Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ]
Ai laø ngöôøi khoâng noùi laùo...?
Taâm Phaùt Nguyeãn Quang LaïcNgaøy hoâm aáy laø moät ngaøy ñaày naéng, raát laïnh, nhöng vì ñoù laø ngaøy ñaàu tieân cuûa naêm môùi, neân töï nhieân loøng caûm thaáy aám aùp, ñaày traøn höùng thuù. Döôøng nhö nhöõng tia naéng hôi vaøng vaøng cuûa muøa ñoâng ñaõ baét ñaàu ngaám ngaàm thoâi thuùc, giuïc giaõ böôùc rong chôi, roän raøng cuûa nhöõng ngaøy phoá phöôøng hoäi heø teát nhaát.
ÔÛ queâ toâi, vaøo khoaûng ñaàu thaùng chaïp ta, naéng chieàu trôû neân raát vaøng. Moät maøu vaøng ñaëc bieät cuûa trôøi ñaát, maø moãi chieàu ñi ngang qua ñöôøng Ngang hay cöûa Ngoï moân, toâi cöù töôûng nhö mình ñang thaáy laïi y nguyeân maøu naéng cuûa nhöõng ngaøy thaùng cuoái naêm naêm ngoaùi, naêm xöa, haøng chuïc naêm xöa cuõ. Nhöõng tia naéng vaøng vaøng cheânh cheách chieáu thaúng tôùi taän ñaùy loøng, nghe buoàn buoàn nheø nheï. Möa ít daàn ñi vaø daân chuùng theo nhau queùt voâi laïi caùc vaùch töôøng nhaø. Coù leõ ngöôøi ta coù ñoàng moät caûm quan maøu saéc, neân phaàn ñoâng caùc caên nhaø ñeàu ñöôïc sôn queùt laïi baèng nöôùc voâi vaøng, tuy thaät khoâng gioáng nhau laém. Theá laø töï nhieân nghó tôùi teát.
Luùc nhoû, nghó tôùi teát laø vui thích laém, vui moät caùch khoâng bieát vì ñaâu, vui ñeán noân nao boàn choàn. Cho tôùuøi khi coù vôï coù con cuõng coøn thaáy noâ nöùc, nhöng coù phaàn khaùc hôn, hôi lo hôn moät chuùt. Ngaãm kyõ, trong thôøi gian aáy, ngöôøi ta chính yeáu coá lo tích luõy ñoà aên thöùc uoáng ñeå maø aên chôi trong ba ngaøy nghæ. Cuõng coù ngöôøi noùi theo caùch khaùc, cao sieâu hôn, nhöng xem ra thì cuõng döôøng nhö theá. Nhöng tôùi baây giôø, ôû tuoåi naày vôùi toâi, nhöõng thuù vui teát nhaát e raèng ñaõ khaùc tröôùc raát nhieàu.
Khoâng bieát ngöôøi mình ôû ñaây nghó nhö theá naøo, bôûi thaät ra chaúng maáy ai laïi maát coâng ñi hoûi maáy caâu vôù vaån ñeán nhö vaäy. Coù theå vì hoaøn caûnh sinh soáng hoaëc do tuoåi taùc, ngöôøi ta khoâng thaáy baän taâm nhieàu veà nhöõng chuyeän mua saém cho laém. Nhöng beân caïnh ñoù, noãi nieàm saâu kín veà söï leõ loi cuûa mình trong moät quoác gia xa laï, ñaõ loâi keùo ngöôøi Vieät mình tuï hoïp laïi vôùi nhau, nhö kieåu hoïp chôï teát chaúng haïn ñeå vui xuaân hay ñeå khuaây khoaû noãi nhôù queâ nhaø. Chaéc cuõng nhö theá neân toâi cuõng tìm ñeán chuøa, moät nôi coøn coù nhöõng ngöôøi daân mình thöôøng lui tôùi nhaát trong suoát nhöõng ngaøy ñaàu naêm, hy voïng gaëp baïn beø thaân quen hay chí ít cuõng ñeå ñöôïc nghe, ñeå ñöôïc thaáy ngöôøi Vieät cuûa chuùng ta noùi cöôøi, voâ ra.
Hoâm teát aáy toâi ôû laïi chuøa nguyeân moät ngaøy vaø thaät vui möøng xieát bao khi ñöôïc gaëp maáy ngöôøi baïn cuõ cuøng vôùi vôï hay choàng hoï ñi leã Phaät. Chuùng toâi quaây quaàaân quanh moät chieác baøn daøi ñöôïc traûi taám khaên nhöïa coù hình in saëc sôõ, treân ñoù baøy moät boä ñoà traø, moät khay möùt caùc loaïi. Nhaø khaùch cuûa chuøa ñôn sô giaûn dò, khung caûnh thaät khoâng khaùc chi maáy vôùi moät caên nhaø daân daõ beân queâ nhaø.
Chuùng toâi roùt traø ra cheùn vaø caâu chuyeän noå leân raâm ran. Boãng nhieân moät chò baïn noùi: "Uoång hí, khoâng coù hoät döa hí!" . "Quaû thaät nhö vaäy. Hoät döa chæ coù moät ít, vaø ñaõ bò caùc vò tôùi tröôùc cuùp heát roài". Toâi thaûn nhieân traû lôøi, nhöng trong loøng laïi caûm nhaän moät ñieàu khaùc. Ngaøy teát, coù traø, coù möùt, coù thì giôø raûnh roãi, coù baïn beø ñeå noùi chuyeän maø laïi thieáu hoäït döa thì thieät laø uoång quaù!.
