Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Söï truyeàn baù ñaïo Phaät taïi Taây phöông :
moät cuoäc Chuyeån Phaùp Luaân môùi ?Trònh Nguyeân Phöôùc
Ñöùng tröôùc theàm theá kyû XXI, chuùng toâi coù moät vaøi giaû thuyeát coù leõ hôi taùo baïo vaø khieâu khích veà chieàu höôùng phaùt trieån cuûa ñaïo Phaät. Tuy nhieân, chuùng toâi cuõng thaáy neân ñöa chuùng leân dieãn ñaøn nhö moät ñeà taøi môùi ñeå cuøng nhau suy nghó vaø thaûo luaän.
Nhöõng giaû thuyeát naøy coù theå toùm taét trong boán ñieåm :1) Söï gaëp gôõ giöõa ñaïo Phaät vaø Taây phöông laø moät ñieàu boå ích, khoâng rieâng cho Taây phöông maø cho caû theá giôùi. Hôn nöõa, söï phaùt trieån cuûa ñaïo Phaät taïi Taây phöông laø moät dòp may lôùn ñoái vôùi ñaïo Phaät, noù seõ mang laïi cho ñaïo Phaät nguoàn sinh khí caàn thieát. Ñoù coù theå laø moät cuoäc Chuyeån Phaùp luaân môùi.
2) Ñaïo Phaät seõ daàn daàn thoaùt khoûi hình thöùc toân giaùo, tín ngöôõng, vaø seõ toàn taïi laâu daøi döôùi hình thöùc moät con ñöôøng taâm linh theá tuïc vaø phoå bieán (spiritualiteù laique et universelle), môû roäng cho taát caû moïi ngöôøi, thuoäc nhöõng truyeàn thoáng, vaên hoùa khaùc nhau.
3) Töông lai cuûa ñaïo Phaät khoâng coøn naèm ôû Ñoâng phöông, maø laø ôû Taây phöông. Ñaïo Phaät Taây phöông seõ laø ñaàu taàu cho söï chaán höng cuûa ñaïo Phaät, qua nhöõng ñoåi thay taát yeáu ñöa tôùi bôûi nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi kinh teá, khoa hoïc kyõ thuaät môùi, baét nguoàn töø Taây phöông.
4) Phaät giaùo Vieät Nam phaûi döïa theo kinh nghieäm cuûa ñaïo Phaät Taây phöông, neáu muoán töï canh taân, hieän ñaïi hoùa, ñeå thích hôïp vôùi thôøi ñaïi. Duø muoán hay khoâng, ñaïo Phaät Vieät Nam cuõng khoâng thoaùt khoûi ñònh luaät toaøn caàu hoùa (mondialisation), vaø seõ baét buoäc phaûi tieán hoùa theo chieàu höôùng theá giôùi, töùc laø chieàu höôùng Taây phöông.
Nhöõng giaû thuyeát ñoù döïa leân nhöõng laäp luaän sau ñaây, maø chuùng toâi xin pheùp ñöôïc trình baày :Ñoái vôùi nhaø söû hoïc vaên minh Arnold Toynbee, "Söï kieän coù yù nghóa nhaát cuûa theá kyû XX laø söï gaëp gôõ giöõa ñaïo Phaät vaø Taây phöông"("L'eùveønement le plus significatif du XXeø sieøcle est la rencontre du bouddhisme et de l'Occident").
Söï ñaùnh giaù ñoù ñaõ ñöôïc chöùng minh moät caùch huøng hoàn bôûi söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa ñaïo Phaät taïi caùc nöôùc AÂu, Myõ vaø UÙc chaâu, trong maáy thaäp nieân vöøa qua.
Söï phaùt trieån naøy khoâng phaûi chæ theå hieän treân beà maët, qua caùc phim aûnh baùo chí (hieän töôïng ñöôïc goïi laø "Buddhamania"), maø coøn thaâm nhaäp xaõ hoäi Taây phöông trong chieàu saâu, qua söï phoå bieán roäng raõi kinh saùch, söï thaønh laäp cuûa haøng ngaøn töï vieän, thieàn thaát, söï toå chöùc nhöõng khoùa tu hoïc Phaät moãi ngaøy moät theâm ñoâng ñaûo. Trong nhieàu nöôùc Taây phöông, ñaïo Phaät ñaõ trôû thaønh toân giaùo thöù ba, sau Ky Toâ giaùo vaø Hoài giaùo.
Vaäy thì, töø löu vöïc soâng Haèng, sau khi ñöôïc truyeàn baù veà höôùng Nam vaøo theá kyû thöù III tröôùc CN döôùi hình thöùc Nguyeân Thuûy, veà höôùng Ñoâng vaøo theá kyû thöù I döôùi hình thöùc Ñaïi Thöøa, veà höôùng Baéc vaøo theá kyû thöù VII döôùi hình thöùc Kim Cöông Thöøa, phaûi chaêng Phaät phaùp ñang ñöôïc truyeàn baù veà höôùng Taây vaøo theá kyû XX, döôùi hình thöùc taïm goïi laø Taây Phöông Thöøa ?
