Matthieu Ricard sinh naêm 1946, ñoå Tieán Só Sinh Hoïc luùc coøn raát treû, laøm vieäc moät thôøi gian ngaén vôùi Nhaø Sinh hoïc ñoaït giaûi Nobel Francois Jacob taïi Vieän Pasteur Paris, boãng nhieân giaõ töø töông lai saùng laïïn veà Khoa Hoïc,qua Aaùn Ñoä hoïc ñaïo vôùi caùc nhaø Sö Taây Taïng vaø trôû thaønh Tu Só Phaät Giaùo, hieän soáng ôû Nepal vaø phaàn lôùn thì giôø duøng vaøo vieäc dòch kinh saùch vaên chöông Taây Taïng ra Phaùp vaø Anh ngöõ.

Cuoäc ñoái thoaïi giöõa hai cha con trong chöông 7 xoay quanh caùc vaán ñeà sau ñaây:

1/Taïi sao Phöông Taây höôùng veâ Phaät Giaùo

-  Tröôùc tieân, ñoái vôùi nhöõng ai muoán coù moät ñôøi soáng giaøu coù veâ taâm linh, Phaät Giaùo khoâng nhöõng coù theå cung caáp moät heä thoáng sinh ñoäng veà sieâu hình vaø nhöõng kinh nghieäm trí tueä maø coøn giuùp cho taát caû moïi ngöôøi, duø tin hay khoâng tin Phaät Giaùo, nhöõng taàm nhìn veà söï tha thöù, tri thöùc côûi môû, vò tha, töï taïi, moät khoa hoc veâ taâm linh qua ñoù coù theå tìm an laïc cho noäi taâm vaø giuùp cho keû chung quanh mình phaùt trieån nieàm an laïc ñoù.

-  Thöù ñeán, Phaät Giaùo chæ cung caáp nhöõng tö töôûng cho ñôøi soáng nhöng khoâng eùp buoäc ai boû ñöùc tin cuûa mình ñeå theo ñaïo Phaät caû. Ñöùc Daït Laïi Laït Ma thöôøng noùi nhö theá naøy :"Toâi khoâng ñeán Phöông Taây ñeå bieán moät hay hai ngöôøi trôû thaønh Phaät Töû, nhöng chæ muoán san seû kinh nghieäm cuûa toâi veà söï giaùc ngoä maø Phaät Giaùo ñaõ phaùt trieån qua nhieàu theá kyû" Vaø sau moãi laàn thuyeát phaùp, Ngaøi thöôøng noùi theâm : " Neáu quí vò thaáy nhöõng gì toâi noùilaø coù ích, thì haõy aùp duïng vaøo dôøi soáng, baèng khoâng, haõy queân ñi".Ngaøi cuõng thöôøng daïy caùc vò Laït Ma khi du thuyeát ôû caùc quoác gia khaùc ñöøng quaù nhaán maïnh ñeán Phaät Giaùo maø chæ neân san seû kinh nghieäm soáng cuûa mình, muïc ñích khoâng phaûi laø keùo ngöôøi ta boû nieàm tin cuûa hoï maø laø ñoùng goùp vaøo söï an laïc cuûa töøng caù nhaân.Dó nhieân loái thuyeát phaùp nhö theá cuõng khoâng caám ai töï do choïn Phaät Giaùo nhö laø moät con ñöôøng taâm linh ñeå ñaït ñeán nhöõng gì hoï muoán. Nhöng moät khi ñaõ choïn löïa roài thì haõy thöïc taäp ñaày ñuû ñöùng ñaén ñeå ñaït ñeán muïc ñích toái haäu, nhö ngöôøi ñaøo gieáng thì haõy ñaøo cho deán khi thaáy nöôùc. Ngöôøi Phaät töû luoân giöõ moät thaùi ñoä khoan dung vaø ñaàu oùc môû roäng vôùi caùc toân giaùo khaùc, nhöng thaät laø voâ ích neáu nhöõng ai cöù ñaøo raát nhieàu gieáng moät luùc maø khoâng tieáp tuïc ñaøo moät caùi cho deán khí thaáy nöôùc . 