Khoâng phaûi vì naêng ñi chuøa roài cöù chuyeän gì cuõng noùi buoâng xaû, coù hoät döa thì cuùp, heát thì thoâi khoâng baùm nhôù. Phong tuïc thì vaãn luoân luoân laø phong tuïc. Nhöng thaät khoù cho moät soá ngöôøi khoâng deã nguoâi queân nhöõng ñieàu gì ñoù aâm æ trong loøng. Chæ caàn moät caûnh töông hôïp cuõng coù theå laøm cho taâm tö hoï trôû veà quaù khöù, hoaøi nieäm veà moät khung trôøi pha laãn chuùt boùng daùng haïnh phuùc hay da dieát noãi buoàn khoù toû baøy, san seû. Loøng ngöôøi roõ thaät cuõng laém ñieàu vöôùng maéc, roái raém.
Tröôùc ñaây raát laâu beân queâ nhaø, cuõng vaøo nhöõng ngaøy ñaàu naêm, sau khi tuïng xong thôøi kinh toái, toâi cuøng vôùi gia ñình vaø maáy ngöôøi baø con ôû queâ leân chôi, chieám moãi ngöôøi moät choã nôi boä xa-loâng ñeå noùi chuyeän gaãu vaø cuøng nhau cuùp hoät döa. Caùc con coøn nhoû cuûa chuùng toâi ñöùng beân caïnh chôø ñôïi nhöõng hoät döa ñaõ ñöôïc cuùp raát kheùo töø maáy chieác raêng raát toát cuûa meï chuùng. Ngöôøi chò baø con vöøa cuùp xong moät hoät vuït thaéc maéc raèng, ngöôøi Taøu laøm theá naøo coù ñöôïc nhieàu hoät döa ñeå saûn xuaát haøng loaït baùnh trung thu. Chò hoûi chuùng toâi vì chò nghó raèng gia ñình chuùng toâi voán ñaõ töøng laøm baùnh aáy. Toâi noùi ñuøa raèng, Hoï thueâ nhöõng ngöôøi coù coâng phu cao cöôøng nhö cao thuû kieám hieäp vaäy, laøm giuøm. Caùc cao thuû cho moät naém hoät döa vaøo mieäng, nhai ngoàm ngoaøm moät laùt roài phun ra, haït ñi ñöôøng haït, voû ñi ñöôøng voû, chæ vieäc gom laïi. "Noùi chi gôùm!", chò aáy pheâ bình, maëc daàu vaãn bieát toâi noùi ñuøa. Nhöng maáy chaùu nhoû raát laáy laøm laï vì chuyeän toâi vöøa keå. Toâi boãng thaáy aùy naùy vôùi chuùng, neân phaûi giaûi thích cho chuùng bieát lôøi noùi aáy chæ laø ñuøa chôi, taàm baäy taàm baï, chöù khoâng thieät. Toâi ñaõ giaûi thích nhieàu laàn vaø coá xí xoaù daáu veát laàm lôõ baèng caùch cuùp cho moãi chaùu vaøi hoät.
Luùc ñoù toâi töï nghó mình vöøa môùi tuïng kinh xong chöa bao laâu laø ñaõ phaïm giôùi. Tuy nhieân toâi khoâng nghó nhieàu veà nguõ giôùi, trong ñoù coù giôùi 'khoâng ñöôïc noùi doái', bôûi vì toâi tuïng kinh ñeå töôûng nieäm tôùi, caàu nguyeän cho ba toâi, cuøng oâng baø noäi ngoaïi xa gaàn ñaõ quaù vaõng; nhö moät caùch con chaùu noùi chuyeän vôùi toå tieân ñeå höông hoàn cuûa caùc ngaøi khoûi buoàn vì khoâng ai noùi chuyeän vôùi. Toâi khoâng baøn luaän veà giaùo lyù, nhöng thaâm taâm mong muoán caùc con chuùng toâi giöõ ñöôïc loøng trong traéng, thaønh thaät, khoâng gian doái neân toâi phaûi laøm göông töï nhaän mình sai. Toâi nghó ñoù laø noãi öu tö tieâu bieåu chung cho taát caû caùc baäc cha meï, sôï raèng con caùi mình hö, khoâng daïy doã ñöôïc. Caùi taùnh xaáu deã taäp taønh nhaát ai ai cuõng thaáy roõ raøng laø noùi laùo, nhaát laø ñoái vôùi treû em.
Thuôû xöa, Ñöùc Theá Toân ñaõ töøng daïy doã ngaøi La Haàu La nhö vaày:"Naøy Rahula, ñoái vôùi ai bieát maø noùi laùo, khoâng coù taøm quyù, thôøi Ta noùi raèng ngöôøi aáy khoâng coù vieäc aùc gì maø khoâng laøm. Do vaäy, naøy Rahula, 'Ta quyeát khoâng noùi laùo, daàu noùi ñeå maø chôi'. Naøy Rahula, con phaûi hoïc taäp nhö vaäy". (kinh Ambalatthikaø Raøhulovaøda).
Nhìn chung laø theá, vaø ngöôøi ta ñaõ saûn xuaát ra moät heä thoáng giaùo duïc daønh cho thieáu nhi. Ngöôøi ta noùi raèng treû con nhö tôø giaáy traéng, raát deã hoen oá vì nhöõng xaáu xa cuûa cuoäc ñôøi. Ngöôøi ta noùi treû con nhö theå caønh caây, khoâng chòu uoán luùc coøn non thì khi caønh ñaõ giaø laøm sao maø naén ñöôïc. Toùm laïi treû con laø lôùp ngöôøi maø ngöôøi ta mong öôùc chuùng theå hieän vaøo mai sau caùc lyù töôûng ngöôøi ta mong ñôïi. Nhieàu ngöôøi trong chuùng ta tin nhö vaäy vaø ñaët nieàm tin vaøo heä thoáng giaùo duïc trong coïng ñoàng, xaõ hoäi. Treû em phaûi ñöôïc daïy doã cho neân ngöôøi toát mai sau laø phaùn quyeát maïnh nhaát, roõ raøng nhaát.