Phaûi chaêng söï truyeàn baù Phaät phaùp veà höôùng Taây naøy laø moät cuoäc Chuyeån Phaùp luaân môùi ?
Nhöõng caâu hoûi naøy laïi keùo theâm ba caâu hoûi nöõa :
1. Ñaïo Phaät Taây phöông coù nhöõng ñieåm gì khaùc bieät so vôùi ñaïo Phaät Ñoâng phöông ?
2. Ñaïo Phaät Taây phöông ñaõ ñoùng goùp ñöôïc nhöõng gì, vaø coù theå naøo mang laïi moät nguoàn sinh khí môùi cho Phaät giaùo theá giôùi ?
3. Phaät giaùo Vieät Nam coù theå naøo döïa leân kinh nghieäm cuûa ñaïo Phaät Taây phöông, ñeå töï mình canh taân, hieän ñaïi hoùa, thích hôïp vôùi thôøi ñaïi ?Nhìn qua nhöõng theå hieän ñaàu tieân cuûa söï gaëp gôõ giöõa ñaïo Phaät vaø Taây phöông, chuùng ta coù theå ñöa ra moät vaøi nhaän xeùt :
a) Nhöõng bieán chuyeån xaåy ra treân theá giôùi vaøo cuoái theá kyû XX cho thaáy raèng caâu khaúng ñònh cuûa Rudyard Kipling "Ñoâng laø Ñoâng, vaø Taây laø Taây, hai beân seõ khoâng bao giôø gaëp nhau" ñaõ toû ra hoaøn toaøn sai laàm. Nhôø nhöõng tieán boä khoâng ngöøng cuûa kyõ thuaät truyeàn thoâng vaø vaän chuyeån, söï giao löu vaên hoùa giöõa Ñoâng vaø Taây ñaõ trôû thaønh moãi ngaøy moät theâm phong phuù vaø mau leï.
Vaø khoâng rieâng nhöõng thaønh quaû toát ñeïp, maø ngay caû nhöõng khía caïnh tieâu cöïc cuûa xaõ hoäi (nhö phaù huûy moâi tröôøng, beänh do HIV, ma tuùy, baïo ñoäng, stress, söï suy ñoài cuûa ñaïo ñöùc, v.v.) cuõng lan traøn khaép nôi. Ñoù laø hieän töôïng toaøn caàu hoùa (mondialisation), moät hieän töôïng phuø hôïp vôùi lyù nhaân duyeân, töông höõu cuûa ñaïo Phaät.
b) Khi truyeàn ñaït tôùi Taây phöông, ñaïo Phaät laàn ñaàu tieân ñoái chieáu vôùi khoa hoïc, kyõ thuaät, laø tinh hoa cuûa neàn vaên minh Taây phöông, phaùt xuaát töø neàn vaên minh coå Hy Laïp, trong ñoù coù caû khoa hoïc taâm thaàn.
Ñaïo Phaät cuõng ñoái chieáu vôùi caùc toân giaùo thaàn khaûi, ñaëc bieät Ky Toâ giaùo, treân laõnh thoå truyeàn thoáng cuûa hoï, nôi hoï ñaõ trò vì trong möôøi maáy theá kyû.
Taïi ñaây, vaø khoâng phaûi chæ taïi ñaây, ñaïo Phaät cuõng ñoái chieáu vôùi neàn vaên minh vaät chaát cöïc thònh, vôùi kinh teá thò tröôøng, chuû nghóa tö baûn, khuynh höôùng tieâu thuï vaø höôûng thuï ñang lan traøn theá giôùi.
Thaät ra, thöû thaùch lôùn nhaát ñoái vôùi ñaïo Phaät ngaøy hoâm nay khoâng phaûi laø ñoái chieáu vôùi khoa hoïc, bôûi vì trong baûn chaát ñaïo Phaät vaø khoa hoïc phuø hôïp vôùi nhau, boå tuùc cho nhau, vaø söï trao ñoåi giöõa hai beân chæ mang laïi lôïi ích cho nhau.
Cuõng khoâng phaûi laø ñoái chieáu vôùi caùc toân giaùo thaàn khaûi, bôûi vì duø muoán duø khoâng xaõ hoäi cuõng ñaõ ñi veà chieàu höôùng maát thieâng lieâng (deùsacralisation), khoâng theå naøo ñi ngöôïc laïi, vaø khuynh höôùng chung laø môû roäng cuoäc ñoái thoaïi giöõa caùc toân giaùo lôùn, qua tieáng noùi cuûa caùc nhaø ñaïi dieän oân hoøa moãi beân. Tuy raèng treân theá giôùi vaãn coøn nhöõng cuoäc chieán tranh toân giaùo giöõa caùc giaùo ñoà quaù khích, nhöng ñoù chæ laø nhöõng hieän töôïng loãi thôøi seõ baét buoäc phaûi luøi daàn trong boùng toái.
