thaát voïng vò taêng, bôûi oâng naøy ñang chôø ñôïi nhöõng giaûi thích coù tính caùch khaùi nieäm vaø tröøu töôïng. Ñöôøng lôùn laø moät hình aûnh cuï theå, laø söï soáng hieän thöïc maø khoâng phaûi laø nhöõng khaùi nieäm trieát hoïc tröøu töôïng. Vaøo tröôøng hôïp cuûa moät caên cô beùn nhaïy hình aûnh naøy coù theå gaây xuùc chaïm ñeå gôïi yù chöùng ngoä. Nhöng ôû ñaây, vi taêng chæ toû veõ thaát voïng suoâng: muõi teân thöù nhaát khoâng baén truùng ñích. Ngoä AÁn lieàn noùi: "meøo con chöa baét ñöôïc chuoät ñaâu" muïc ñích ñeå cho vò taêng chieâm nghieäm theâm veà thoaïi ñaàu "con ñöôøng lôùn". Nhöng vò taêng laïi nghó raèng vò thieàn sö cheâ mình khoâng ñuû khaû naêng ñeå hieåu nhöõng lôøi giaûi thích veà ñaïi ñaïo neân ñaõ khoâng chòu giaûi thích. OÂng ta lieàn ñem giaùo lyù ñaïi thöøa ra ñeå chaën thieàn sö : "Meøo con coù Phaät tính khoâng?" Ngoä AÁn laø ngöôøi giaùc ngoä, ñaâu coøn bò raøng buoäc bôûi kinh ñieån giaùo lyù nöõa, oâng noùi "Khoâng". Vò taêng baét ñaàu nghó raèng Ngoä AÁn ñi leäch khoûi giaùo lyù nhaø Phaät, beøn gaïn hoûi laïi, laàn naøy moät caùch thieáu cung kính: "Kinh noùi taát caû haøm linh ñeàu coù Phaät tính, taïi sao hoøa thöôïng noùi hoaøn toaøn (thay vì con meøo) laïi khoâng coù Phaät tính?" Thieàn sö Ngoä AÁn vaãn coøn kieân nhaãn: "Ta khoâng phaûi haøm linh" vaø sau caâu hoûi "Theá ngaøi laø Phaät chaêng" oâng coøn coá gaéng laàn choùt: "Ta khoâng phaûi laø Phaät cuõng khoâng phaûi laø haøm linh". Ta thaáy ngay söï khaùc nhau giöõa hai ñaøng: moät ñaøng thì muoán nghe nhöõng tö töôûng veà ñaïi ñaïo, moät ngöôøi muoán keùo ngöôøi ñoái thoaïi veà theá giôùi sinh hoaït thöïc taïi. Moät ngöôøi thì ñi tìm ñònh nghóa caên cöù treân söï phaân bieät, moät ngöôøi thì coá gaéng ñaäp gaõy leà loái thoùi phaân bieät ñeå hieån loä thöïc taïi voán thoaùt ly danh töø vaø söï phaân bieät. Thoaïi ñaàu khoâng caàn phaûi daøi doøng bôûi thoaïi ñaøu laø duïng cuø thaùo gôõ söï ñaït ngoä maø kinh phaûi laø nhöõng giaûi thích veà ñoán ngoä. Vaân Phong (maát 956) hoûi Thieän Hoäi (maát 950): Laøm sao traùnh khoûi sinh töû? Thieän hoäi: Ñi vaøo choã voâ sinh töû Vaân Phong: Choã voâ sinh töû laø choã naøo? Thieän Hoäi: Noù naèm ngay trong choã sinh töû. Vaân Phong: Laøm sao hieåu ñöôïc? Thieän Hoäi: Ñi ñi, mai seõ tôùi gaëp laïi. Thieän hoäi ñöa cho Vaân Phong moät chìa khoùa "Voâ sinh töû naèm ngay sinh töû". Vaân Phong khoâng hieåu ñöôïc, ñoøi Thieän Hoäi giaûi thích. Nhöng laøm theá naøo ñeå giaûi thích moät chieác chìa khoùa? Laøm theá naøo ñeå giaûi thích moät thoaïi ñaàu? Neáu Vaân Phong coù theå hieåu, laø oâng ñaõ hieåu ngay khi ñoù; neáu oâng khoâng hieåu, ñoù laø vì taâm trí cuûa oâng chöa chìm, duø coù noùi theâm hai ba chuïc caâu nöõa oâng cuõng khoâng hieåu. Thaø raèng oâng veà phoøng coøn hôn. Saùng mai, qua moät ñeâm thieàn quaùn, coù leõ oâng seõ coù theå böøng tænh ñöôïc nhôø caâu thoaïi ñaàu aáy. Tu vieän khoâng phaûi laø moät Phaät Hcoï Vieän: ngöôøi haønh giaû phaûi soáng ñieàu mình hoïc vaø soáng baèng thieàn quaùn. Neáu ñònh löïc ñaõ maïnh, neáu caên cô ñaõ thuaàn thuïc, thì phaûi trôû veà vôùi ñôøi soáng thieàn quaùn. Moät muõi teân baén ra moät laø truùng ñích, hai laø traät ñích" neân haønh giaû khoâng ñaït ngoä ngay luùc ñoù, laø thoaïi ñaàu khoâng coù hieäu löïc duø coù giaûi thích cuõng voâ ích. Moät hoâm thieàn sö Ñònh Höông (maát 1051) hoûi ñeä töû laø Cöùu Chæ (maát 1067) "Nghóa cöùu caùnh" [14]laø