Rieâng vôùi baûn thaân ngöôøi lôùn thì thoâi khoâng caàn quan taâm tôùi. Ñaõ laø ngöôøi lôùn laø coù ñuû trí khoân, coù ñuû khaû naêng, thöøa söùc phaân bieät thieän aùc, xaáu toát, laøm laønh laùnh döõ v.v... neân ngöôøi lôùn chaúng caàn chi phaûi giaùo duïc uoán naén, töï tu töï söûa. Ngöôøi lôùn laïi laø ngöôøi ñaõ kieán taïo neân, ñang naém xaõ hoäi, theá giôùi cho neân ngöôøi lôùn töï cho mình muoán laøm gì thì laøm, ít nhaát laø giôùi haïn trong nhöõng ñieàu goïi laø khoâng vi phaïm phaùp luaät. Coù ngöôøi cho raèng, noùi nhö vaäy laø coù yù mæa mai, cheâ bai ngöôøi lôùn, chöù thaät ra ngöôøi lôùn thì cuõng coù ñuû haïng ngöôøi toát xaáu. Nhöng suy gaãm laïi, moät khi noùi treû con nhö tôø giaáy traéng deã hoen oá bôûi cuoäc ñôøi, thì theá gian naøy ñaõ maëc nhieân thöøa nhaän ngöôøi lôùn coù nhieàu haïng ngöôøi ñaày hö ñoán, gian doái, laùo löôøng roài.
Dó nhieân ngöôøi toát thì haún laø quyù hoaù, nhöng ngöôøi xaáu thì bôûi vì ñaâu, taïi sao ?.
Ñoái vôùi treû con, ngöôøi ta thaáy raèng treû noùi doái thöôøng khoâng do töï phaùt maø do keát quaû cuûa moät ñoøi hoûi naøo ñoù chöa ñöôïc ñaùp öùng hôïp lyù. Thí duï nhö treû thöôøng ñöôïc cha meï cho aên keïo, moùn treû raát thích, sau khi ñöôïc moät ñieåm toát taïi tröôøng. Caùc chaùu sôùm nhaän ra raèng chæ caàn noùi coù ñieåm toát laø coù keïo thöôûng neân söï noùi laùo trôû thaønh coù lôïi, ñoâi khi caàn thieát cho chuùng. Hoaëc giaû treû ñöa tay phaùt bieåu moät caâu khoâng ñaâu vaøo ñaâu vì chaúng qua chaùu thoaùng thaáy meï ñang ñöùng ôû beân ngoaøi. Coù ñöa tay leân phaùt bieåu thì veà nhaø seõ ñöôïc thöôûng. Hoaëc giaû treû chæ ñöôïc cha meï quan taâm beânh vöïc tôùi moät khi ñaõ noùi phoùng ñaïi, cöôøng ñieäu leân nhieàu laàn haønh ñoäng ñaøn aùp, aên hieáp cuûa anh chò ñoái vôùi mình. Nhöõng söï khoân lanh aáy coù coäi reã saâu xa phaùt trieån ngay töø thuôû coøn aüm ngöûa. Treû phaûi la khoùc lôùn, thaät lôùn môùi nhaän ñöôïc söï ñaùp öùng cuûa cha meï mình. ÔÛ tuoåi maãu giaùo, caù tính hình thaønh vaø phaùt trieån theo xu höôùng töï baûo veä, töï baûo toàn laáy mình. Nhö vaäy caùi goïi laø quyeàn lôïi vaät chaát tinh thaàn ñaõ coù taùc ñoäng raát sôùm treân con ngöôøi.
Ngöôøi ta noùi, con ngöôøi töø xa xöa cho ñeán ngaøy nay vaãn thöôøng hay noùi doái vaø ñoù laø moät bieåu loä yù thöùc baát thieän. Thaät cuõng khoù khaên cho moät ngöôøi ñaøn oâng ñaõ coù vôï, khi anh ta ñeo ñuoåi hay ñöôïc ñeo ñuoåi bôûi moät coâ gaùi khaùc, noùi thaät vôùi vôï mình laø mình coù boà. Quaù khoù. Tính toan cho thaät kyõ thì noùi laùo vaãn hôn, anh ta noùi raèng coâ gaùi aáy chæ laø em oâng baïn quen cuõ hay laø gì gì ñoù. Coù theå trong voâ thöùc anh vaãn nhaän raèng vôï anh hieän thôøi vaãn nhieàu öu theá hôn coâ gaùi. Vaø tuy coâ gaùi aáy treû trung, haáp daãn hôn nhöng anh ta vaãn nhaát möïc noùi doái raèng vôï anh ñeïp hôn, anh yeâu hôn... Ngöôøi vôï bieát ñöôïc chuyeän anh ta ngoaïi tình nhieàu khi chæ vì do chính anh ta lôõ lôøi. Nguyeân uyû vì anh thích coâ gaùi quaù neân nhaäp taâm, ñaâm ra noùi loä bí maät.