Thöû thaùch lôùn nhaát ñoái vôùi ñaïo Phaät laø söï ñoái chieáu vôùi neàn vaên minh vaät chaát ñang lan traøn moïi nôi, song song vôùi söï phaùt trieån kinh teá, laøm cho cuoäc soáng con ngöôøi moãi ngaøy moät ñaày ñuû hôn veà vaät chaát nhöng troáng traûi hôn veà tinh thaàn. Ñieàu ngöôïc ñôøi laø trong khi Taây phöông, laø caùi noâi cuûa neàn vaên minh vaät chaát, ñang ñi tìm moät loái thoaùt cho ngoõ cuït mình gaëp phaûi, baèng caùch höôùng veà caùc truyeàn thoáng taâm linh cuûa Ñoâng phöông, thì chính Ñoâng phöông, laø caùi noâi cuûa caùc truyeàn thoáng taâm linh ñoù, laïi lao mình theo moâ hình tranh ñua vaät chaát cuûa Taây phöông.
Thaät ra vaán ñeà khoâng ñôn giaûn, bôûi vì con ngöôøi hieän ñaïi vöøa muoán naém giöõ nhöõng thaønh töïu khoa hoïc vaø tieän nghi vaät chaát, vöøa öôùc voïng moät cuoäc soáng taâm linh troïn veïn vaø thanh cao. Coù theå naøo dung hoøa ñöôïc hai khía caïnh ñoù, trong ñôøi soáng caù nhaân cuõng nhö xaõ hoäi ? Ñoù laø moät caâu hoûi lôùn ñaët ra cho töông lai nhaân loaïi noùi chung vaø cho ñaïo Phaät noùi rieâng.Trôû veà hai caâu hoûi ñaàu tieân, ñaïo Phaät Taây phöông coù nhöõng ñieåm gì khaùc bieät so vôùi ñaïo Phaät Ñoâng phöông ? ñaïo Phaät Taây phöông ñaõ ñoùng goùp ñöôïc nhöõng gì cho Phaät giaùo theá giôùi, vaø coù theå naøo mang laïi moät nguoàn sinh khí môùi ?, chuùng ta coù theå ñöa ra vaøi nhaän xeùt :
1) Nhôø soáng quen trong truyeàn thoáng khoa hoïc, cho neân ngöôøi Taây phöông thöôøng nghieân cöùu moïi ñeà taøi, ngay caû veà toân giaùo, vôùi tinh thaàn khoa hoïc, pheâ phaùn, vaø luoân luoân saün saøng ñaët laïi vaán ñeà.
Phaät hoïc ñaõ trôû thaønh moät ngaønh chuyeân moân ñöôïc giaûng daäy trong caùc tröôøng Ñaïi hoïc lôùn treân theá giôùi, vaø ñaõ coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu Phaät hoïc nghieâm chænh vaø coù giaù trò phaùt xuaát töø ñaây, cuõng nhö töø caùc Phaät hoïc vieän, caùc Hoäi Phaät hoïc Taây phöông.
Nhôø nhöõng phöông phaùp truyeàn thoâng doài daøo, qua saùch baùo vaø caùc phöông tieän vieãn thoâng, Taây phöông ñaõ ñoùng goùp moät phaàn raát lôùn, neáu khoâng muoán noùi laø haøng ñaàu, trong vieäc truyeàn baù ñaïo Phaät. Ngay caû trong giôùi Phaät töû Vieät Nam, nhieàu ngöôøi cuõng phaûi coâng nhaän raèng hoï ñaõ hoïc hoûi ñöôïc veà ñaïo Phaät ôû caùc saùch baùo Taây phöông (nhö nhöõng taùc phaåm cuûa T.W. Rhys Davids, P. Carus, E. Conze, A. Watts, C. Humphreys, P. Demieùville, E. Lamotte, A. Bareau, Nyanatiloka, H. Dumoulin, A. Govinda, W. Rahula, H.W. Schumann, T. Cleary, R. Gombrich, H. Bechert, J. Blofeld, v.v.) moät caùch ñaày ñuû vaø roõ raøng hôn laø ôû caùc saùch baùo Vieät Nam.
Nhö vaäy, söï ñoùng goùp cuûa ngaønh Phaät hoïc Taây phöông cho Phaät giaùo theá giôùi, töø gaàn moät theá kyû nay, laø moät söï ñoùng goùp raát lôùn, khoâng theå naøo phuû nhaän ñöôïc.