-  Sau nöõa Phaät Giaùo laø moät khoa hoïc cuûa taâm linh, nhaèm "giaûi phoùng" hay "côûi troùi" tö töôûng , moät thöù trieát lyù cuï theå neáu ñem aùp duïng haèng ngaøy seõ deã daøng ñem laïi an laïc vaø haïnh phuùc thöïc söï cho moãi caù nhaân. Nhöõng ai chöa ñi saâu vaøo ñaïo Phaät ñeàu toû yù nghi ngôø veà chöõ "giaûi phoùng" naøy vaø nhö Jean Francois ñaõ thaéc maéc raèng trong caùch tu taäp cuûa Phaät Giaùo ñuùng ra laø phaûi ñöa tö töôûng, voïng nieäm, vaøo kyû luaät chöù khoâng phaûi laø giaûi phoùng chuùng. Matthieu cho laø ta coù theå kyû luaät moät caûm tính tieâu cöïc baèng moät tö töôûng ñoái trò töông ñöông, nhöng phöông phaùp toái öu vaãn laø giaûi phoùng moät voïng nieäm baèng caùch quan saùt noù luùc noù môùi khôûi leân, tìm ra ñaàu moái cuûa noù vaø quan saùt tính khoâng thöïc cuûa noù. Luùc maø baïn quan saùt nhö theá, noù seõ bieán maát nhö moät giaûi caàu voàng bieán vaøo khoâng gian.Tieán trình tu taäp ñoù goïi laø "giaûi phoùng" hay "côûi troùi" moät tö töôûng , moät voïng nieäm laøm cho noù khoâng gaây ra moät phaûn öùng giaây chuyeàn veà caùc voïng nieäm keá tieáp. Nhö theá, tö töôûng seõ bieán ñi khoâng ñeå laïi moät daáu veát naøo vaø khoâng theå keùo theo nhöõng ngoân ngöõ hay haønh ñoäng thöôøng laø ñaàu daây moái ñôï cho moïi phieàn naõo nhö saân si, duïc voïng v.. v...Duø vôùi baát cöù hoaøn caûnh naøo, neáu quaùn nieäm nhö theá, ta khoâng coøn bò ñoäng boûi caùc voïng töôûng, nhö ngöôøi taäp côõi ngöïa, luùc ñaàu khoâng theå ngoài yeân treân löng ngöïa, nhöng thöïc taäp laâu daàn, ta coù theå ñieàu khieån con ngöïa moät caùch raát deã daøng. Tuy laø phöông phaùp "giaûi phoùng" coù ñoâi chuùt môùi laï vôùi caùc trieát gia Taây Phöông, nhöng thaät ra, theo Jean Francois Revel, töø Aristtotle qua Leibniz ñeán Bertrand Russel, ngheä thuaät höôùng daãn tö töôûng laø moät heä thoáng trieát lyù ñaõ coù töø laâu ô phöông Taây qua caùc thôøi ñaïi; nhöng theo Mathieu Ricard, Phaät Giaùo khaùc ôû choã laø ñaõ ñem lyù thuyeát vaøo thöïc taäp haèng ngaøy ñeå ñöa laïi an laïc hanh phuùc ñích thöïc laøm cho Phaät Giaùo trôû thaønh raát quyeán ruõ vôùi Taây Phöông hieän nay.

2/ Phaät Giaùo ñem laïi an laïc cho moïi ngöôøi

Nhieàu ngöôøi cho raèng ñaïo Phaät chæ aùp duïng ñöôïc cho nhöõng tu só, cho nhöõng ai coù ñuû thì giôø vaøo chuøa treân nuùi heûo laùnh hay tham döï caùc khoùa tu trong caùc thieàn vieän. Thaät ra do trieát lyù khoan dung vaø phöông phaùp baát baïo ñoäng vôùi taát caû chuùng sanh vaø moâi tröôøng, baát cöù ai bieát thöïc taäp nhö theá moãi ngaøy trong cuoäc soáng ñeàu ñaït ñeán an laïc haïnh phuùc chaân thaät. Coù töøng phaùp moân cho taát caû moïi ngöôøi, cö só cuõng nhö tu só, Ñoâng cuõng nhö Taây Phöông. Qua söï trao ñoåi thaúng thaén, caùc ngöôøi tin theo toân giaùo khaùc cuõng coù theå thöïc taäp phöông phaùp quaùn nieäm cuûa ñaïo Phaät ñeå ñaøo saâu söùc maïnh noäi taâm,taêng cöôøng ñöùc tin cuûa mình. Ñaây khoâng phaûi laø moät chuû nghóa hoãn hôïp "taïp-pí-luø" (syncretism), ñaây chæ laø nhöõng phöông thöùc ñeå huaán luyeän taâm thaân, nhöõng kyõ thuaät quaùn nieäm maø giaù trò laø raát phoå quaùt. Duø Ñoâng hay Taây, ai cuõng seõ raát thích thuù khi ñoïc cuoán Taïng Thö Soáng Cheát cuûa Ñaïi Sö Sogyal Rinpoche, vì ñoù laø cuoán saùch baøn nhöõng vaán ñeà thöïc teá cuûa cuoäc ñôøi, ta phaûi soáng ra sao, phaûi ñoái dieän vôùi caùi cheát nhö theá naøo, laøm sao ñeå giuùp ñôõ ngöôøi saép laâm chung..., nghóa laø noùi chung, Phaät giaùo muoán khoâng phaûi chæ laø moät môù lyù thuyeát suoâng maø nhaém veà vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà khoå ñau cuûa kieáp nhaân sinh, phaù boû voâ minh, tìm veà an laïc .