Cuõng khoâng laï gì khi haèng ngaøy ngöôøi ta ñöôïc nghe, nhìn, ñoïc nhöõng quaûng caùo thöông maõi phoâ tröông nhöõng ñaëc tính toát ñeïp cuûa saûn phaåm maø thaät söï chuùng khoâng ñuùng nhö theá. Ngöôøi baùn haøng ra giaù thaät thaùch ñeå ngöôøi mua laàm töôûng moùn haøng coù giaù trò cao hoaëc giaûm giaù goïi laø ñeå khuyeán maõi. Haàu nhö trong moïi dòch vuï, thieân haï duøng thieân phöông vaïn keá thöïc hieän cho baèng ñöôïc muïc tieâu cuûa mình. Vôùi nhöõng ngoân töø ñaùnh boùng ñieâu luyeän ñaày duïng yù, hoï laäp ñi laäp laïi voâ soá laàn ñeå höôùng daãn dö luaän, laøm cho quaàn chuùng tin chaéc veà nhöõng ñieàu hoï muoán. Nhieàu ngöôøi luùc ñaàu coù phaàn nghi hoaëc sau cuõng ñem loøng tin. Ñoù laø nhöõng gì ñöôïc noùi nhö laø ngheä thuaät tuyeân truyeàn. Vaø ngöôøi ta vaãn tieáp tuïc tung ra nhöõng lôøi doái traù maø khoâng sôï seät gì heát, bôûi vì 'loäng giaû thaønh chôn', noùi laùo rieát thì cuõng töôûng thaønh söï thaät, nghe rieát roài cuõng phaûi tin. Truyeän xöa keå raèng, meï thaày Taêng Saâm - moät hieàn nhaân - moät hoâm nghe ngöôøi keû chôï meùt "Taêng Saâm gieát ngöôøi!". (moät tin khoâng ñuùng söï thaät, moät söï truøng teân). Baø meï bieát tính tình hieàn laønh cuûa con chaúng khi naøo gieát ngöôøi neân boû ra ngoaøi tai, khoâng tin. Ngöôøi thöù hai ñeán meùt nhö theá, cuõng khoâng tin. Ñeán ngöôøi thöù ba thì baø sôï quaù ñoãi, beøn boû nhaø chaïy troán. (Coå Hoïc Tinh Hoa, OÂn Nhö Nguyeãn vaên Ngoïc).
Loäng giaû thaønh chôn quaû thaät laø ñaùng sôï bôûi vì ñaõ coù ngöôøi khai thaùc loaïi taâm lyù naøy ñeå thöïc hieän nhöõng möu ñoà nguy hieåm. Chieán tranh, kinh teá, chính trò, toân giaùo... ñeàu ñaõ söû duïng saùch löôïc höôùng daãn dö luaän quaàn chuùng naày moät caùch raát hieäu quaû. Moät soá daân chuùng thieáu thoâng tin kieåm chöùng raát tin töôûng vaøo nhöõng quaûuøng baù nhö theá. Nhöng döôùi caùi nhìn trung thöïc cuûa xaõ hoäi, ngöôøi ta keát toäi söï quaûng baù doái traù aáy laø voâ ñaïo ñöùc. Nhö vaäy, moät caùi nhìn duø cho raát theá tuïc cuõng khoâng thöøa nhaän noùi doái.
Noùi doái, noùi laùo hay noùi xí gaït döôùi caùi nhìn cuûa nhaø Phaät - dó nhieân ñöôïc giaûi nghóa khoâng gioáng nhö nhöõng giaûng giaûi töø caùc toân giaùo khaùc - ñöôïc xem nhö phaùt khôûi töø taâm baát thieän. Thieän hay aùc trong nhaø Phaät khoâng phaûi ñöôïc ñieàu haønh töø moät Ñaáng thieâng lieâng maø do chính ngay baûn thaân, töø caùi taâm baát thieän ñöôïc caáu thaønh bôûi caùc yeáu toá tham, saân, si. Y Ù thöùc "bieát maø noùi laùo, khoâng coù taøm quyù" töùc yù ñoà baát thieän duyeân khôûi, bieåu hieän ra beân ngoaøi baèng nhöõng lôøi noùi, haønh ñoäng baát thieän ñeán ñoä "khoâng coù vieäc aùc gì maø khoâng laøm". Y Ù thöùc bieát maø noùi laùo, noùi laùo khoâng bieát theïn mang moät naêng löïc taâm maïnh coù ñuû khaû naêng taïo nghieäp-khaåu nghieäp. Ñaõ laø nghieäp thì seõ ñöa ñeán quaû baùo - quaû thieän hay quaû baát thieän - moät ñònh luaät bình ñaúng. Ñöùc Theá Toân daïy raèng, "Khaåu nghieäp laø baát thieän, ñöa ñeán ñau khoå, ñem ñeán quaû baùo ñau khoå" cuõng nhö "Khaåu nghieäp laø thieän, ñöa ñeán an laïc, ñem ñeán quaû baùo an laïc". (kinh Ambalatthikaø Raøhulovaøda).
Theo kinh ñieån, noùi laùo (voïng ngöõ) laø moät ñaëc tính tieâu bieåu cuûa moät loaïi taâm baát thieän. Nhöõng taâm baát thieän khaùc lieân heä gaàn guõi vôùi noùi laùo laø noùi nhöõng lôøi theâu deät (yû ngöõ), noùi hai löôõi (löôõng thieät), noùi lôøi hung döõ (aùc khaåu). Phaûn ngöôïc vôùi noùi laùo laø khoâng noùi laùo, khoâng noùi doái, töùc laø khoâng noùi traùi vôùi söï thaät. Chuù giaûi khaùc theâm raèng, lôøi noùi ñuùng söï thaät khoâng xuaát phaùt vì tham saân si, khoâng noùi doái ñeå möu caàu lôïi danh cho mình, haïi ngöôøi, meâ hoaëc ngöôøi.