Moät ñieåm ñaùng löu yù laø, trong khi taïi caùc nöôùc theo truyeàn thoáng Phaät giaùo, ngöôøi Phaät töû thöôøng mang naëng trong ñaàu oùc nhöõng ñònh kieán veà ñaïo Phaät nhö cheùn traø ñaày, thì ngöôïc laïi ngöôøi Taây phöông thöôøng tôùi vôùi ñaïo Phaät nhö moät tôø giaáy traéng, saün saøng tìm hieåu vaø ñoùn nhaän moät giaùo lyù hoaøn toaøn môùi laï so vôùi nhöõng toân giaùo thaàn khaûi hoï ñaõ gaëp tröôùc ñaây. Ñoù laø moät lôïi ñieåm khoâng nhoû cuûa hoï khi ñi tôùi vôùi ñaïo Phaät.2) Vì chieàu höôùng chung maát thieâng lieâng (deùsacralisation) cuûa xaõ hoäi, cho neân ña soá ngöôøi Taây phöông tôùi vôùi ñaïo Phaät khoâng phaûi nhö moät toân giaùo, moät tín ngöôõng, maø nhö moät con ñöôøng trí tueä, moät con ñöôøng giaûi thoaùt (gaàn vôùi nghóa giaûi phoùng, libeùration) taâm linh. Ngay caû nhöõng ngöôøi tu theo Phaät giaùo Taây Taïng (Kim Cöông thöøa) cuõng phaûi coâng nhaän raèng caùc hình thöùc nghi leã, caùc thaàn chuù (mantra), aán quyeát (mudra), ñoà hình (mandala), v.v. chæ laø nhöõng phöông tieän thieän xaûo (upaya-kausala) coù taùc duïng vaøo taâm thaàn, hôn laø nhöõng hình thöùc tín ngöôõng. Noùi chung, ngöôøi Phaät töû Taây phöông ñaët naëng vaøo trí tueä (prajna) hôn laø vaøo ñöùc tin. Hoï cuõng tin, nhöng ñoù laø söï tin töôûng (saddha) vaøo Chaùnh ñaïo, vaøo nhöõng vò thaày ñaõ ñi tröôùc, nhöõng ngöôøi chæ ñöôøng cho hoï, chöù khoâng phaûi laø söï suøng tín (bhakti), vaøo nhöõng vò thaàn linh, ñaày nhöõng pheùp maàu cöùu vôùt hoï.
Gaàn ñaây, nhöõng trao ñoåi giöõa caùc nhaø khoa hoïc taâm thaàn vaø caùc nhaø laõnh ñaïo Phaät giaùo ñaõ môû ra moät chaân trôøi môùi ñaày höùa heïn. Ñoù coù theå laø neàn moùng cuûa moät con ñöôøng "taâm linh theá tuïc" cho nhaân loaïi trong nhöõng theá kyû tôùi, maø trong ñoù ñaïo Phaät seõ ñoùng goùp moät phaàn quan troïng, theo lôøi cuûa ñöùc Ñaït Lai Laït Ma.3) Chính vì khuynh höôùng "theá tuïc hoùa taâm linh", cho neân ñaïo Phaät taïi Taây phöông chuû yeáu laø ñaïo Phaät cuûa nhöõng ngöôøi cö só, nhöõng ngöôøi Phaät töû taïi gia, chöù khoâng phaûi laø cuûa nhöõng nhaø tu só, laø moät ñaïo Phaät nhaäp theá chöù khoâng phaûi moät ñaïo Phaät xuaát theá. Dó nhieân ñaõ coù moät soá ngöôøi Taây phöông xuaát gia, thoï giôùi, gia nhaäp Taêng ñoaøn, soáng nhö caùc Tyø kheo, Tyø kheo ni Ñoâng phöông, nhöng soá naøy khoâng nhieàu so vôùi caùc Phaät töû taïi gia. Phaàn lôùn caùc Phaät töû Taây phöông choïn löïa tieáp tuïc soáng trong gia ñình vaø xaõ hoäi.
4) Trong khi aùp duïng ñaïo Phaät vaøo xaõ hoäi Taây phöông vôùi nhöõng ñaëc ñieåm cuûa noù, ngöôøi Phaät töû Taây phöông baét buoäc phaûi saùng taïo, kheá cô, tìm ra nhöõng giaûi phaùp thích hôïp cho caùc vaán ñeà cuûa thôøi ñaïi, theo tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät. Ñoái vôùi hoï, ñoù laø moät ñieàu töï nhieân vaø taát nhieân, bôûi vì khoâng theå naøo traùnh khoûi ñoåi thay vaø choïn löïa, trong khi aùp duïng moät giaùo lyù coå xöa, thuoäc vaøo moät neàn vaên minh xa laï. Ngöôøi Phaät töû Ñoâng phöông khoâng deã gì laøm ñöôïc nhö vaäy, bôûi vì nhöõng truyeàn thoáng vaø thoùi quen oâng cha ñeå laïi ñaõ trôû thaønh nhöõng gaùnh naëng khoù loøng lay chuyeån.