gì, ngöôi coù bieát khoâng?"Cöùu Chæ traû lôøi "Khoâng". Ñònh Höông noùi: "Nghóa cöùu caùnh laø caùi maø ta vöøa môùi trao cho ngöôøi ñoù". Cöùu Chæ coøn ñang nghó ngôïi thì Ñònh Höông noùi: "Ngöôøi ñaõ böôùc tröôït qua maát roài!". Thoaïi ñaàu laø theá; thoaïi ñaàu nhö moät con saøo do thieàn sö ñöa ra ñeå ngöôøi ñeä töû naém baét, coù khi baét ñöôïc, coù khi khoâng baét ñöôïc. Moãi khi "böôùc tröôït qua" laø ngöôøi ñeä töû ngöôøi ñeä töû phaûi quay veà vôùi ñôøi soáng thöôøng nhaät ñeå gia taêng coâng phu. Thieàn sö thöôøng duøng nhöõng hình aûnh cuï theå laøm phöôïng tieän ñöa ngöôøi haønh giaûñeán söï ñaït ngoä. Khi Voâ Ngoân Thoâng ñöôïc ngöôøi ta hoûi veà thieàn vaø thieàn sö, oâng ñaõim laëng laáy tay chæ vaøo goâc moät goác caây thoan lö. Thieàn vaø Thieàn sö trong lónh vöïc ñaøm luaän chæ coù theå laø nhöõng khaùi nieäm tröøu töôïng; goác caây thoan lö laø moät hình aûnh cuï theå cuûa thöïc taïi; neáu nhìn thaáy goác caây thoan lö trong chính thöïc taïi cuûa noù laø ñaõ thaâm nhaäp theá giôùi Thieàn vaø trôû thaønh thieàn sö. Caùc thieàn sö bao giôø cuõng muoán ñöa hoïc troø cuûa mình vaøo theá giôùi suy luaän tröøu töôïng. Khi Nam Tuyeàn hoûi Trieäu Chaâu (hai vò thieàn sö Trung Hoa thuoäc theá kyû thöù chín) veà chuû yù cuûa Boà Ñeà Ñaït Ma khi qua Trung Hoa, Trieäu Chaâu cuõng chæ ra ngoaøi saân vaø noùi: "Nhìn caây tuøng ôû ngoaøi saân". Thieàn hoïc, vì vaäy raát gaàn vôùi thi ca ôû choã chuù troïng tôùi hình aûnh maø xem thöôøng nhöõng khaùi nieäm tröøu töôïng. Thi ca khoâng coù hình aûnh thì khoâng coøn thi ca nöõa, cuõng nhö ñi vaøo suy luaän sieâu hình thì thieàn khoâng coøn coù gì laø thieàn. Cho neân ta khoâng laáy laøm laï khi thaáy coù nhöõng thieàn sö duøng nhöõng caâu thô laøm lôøi thieàn ngöõ. Moät thieàn sö coù taâm hoàn thi só töï khaéc dieãn taû thöïc chöùng baèng thi ca vaø höôùng daãn thieàn giaû baèng nhöõng hình aûnh thi ca. Thieàn sö Tuyeát Ñaäu (980-1052) ôû Trung Hoa laø moät thi só baäc lôùn trong thieàn moân. OÂng laø ngöôøi ñaõ döïng nen truyeàn thoáng laáy hình aûnh thi ca laøm thieàn ngöõ. Söï xuaát hieän taïi Vieät Nam naêm 1969 cuûa thieàn sö Thaûo Ñöôøng, ñeä töû thieàn sö Tuyeát Ñaäu, ñaõ khieán cho khuynh höôùng thieàn ngöõ thi ca aûnh höôûng saâu ñaäm ñeán thieàn hoïc Vieät Nam, ñaëc bieät laø trong thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng. Thaûo Ñöôøng, ñeä töû cuûa thieàn sö Tuyeát Ñaäu, ñaõ khieán cho khuynh höôùng thieàn ngöõ thi ca aûnh höôûng saâu ñaäm ñeán thieàn hoïc Vieät Nam, ñaëc bieät laø trong thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng. Thaûo Ñöôøng ñaõ mang qua Vieät Nam caùc taùc phaåm cuûa Tuyeát Ñaäu voán ñaõ thaám nhuaèn tính chaát thi ca, vì trong thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng, nhieàu thieàn sö nhö Minh Trí (maát 1190) vaø Quaûng Nghieâm (maát 1190) raát haâm moä Tuyeát Ñaäu Ngöõ Luïc. Tuy nhieân, tröôùc maét thieàn sö Thaûo Ñöôøng, taïi Vieät Nam coù thieàn sö Thieàn Laõo cuõng ñaõ duøng hình aûnh thi ca laøm thieàn ngöõ. Thieàn sö Thieàn Laõo (maát 1073) ôû chuøa Truøng Minh, nuùi Thieân Phuùc, huyeän Tieân Du, veà sau coù veà nuùi Töø Sôn daïy hoïc, hoïc chuùng quy tuï coù hôn moät ngaøn ngöôøi. Vua Lyù Thaùi Toâng coù vaøo nuùi thaêm thieàn sö. Sau ñaây laø cuoäc ñoái thoaïi giöõa hai ngöôøi: Vua: Ngaøi ôû ñaây bao laâu roài? Thieàn Laõo: Soáng trong giôø hieän taïi Vua:
Ngaøi laøm gì haøng ngaøy ôû ñaây?
