Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Ngöôøi ta coù theå coù hai caùch nhìn khaùc bieät veà ñaïo Phaät :
Hieän Ñaïi Hoùa Ñaïo Phaät :
Moät coâng trình laâu daøi vaø caáp baùch
Trònh Nguyeân Phöôùc - Hoaëc nhö moät giaùo lyù hay moät trieát lyù vónh cöûu, vöôït khoûi thôøi gian vaø khoâng gian, khoâng bò haïn cheá bôûi lòch söû, khoâng ñoåi thay vôùi thôøi cuoäc. Moät ñaïo Phaät baát bieán, laâng laâng nhö treân moät ñaùm maây, vöôït leân khoûi traàn theá.
- Hoaëc nhö moät trieát lyù hay moät toân giaùo naèm trong moät boái caûnh lòch söû nhaát ñònh, phuï thuoäc vaøo nhöõng ñieàu kieän lòch söû xaõ hoäi, vaø luoân luoân bieán chuyeån vôùi thôøi cuoäc. Moät ñaïo Phaät linh ñoäng, hoøa mình trong khung caûnh soáng, gaén lieàn vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi.
Ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû thaám nhuaàn leõ voâ thöôøng, duyeân khôûi, thì chæ coù caùch nhìn sau naøy laø hôïp lyù. Ñaïo Phaät, moät phong traøo khôûi xöôùng caùch ñaây hôn 2500 naêm, ñaõ ñöông nhieân trôû thaønh moät coâng trình taäp theå, ña nguyeân vaø ña daïng, khoâng ngöøng phaùt trieån qua caùc thôøi ñaïi.
Ñeå möôïn moät hình aûnh, chuùng ta coù theå nhìn ñaïo Phaät nhö moät caây coå thuï xum xueâ caønh laù, vôùi coäi reã baùm chaët vaøo nhöõng neàn taûng coå truyeàn, vaø nhöõng choài non khoâng ngöøng vöôn moïc. Ñaïo Phaät cuõng coù theå nhìn nhö moät gioøng soâng huøng vó, chaûy qua bao nhieâu röøng nuùi, ñoåi thay töøng giaây phuùt, nhöng vaãn laø gioøng soâng.
Vaø cuõng nhö caây coå thuï phaûi ñaâm choài, gioøng soâng phaûi uoán khuùc môùi coù theå toàn taïi ñöôïc, ñaïo Phaät cuõng phaûi ñoåi thay, phaûi thích nghi vôùi thöïc taïi, töùc laø phaûi hieän ñaïi hoùa.
Trong söï tieán hoùa naøy, nhöõng ngöôøi Phaät töû, tu só cuõng nhö cö só, ñeàu ñoùng moät vai troø quan troïng, vì vöøa laø ngöôøi keá thöøa ñaïo Phaät, vöøa coù boån phaän ñoùng goùp tích cöïc vaøo coâng cuoäc ñoåi thay.
Nhìn laïi quaù khöù
Phong traøo canh taân ñaïo Phaät, khôûi xöôùng bôûi phaùp sö Thaùi Hö beân Trung Quoác naêm 1930, nhaèm "caùch maïng giaùo lyù, giaùo cheá vaø giaùo saûn", tính ra ñeán nay ñaõ ñöôïc hai phaàn ba theá kyû.
Taïi Vieät-Nam, ñaïo Phaät cuõng ñaõ coù phong traøo phuïc höng, caûi toå, vaø sau nhöõng bieán coá naêm 1963 taïi mieàn Trung vaø mieàn Nam, cuõng ñaõ baét ñaàu vöôn mình leân trong moät nguoàn sinh khí môùi. Nhöõng coâng trình noåi baät laø söï thoáng nhaát Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Vieät-Nam giöõa Nam Toâng vaø Baéc Toâng, söï thaønh laäp Vieän Hoùa Ñaïo, Vieän Cao Ñaúng Phaät Hoïc, tröôøng Ñaïi Hoïc Vaïn Haïnh, vaø nhieàu Phaät hoïc vieän khaùc, taïo neân nhöõng ñieàu kieän thuaän tieän cho vieäc nghieân cöùu Phaät hoïc cuõng nhö söï phoå bieán giaùo lyù qua nhöõng saùch baùo, baøi giaûng, baêng giaûng...
Nhöng chieán tranh, thôøi cuoäc, vaø nhöõng thaêng traàm cuûa lòch söû ñaõ khoâng cho pheùp ñaïo Phaät Vieät-Nam ñöôïc canh taân thöïc söï. Ngaøy hoâm nay, chuùng ta phaûi thöïc teá coâng nhaän raèng ñaïo Phaät Vieät-Nam, trong tình traïng hieän taïi, khoâng coù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng nhu caàu cuûa moät theá giôùi ñang chuyeån mình moät caùch maõnh lieät.