Vaäy thì nguoàn sinh khí môùi maø ñaïo Phaät Taây phöông coù theå mang laïi cho Phaät giaùo theá giôùi laø moät caùi nhìn môùi veà ñaïo Phaät, vaø nhöõng kinh nghieäm môùi, trong khi aùp duïng ñaïo Phaät vaøo moät cuoäc soáng môùi.
Ngöôïc laïi, nhöõng baøi hoïc vaø nhöõng kinh nghieäm tu chöùng cuûa caùc tu só Ñoâng phöông, qua nhöõng truyeàn thoáng ngaøn naêm, laø nhöõng kho taøng voâ cuøng quí baùu ñoái vôùi caùc nhaø Phaät hoïc, khoa hoïc vaø Phaät töû Taây phöông. Nhöõng kho taøng ñoù, neáu bieát khai thaùc ñuùng möùc, seõ giuùp hoï raát nhieàu treân con ñöôøng nghieân cöùu vaø tu taäp.Phaät giaùo Vieät Nam coù theå naøo döïa leân kinh nghieäm cuûa ñaïo Phaät Taây phöông, ñeå töï mình canh taân, hieän ñaïi hoùa ? ñoù laø caâu hoûi thöù ba coù theå ñaët ra.
Chuùng toâi seõ khoâng ñeà caäp tôùi vaán ñeà cô cheá vaø toå chöùc, ñaõ ñöôïc baøn luaän nhieàu trong caùc baøi khaùc. Chuùng toâi chæ xin gôïi leân 5 muïc tieâu cho ñaïo Phaät Vieät Nam, phaùt xuaát töø nhöõng baøi hoïc kinh nghieäm cuûa ñaïo Phaät Taây phöông :1) Trieät ñeå gaït boû moïi meâ tín dò ñoan ra khoûi ñaïo Phaät.
Ñoù laø moät trong nhöõng vieäc ñaàu tieân phaûi laøm ôû Vieät Nam, vì hai lyù do : thöù nhaát laø ñeå traû laïi cho ñaïo Phaät söï thuaàn tuùy nguyeân thuûy cuûa noù, thöù hai laø vì tinh thaàn khoa hoïc. Giaùo Hoäi phaûi cöông quyeát deïp boû taïi caùc chuøa chieàn nhöõng vieäc boùi toaùn, laáy soá Töû vi, xin queû, leân ñoàng, ñoát vaøng maõ hay chöõa beänh baèng buøa pheùp, laø nhöõng taäp quaùn laïc haäu, khoâng nhöõng khoâng lieân quan gì, maø coøn ñi ngöôïc laïi vôùi tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät.
Veà maët lyù thuyeát, cuõng phaûi boû daàn nhöõng ñieàu huyeàn hoaëc, phaûn khoa hoïc trong ñaïo Phaät, duø laø ñaõ ñöôïc ghi trong Kinh ñieån. Chaúng haïn nhö nhöõng khaùi nieäm "coõi Trôøi", "linh hoàn", "ma quyû", "ñòa nguïc", v.v. hay nhöõng hieän töôïng sieâu nhieân (ngoaøi nhöõng hieän töôïng taâm linh chöa giaûi thích ñöôïc). Nhöõng ñieàu huyeàn hoaëc naøy khoâng mang laïi lôïi ích gì, maø chæ gaây hoang mang cho nhöõng ngöôøi coù hoïc, vaø gaây theâm hieåu laàm veà ñaïo Phaät.
Ñaïo Phaät phaûi tích cöïc ñoùng goùp vaøo coâng cuoäc môû mang daân trí, ñeå hoøa nhaäp daân toäc vôùi neàn vaên minh theá giôùi.
Bôûi vì, nhö lôøi nhaø baùc hoïc Myõ E.O. Wilson, "Ngaøy nay, söï caùch bieät lôùn nhaát giöõa nhöõng con ngöôøi khoâng tôùi töø chuûng toäc hay toân giaùo, cuõng khoâng phaûi töø söï bieát ñoïc hay khoâng bieát ñoïc, maø laø hoá saâu chia reõ nhöõng neàn vaên hoùa khoa hoïc vaø khoâng khoa hoïc"("Aujourd'hui, la plus grande division entre les hommes ne vient pas des races ou des religions, ni meâme du fait de savoir lire ou pas, c'est l'abîme qui seùpare les cultures scientifiques et les non-scientifiques") .2) Nghieân cöùu vaø phoå bieán giaùo lyù thuaàn tuùy cuûa ñaïo Phaät moät caùch nghieâm chænh.