Khoâng taøm, khoâng quyù laø hai taâm sôû baát thieän. Ngöôøi khoâng coù taøm laø ngöôøi khoâng bieát töï hoå theïn, khoâng ngaïi laøm vieäc aùc. Ngöôøi khoâng coù quyù laø ngöôøi khoâng sôï haõi, khoâng bò caén röùt, khoâng ngaïi thöïc hieän nhöõng haønh vi baát thieän cuûa mình. Moät ngöôøi coù loøng taøm seõ nghó ñeán nhöõng caùi gì ñöôïc goïi nhö laø giaù trò tinh thaàn cuûa baûn thaân, gia ñình, xaõ hoäi, toå quoác mình, töï theïn vôùi loøng maø khoâng laøm vieäc baát thieän. Ngöôøi coù loøng quyù seõ nghó ñeán maø sôï haõi söï toån haïi, haäu quaû cuûa haønh ñoäng baát thieän cuûa mình, sôï haõi xaõ hoäi cheâ cöôøi, pheâ phaùn. Taøm quyù soùng ñoâi cuøng ñi chung vôùi nhau, moät beân trong, moät beân ngoaøi, neân ngöôøi ta moät khi bieát taøm quyù thì khoâng daùm laø vieäc baát thieän. Ñaây laø nhöõng yeáu toá höôùng thöôïng laøm cho caù nhaân an laïc, cuõng ñeå xaây döïng neân moät theá giôùi vaên minh, tieán boä.
Ñöùc Theá Toân noùi:
-"Naøy Rahula, khi con muoán laøm moät khaåu nghieäp gì, haõy phaûn tænh khaåu nghieäp aáy nhö sau: Khaåu nghieäp naøy cuûa ta coù theå ñöa ñeán töï haïi, coù theå ñöa ñeán haïi ngöôøi, coù theå ñöa ñeán haïi caû hai, khaåu nghieäp naøy laø baát thieän, ñöa ñeán ñau khoå, ñem ñeán quaû baùo ñau khoå...". (sñd).
Haïi, thì ai ai cuõng bieát roõ roài. Caùi haïi chæ thaúng ñeán nhöõng gì laøm cho ngöôøi thoï nhaän ñau ñôùn, khoå naõo tröïc tieáp veà caû hai phöông dieän vaät chaát tinh thaàn. Lieân heä xa hôn laø nhöõng thieät haïi, phöông haïi giaùn tieáp, khoâng gaây toån haïi ngay töùc khaéc, coù möùc ñoä naøo ñoù. Moät söï kieän gaây nhieàu aûnh höôûng, gaàn thì toån haïi ngay, xa thì caùc keát luaän veà toån haïi nhieàu khi coøn tranh caõi. Haïi nhö theá mang nhöõng yù nghóa tuyø thuoäc ngöôøi nhìn, caùch nhìn, caùi ñöôïc nhìn, thôøi gian nôi choán...
Nhö theá neáu coù nhöõng lôøi chuù giaûi khoâng theo saùt, ñuùng nhö Ñöùc Theá Toân ñaõ noùi, thì cuõng neân xem ñoù nhö moät lôøi giaûi thích xuyeân taïc hoaëc uoán naén, hoaëc noùi doái ñeå phuø hôïp vôùi tham voïng, taø kieán, tö yù maø ngöôøi Phaät töû phaûi caàn caûnh giaùc. Thí duï, noùi caùi taâm trong nhaø Phaät cuõng gioáng nhö linh hoàn trong caùc nieàm tin toân giaùo khaùc; caùi moät trong nhaø Phaät cuõng gioáng nhö Ñaïi Ngaõ, nhö ñaïo trong Laõo hoïc; noùi Ñöùc Phaät nhö Thieân Chuùa, nhö Chuùa ngoâi hai (Chuùa con)... Caùc yù nieäm veà linh hoàn, Ñaïi Ngaõ...noùi treân coù yù nghóa, giaù trò rieâng, roõ raøng trong phaïm truø hoïc thuyeát cuûa chuùng, khoâng coù theå toùm ñoàng vôùi nhau ñöôïc. Trong thaâm saâu, nhöõng lôøi giaûi thích sai traät treân, ñeàu coù yù ñoà, aâm möu thaâm hieåm rieâng. Chaúng haïn, noùi tha thöù bao dung vì muoán bao che toäi aùc, duïc voïng v.v... Ñieàu naày xuaát phaùt do söï yeáu keùm, do baûn thaân ngöôøi lyù giaûi ñang coøn öa muoán thuù nguõ duïc, coøn taø kieán; hoaëc thuû lôïi vì töø ñoù coù theå thu huùt, sai khieán nhöõng tín ñoà caû tin; hoaëc muoán laøm suy yeáu, phaù hoaïi Phaät giaùo vì nhieàu lyù do. Sau khi Ñöùc Theá Toân dieät ñoä, chö Toå nhìn thaáy söï nguy hieåm aáy ñaõ ñöa ra lôøi caûnh giaùc. Nay ngöôøi Phaät töû cuõng coù theå hieåu caâu noùi 'phaù taø hieån chaùnh' vôùi yù nghóa raát roõ raøng.
Moät lôøi noùi coù theå cho thaáy ngöôøi phaùt ngoân nhö traøo soâi trong ñau khoå, giaän döõ, haän thuø. Moät lôøi noùi cuõng mang ñeán cho ngöôøi nghe ñau khoå nhö saàu thöông, tan naùt coõi loøng, sôï haõi. Lôøi noùi nhö theá höùa heïn seõ daãn ñeán söï coâng xuùc nhaân phaåm, nhöõng haønh ñoäng xaâm phaïm thaân theå, gaây toån haïi, cheát choùc. Roõ raøng laø vöøa haïi mình vöøa haïi ngöôøi, haïi caû hai, ñoù chính laø ñieàu Ñöùc Theá Toân nhaán maïnh, khuyeân raên.