Lyù do thaát baïi
Sôû dó ñaïo Phaät Vieät-Nam töø maáy chuïc naêm qua ñaõ khoâng phaùt trieån ñöôïc theo chieàu höôùng hieän ñaïi hoùa, moät phaàn lôùn laø vì nhöõng lyù do beân ngoaøi, nhö chieán tranh vaø haäu quaû cuûa chieán tranh, tình traïng ngheøo naøn laïc haäu cuûa ñaát nöôùc, vaø nhöõng haïn cheá hoaït ñoäng xaõ hoäi vaên hoùa. Neáu côûi môû laø ñieàu kieän tieân quyeát cuûa ñoåi môùi, thì ñaïo Phaät cuõng phaûi ñöôïc töï do hoaït ñoäng môùi coù theå phaùt huy ñöôïc tieàm löïc cuûa mình, vaø ñieàu ñoù khoâng nhaèm ngoaøi muïc ñích mang laïi haïnh phuùc cho daân toäc.
Nhöng chuùng ta cuõng phaûi coâng nhaän raèng coù nhöõng lyù do beân trong. Ñoù laø söï thieáu ñoàng nhaát cuûa nhöõng ngöôøi Phaät töû, söï chia reõ giöõa caùc taêng ni cuõng nhö caùc cö só, trong lyù thuyeát cuõng nhö trong haønh ñoäng. Ñoù laø söï thieáu yù chí canh taân, thieáu quyeát taâm trong coâng cuoäc hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät. Chuùng ta thieáu caùi duõng cuûa ñöùc Phaät Thích Ca khi ngaøi quyeát taâm ngoài thieàn ñònh döôùi goác caây Boà ñeà cho ñeán khi hoaøn toaøn giaùc ngoä. Chuùng ta cuõng thieáu caùi trí cuûa caùc toå sö Thieàn, bieát buoâng thaû, bieát truùt nhöõng gaùnh naëng cuûa ngaøn naêm truyeàn thoáng, ñeå gaïn loïc laáy caùi tinh hoa cuûa ñaïo Phaät, ñem ñaïo Phaät nheï nhaøng, trong saùng aùp duïng vaøo cuoäc ñôøi. Chuùng ta coøn baùm vaøo nhöõng kinh ñieån, nhöõng töø ngöõ nhai ñi nhai laïi, nhöõng taäp quaùn quen thuoäc töø hoài nhoû, nhöõng leã nghóa thaày troø cöùng nhaéc tôùi möùc khoâng daùm ñaët laïi vaán ñeà, duø chæ laø treân lyù thuyeát.
Moät yù nguyeän chung
Ñeå gôïi laïi tinh thaàn canh taân ñaïo Phaät, toâi xin ñöôïc trích daãn vaøi doøng trong cuoán "Ñaïo Phaät aùp duïng vaøo ñôøi soáng haøng ngaøy" do Vieän Hoùa ñaïo xuaát baûn naêm 1973 :
"Giaùo lyù cuûa ñöùc Phaät phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän sinh hoaït taâm lyù, kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa con ngöôøi cho neân ñöôïc goïi laø moät giaùo lyù kheá cô... Phaät giaùo laø moät toân giaùo khoâng baûo thuû, bieát côûi môû vaø khai phoùng ñeå môû roäng chaân trôøi töông lai (...) Thaùi ñoä baûo thuû vì thoùi quen, vì thaønh kieán vaø coá chaáp laø moät thaùi ñoä traùi ngöôïc vôùi tinh thaàn côûi môû vaø tieán boä cuûa ñaïo Phaät. Ngöôøi Phaät töû khoâng theå nhaém maét laøm theo taát caû nhöõng ñieàu maø ngöôøi xöa ñaõ laøm, laáy côù "xöa baøy, nay laøm". Ngöôøi Phaät töû phaûi xeùt xem nhöõng ñieàu do ngöôøi xöa baøy ra hieän coøn coù giaù trò trong hoaøn caûnh hieän taïi hay khoâng. Neáu coøn thì ta vaãn tieáp tuïc thi haønh. Nhöng neáu nhöõng ñieàu aáy khoâng coøn giaù trò nöõa thì ta phaûi boû vaø tìm ra nhöõng ñieàu khaùc thích hôïp vôùi ta hôn (...) Ñaïo Phaät khoâng phaûi laø cuûa rieâng cuûa moät soá ngöôøi aån daät nôi töï vieän. Ñaïo Phaät laø cuûa moïi lôùp ngöôøi : cuûa thieáu nhi, cuûa thanh nieân, cuûa phuï nöõ, cuûa lao ñoäng trí thöùc vaø lao ñoäng chaân tay. Ñaïo Phaät chæ coù sinh löïc khi naøo giaùo lyù ñaïo Phaät ñöôïc aùp duïng trong ñôøi soáng haøng ngaøy, trong caùc lónh vöïc giaùo duïc, y teá, chính trò, kinh teá, toå chöùc, trong ñôøi soáng caù nhaân cuõng nhö trong ñôøi soáng gia ñình, quoác gia vaø xaõ hoäi".