Thieàn
laõo:
Truùc bieác hoa vaøng ñaâu ngoaïi caûnh Vua:
Nhö vaäy yù chæ laø gì, xin ngaøi cho bieát?
Thieàn
laõo: Noùi nhieàu lôøi, sôï sau naøy baát lôïi.
Nhöõng
caâu thô maø Thieàn Laõo ñoïc ôû ñaây khoâng phaûi chæ laø nhöõng
caâu thô, maø coøn laø nhöõng caâu thoaïi ñaàu, nhöõng lôøi thieàn
sö nhaèm ñaùnh thöùc söï tænh ngoä thieàn giaû. Vua Lyù Thaùi
Toâng, sau hai caâu thieàn ngöõ, khoâng hieåu ñöôïc chuû yù cuûa
thieàn sö vaø ñaõ hoûi laïi. Chính vì tính chaát thoaïi ñaàu
cuûa caùc caâu thô maø thieàn sö ñaõ ñaùp: chöøng ñoù lôøi ñaõ
quaù ñuû, nhaø vua chæ caàn tham cöùu cho kyõ, noùi theâm thì caâu
sau chæ baát lôïi (töø ña voâ haäu ích).
Vò
thieàn sö thi só taøi ba nhaát cuûa thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng
laø thieàn sö Vieân Chieáu (998-1090). OÂng hoï Mai, teân laø Tröïc,
con anh baø Linh Caûm Thaùi Haäu. OÂng raát am töôøng veà phaùp tam
quaùn cuûa kinh Vieân Giaùc. Saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh
noùi
oâng thaâm ñaéc "ngoân ngöõ tam muoäi"; caùc thieàn ngöõ cuûa
oâng xuaát phaùt töø thöïc chöùng saâu xa veà thieàn. OÂng laø taùc
giaû nhöõng cuoán:
Taùn
Vieân Giaùc Kinh
Thaäp
Nhò Boà Taùt Haïnh Tu Chöùng Ñaïo Tröôøng
Tham
Ñoà Hieån Quyeát
Döôïc
Sö Thaäp Nhò Nguyeän Vaên
Cuoán
Döôïc
sö Thaäp nhò nguyeän vaên ñöôïc vua Lyù Nhaân Toâng sai söù
thaàn ñem sang taëng vua Trieát Toâng nhaø Toáng. Vua Toáng giao
saùch naøy cho caùc thieàn sö chuøa Töôùng Quoác xem vaø baûo coù
choã naøo ñaùng söûa chöõa thì söûa chöõa laïi. Caùc vò naøy
xem xong thì taâu vua: "Ñaây laø ñaáng hoùa thaân ñaïi só ra ñôøi
ôû phöông Nam, giaûng giaûi kinh nghóa raát tinh vi, chuùng toâi
khoâng daùm theâm bôùt gì nöõa". Vua Toáng lieàn cho sao moät baûn,
coøn baûn chính thì traû laïi Lyù Nhaân Toâng vôùi nhöõng lôøi
khen ngôïi. Sau ñaây laø moät soá thieàn ngöõ coù tính thi ca coøn
ñöôïc cheùp laïi trong Thuyeàn Uyeån Taäp Anh, coù leõ laø
nhöõng gì coøn laïi trong taäp Tham ñoà Hieån Quyeát, moät
taùc phaåm ghi laïi nhöõng ñeà aùn thieàn hoïc. Moät vaøi caâu
vaán ñaùp:
Hoûi:
Phaät vaø Thaùnh khaùc nhau choã naøo
Ñaùp:
Cuùc
truøng döông döôùi daäu
Oanh
thuïc khí ñaàu caønh
(Ly
haï truøng döông cuùc
Chi
ñaàu thuïc khí oanh)
Hoûi:
Keû hoïc nhaân chöa hieåu xin thaày daïy laïi
Ñaùp:
Ngaøy
quaï vaøng chieáu saùng
Ñeâm
thoû ngoïc saùng soi
(Truù
taéc kim voâ chieáu
Daï
lai ngoïc thoá minh)
Hoûi:
Ñaõ
nhaän ñöôïc yeáu chæ
Nhöng
huyeàn cô ra sao
Ñaùp:
Nöôùc
ñaõ ñaày bình vaïc, chaân voâ yù
Vaáp
ngaõ moät laàn hoái ñöôïc sao?
(Baát
thaän huûy baøn kinh maõn xöù
Nhaát
tao sa ñieät hoái haø chi?)