Ñoù laø moät coâng trình cô baûn heát söùc quan troïng ñaõ baét ñaàu töø vaøi chuïc naêm nay ôû Vieät Nam, vôùi coâng vieäc dòch thuaät, in aán vaø phaùt haønh caùc kinh saùch Nguyeân thuûy, nhö Tam Taïng Kinh ñieån (Tipitaka) töø tieáng Pali sang tieáng Vieät. Trong coâng vieäc nghieân cöùu, chuùng ta phaûi aùp duïng phöông phaùp khoa hoïc, nhö ñi tìm taøi lieäu taän goác khi muoán coù nhöõng chæ daãn chính xaùc veà moät vaán ñeà (thay vì ñi voøng vo qua nhöõng baûn sao cheùp, dòch thuaät, ña soá baèng chöõ Haùn), vaø luoân luoân tìm caùch daãn chöùng vaø kieåm chöùng.
Nhöõng trao ñoåi roäng raõi vôùi caùc cô quan Phaät hoïc theá giôùi seõ mang laïi cho ngaønh Phaät hoïc Vieät Nam moät nguoàn sinh khí môùi, thoaùt khoûi trieäu chöùng "thaùp ngaø" hay "eách ngoài ñaùy gieáng" gaây neân bôûi tình traïng bò coâ laäp, ñoùng cöûa vôùi beân ngoaøi trong moät thôøi gian khaù laâu.
Taát caû nhöõng noã löïc ñoù ñeàu nhaèm tôùi thoáng nhaát giaùo lyù caên baûn, thuaàn tuùy cuûa ñaïo Phaät, ñeå phoå bieán cho quaàn chuùng moät giaùo lyù saùng suûa, giaûn dò vaø deã hieåu. Giaùo Hoäi phaûi toå chöùc hoaèng phaùp moät caùch chaët cheõ hôn, baèng caùch tuyeån löïa nhöõng giaûng sö Phaät hoïc (taêng só vaø cö só) vöõng chaõi veà giaùo lyù, ñaõ ñöôïc ñaøo taïo taïi caùc Phaät hoïc vieän, caùc Tröôøng Cao ñaúng Phaät hoïc, ñeå traùnh nhöõng hieän töôïng thuyeát giaûng böøa baõi, sai laïc bôûi nhöõng keû hieåu ít, noùi nhieàu.3) Phaùt trieån caùc phöông phaùp tu Phaät nhö nhöõng phöông phaùp tu luyeän taâm linh.
Neáu ngöôøi Taây phöông tôùi vôùi ñaïo Phaät nhö moät trieát lyù soáng vaø moät phöông phaùp tu luyeän taâm linh, thì ngöôøi Vieät Nam thöôøng quan nieäm ñaïo Phaät nhö moät toân giaùo vaø moät truyeàn thoáng. Vì nhöõng lyù do lòch söû vaên hoùa, ñaëc bieät laø aûnh höôûng Trung Hoa, cho neân Phaät giaùo Vieät Nam, khôûi thuûy laø theo tröôøng phaùi Nguyeân thuûy vaø Thieàn toâng, ñaõ phaùt trieån maïnh meõ theo chieàu höôùng Tònh Ñoä. Coù theå noùi raèng ngaøy nay ña soá chuøa chieàn, ña soá Phaät töû Vieät Nam tu theo phöông phaùp Tònh Ñoä, tuïng nieäm Kinh ñieån Ñaïi thöøa, toân thôø chö Phaät chö Boà Taùt vaø laáy haïnh nguyeän Boà Taùt laøm chuaån ñích.
Dó nhieân, taát caû nhöõng phaùp moân ñeàu laø nhöõng phöông tieän tu taäp, phuø hôïp vôùi moãi ngöôøi tuøy theo caên cô cuûa mình. Nhöng neáu trôû veà nguoàn goác cuûa ñaïo Phaät, laø moät con ñöôøng töï giaùc, döïa leân söùc maïnh cuûa chính mình (töï löïc), thì cuõng nhö lôøi daäy cuûa ñöùc Phaät trong Kinh Nieäm Xöù (Satipatthana-sutta), taát caû caùc phöông phaùp tu luyeän taâm linh ñeàu höôùng veà moät ñieåm töùc laø nieäm (sati), laø "con ñöôøng duy nhaát" (ekayano maggo). Nhôø chaùnh nieäm, con ngöôøi laøm chuû ñöôïc caùi taâm cuûa mình, giöõ cho taâm an tònh vaø traùnh ñöôïc phieàn naõo, khoå ñau. Ñoù laø caên baûn cuûa Thieàn ñònh, laø phöông phaùp ngaén goïn, tröïc tieáp nhaát ñeå ñi tôùi giaûi thoaùt.