3/ Phaät giaùo khoâng tieâu cöïc nhö phöông Taây thöôøng hieåu laàm

Tuoåi treû vaø caùc trieát gia phöông Taây thöôøng ñoïc vaø khen ngôïi ñaïo Phaät raát nhieàu, nhöng cuoái cuøng hoï baûo ích lôïi gì khi ngöôøi con Phaät troán cuoäc ñôøi ñeå trôû veà giaûi quyeát caùc vaán ñeà töï thaân ? Trong cuoán saùch " Böôùc qua Ngöôõng cöûa cuûa Hy voïng" Giaùo Hoaøng John Paull II chæ trích Phaät Giaùo raèng : " Theo Phaät Giaùo, ñeå giaûi phoùng con ngöôøi khoûi ma vöông, ta phaûi laùnh xa cuoäc ñôøi naøy, caàn döùt boû nhöõng raøng buoäc vôùi thöïc taïi beân ngoaøi vaø raèng ta caøng thoaùt khoûi caùc troùi buoäc ñoù, ta caøng trôû neân döûng döng vôùi theá söï" Giaùo Hoaøng cuõng moâ taû Nieát baøn " nhö moät traïng thaùi voâ taâm tuyeät haûo vôùi theá giôùi con ngöôøi" Ñoù laø nhöõng hieåu laàm do thieáu thoâng tin ñuùng ñaén hay do chöa nghieân cöùu ñaày ñuû tö töôûng Phaät Giaùo, maø caû trí thöùc Thieân Chuùa Giaùo vaø Phaät Giaùo ñeàu thaáy raát ñaùng tieác. Bôûi vì thaät ra muïc ñích toái haäu cuûa ñaïo Phaät vaãn laø tìm hieåu toaøn dieän veà theá giôùi hieän töôïng, noäi cuõng nhö ngoaïi taïi. Troán khoûi theá giôùi hieän töôïng khoâng giaûi quyeát ñöôïc gì. Muïc ñích ñoù laø tính töø bi vaø tình thöông voâ bôø beán ñoái vôùi taát caû chuùng sinh, moät loøng töø bi vó ñaïi khôûi sinh töø moät thöù tueä giaùc do nhaän thöùc raèng moãi chuùng sanh luoân luoân tieàm aån Phaät tính, chöù khoâng phaûi laø thöù tình thöông nhoû heïp cho vaøi ngöôøi hay laø tình thöông löùa ñoâi. Ñieàu duy nhaát maø ngöôøi con Phaät caàn phaûi troán chaïy hay ñoaïn tuyeät laø thöù raøng buoäc ích kyû vôùi vieäc chaïy ñua ñeå ñaït ñeán caùc duïc voïng thaáp heøn cuøng danh lôïi phuø phieám ...Giaûi thoaùt khoûi theá giôùi cuûa Nguõ uaån cuõng khoâng phaûi laø söï troán chaïy cuoäc ñôøi maø thaät ra laø ñeå khoûi bò noâ leä bôûi nguõ uaån, ñeå thoaùt khoûi khoå ñau do nguõ uaån gaây neân, nhö con thieâu thaân bò loâi keùo vaøo aùnh löûa vaø cuoái cuøng bò löûa ñoát chaùy. Nhöõng ai thoaùt ñöôïc nhöõng raøng buoäc ñoù, khoâng nhöõng coù töï do ñeå thöôûng thöùc taát caû veû ñeïp cuûa theá giôùi vaø con ngöôøi maø coøn coù khaû naêng trôû laïi cuoäc ñôøi ñoù ñeå theå hieän loøng töø bi voâ haïn giaûi thoaùt taát caû chuùng sinh coøn traàm luaân trong khoå aûi maø khoâng caàn phaûi vöôùng vaøo caùc heä luïy phieàn naõo cuûa kieáp nhaân sinh. Moät loøng töø bi vì chuùng sinh vó ñaïi nhö theá khoâng theå bò xeáp haïng vôùi caùc traøo löu tö töôûng bi quan, yeám theá ñöôïc.