Vaø
Muoán
dìm cho soùng cheát
Ai
hay thaân töï traàm
(Maïc
quaùn giang ba nòch
Thaân
lai khöôùc töï traàm)
Hoûi:Boà
Ñeà Ñaït Ma ôû nuùi Thieáu Thaát haønh ñaïo ñaït ñeán choã
huyeàn dieäu saâu thaúm: töø xöa ñeán nay ai laø keû thöøa keá
xöùng ñaùng nhaát?
Ñaùp:
Trôøi
toái saùng soi nhôø nhaät nguyeät
Ñaát
hieåm phaân ranh coù nuùi soâng
(U
minh caøn töôïng nhaân oâ, thoá
khuaát
khuùc khoân duy vò nhaïc, hoaøi)
Hoûi:
Theá
naøo laø con ñöôøng ñöa ñeán caên nguyeân cuûa ñaïi ñaïo?
Ñaùp:
Coû
maïch ñöùng bôø cao gioù döõ
Nöôùc
nhaø thôøi loaïn bieát trung löông
Hoûi:
Taát caû moïi chuùng sinh töø ñaâu tôùi vaø seõ ñi veà ñaâu.
Ñaùp:
Ruøa
muø xuyeân vaùch ñaù
Ruøa
queø leo nuùi cao
(Manh
quy xuyeân thaïch bích
Bì
mieát thöôùng cao sôn)
Hoûi:
Ngöôøi ta noùi: khoùm truùc xanh xanh kia laø chaân nhö. Vaäy coâng
duïng cuûa chaân nhö laø gì?
Ñaùp:
Ñöa
ngöôøi xa ngaøn daëm
Cöôøi
taëng moät bình traø
(Taëng
quaân thieân lyù vieãn
Tieåu
baù nhaát bình traø)
Thieàn
sö Trí Baûo (maát 1190), moät thieàn sö soáng khoå haïnh coù
ñöùc khieâm nhöôïng lôùn, moãi khi coù ngöôøi treâu choïc thöôøng
chaép hai tay laïi, cuõng laø moät thieàn sö hay duøng thieàn ngöõ
thi ca. OÂng thöôøng ra tay baéc caàu söûa ñöôøng moãi khi gaëp
ñöôøng hö ñöôøng lôû. Trong khi ñaøm luaän vôùi thaày laø Ñaïo
Hueä, oâng ñaõ duøng nhöõng caâu sau ñaây:
Khoâng
nhôø gioù cuoán maây troâi heát
Maøu
xanh sao toû moät trôøi thu?
(Baát
nhaân phong quyeän phuø vaân taän
tranh
kieán thanh thieân vaïn lyù thu)
vaø:
Quen
bieát ñaày thieân haï
Tri
aâm ñöôïc maáy ngöôøi?
(Töông
thöùc maõn thieân haï
Tri
aâm naêng kyø nhaân?)
Thieàn
sö Tònh Khoâng (maát 1170) chuyeân tu haïnh ñaàu ñaø, moãi laàn
nhaäp ñònh laâu tôùi naêm baûy ngaøy. Coù moät laàn keû troäm
tôùi, oâng chæ vaøo thuøng phöôùc söông cho keû kia laáy tieàn.
Ñaây cuõng laø moät thieàn sö thi só. Ngöôøi ta hoûi Phaät laø
gì, oâng ñaùp:
Nhaät
nguyeät trôøi cao soi moïi coõi
Ai
hay maây khoùi phuû non soâng
(Nhaät
nguyeät leä tam thieân haøm traân saùt
Thuøy
tri vaân tuï laïc sôn haø?)
Ngöôøi
kia hoûi: "Laøm theá naøo maø hieåu?"
OÂng
ñaùp:
Muïc
ñoàng nguû maõi löng traâu noï
Caâu
chuyeän anh huøng bieát ñöôïc sao?
(Muïc
ñoàng kyø quaùn ngoï ngöu boái
Só
höõu anh huøng khoa ñaéc y)
Hoûi:
Y Ù chæ cuûa Toå truyeàn khaùc vôùi yù chæ cuûa giaùo lyù ôû choã
naøo?
Ñaùp:
Chö
haàu vaïn neõo ñeàu xuoâi khuyeát
(Vaïn
lyù theâ haøng giai trieàu khuyeát)
Hoûi:
Hoøa thöôïng coù sôû ñaéc ñaëc bieät taïi sao khoâng noùi cho
chuùng con nghe?
Ñaùp:
OÂng
thoåi löûa, toâi vo gaïo.
OÂng
khaát thöïc toâi mang bình
Ai
coù phuï ai ñaâu
Moät
hoâm oâng hoïp chuùng laïi ñoïc moät baøi thô sau ñaây:
Treân
khoâng manh ngoùi che
Döôùi
khoâng ñaát caém duøi
Keû
maëc aùo laï tôùi
Ngöôøi
xaùch gaäy tìm laïi
Khi
haønh ñoäng xuùc tieáp
Nhö
roàng nhaûy ñôùp moài
(Thöôïng
voâ phieán ngoõa giaø
Haï
voâ traùc chuøy ñòa
Hoaëc
dò phuïc tröïc ngheä
Hoaëc
saùch tröôïng nhi chí
Ñoäng
chuyeån xuùc xöû gian
Töï
long ñöôïc thò thoân)
Coù
moät vò taêng böôùc ra hoûi: "Ngaøi coù caùi gì theá?"