Moät lyù do nöõa ñeå phaùt trieån maïnh meõ phöông phaùp Thieàn ñònh taïi Vieät Nam laø tinh thaàn daân toäc. Moät ñieàu hieån nhieân laø thôøi ñaïi huy hoaøng nhaát cuûa ñaïo phaùp vaø daân toäc Vieät Nam laø thôøi ñaïi Lyù, Traàn. Ñoù cuõng laø luùc maø Thieàn toâng Vieät Nam cöïc thònh, vôùi söï xuaát hieän cuûa moät doøng Thieàn duy nhaát thuaàn tuùy Vieät Nam laø doøng Truùc Laâm Yeân Töû. Trieån khai truyeàn thoáng toát ñeïp naøy vöøa laø moät ñieàu khôi daäy nieàm töï haøo daân toäc, vöøa phuø hôïp vôùi thôøi ñaïi.
Nhöng phaùt trieån Thieàn khoâng coù nghóa laø queân Kinh. Bôûi vì, cuõng nhö Thieàn sö Thanh Töø ñaõ noùi : "Thieàn laø taâm cuûa Phaät, Kinh laø mieäng cuûa Phaät. Ñöùc Phaät taâm mieäng khoâng khaùc thì Thieàn vaø Giaùo laøm sao taùch rôøi ñöôïc. Cho neân chuùng toâi chuû tröông "Thieàn, Giaùo ñoàng haønh"". ÔÛ Vieät Nam hieän nay coù phong traøo "Thieàn, Tònh ñoàng tu" cuõng khoâng khaùc gì tinh thaàn ñoù.
Ñaïo Phaät nhö moät caây coå thuï, nhieàu caønh laù nhöng chung moät thaân caây. Nhìn caønh laù thì thaáy khaùc bieät nhau, nhöng nhìn laïi thaân caây thì chæ thaáy coù moät, ñoù laø thaân Boà Ñeà (bodhi) hay laø "giaùc ngoä".4) AÙp duïng tinh thaàn bình ñaúng trong ñaïo Phaät
Ñaïo Phaät coù theå goïi laø ñaïo bình ñaúng nhaát treân theá giôùi. Hôn hai chuïc theá kyû tröôùc "Baûn Tuyeân caùo Theá giôùi veà Nhaân quyeàn" (1789), ñaïo Phaät ñaõ baùc boû nhöõng khaùc bieät veà taâm linh giöõa nhöõng theá caáp (castes), vaø quan nieäm raèng con ngöôøi ai ai cuõng coù "Phaät tính" (tathagata-garbha), tieàm taøng trong moãi ngöôøi, vaø coù khaû naêng töï giaûi thoaùt. Töø moät cö só nhö Duy Ma Caät (Vimalakirti) tôùi moät chuù beù baùn cuûi khoâng bieát ñoïc, bieát vieát nhö Hueä Naêng, taát caû ñeàu coù khaû naêng giaùc ngoä. Taêng hay tuïc, giaø hay treû, nam hay nöõ, gioûi hay doát, taát caû nhöõng ñeä töû cuûa Phaät ñeàu bình ñaúng treân maët taâm linh.
Vaäy thì taïi sao ñaïo Phaät laïi tieáp tuïc bò coi nhö moät toân giaùo khinh reû phuï nöõ, moät toân giaùo "macho" nhö bao nhieâu toân giaùo khaùc, taïi sao ñòa vò cuûa caùc Ni coâ vaø Ni sö laïi quaù thaáp nhö vaäy, so vôùi caùc Taêng só ? Ñaïo Phaät Taây phöông dó nhieân khoâng bao giôø chaáp nhaän nhöõng kyø thò loãi thôøi ñoù, vaø Phaät giaùo Vieät Nam cuõng seõ baét buoäc phaûi caûi toå trong chieàu saâu nhöõng quan heä nam-nöõ trong Taêng ñoaøn, ñeå hoøa nhaäp mình vôùi theá giôùi hieän ñaïi.
Truyeàn thoáng kính troïng taêng só ôû Vieät Nam laø moät truyeàn thoáng toát ñeïp, nhöng cuõng ñoàng thôøi laø moät söï caûn trôû cho caùc cö só muoán ñoùng goùp tích cöïc vaøo coâng cuoäc hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät, vì kính neå caùc taêng só cho neân khoâng daùm leân tieáng noùi. Quan heä taêng só - cö só ñaõ töø laâu ñöôïc coi nhö moät quan heä thaày - troø (qua söï xöng hoâ Thaày - con, baát keå tuoåi taùc), trong khi ñoù trong nguoàn goác, taêng só vaø cö só chæ khaùc nhau vì moät beân xuaát gia vaø moät beân taïi gia, töùc laø ñaõ löïa choïn hai khung caûnh tu taäp khaùc nhau. Neáu ñaët söï kính troïng nôi söï tu chöùng, thì cuõng coù nhieàu cö só raát ñaùng kính troïng, vaø coù nhöõng taêng só khoâng ñaùng kính troïng moät chuùt naøo.