Coù moät chuù giaûi ghi raèng, noùi laùo ñeå cöùu maïng cho moät con vaät hay cho moät ngöôøi vì töø bi, thì khoâng phaïm (giôùi) vaø thöôøng ñöôïc daãn theo moät thí duï ñeå minh hoïa: Moät ngöôøi noùi laùo vôùi moät ngöôøi thôï saên baèng caùch chæ sai ñöôøng troán chaïy cuûa moät con thuù, xem haønh ñoäng ñoù laø cöùu khoå töø bi.
Taïi choã naày coù theå tham khaûo theâm nhöõng caùi nhìn theo nhieàu chieàu höôùng khaùc bieät. Cöùu maïng cho con thuù ñuùng laø ban raûi loøng töø bi. Nhöng töø bi chæ thaät söï toaøn bích khi ngöôøi noùi laùo vì taâm töø kia giaûi thích cho ngöôøi thôï saên hieåu lyù do. Noù cuõng cuï theå nhö mang ñeán ngay cho ngöôøi thôï saên moät böõa côm ñeå anh ta soáng vaø sau ñoù mang moät phöông tieän sinh nhai (hay höôùng daãn cho anh ta moät ngheà) thieän laønh hôn ñeå thay theá ngheà saên baén thuù. Coù phaûi laø ngöôøi ta cuõng caàn neân soi xeùt tôùi hoaøn caûnh cuûa ngöôøi thôï saên, bieát ñaâu anh ta coù cha meï giaø beänh, vôï yeáu con thô daïi ñaày ñaøn ..., vieäc saên baét nhö theá thaät caáp thieát. Cuõng coù khi ngöôøi thôï saên ñem loøng thuø oaùn tìm caùch traû thuø haønh ñoäng ngaên trôû aáy vì anh ta chaúng hieåu nguyeân côù gì ngöôøi kia laïi gaït anh. Lôøi giaûi thích taïi sao khoâng neân gaây toån haïi thaät cuõng raát caàn thieát nhö vieäc ngaên caûn haønh vi baïo löïc. Töø bi nhö theá, chaéc laø ñaày söùc thuyeát phuïc hôn, cho caû veà sau. Töø bi nhö theá, seõ giuùp cho con ngöôøi töï giaûi phoùng mình ra khoûi nhöõng kieàm toûa baïo löïc cuûa chính mình. Cuõng khoâng neân lyù giaûi moät haønh vi moät caùch ñôn thuaàn. Haønh vi phaùt khôûi töø nhieàu nguyeân nhaân, cuõng phaûi ñöôïc soi xeùt töø nhieàu phía, tröôùc khi ñöa ra keát luaän sau cuøng. Theo toâi, noùi doái vaãn laø noùi doái, duø raèng töø bi ñaõ mang ñeán cho ngöôøi gieo moät quaû baùo thieän laønh. Caû hai haäu quaû (thieän / toån haïi, phöông haïi tôùi) döôùi caùi nhìn so löôøng phaân bieät, ngöôøi ta thöôøng khi ñi ñeán moät keát luaän nghieâng veà moät phía. Thöïc traïng xaõ hoäi vaãn ñang dung döôõng raát nhieàu teäï gieát haïi. Phaûi chaêng, trong theá giôùi phaøm phu, moïi ñieàu neân ñöôïc xem nhö chæ laø töông ñoái?.
Ngöôïc laïi, neáu moïi söï ñeàu ñöôïc thöïc haønh moät caùch nghieâm khaéc, caàu toaøn thì moät caâu hoûi giaû duï khaùc, Ngöôøi ta phaûi noùi naêng haønh ñoäng nhö theá naøo khi phaûi tham gia vaøo coâng cuoäc phuïc quoác, caùch maïng... lôøi noùi khoâng trung thöïc ñöôïc soi xeùt nhö theá naøo; hoaëc ngöôøi ta ñang bò keït ôû giöõa hai phe nhoùm tranh chaáp, nôi maø daân chuùng raát deã bò lôïi duïng, cheát oan...
Trong ñôøi soáng, noùi doái bieåu hieän döôùi nhieàu hình thöùc. ÔÛ ñaây noùi laùo ñöôïc baøn roäng ra, chaúng haïn: Thaáy raønh raønh maø noùi chaúng thaáy, khoâng thaáy noùi ñaõuø coù thaáy. Nghe moàn moät laïi noùi chaúng nghe, khoâng nghe noùi ñaõ coù nghe. Bieát tong toûng ñi noùi chaúng bieát, khoâng bieát noùi ñaõ coù bieát. Bieát vieäc theá naày noùi ra theá khaùc, traùi noùi thaønh phaûi, phaûi noùi thaønh traùi, kieåu laøm chöùng doái theo ñôn ñaët haøng. Khai trieån ra nöõa thì naøo laø noùi caøm raøm, noùi haønh toûi, noùi ba xaïo, noùi xaáu leùn sau löng, noùi trôù, noùi loän lôõ lôøi, giaû boä noùi loän (giaû say...) ñeå chöûi xeùo... Hôn theá nöõa, Ñöùc Theá Toân coøn raên 'khoâng noùi laùo, daàu noùi ñeå maø chôi', thì nhöõng ai thích noùi giôõn ñuøa cuõng neân löu yù.