OÂng
cöôøi:
Ngaøy
ngaøy ñi haùi cuûi
Kho
luùa vaãn coøn roàng
(Nhaät
nhaät khöù hoaëch hoøa
Thôøi
thôøi khoâng thöông laãm!)
Thieàn
phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi cuõng chòu an loái duøng thieàn ngöõ thi
ca, nhöng ít hôn thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng. Thieàn sö Chaân Khoâng
(maát 1100) gioûi veà söû hoïc, cuõng ñaõ töøng cö truù nuùi Töø
Sôn nôi Thieàn Laõo daïy hoïc. Nhöõng thieàn ngöõ cuûa oâng chöùa
ñaày thi vò. Moät hoâm coù vò taêng hoûi: "Dieäu ñaïo laø
gì?" OÂng noùi: "Giaùc roài môùi bieát". Ngöôøi kia noùi: "Hoïc
nhaân chöa hieåu ñöôïc, xin thaày daïy cho". OÂng noùi:
Ñeán
ñöôïc ñoäng tieân saâu thaúm aáy
Linh
ñôn ñoåi xaùc môùi quay veà
(Nhöôïc
ñaùo tieân gia thaâm ñoäng noäi
Hoaøn
ñan hoaùn coát ñaéc hoaøi quy)
Hoûi:
Linh ñôn naøo môùi ñöôïc chôù
Ñaùp:
Vaïn
kieáp si meâ khoâng hieåu thaáu
Saùng
nay böøng môû neûo khai minh
(Kieáp
tòch ngu moâng voâ ñoäng hieåu
Kim
thaàn nhaát ngoä ñaéc khai minh)
Hoûi:
Linh ñôn naøo môùi ñöôïc chöù?
Ñaùp
Vaïn kieáp si meâ khoâng hieåu thaáu
Saùng
nay böøng neõo khai minh
(Kieáp
tòch ngu moâng voâ ñoäng hieåu
Kim
thaàn nhaát ngoä ñaéc khai minh)
Hoûi:
Nhöng khai minh theá naøo?
Ñaùp:
Khai
minh thaáy heát traàn gian noï
Muoân
loaïi sinh linh thaûy moät nhaø
(Khai
minh chieáu trieät ta baø giôùi
Nhaát
thieát chuùng sinh coäng nhaát gia)
Hoûi:
ngöôøi ta noùi: "Tuy khoâng bieän luaän nhöng ñaâu ñaâu cuõng
gaëp ngöôøi". Ngöôøi ñaây laø ai?
Ñaùp:
Löûa
chaùy taøn roài, tan saïch heát
Non
xanh, maây traéng vaãn coøn bay
(Kieáp
haøo ñoàng nhieân haøo maït tònh
Thanh
sôn y cöïu baïch vaân phi)
Hoûi:
Sau khi cheát xaùc thaân tan raõ roài thì sao
Ñaùp:
Xuaân
ñi xuaân ñeán ngôø xuaân heát
Hoa
nôû hoa taøn cuõng laïi xuaân
(Xuaân
lai Xuaân khöù nghi xuaân taän
Hoa
laïc hoa khai chæ thò xuaân)
Ngöôøi
kia ñang suy nghó thì oâng heùt moät tieáng vaø noùi:
Bình
nguyeân sau traän chaùy
Caây
coû caøng xanh thôm
(Bình
nguyeân kinh hoûa haäu
Thöïc
vaät caùc thuø phöông)
Ngöôøi
kia böøng tænh beøn laïy xuoáng.
Thieàn hoïc Voâ Ngoân Thoâng khoâng coù maøu saéc Maät Giaùo, nhöng aûnh höôûng cuûa Maät Giaùo trong thieàn phaùi ñoù do oâng laäp ra cuõng khaù quan troïng. AÛnh höôûng aáy coù theå thaáy roõ ôû caùc thieàn sö Khoâng Loä, Giaùc Haûi vaø Nguyeän Hoïc. Thieàn sö Khoâng Loä ñaõ töøng laø baïn vôùi caùc thieàn sö Giaùc Haûi vaø Ñaïo Haïnh. Ñaõ töøng ñi AÁn Ñoä hoïc veà Maät Giaùo, vaø ñaéc "luïc trí thaàn thoâng". OÂng hoï Nguyeãn, teân laø Chí Thaønh, cuõng coù teân laø Minh Khoâng, vaø ñöôïc saéc phong laø quoác sö sau khi duøng phaùp thuaät chöõa laønh beänh cho vua Lyù Thaàn Toâng. Naêm leân 21 tuoåi,vua naøy maéc phaûi moät chöùng beänh kyø laï: ngoài xoåm vaø roáng nhö maõnh hoå: trieàu ñình hoaûng sôï khoâng bieát chaïy thaày thuoác laøm sao. Luùc aáy ngoaøi thaønh coù treû con boãng haùt baøi haùt ñoàng dao raèng: Nöôùc coù Lyù Thaàn Toâng Trieàu ñinh vaïn söï thoâng Muoán
chöõa laønh beänh Hoaøng Ñeá
Phaûi
tìm Nguyeãn Minh Khoâng
Ngöôøi
ta cho ñi tìm Khoâng Loä. Khi ngöôøi cuûa trieàu ñình ñeán nôi,
oâng hoûi: "Coù phaûi laø ñeå cöùu beänh hoùa coïp ñoù chaêng?"
vaø laäp töùc cuøng söù giaû trôû leân kinh ñoâ. OÂng ñi thaúng
ñeán ñieän, sai ngöôøi ñun soâi moät vaïc nöôùc lôùn, boû
moät ít caây ñinh vaøo ñoù, sau laáy nöôùc cho vua taém, loâng
laù lieàn ruïng vaø beänh vua laønh.