Hôn nöõa, hình thöùc toân suøng quaù ñaùng nhöõng taêng só coù chöùc vò hay "noåi tieáng, giaûng hay" baèng caùch bieáu xeùn, cuùng döôøng taøi cuûa, coù theå ñöa tôùi söï kieän laøm hö hoûng moät soá taêng só deã lung laïc, vaø chia reõ Taêng ñoaøn. Muoán traùnh nhöõng sai leäch ñoù, Giaùo Hoäi phaûi moät ñaèng aùp duïng chaët cheõ, nghieâm ngaët hôn nhöõng giôùi luaät lieân quan tôùi tieàn baïc (trong töông lai, söï quaûn lyù caùc cô sôû Phaät giaùo bôûi nhöõng cö só chuyeân nghieäp seõ khoâng theå naøo traùnh khoûi ñöôïc), moät ñaèng ñaåy maïnh hôn tinh thaàn bình ñaúng cuûa ñaïo Phaät.
Ñoù laø tinh thaàn bình ñaúng giöõa taêng só - cö só moät beân, vaø giöõa nhöõng taêng só moät beân. Trong ñaïo Phaät nguyeân thuûy, khoâng coù söï phaân chia chöùc vò, caáp baäc. Taát caû ñeàu laø Tyø kheo, Tyø kheo ni (vaø tröôùc ñoù laø Sa di, Sa di ni). Sau naøy môùi xuaát hieän caùc chöùc vò, caáp baäc, ban cho bôûi Giaùo Hoäi (vaø ñoâi khi töï ban bôûi ñöông söï) : Ñaïi ñöùc, Thöôïng toïa, Hoøa thöôïng, v.v. Nhöõng phaân chia chöùc vò naøy khoâng traùnh khoûi gaây neân moät soá chia reõ, tò hieàm laøm xaùo troän khoâng khí thanh tònh cuûa Taêng ñoaøn. Hôn nöõa, caáp baäc laø moät söï caûn trôû cho nhöõng vieäc canh taân caàn thieát, ñoái vôùi nhöõng taêng só treû, naêng ñoäng, coù yù kieán ñoåi môùi. Chuùng ta coù theå ñaët laïi vaán ñeà cuûa söï lôïi ích mang laïi bôûi nhöõng chöùc vò naøy, theo kinh nghieäm cuûa Taây phöông : moãi chuøa chæ caàn moät vò taêng só Truï trì laø ñuû, khoâng caàn gì ñeán nhöõng chöùc vò khaùc.5) Soáng ñaïo Phaät "baây giôø vaø taïi ñaây"
Cuoái cuøng, Phaät giaùo Vieät Nam neân noi theo tinh thaàn thöïc duïng cuûa Taây phöông, boû bôùt nhöõng "hoa hoeø hoa soùi" ñi, vaø chæ giöõ nhöõng ñieàu gì caàn thieát vaø thieát thöïc cho ñôøi soáng con ngöôøi, trong khung caûnh xaõ hoäi ngaøy hoâm nay.
Ñaïo Phaät maø quaàn chuùng Phaät töû ñoøi hoûi vaø troâng ñôïi ôû caùc Taêng Ni, caùc cö só coù hieåu bieát vaø kinh nghieäm veà ñaïo Phaät, laø moät ñaïo Phaät "baây giôø vaø taïi ñaây", moät ñaïo Phaät gaàn guõi vôùi cuoäc soáng, moät ñaïo Phaät ñeå tu "taïi gia, taïi chôï", hôn laø "taïi chuøa".Ngöôøi Taây phöông tôùi ñaïo Phaät nhö moät con ñöôøng thoaït troâng töôûng laø xa laï, nhöng thaät ra raát gaàn vôùi hoï. Ngöôøi Vieät Nam töø beù ñaõ ñi treân con ñöôøng quen thuoäc ñoù, nhöng nhìn kyõ laïi môùi thaáy raèng ñaïo Phaät chaân thöïc coøn khaù xa.
Moät beân caàn ñuû can ñaûm ñeå ñi tôùi ñaïo Phaät, moät beân caàn ñuû can ñaûm ñeå ñaët laïi vaán ñeà ñaïo Phaät. Caû hai ñeàu coù theå hoã trôï cho nhau moät caùch boå ích, nhaát laø khi nhöõng haøng raøo vaên hoùa giöõa nhöõng theá heä sau seõ khoâng coøn nöõa.Nhö vaäy, neáu söï truyeàn baù ñaïo Phaät sang Taây phöông coù theå coi laø moät laàn Chuyeån Phaùp luaân môùi, thì taïi sao ñaïo Phaät Vieät Nam khoâng baùm víu vaøo vaønh xe naøy maø chuyeån ñoäng ?
Vaø laøm sao traùnh khoûi chuyeån ñoäng ?Trònh Nguyeân Phöôùc
Thaùng 8 / 2000
[ Trôû Veà ]