4/Phaät Giaùo vaø neàn hoøa bình theá giôùi

Trong cuoán " L’ Homme Dieu ou le sens da la vie", Luc Ferry heát söùc quan taâm ñeán caùc tö töôûng thaâm saâu cuûa Phaät Giaùo, nhöng vaãn cho raèng " duø vôùi moät taám loøng töø bi vó ñaïi nhö theá, thì cuõng chaúng giaûi quyeát ñöôïc gì cho caùc vaán ñeà cuûa traïi thieâu Auschwitz hay gaàn ñaây hôn laø cuoäc cheùm gieát ôû Bosnia". Giaûi thích hieän töôïng ñoù theo Phaät Giaùo vaãn laø do saân si coá chaáp ñaõ vöôït ra ngoaøi söï kieåm soaùt cuûa lyù trí. Coù moät ñieàu coù theå khaúng ñònh laø chöa bao giôø caùc giaù trò luaân lyù ñaïo Phaät laïi coù theå daãn ñeáøn nhöõng baïo ñoäng taøn khoác nhö theá. Söï cheùm gieát ôû Bosnia khôûi ñaàu töø söï baát bao dung, duøng toân giaùo khoâng phaûi ñeå hoøa hôïp con ngöôøi maø laø xuùi giuïc saân haän ñeå con ngöôøi choáng ñoái laãn nhau. Chieán tranh cuõng ñaõ taøn phaù caùc nöôùc coù neàn vaên hoùa Phaät Giaùo laâu ñôøi nhö VietNam, Lao, Campuchia, Tích Lan...nhöng chöa bao giôø khôûi ñoäng döôùi danh nghóa Phaät Giaùo hay ñöôïc khôi ngoøi bôûi Phaät Giaùo. Neáu Bosnia ñaõ soáng theo neàn vaên hoùa Phaät Giaùo töø maáy theá kyû tröôùc thì coù theå söï baïo ñoäng gaàn ñaây ñaõ coù theå khoâng xaåy ra. Söï chung ñuïng giöõa 3 toân giaùo Hoài, Thieân Chuùa vaø Chính thoáng vôùi bao nhieâu laø baèng côù lòch söû veà tính chaát baát bao dung roõ raøng laø coäi nguoàn cuûa caùc baïo ñoäng ñoå maùu gaàn ñaây. Nhö vaäy thì Phaät Giaùo ñoùng goùp vaøo neân hoøa bình theá giôùi bao nhöõng phöông thöùc thöïc teá naøo ? :

- Tröôùc heát phaûi taäp hoøa bình trong moãi caù nhaân : Neáu moãi caù nhaân khoâng coù hoøa bình thì xaõ hoäi goàm toång soá caùc caù nhaân ñoù khoâng theå coù hoøa bình. Vieäc tu só leân nuùi traùnh ñôøi chæ laø taïm thôøi maø thoâi, sau ñoù khi chöùng quaû ñaït ñaïo laïi xuoáng nuùi hoùa ñoä chuùng sanh. Moãi caù nhaân höôùng veà hay trau doài lyù töôûng Phaät Giaùo khoâng theå naøo hình thaønh moät yù nghó laøm haïi keû khaùc. Hoøa bình xaõ hoäi con ngöôøi phaûi baét nguoàn töø loái suy nghó ñoù. Con ñöôøng duy nhaát ñeå ñaït ñeán hoøa bình vónh vieãn treân theá gian naøy laø caûi taïo moãi ñôn vò caù nhaân soáng trong an lac hoøa bình. Suy nghó gì khaùc hôn ñieàu naøy laø khoâng töôûng (utopia)