Tuïc
truyeàn laø Khoâng Loä ñaõ coù coâng trong söï taïo thaønh boán taùc
phaåm ngheä thuaät lôn thôøi Lyù goïi laø töù ñaïi khí:
Thaùp chuøa Baùo Thieân, töôïng Phaät A Di Ñaø chuøa Quyønh Laâm,
ñænh chuoâng Phoå Minh vaø chuoâng chuøa Phoå Laïi. Bao nhieâu chuyeän
thaàn kyø ñaõ ñöôïc döïng ra quanh vieäc Khoâng Loä taïo döïng
nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät naøy. Ví duï chuyeän Khoâng Loä
ñi qua Toáng xin ñoàng veà ñuùc chuoâng, töôïng vaø ñænh. Vôùi
moät tay naûi, oâng ñaõ boû vaøo gaàn heát kho ñoàng nhaø Toáng.
Thieàn sö Khoâng Loä maát vaøo naêm 1141, hieän coøn thôø ôû ñeàn Lyù Quoác Sö, huyeän Thoï Xöông, Haø Noäi. Thieàn sö Giaùc Haûi luùc nhoû laøm ngheà ñaùnh caù, hai möôi laêm tuoåi xuaát gia, ñaõ töøng cuøng Khoâng Loä hoïc vôùi thieàn sö Loâi Haø Traïch. OÂng cuõng quen vôùi moät ñaïo só teân laø Thoâng Huyeàn, vaø ñaõ ñöôïc moät laàn cuøng vôùi Thoâng Huyeàn ñöôïc vua Lyù Nhaân Toâng môøi vaøo cung. Caû hai, sau khi thöïc hieän pheùp nieäm chuù (Thoâng Huyeàn) vaø chuù muïc ngöng thaàn (Giaùc Haûi) ñeå laøm rôi hai con caéc keø treân noùc ñieän, ñöôïc vua Lyù Nhaân Toâng khen ngôïi trong baøi thô sau: Taâm Giaùc Haûi nhö haûi Ñaïo Thoâng Huyeàn thaät huyeàn Thaàn
thoâng vaø bieán hoùa
Saùch
Thuyeàn
Uyeån Taäp Anh keå: moät hoâm vua Nhaân Toâng hoûi Giaùc Haûi
veà thuaät "öùng chaân thaàn tuùc", oâng naøy lieàn bieán hieän
taâm caùch, nhaûy leân treân khoâng, caùch maët ñaát maáy tröôïng.
Vua vaø quaàn thaàn ñeàu thaùn phuïc. Sau naøy vua Lyù Thaàn Toâng
coù trieäu thænh, nhöng oâng caùo beänh khoâng vaøo. OÂng maát naêm
1138.
Thieàn
sö Nguyeãn Hoïc (maát 1174) töøng theo hoïc vôùi thieàn sö Vieân
Trí chuøa Maät Nghieâm; sau khi ñaéc ñaïo lieàn veà ôû aån nuùi
Veä Linh chuyeân tu thieàn quaùn trong 12 naêm. OÂng thöôøng trì tuïng
chuù Höông Haûi Ñaïi Bi trò beänh vaø caàu möa khoâng
khi naøo laø khoâng linh nghieäm. Vau Anh Toâng thaáy söï thaàn nghieäm,
trieäu oâng vaøo cung, ñeå oâng ra vaøo töï do, nhöng sau oâng caùo
beänh veà chuøa, daïy hoïc hôn traêm ngöôøi. OÂng laø ngöôøi cöïc
löïc chuû tröông thuyeát voâ ñaéc.