Hôn hai chuïc naêm ñaõ qua, ñoïc laïi nhöõng doøng naøy, toâi khoâng khoûi buøi nguøi vaø phaán khôûi. Buøi nguøi vì thaáy thôøi gian troâi qua quaù nhanh, loâi cuoán theo bao nhieâu hy sinh, cam khoå cuûa caùc taêng ni Phaät töû, maø vaãn chöa thaáy moät daáu hieäu gì ñaïo Phaät ñöôïc canh taân, phaùt huy thöïc söï. Nhöng cuõng phaán khôûi vì caûm thaáy yù nguyeän cuûa bao nhieâu theá heä Phaät töû vaãn ñoàng nhaát vaø coøn nguyeân veïn, ñoù laø hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät vaø ñem ñaïo Phaät ñi vaøo cuoäc ñôøi.
Tình traïng theá giôùi
Nhìn chung, nhaân loaïi ñang soáng moät giai ñoaïn ñaëc bieät cuûa lòch söû, khoâng phaûi laø luùc "taän cuøng cuûa lòch söû" nhö Fukuyama ñaõ tuyeân boá, maø laø moät giai ñoaïn noåi baät vì ba hieän töôïng chính :
- Thöù nhaát, söï gia toác cuûa lòch söû. Theá kyû saép qua ñaày raãy nhöõng chieán tranh, dieät chuûng, ñoàng thôøi nhöõng khaùm phaù khoa hoïc, nhöõng trao ñoåi vaên hoùa, nhöõng ñaûo loän chính trò, xaõ hoäi, vôùi nhöõng haäu quaû khoâng theå naøo löôøng ñöôïc, ñeán vôùi moät toác ñoä moãi ngaøy moät gia taêng.
- Thöù nhì, söï theá giôùi hoùa (mondialisation) trong moïi laõnh vöïc, kinh teá, chính trò, vaên hoùa, xaõ hoäi.
Khoâng coøn moät giaûi ñaát naøo coù theå bieät laäp ra khoûi ñòa caàu, khoâng coøn moät laõnh vöïc naøo cuûa cuoäc soáng khoâng coù nhöõng sôïi giaây lieân ñôùi gaén lieàn mình vôùi nhöõng laõnh vöïc khaùc, cuõng nhö hình aûnh moät maïng löôùi Internet khoång loà ñang ñan díu taát caû vaøo nhau, ñuùng nhö thuyeát duyeân khôûi cuûa ñaïo Phaät. Thoâng tin traøn ngaäp khaép nôi, khoâng gì ngaên chaän noåi. Con ngöôøi trao ñoåi vôùi nhau vôùi toác ñoä ñieän töû qua baùo chí, truyeàn thanh, truyeàn hình, ñieän thoaïi, fax, veä tinh vieãn thoâng... Maët khaùc, chieán tranh vaãn khoâng ngöøng tieáp dieãn, khoâng nhöõng baèng bom ñaïn maø coøn baèng kinh teá, baèng thò tröôøng, giöõa caùc quoác gia, caùc vuøng, moät caùch khoâng keùm phaàn hung baïo. Kinh teá ñaõ trôû thaønh toaøn caàu, vôùi vai troø troïng ñaïi cuûa nhöõng thò tröôøng hoái ñoaùi, nhöõng chuyeån giao coâng ngheä, nhöõng di chuyeån xí nghieäp. Vaên hoùa cuõng trôû thaønh toaøn caàu : trong khi tö töôûng phöông Ñoâng baét ñaàu thaâm nhaäp phöông Taây, thì loái soáng phöông Taây laïi oà aït traøn ngaäp caùc nöôùc phöông Ñoâng. Nhöõng vaán ñeà treân theá giôùi ñaõ trôû thaønh nhöõng vaán ñeà chung cuûa taát caû : naïn nhaân maõn, söï phaù huûy moâi tröôøng, söï gia taêng cheânh leäch giaàu ngheøo giöõa caùc quoác gia, caùc taàng lôùp xaõ hoäi, nhöõng vaán ñeà vi phaïm nhaân quyeàn, baïo ñoäng, ñoâ thò, thaát nghieäp, suy thoaùi gia ñình vaø ñaïo ñöùc, nhöõng vaán ñeà sinh hoïc môùi...
- Thöù ba, söï chôø ñôïi chuyeån höôùng cuûa theá giôùi, coù theå goïi laø moät khuùc quanh cuûa lòch söû.