Coù ngöôøi cho raèng vì thieáu giaùo duïc, thieáu hoïc thöùc, ngheøo khoå cho neân môùi baäy baï theá. Nhöng thöû hoûuøi xöa nay ngöôøi ta thöôøng noùi ngöôøi nhaø queâ chôn chaát, thaønh thaät thì vì leõ gì. Moät neàn giaùo duïc hieän ñaïi khoâng ñaû ñoäng gì ñeán tham saân si. Nhieàu ngöôøi hoïc thöùc cao toät, ñöôïc giaùo duïc toát, coù gia theá vaãn raát laø noùi laùo. Cuoäc soáng ñang ñuoåi theo lôïi döôõng, vaät chaát, danh voïng maø thieáu noùi laùo noùi löôøng, thieáu möu meïo thì laøm sao maø giaøu. Khoâng phaûi xaõ hoäi khoâng bieát, nhöng xaõ hoäi laøm lô cho qua. Ñeán noåi coù ngöôøi noùi, dieät chuùng (nhöõng ngöôøi baát löông aáy) thì laáy ai maø laøm vieäc thay. Hoaëc coù ngöôøi ñöùng leân toá caùo moät keû xaáu töøng haõm haïi mình ñeán thaân taøn ma daïi, roài laïi noùi leân lôøi tha thöù thì thöû hoûi moät xaõ hoäi toân troïng coâng lyù deã gì tha toäi keû xaáu kia, keû ñaõ ñöôïc ngöôøi toá caùo tha thöù. Nhö vaäy coù khaùc chi möôïn lôøi nhaân nghóa ñeå phuïc thuø, moät lôøi giaû doái, moät loaïi toá khoå traù hình. Cuõng laø oan oan töông baùo. Kinh noùi laø ñaûo ñieân vaäy.
Trong nhaø Phaät quan nieäm, phaùt bieåu nhöõng suy nghó sai laàm veà theá giôùi laø taø kieán. Kinh A Haøm coù ghi laïi lôøi daïy cuûa Ñöùc Theá Toân veà 62 taø kieán trong thôøi Ngaøi coøn taïi theá. Taø kieán laø moät taâm sôû baát thieän, thieáu trí tueä, thieáu suy tö, coù baø con hoï haøng vôùi voâ minh - si, u meâ aùm chöôùng. Kinh cuõng noùi, nhieàu baát giaùc thì che môø tueä giaùc. Hieän nay ngöôøi ta cuõng thaáy coù raát nhieàu taø thuyeát môùi noåi leân. Nhöõng taø thuyeát ñöôïc goïi nhö vaäy vì ñaõ daïy doã tín ñoà nhöõng ñieàu sai traùi, khoâng coù giaù trò phoå quaùt. Baùo chí ngaøy nay thieáu gì nhöõng thoâng tin noùi roõ leân chuyeän aáy. Caùc taø thuyeát ñaõ mang ñeán cho ngöôøi ta cheát choùc, ñau khoå vaø cho ngay chính baûn thaân keû mang nieàm tin aáy. Tuyeân thuyeát cuõng nhö tin theo moät phaùt ngoân (nieàm tin) cho duø coù raát nhieàu ngöôøi ñang theo ñi nöõa maø khoâng coù trí tueä, khoâng quaùn xeùt, khoâng tham khaûo töø caùc baäc coù trí ñeå bieát chaéc ñoù khoâng phaûi laø taø thuyeát thì nghieäp baùo baát thieän chaéc chaén seõ ñeán.
Ñöùc Theá Toân trong nhöõng ngaøy cuoái cuøng tröôùc khi thò tòch ñaõ daïy raèng:
"Naøy caùc Tyû kheo, coù theå coù Tyû kheo noùi: 'Taïi truù xöù kia, coù moät vò Thöôïng toïa, vò naøy laø baäc ña vaên, gìn giöõ truyeàn thoáng, trì phaùp, trì luaät, trì phaùp yeáu. Toâi töï thaân nghe töø Thöôïng toïa, töï thaân laõnh thoï; nhö vaäy laø Phaùp, nhö vaäy laø Luaät, nhö vaäy laø lôøi daïy cuûa vò Ñaïo Sö'.
Naøy caùc Tyû kheo, caùc Ngöôi khoâng neân taùn thaùn, khoâng neân huûy baùng lôøi noùi cuûa Tyû kheo aáy. Khoâng taùn thaùn, khoâng huûy baùng, moãi moãi chöõ, moãi moãi caâu, caàn phaûi ñöôïc hoïc hoûi kyõ löôõng vaø ñem so saùnh vôùi Kinh, ñoái chieáu vôùi Luaät. Khi ñem so saùnh vôùi Kinh, ñoái chieáu vôùi Luaät, vaø neáu chuùng khoâng phuø hôïp vôùi Kinh,khoâng töông öùng vôùi Luaät, thôøi caùc ngöôi coù theå keát luaän 'Chaéc chaén nhöõng lôøi naøy khoâng phaûi laø lôøi cuûa Theá Toân, vaø Tyû kheo aáy ñaõ thoï giaùo sai laàm'. Vaø naøy caùc Tyû kheo, caùc ngöôi haõy töø boû chuùng.
Khi ñem so saùnh vôùi Kinh, ñem ñoái chieáu vôùi Luaät, vaø neáu chuùng phuø hôïp vôùi Kinh, töông öùng vôùi Luaät, thôøi caùc ngöôi coù theå keát luaän 'Chaéc chaén nhöõng lôøi aáy phaûi laø lôøi daïy cuûa Theá Toân vaø Tyû kheo aáy ñaõ thoï giaùo chôn chaùnh'. Naøy caùc Tyû kheo, nhö vaäy laø Ñaïi giaùo phaùp thöù tö, caùc ngöôi haõy thoï trì".(Kinh Ñaïi Baùt Nieát Baøn, tuïng phaåm IV, 8-11. Baûn dòch cuûa HT. Thích Minh Chaâu).