Maät Giaùo thònh haønh taïi Vieät Nam töø nhöõng theá kyû thöù baûy vaø thöù taùm: tuy thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng coá söùc töï baûo veä khoâng ñeå cho Maät Giaùo thaâm nhaäp (Thoâng Bieän raát choáng Ñaïi Ñieân vaø Baùt Nhaõ) nhöng vaãn khoâng traùnh khoûi aûnh höôûng cuûa giaùo lyù naøy. Söï kieän cho ta thaáy taàm quan troïng cuûa Maät Giaùo ôû Vieät Nam töø ngaøy Tyø Ni Ña Löu Chi ñeán Vieät Nam qua Ñinh, Tieàn Leâ cho ñeán cuoái Lyù. Trong caâu chuyeän veà Khoâng Loä, ta ngheï noùi ñeán vieäc thieàn sö taïo neân töôïng Phaät A Di Ñaø cuûa chuøa Quyønh Laâm. Khoâng Loä maát vaøo naêm 1141 nhöng tröôùc ñoù 100 naêm, vaøo naêm 1057, moät töôïng Phaät A Di Ñaø baèng ñaù cao hai thöôùc röôõi taây ñaõ ñöôïc lang töôùng cuûa vua Lyù Thaùnh Toâng thöïc hieän taïi nuùi Laïng Kha, huyeän Tieân Du, tænh Baéc Ninh. Töôïng Di Ñaø naøy vaãn coøn ôû chuøa Phaät Tích, Baéc Ninh. Bia ñaù chuøa Phaät tích coù noùi veà chuyeän naøy. Vaäy thì coù söï coù maët cuûa giaùo lyù Tònh Ñoä ôû Vieät Nam ñöôïc ñaùnh daáu chaäm laém vaøo khoaûng giöõa theá kyû thöù möôøi moät. Tònh Ñoä Giaùo chuû tröôïng nieäm Phaät ñeå ñaït ñeán Nhaát taâm baát loaïn vaø cuõng ñeå vaõng sanh vaøo nöôùc Cöïc Laïc cuûa Phaät A Di Ñaø. Giaùo lyù nieäm Phaät ñöôïc Hueä Vieãn khôûi xöôùng ôû Trung Hoa vaøo theá kyû thöù naêm, chuù troïng vaøo phöông phaùp quaùn nieäm cuõng raát gaàn guõi vôùi thieàn ñònh. Trong truyeàn thoáng thieàn buoåi ñaàu thænh thoaûng ñaõ thaáy coù nhöõng ngöôøi aùp duïng phöông phaùp nieäm Phaät: Tuyeân Thaäp, ñeä töû nguõ toå Hoaøng Nhaãn, ñaõ thaønh laäp nhoùm: " Nam Sôn Nieäm Phaät Thieàn"; Phaùp Trí chuøa Ngöu Ñaàu Toâng cuõng laø moät thieàn giaû chuyeân nieäm Phaät. Nhöng töø Hueä Naêng (theá kyû thöù baûy) ngöôøi ta phaûi ñôïi ñeán theá kyû thöù möôøi môùi coù thieàn sö Dieân Thoï (904-975) söû duïng phöông phaùp nieäm Phaät. Chòu aûnh höôûng cuûa Maät Giaùo coøn laïi cuûa ñôøi Ñöôøng, oâng cuõng thöïc haønh phöông phaùp trì chuù cuûa Maät Giaùo nöõa. Ta bieát raèng thieàn hoïc Vieät Nam ñaõ töø laâu thaám nhuaàn Maät Giaùo; nhöng ta khoâng bieát ñöôïc caùch naøo maø giaùo lyù nieäm Phaät ñaõ thaâm nhaäp vaøo thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng. Ta chæ coù theå noùi ñaây laø do söï tieáp xuùc giöõa caùc thieàn sö phaùi naøy vôùi theá heä taêng só Trung Hoa ñeä töû thieàn sö Dieân Thoï. Nguyeân taéc cuûa Dieân Thoï laø "coõi Tònh Ñoä ôû ngay trong taâm, ngoaøi taâm khoâng coù Phaùp" (Duy taâm Tònh Ñoä, taâm ngoaïi voâ Phaùp). OÂng raát sôû tröôøng veà kinh Hoa Nghieâm: oâng chuû tröông "chaân taâm duy nhaát" vaø "lyù söï voâ ngaïi". Saùch Thuyeàn Uyeån Taäp Anh, ngoaøi vieäc nhaéc ñeán töôïng ñoàng A Di Ñaø do Khoâng Loä thöïc hieän, coøn coù noùi ñeán thieàn sö Tònh Löïc nhö moät ngöôøi ñaõ ñaéc ñöôïc phaùp "nieäm Phaät maø hoaøn thaønh ñöôïc thieàn ñònh. OÂng daïy ñeä töû laø "khoâng neân caàu söï chöùng ngoä beân ngoaøi" vaø "neáu muoán dieät tröø caùc aùc nghieäp thì neân aùp duïng phöông phaùp nieäm tuïng baèng caû taâm laãn mieäng". Söï phoái hôïp giöõa Thieàn vaø Tònh Ñoä sau naøy seõ trôû neân quan troïng trong ñaïo Phaät taïi Vieät Nam. TOÙM LÖÔ ÏC NHÖÕNG ÑAËC TÍNH CUÛA THIEÀN PHAÙI VOÂ NGOÂN THOÂNG Thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng ñöôïc truyeàn thöøa trong thôøi gian boán theá kyû (töø ñaàu theá kyû thöù chín ñeán ñaàu theá kyû thöù möôøi ba), trong khi thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi coù moät lòch söû truyeàn thöøa daøi saùu theá kyû (töø theá kyû thöù saùu ñeán theá kyû thöù möôøi ba). Thieàn phaùi Voâ Ngoân Thoâng chòu aûnh höôûng Phaät Giaùo Trung Hoa saâu ñaäm hôn thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi. AÛnh höôûng nay ñöôïc thaáy trong loái trình baøy lòch söû Thieàn, trong loái toå chöùc tu vieän, trong vieäc söû duïng thoaïi ñaàu, vaø ôû choã aûnh höôûng cuûa Tònh Ñoä Giaùo. Caùc thieàn sö trong thieàn phaùi naøy thay vì chæ duøng caùc kinh Baùt Nhaõ, ñaõ söû duïng raát nhieàu caùc kinh ñieån khaùc nhö kinh Vieân Giaùc, Phaùp Hoa, hoï nhaán maïnh ñeán chuû tröông ñoán ngoä vaø voâ ñaéc voán raát gaàn guõi vôùi giaùo lyù thieàn phaùi Nam Phöông ôû Trung Hoa. Nhöng khaùc vôùi thieàn phaùi Trung Hoa, thieàn phaùi naøy, cuõng nhö thieàn phaùi Tyø Ni Ña Löu Chi, ñaõ raát gaàn guõi vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi, tham döï vaøo ñôøi soáng nhaäp theá trong khi vaãn duy trì ñöôïc sinh hoaït taâm linh ñoäc laäp cuûa mình. [1]27)
Muøa keát haï; Varsas, töùc laø ba thaùng muøa möa, trong thôøi gian
naøy chö taêng an cö tónh tu khoâng ra khoûi tu vieän.