Hôn bao giôø heát, kinh teá hoaøn toaøn cheá ngöï moïi laõnh vöïc cuûa cuoäc soáng. Nhöng ngöôïc ñôøi thay, trong khi caùc nöôùc chaäm tieán vaø caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa cuõ ñang lao ñaàu vaøo "kinh teá thò tröôøng", thì ngay taïi caùc nöôùc tö baûn, ngöôøi ta ñang ñaët laïi vaán ñeà veà caên baûn cuûa söï phaùt trieån. Theo nhaän xeùt chung, tieáp tuïc phaùt trieån theo chieàu höôùng hieän taïi seõ coù khaû naêng ñöa tôùi nhöõng beá taéc traàm troïng vaø moät cuoäc khuûng hoaûng khoâng tieàn khoaùng haäu. Con ngöôøi ñang hoang mang, laïc höôùng, ñang soáng trong moät baàu khoâng khí "cuoái theá kyû", ñang chôø ñôïi moät söï chuyeån höôùng, moät söï gaãy ñoaïn ñöa tôùi moät caùi gì hoaøn toaøn môùi laï. Coù theå ñoù laø moät traøo löu tö töôûng môùi, moät heä thoáng toå chöùc xaõ hoäi môùi, hay laø söï toång hôïp caùc tö töôûng cuõ ñöôïc thích nghi vôùi hieän taïi. Cuõng coù theå ñoù laø moät soá giaù trò tinh thaàn ñöôïc laáy laøm neàn taûng cho moät neàn vaên minh môùi, moät giaù trò tinh thaàn "phoå bieán, theá tuïc vaø phuø hôïp vôùi khoa hoïc", theo lôøi ñöùc Ñaït Lai Laït Ma.
Ñaïo Phaät coù theå laø moät trong nhöõng giaù trò tinh thaàn ñoù.
Öu theá cuûa ñaïo Phaät
Sôû dó ñaïo Phaät coù khaû naêng ñaùp öùng nhu caàu tinh thaàn cuûa theá giôùi hieän taïi laø vì moät soá lyù do :
1) Trong moät theá giôùi ñang maát daàn tính chaát thieâng lieâng (deùsacraliseù), maát ñöùc tin ôû Thöôïng ñeá, ôû thaàn linh, ñaïo Phaät xuaát hieän nhö moät con ñöôøng ñaëc bieät chuù troïng ñeán con ngöôøi, ñaët con ngöôøi vaøo trung taâm ñieåm. Khaùc vôùi caùc toân giaùo khaùc, ñaïo Phaät khoâng phaûi laø moät toân giaùo thaàn khaûi. Ñaïo Phaät laø moät con ñöôøng töï giaùc, ñaët nieàm tin vaø traùch nhieäm nôi con ngöôøi.
2) Trong moät theá giôùi thaám nhuaàn khoa hoïc, ñaët naëng vaøo trí tueä, ñaïo Phaät xuaát hieän nhö moät con ñöôøng ñaëc bieät döïa leân trí tueä vaø coù nhieàu ñieåm phuø hôïp vôùi khoa hoïc. Ñaïo Phaät vaø khoa hoïc gaëp gôõ nhau nôi tinh thaàn thöïc tieãn, thöïc nghieäm, thuyeát taát ñònh (deùterminisme), quan nieäm hoã töông (interdeùpendance) vaø toång theå (holisme) cuûa söï vaät.
3) Trong moät theá giôùi moãi ngaøy moät chuù troïng tôùi nhöõng vaán ñeà taâm thaàn, ñaïo Phaät xuaát hieän nhö moät phöông phaùp reøn luyeän taâm thaàn höõu hieäu. Caùc nhaø khoa hoïc nhaän thöùc ñang tìm thaáy trong ñaïo Phaät moät kho taøng kinh nghieäm taâm thaàn voâ cuøng quyù baùu. AÙp duïng nhöõng kinh nghieäm naøy ñeå hieåu roõ söï vaän ñoäng cuûa taâm thaàn, ñeå laøm chuû ñöôïc caùi taâm cuûa mình, vaø ñieàu trò caùc taâm beänh, laø moät con ñöôøng ñaày höùa heïn.
4) Trong moät theá giôùi moãi ngaøy moät ña daïng veà vaên hoùa, vôùi nhieàu traøo löu nguoàn goác khaùc nhau, caàn ñeán söï trao ñoåi trong söï toân troïng laãn nhau, ñaïo Phaät xuaát hieän nhö moät truyeàn thoáng bao dung vaø oân hoøa, ñaùng laøm göông maãu.