-  Phaûi coù hoøa bình trong taâm cuûa töøng laõnh tuï treân theá giôùi. Ñöùc Ñaït Laïi Laït Ma luoân noùi ñeán moät tình huoáng khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc laø caùc nöôùc Phöông Taây dung tuùng söï buoân baùn vuõ khí, cho duø caùc vuõ khí ñoù coù theå trôû laïi baén vaøo hoï. Taây Phöông töï cho mình laø vaên minh vaø reâu rao laø hoï taùi laäp hoøa bình treân theá giôùi laïi ñem baùn nhöõng khí cuï gieát ngöôøi cho lôïi nhuaän cuûa hoï. Neân nhôù raèng 90% vuõ khí xuaát caûng ñeán caùc ñeä tam quoác gia ñeán töø Naêm Thaønh vieân thöôøng tröïc cuûa Hoäi Ñoàng Baûo An Lieân Hieäp Quoác. Ñaây laø moät ñaïo ñöùc giaû traéng trôïn cuûa caùc ñaïi cöôøng quoác thöôøng keâu goïi hoøa bình vaø oàn aøo nhaát trong vieäc töï cho mình laø tieân phong cho nhaân quyeàn vaø daân chuû treân theá giôùi. Thaät ra, hoï ñang thuùc ñaåy chieán tranh treân moät taàm möùc vó ñaïi.

-  Giaûi tröø vuõ khí beân ngoaøi chöa ñuû, phaûi giaûi tröø vuõ khí trong noäi taâm. Lieân Hieäp Quoác ñaõ thaát baïi trong caùc tieán trình giaûi tröø vuõ khí trong bao nhieâu naêm laø vì thieáu vieäc chuyeån hoùa noäi taâm, nhaát laø trong caù nhaân caùc laõnh tuï.

-  Phaûi coù hoøa bình khoâng nhöõng giöõa con ngöôøi vôùi nhau maø coøn vôùi moâi tröôøng mình ñang soáng. ÔÛ Buthan, caâu caù vaø saên baén ñeàu bò luaát leä quoác gia ngaên caám. Ñaây cuõng laø moät ví duï cuï theå raèng moät lyù töôûng Phaät Giaùo ñaõ coù theå ñöôïc aùp duïng treân bình dieân moät quoác gia ñeå ñaït ñeán hoøa bình vôùi moâi tröôøng soáng.

Ñoù laø nhöõng phöông phaùp thöc teá maø ñaïo Phaät ñang coáng hieân cho nhaân loaïi trong tieán trình ñaït deán hoøa bình theá giôùi. Dó nhieân laø cuøng vôùi trieát gia Jean Francois Revel vaø ña soá chuùng ta seõ keâu leân tuy raát hay nhöng neáu phaûi caûi taïo töøng caù nhaân thì bieát ñeán bao giôø môùi coù hoøa bình toaøn dieän. Duø coù bi quan, nhöng khoâng coù ñöôøng naøo khaùc hôn, vì nhaân loaïi, trong lòch söû, ñaõ coù nhieàu coá gaéng treân bình dieän quoác teá ñeå aùp ñaët hoøa bình baèng caùc hình thöùc khaùc nhau, nhöng ñeàu thaát baïi, vì taát caû chæ laø thöù hoøa bình ñöôïc aùp ñaët töø beân ngoaøi. Phaûi baét ñaàu töø hoøa bình trong noäi taâm moãi caù nhaân, ñeán hoøa bình trong moãi gia ñình, laøng xoùm vaø cuoái cuøng laø hoøa bình trong moãi quoác gia vaø quoác teá. Moãi caù nhaân soáng nhö theá seõ töï nhieân toûa saùng moät thöù "hieàn hoøa Phaät giaùo" (Buddhist gentleness, nhö Andre Migot ñaõ noùi ñeán) maø moïi ngöôøi chung quang ñeàu hít thôû ñöôïc. Phaûi laøm cho ñöôïc nhö theá, duø cho con ñöôøng chuyeån hoùa taâm linh phaûi traûi qua moät chaëng ñöôøng coøn daøi, raát daøi.

***

Muoán ñoïc toaøn boä cuoäc ñoái thoaïi khaù lyù thuù naøy, xin quí vò tìm mua cuoán "The Monk and The Philosopher" do nhaø xuaát baûn Shocken Books Inc. New York,1999

Taâm Hieàn TTC