[2]28)
Y Ù thieàn sö Voâ Ngoân Thoâng laø thieàn hay thieàn sö khoâng
phaûi laømoät caùi gì coù theå ñònh nghóa ñöôïc, nhö caây thoan
lö kia, nhìn thaúng vaøo ñoù thì thaáy ngay, khoûi caàn qua trung
gian ngoân ngöõ vaø khaùi nieäm. Thieàn laø söï tænh thöùc, söï
sinh hoaït trong theá giôùi thöïc taïi chæ coù theå theå nghieäm
maø khoâng theå ñaøm luaän vaø giaûng giaûi.
[3]29)
Nhaát
ñaïi söï nhaân duyeân: Lyù do lôùn cuûa söï xuaát hieän cuûa
Phaät treân ñôøi, töùc laø khai môû cho chuùng sinh thaáy, hieåu,
giaùc ngoä vaø thaâm nhaäp tri kieán Phaät (khai thò ngoä nhaäp
Phaät tri kieán - Kinh Dieäu Phaùp Lieân Hoa).
[10]37)
"Nhaát thieát chö phaùp giai toøng taâm sinh, taâm voâ sôû sinh,
phaùp voâ sôû truù, nhöôïc ñaït taâm ñòa, sôû voâ taùc ngaïi".
Xuùc
muïc phi dao
Töï
phaûn suy caàu
Maïc
caàu tha ñaéc
Tuùng
nhieâu caàu ñaéc
Ñaéc
töùc baát chaân
(Löôïc)
Sôû
dó tam theá chö Phaät, lòch ñaïi toå sö
AÁn
thuï taâm truyeàn, dieäc nhö thò thuyeát
Bieán
hoùa linh thoâng hieän thöïc töôùng
Haønh
truù toïa ngoïa ñoäc traùc nhieân
ÖÙng
hieän hoùa thaân baát khaû löôïng
Tuy
nhieân sung maõn bieán hö khoâng
Quaùn
lai baát bieán nhö höõu töôùng
Theá
gian voâ vaät khaû tyû huoáng
Tröôøng
hieän linh quang minh laõng laõng
Thöôøng
thôøi dieãn thuyeát baát tö nghò
Voâ
ñaéc nhaát ngoân dó voâ ñöông
(Chuù theâm:
trong thô ca Nguyeän hoïc va moät soá thieàn sö Vieät Nam, coù
söï laãn loän ít nhieàu vôùi thô ca cuûa caùc thieàn sö Trung
Quoác. Xem Haø Vaên Taán: Vaán ñeà vaên baûn hoïc caùc taùc phaåm
vaên hoïc Phaät Giaùo Vieät Nam. Taïp chí vaên hoïc, soá 4-1992
- N.HC.)
[13]40)
Ñaây laø ví duï thoaïi ñaàu maø Quy Sôn duøng cho Höông Nghieâm,
moät ñeä töû thoâng minh hoïc roäng, nhöng chöa coù chieàu saâu
tu chöùng: "Toâi khoâng muoán hoûi veà nhöõng kieán thöùc cuûa
oâng. Toâi chæ muoán hoûi xem trong ñôøi soáng thöôøng nhaät
cuûa oâng, oâng ñaõ thaáy ñöôïc gì. Haõy tuøy tieän noùi ra moät
caâu xem? OÂng haõy noùi cho toâi xem tröôùc khi ñöôïc cha meï oâng
sinh ra thì maët muõi cuûa oâng nhö theá naøo?" Höông Nghieâm
khoâng traû lôøi ñöôïc. OÂng noùi: "Xin thaày daïy con ñi".
Quy Sôn: "Neáu toâi noùi kieán giaûi cuûa toâi cho oâng nghe thì
coù lôïi ích gì cho oâng ñaâu?" Höông Nghieâm veà ñoát heát
saùch vôû, baét ñaàu vaøo thöïc teá Thieàn quaùn, sau naøy nhaân
cuoác ñaát laøm vaêng moät hoät soûi vaøo thaân tre [coác] moät
caùi, lieàn hoaét nhieân khai ngoä. Quy Sôn ñaõ duøng moät thoaïi
ñaàu.
Thoâng
Huyeàn ñaïo höïu huyeàn
Thaàn
thoâng kieâm bieán hoùa
Nhaát
Phaät nhaát thaàn tieân.
|