Nhöôïc ñieåm cuûa ñaïo Phaät
Ñoù laø nhöõng öu ñieåm coù theå laøm cho ñaïo Phaät trôû thaønh, treân lyù thuyeát, moät giaù trò tinh thaàn sieâu vieät. Nhöng treân thöïc teá, ñaïo Phaät, ñaëc bieät Phaät giaùo Vieät-Nam, coøn nhieàu haïn cheá vaø nhöôïc ñieåm, cho neân vaãn chöa phaùt huy ñöôïc tieàm löïc cuûa mình :
1) Ñaïo Phaät coøn mang naëng hình aûnh moät toân giaùo khoù hieåu, phöùc taïp, moät phaàn vì quaù ña daïng, quaù nhieàu toâng phaùi, ñoâi khi maâu thuaãn laãn nhau. Ngöôøi môùi ñeán vôùi ñaïo Phaät nhö laïc vaøo moät meâ cung, moät khu röøng raäm, giöõa nhöõng ñaïo Phaät Nguyeân Thuûy, Thieàn, Taây Taïng, Tònh Ñoä, Duy Thöùc, Thieân Thai, Nhaät Lieân, v.v..., khoâng bieát neân ñi veà höôùng naøo. Ngöôøi ta coøn coù theå töï hoûi raèng coù nhieàu ñaïo Phaät, hay laø coù nhöõng ñaïo Phaät tuy mang teân laø ñaïo Phaät nhöng khoâng phaûi laø ñaïo Phaät ? Noùi nhö nhaø hoïc giaû Henri Arvon : "Cuõng nhö moät haït gioáng, khoâng coøn nhaän ra ñöôïc khi ñaõ naûy maàm vaø trôû thaønh moät thaân caây, giaùo lyù nguyeân thuûy cuûa ñöùc Phaät, tröôùc aùp löïc cuûa nhu caàu tín ngöôõng vaø thaàn bí cuûa con ngöôøi, ñaõ sinh ra nhieàu ñaïo Phaät khaùc chæ coøn gioáng lôø môø so vôùi ñaïo Phaät ban ñaàu..."
2) Ñaïo Phaät bò coi laø xa vôøi, thieáu thöïc teá, khoù aùp duïng trong ñôøi soáng.
Laøm theá naøo dieät duïc trong khi cuoäc ñôøi ñaày raãy nhöõng loâi cuoán, laøm theá naøo ñònh taâm trong khi cuoäc soáng quay cuoàng, laøm theá naøo buoâng xaû trong khi moãi ngaøy phaûi vaät loän vôùi xaõ hoäi ? Ñoù laø nhöõng caâu hoûi cuûa ngöôøi Phaät töû taàm thöôøng nhö chuùng ta, ñöùng tröôùc khoaûng caùch saâu roäng giöõa ñaïo Phaät lyù thuyeát vaø ñaïo Phaät thöïc teá, giöõa ñaïo Phaät cuûa nhaø tu haønh vaø ñaïo Phaät theá tuïc, giöõa ñaïo Phaät trí thöùc vaø ñaïo Phaät daân gian.
3) Ñaïo Phaät coøn bò mang naëng moät soá thaønh kieán tieâu cöïc, khoâng phaûi laø khoâng coù caên cöù, nhöng caàn ñöôïc giaûi tröø moät caùch caën keõ, nhö : "Ñaïo Phaät yeám theá, tieâu cöïc, ñaïo Phaät chuû tröông khoå haïnh, xa laùnh cuoäc ñôøi, huûy dieät moïi tình caûm, ñaïo Phaät khinh reû ñaøn baø" v.v...
4) Rieâng Phaät giaùo Vieät-Nam coøn coù moät soá ñaëc ñieåm, do chính lòch söû cuûa mình :
- Ñoù laø aûnh höôûng saâu ñaäm cuûa Phaät giaùo Trung Quoác, cuûa Tònh Ñoä vaø Maät Toâng so vôùi ñaïo Phaät Nguyeân Thuûy vaø Thieàn Toâng, pha troän vôùi tín ngöôõng daân gian. Raát ñoâng ngöôøi theo ñaïo Phaät vì truyeàn thoáng, nhöng coù bao nhieâu ngöôøi thöïc tình hieåu vaø soáng ñuùng ñaén ñaïo Phaät ? Ñieån hình laø töø vaøi naêm nay taïi Vieät-Nam, soá ngöôøi ñi leã chuøa caøng naøy caøng ñoâng, ñaëc bieät nhöõng ngaøy raèm vaø ngaøy leã. Nhöng ña soá leân chuøa laø ñeå cuùng vaùi, ñeå caàu xin cho chính baûn thaân vaø gia ñình mình (töùc laø vaãn coøn chaáp ngaõ), chöù khoâng phaûi laø ñeå tìm moät con ñöôøng töï giaùc. Thaäm chí ñaõ coù nhieàu sinh hoaït meâ tín, dò ñoan, chöõa beänh baèng buøa pheùp, xuaát hieän ngay taïi hay beân caïnh caùc chuøa chieàn.
- Toå chöùc Phaät giaùo Vieät-Nam coøn thieáu chaët cheõ, thieáu qui cuû, so vôùi caùc giaùo hoäi khaùc, nhö Coâng giaùo chaúng haïn. Taïi haûi ngoaïi, ai ai cuõng coù theå laäp hoäi, xaây chuøa vaø môøi moät nhaø tu haønh tôùi truï trì, mieãn laø coù Phaät töû tôùi cuùng döôøng vaø ñoùng goùp.
- Veà nhaân löïc, tuy ñaõ coù nhieàu coá gaéng trong coâng trình ñaøo taïo, nhöng Phaät giaùo Vieät-Nam vaãn coøn thieáu keùm, chöa ñuû taêng ni coù trình ñoä cao hoïc, ñeå cuøng vôùi moät soá cö só hoïp thaønh moät ñoäi nguõ coù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng nhu caàu nghieân cöùu vaø giaûng daäy.
Ñoái töôïng cuûa coâng cuoäc hieän ñaïi hoùa
Vieäc ñaàu tieân, laø phaûi xaùc ñònh ñaâu laø ñoái töôïng cuûa coâng cuoäc hieän ñaïi hoùa naøy. Ñaïo Phaät phaûi höôùng veà ai, vaø döïa leân ai ?
- Thöù nhaát laø phaûi höôùng veà quaûng ñaïi quaàn chuùng, nghóa laø nhöõng ngöôøi noâng daân, bôûi vì 80 phaàn traêm daân soá Vieät-Nam soáng ôû thoân queâ, chuùng ta ñeàu bieát roõ ñieàu ñoù. Ñaïi ña soá Phaät töû khoâng phaûi laø ngöôøi trí thöùc, do ñoù phaûi laøm sao giaûn dò hoùa ñaïo Phaät, laøm cho ñaïo Phaät deã hieåu cho ñeán taän noâng thoân. Nhöng giaûn dò vaø deã hieåu khoâng coù nghóa laø sai leäch, laø hoang ñöôøng. Truyeàn baù ñuùng ñaén ñaïo Phaät chính laø ñoùng goùp vaøo coâng vieäc naâng cao daân trí.
- Thöù hai laø höôùng veà tuoåi treû. Bôûi vì 50 phaàn traêm daân soá Vieät-Nam döôùi 18 tuoåi, ñaïo Phaät phaûi laø ñaïo Phaät cuûa tuoåi treû, neáu muoán coøn toàn taïi treân giaûi ñaát naøy. Ñaïo Phaät chæ coù töông lai khi thu huùt ñöôïc thanh thieáu nieân, khi caûm thoâng ñöôïc nhöõng vaán ñeà cuûa tuoåi treû, khi duøng nhöõng töø ngöõ treû trung, khi coù nhöõng sinh hoaït thích hôïp vôùi theá heä treû.
- Thöù ba laø höôùng veà phuï nöõ. Phaûi ñaëc bieät coi troïng vai troø cuûa ngöôøi phuï nöõ trong theá kyû tôùi, trong söï ñieàu hoøa gia ñình cuõng nhö xaõ hoäi, vaø thöïc thi söï bình ñaúng nam-nöõ trong ñôøi soáng haøng ngaøy cuõng nhö trong toå chöùc Phaät giaùo.
- Thöù tö laø höôùng veà vaø döïa leân ngöôøi cö só. Ña soá Phaät töû laø cö só, chöù khoâng phaûi laø tu só, ñieàu ñoù quaù hieån nhieân. Hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät cuõng coù nghóa laø tìm moät ñaïo Phaät thích hôïp vôùi cuoäc soáng cuûa ngöôøi cö só. Vaø trong coâng trình ñoù, chính ngöôøi cö só phaûi ñoùng moät vai troø tích cöïc, bôûi vì hôn ai heát, ngöôøi cö só hieåu roõ nhöõng vaán ñeà cuûa chính mình vaø xaõ hoäi mình ñang soáng trong ñoù. Noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø khoâng coi troïng vai troø cuûa nhaø tu haønh, nhöng phaûi coâng nhaän raèng söï böùc thieát hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät phaùt xuaát chính töø nhu caàu cuûa xaõ hoäi theá tuïc chöù khoâng phaûi töø ñoaøn theå taêng giaø.
Chöông trình hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät
Ñoù laø moät chöông trình laâu daøi caàn phaûi ñöôïc xaùc ñònh moät caùch chín chaén, ñeå ñi tôùi moät söï nhaát trí trong haønh ñoäng. Toâi chæ xin ñöa ra moät vaøi ñeà nghò, ñeå laøm khôûi ñieåm cho nhöõng suy nghó saâu xa hôn :
1. Laøm saùng toû theá naøo laø ñaïo Phaät
Cuõng nhö moïi coâng trình taäp theå, vieäc ñaàu tieân laø phaûi ñònh nghóa moät caùch saùng toû : theá naøo laø ñaïo Phaät ? Lieäu coù moät ñaïo Phaät döôùi nhieàu hình thöùc khaùc nhau, hay coù nhieàu ñaïo Phaät, hay coù nhöõng ñaïo Phaät khoâng phaûi laø ñaïo Phaät ?
Ngöôøi ta coù theå vin vaøo lôøi ñöùc Phaät : "Coù 8 vaïn 4 ngaøn phaùp moân" ñeå cho raèng taát caû nhöõng gì dính daùng ít nhieàu tôùi ñaïo Phaät ñeàu laø ñaïo Phaät. Nhöng nhö vaäy laø coi ñaïo Phaät nhö laø moät moùn hoå loán, ai boû gì vaøo xaøo xaùo cuõng ñöôïc, hoaëc nhö laø moät "quaùn troï Y Pha Nho" ai ra vaøo cuõng ñöôïc. Khoâng phaûi cöù daùn nhaõn hieäu vaøo laø thaønh ñaïo Phaät, cuõng nhö khoâng phaûi cöù thôø Phaät laø trôû thaønh Phaät töû. Ñaïo Phaät coù nhöõng caên baûn, coù moät lòch söû, coù nhöõng ñaëc tính roõ reät.
Töø ñaïo Phaät Nguyeân Thuûy laø coäi goác, ñaïo Phaät ñaõ phaân chia ra laøm nhieàu ngaønh, nhieàu toâng phaùi khaùc nhau, phaùt trieån theo nhöõng chieàu höôùng khaùc nhau. Dó nhieân, moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn löïa choïn, tuøy theo caên cô cuûa mình, maø ñi theo ngaønh naøy hay ngaønh khaùc : ngöôøi naøo thaáy mình thanh thaûn luùc tuïng kinh thì theo Tònh Ñoä, ngöôøi naøo thích thieàn ñònh thì theo Thieàn, ngöôøi caàn nhöõng nghi leã coù saéc thaùi huyeàn bí thì theo Maät Toâng...
Nhöng ñieàu quan troïng laø phaûi laøm saùng toû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa moãi ngaønh, ñoàng thôøi gaït boû nhöõng gì khoâng phaûi laø ñaïo Phaät, nhöõng gì traùi ngöôïc vôùi tinh thaàn ñaïo Phaät, chaúng haïn nhö thôø cuùng thaàn linh, meâ tín dò ñoan, cuoàng tín, lôïi duïng, laøm tieàn tín ñoà, vaø gaây baïo ñoäng, nhö moät soá giaùo phaùi gaàn ñaây taïi Nhaät Baûn.
2. Gaïn loïc nhöõng tinh hoa cuûa giaùo lyù ñaïo Phaät
Ai ai cuõng bieát raèng giaùo lyù ñaïo Phaät saâu roäng nhö röøng nhö bieån. Nhöng cuõng phaûi coâng nhaän raèng coù nhöõng ñieàu quan troïng, coù nhöõng ñieàu thöù yeáu, vaø nhöõng ñieàu loãi thôøi. Ñaët laïi moät soá vaán ñeà, gaïn loïc nhöõng tinh hoa, cao thaâm cuûa ñaïo Phaät, boû nhöõng ñieàu cuõ kyõ, buïi baäm laø moät coâng trình taäp theå vaø laâu daøi voâ cuøng heä troïng.
3. Phaùt trieån nhöõng phöông phaùp tu Phaät
Neân vieát laïi vaø thoáng nhaát "Nghi thöùc tuïng nieäm" thöôøng duøng trong nhöõng buoåi leã, toùm taét laïi nhöõng tinh hoa cuûa giaùo lyù ñaïo Phaät, duøng tieáng Vieät giaûn dò deã hieåu, traùnh chöõ Haùn, boû nhöõng baøi chuù tieáng Phaïn phieân aâm ra chöõ Haùn, boû nhöõng khaùi nieäm hoang ñöôøng nhö "linh hoàn", "ma quyû", "ñòa nguïc", v.v... hoaøn toaøn loãi thôøi vaø thieáu khoa hoïc. Ngoaøi tuïng nieäm ra, neân phoå bieán roäng raõi caùc phöông phaùp thieàn ñònh, vaø nghieân cöùu taùc duïng treân taâm thaàn cuûa nhöõng phöông tieän tu haønh trong Maät Toâng nhö thaàn chuù (mantra), ñoà hình (mandala) vaø aán quyeát (mudra).
4. Ñoåi môùi chöông trình ñaøo taïo taêng ni
Neân laøm nheï bôùt nhöõng moân hoïc kinh ñieån, coå xöa khoâng coøn ích lôïi cho hieän taïi. Ngöôïc laïi, taêng theâm phaàn ngoaïi ngöõ, caùc moân khoa hoïc, taâm lyù, xaõ hoäi hoïc, caùc vaán ñeà thôøi söï, khuyeán khích hoïc ngheà, göûi ñi du hoïc. Muïc ñích laø hieän ñaïi hoùa kieán thöùc cuûa caùc taêng ni, vaø laøm cho söï hieåu bieát cuûa hoï moãi ngaøy moät gaàn hôn vôùi cuoäc soáng.
5. AÙp duïng ñaïo Phaät trong moïi laõnh vöïc cuûa cuoäc soáng
Ñeå ñi tôùi xaùc ñònh laäp tröôøng cuûa ñaïo Phaät trong nhöõng laõnh vöïc nhö giaùo duïc, y teá, kinh teá, vaên hoùa, moâi tröôøng v.v... caàn coù söï coäng taùc chaët cheõ cuûa caùc tu só vaø cö só trong moïi ngaønh.
Coá gaéng tranh thuû caùc chính quyeàn ñòa phöông ñeå toå chöùc nhöõng buoåi thuyeát trình, hoäi thaûo trong khuoân khoå Phaät hoïc vieän hay chuøa chieàn, nhöõng buoåi sinh hoaït xaõ hoäi, vaên hoùa, trong muïc ñích hoïc hoûi, trao ñoåi, töông trôï, thaønh laäp nhöõng ban chuyeân moân veà "Caùc vaán ñeà gia ñình, giaùo duïc", "Caùc beänh taâm lyù, xaõ hoäi", v.v...
6. Toå chöùc laïi Giaùo Hoäi, taêng ñoaøn
Höôùng tôùi moät Giaùo Hoäi thoáng nhaát, ñoäc laäp ñoái vôùi chính quyeàn, vôùi moät toå chöùc chaët cheõ, coù treân döôùi, coù kyû luaät, nhöng phaûi luaân chuyeån, coù tính chaát daân chuû, bình ñaúng, coù cô quan kieåm soaùt. Caàn söï ñoùng goùp cuûa caùc cö só coù khaû naêng veà quaûn lyù, haønh chaùnh, kinh taøi. Ngoaøi söï cuùng döôøng, tìm nhöõng phöông thöùc kinh taøi baèng troàng troït, thuû coâng ngheä, in aán kinh saùch...
Moät coâng trình laâu daøi vaø caáp baùch
Moät trong nhöõng khaåu hieäu ñang thònh haønh trong nöôùc laø "hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc". Laøm sao cho ñaát nöôùc trôû thaønh hieän ñaïi, khoâng coøn laïc haäu so vôùi theá giôùi chung quanh. Ñoù laø moät vieäc caàn thieát cho söï soáng coøn cuûa daân toäc.
Ñaïo Phaät Vieät-Nam cuõng vaäy. Ñaïo Phaät caàn phaûi ñöôïc hieän ñaïi hoùa ñeå thoaùt khoûi tình traïng chaäm tieán, cheânh leäch hieän nay so vôùi cuoäc soáng haøng ngaøy.
Coâng trình hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät quaû laø moät coâng trình laâu daøi, ñaày choâng gai cam khoå, nhaát laø khi Phaät giaùo Vieät-Nam coøn bò haïn cheá treân nhieàu maët, trong moät ñaát nöôùc coøn ngheøo naøn, laïc haäu, vôùi moät trình ñoä daân trí coøn thaáp keùm.
Nhöng coâng trình ñoù phaûi ñöôïc khôûi söï moät caùch caáp baùch. Vì nhu caàu cuûa nhöõng ngöôøi Phaät töû, nhu caàu cuûa ñaát nöôùc, vaø nhu caàu cuûa theá giôùi ñang thuùc ñaåy. Hôn bao giôø heát, ñaïo Phaät caàn ñöôïc hieän ñaïi hoùa. Ñoù khoâng phaûi laø moät töø ngöõ suoâng, moät khaùi nieäm hôïp thôøi trang. Ñoù laø moät söï caàn thieát thöïc söï, moät coâng trình caáp baùch trong ñoù moãi ngöôøi Phaät töû phaûi coá gaéng ñoùng goùp phaàn nhoû beù cuûa mình.
Ñöùng tröôùc ngaõ ba ñöôøng, Phaät giaùo Vieät-Nam phaûi choïn löïa :
- Hoaëc giöõ nhö cuõ, coå kính, kinh ñieån, naëng hình thöùc tín ngöôõng, xa lìa cuoäc soáng, khoâng am hieåu nhöõng vaán ñeà cuûa thôøi ñaïi.
- Hoaëc ñoåi môùi, thöïc söï ñi vaøo cuoäc ñôøi, caûm thoâng nhöõng vaán ñeà khoa hoïc, xaõ hoäi, taâm lyù ñaët ra cho con ngöôøi cuûa theá kyû saép tôùi.
Neáu ñaõ choïn löïa con ñöôøng sau naøy, thì ngöôøi Phaät töû phaûi quyeát taâm, ñoàng nhaát, cuøng nhau xaùc ñònh, trong tinh thaàn phaù chaáp, kheá cô vaø saùng taïo, ñaâu laø neàn taûng, tinh hoa cuûa ñaïo Phaät, phaûi can ñaûm taùch rôøi nhöõng gì khoâng phaûi laø ñaïo Phaät, phaù boû nhöõng caùch bieät giöõa ñaïo vaø ñôøi, ñeå cuøng nhau taïo döïng neân moät ñaïo Phaät soáng ñoäng, gaén lieàn vôùi thöïc taïi.
Trònh Nguyeân Phöôùc
Thaùng 10 / 1996
[ Trôû Veà ]