Vaäy thì, giaûi thích nhöõng lôøi daïy cuûa Ñöùc Theá Toân, nhaát laø nhöõng lôøi daïy mang yù nghóa thaâm saâu, khoâng qua laêng kính boä phaùi, laäp tröôøng caù nhaân, maø laïi trung thöïc khoâng phaûi laø coâng vieäc deã daøng, ai ai cuõng laøm ñöôïc. Tuy theá, ngöôøi Phaät töû taïi gia vaãn coù theå noùi leân nhöõng giaùo phaùp caên baûn baäc sô thieän nhö tam quy nguõ giôùi, kính hieáu, thuaän thaûo, loøng thöông yeâu giuùp ñôõ...vôùi ngöôøi chung quanh. Moät soá Phaät töû chæ muoán giaûi thích lôøi Phaät daïy qua toâng phaùi mình, daãn ñeán chuyeän cheâ bai ñaû kích toâng phaùi khaùc. Moät soá hoïc giaû vaø nhöõng ngöôøi ngoaïi ñaïo giaûi thích kinh Phaät theo taø kieán vaø duïc voïng cuûa hoï, cuûa toân giaùo hoï ñang theo thaät söï ñaõ xuyeân taïc, uoán naén, boùp meùo lôøi daïy cuûa Ñöùc Theá Toân. Hoï ñang thöïc hieän nhöõng muïc tieâu ñen toái nhö ñeå boâi nhoï hoaëc möu ñoà chieâu duï nhöõng Phaät töû caû tin, nhöõng Phaät töû khoâng hieåu bieát nhieàu veà ñaïo Phaät. Ñaây laø nhöõng söï kieän ñaõ ñang xaûy ra.
Neáu ngöôøi tin Phaät chòu khoù tìm hoïc giaùo lyù cuûa Ñöùc Thích Ca moät caùch coù heä thoáng vaø nghieâm tuùc, chaéc chaén seõ phaùt sinh ñöôïc nieàm tin vöõng chaõi, töï tìm thaáy haïnh phuùc an laïc chaân thaät; khoâng nhöõng khoâng bò quaáy nhieãu bôûi nhöõng lôøi xuyeân taïc maø coøn coù theå giuùp ngöôøi chung quanh hieåu thaáu maø tìm ñöôïc nieàm an vui chaân thaät nöõa.
Ngöôøi Phaät töû thaáy hieåu ngay lôøi daïy bao dung cuûa nhaø Phaät khoâng phaûi chæ laø moät lôøi khuyeân suoân tieâu cöïc, nhö kieåu coù vaøi vò cha meï khuyeân con caùi ñieàu thieän laønh maø con coù theo hay khoâng thì tuyø chuùng. Coù phaûi cha meï neân kieân trì taän löïc hôn chaêng?. Ngöôøi khoâng hieåu, khoâng coù caên baûn giaùo lyù thì deã chao ñaûo neân thöôøng thích möôïn lôøi chöõ bao dung, voâ ngaïi töï taïi, buoâng, khoâng chaáp ... ñeå traùnh neù. Nay giaû thöû, bieát con dao laø nguy hieåm thì nhaát ñònh khoâng cho con chôi dao. Hoaëc noùi cho bieát nhöõng haäu quaû nguy hieåm cuûa xì ke ma tuùy, lôïi ích cuûa söï khoâng vöôùng huùt xaùch chích choaùt, thì ñoù laø thaùi ñoä khoân ngoan ñaày trí tueä. Nhöng noùi raèng, coù nghe hay khoâng laø tuøy, hoaëc neáu muoán cöù duøng, lôùn roài töï do, thì quaû laø khoâng coù loøng thöông yeâu chi heát. Lôõ ñaõ nghieän roài thì cuõng phaûi tìm caùch cai, chöõa trò. Giaûng giaûi cho con chaùu hieåu ñaïo Phaät laø moät thaùi ñoä ñaày trí tueä, nhöng khuyeân con chaùu gìn giöõ ñaïo Phaät cuõng ñuùng laø thaùi ñoä ñaày töø bi. Söï thaønh taâm khoâng phaûi chæ daønh rieâng ñeå toân thôø thaùnh nhaân, coù töø bi-trí tueä maø coù thaønh taâm thì vieäc chuyeån hoaù ngöôøi chung quanh deã ñem ñeán keát quaû.
Ñaïo Phaät tuyeân döông töø bi-trí tueä. Giaùo lyù nhaø Phaät noùi tôùi loøng bao dung, khoâng noùi tôùi baïo löïc, khoâng bao giôø khuyeân daïy Phaät töû söû duïng baïo löïc ñeå truyeàn ñaïo hay ñeå baûo veä ñaïo. Trong suoát chieàu daøi lòch söû phaùt trieån cuûa mình, vôùi giaùo lyù aáy, ñaïo Phaät khoâng bao giôø aùp ñaët ai, khoâng bao giôø khuûng boá ai, khoâng bao giôø laøm ñoå maùu ai, khoâng bao giôø phaùt ñoäng cuoäc thaùnh chieán. Vì theá, xuyeân qua caùc hoaït ñoäng treân theá giôùi, ngöôøi ta nhaän ra raèng nhaân loaïi ngaøy nay ñang höôùng veà ñaïo Phaät vôùi taám loøng kính ngöôõng.
Nhöng moïi ngöôøi vaãn coøn thaáy hieän dieän ñaày raãy nhöõng nhoùm ngöôøi gieo ñau khoå cho nhau baèng khuûng boá, baèng chieán tranh. Hoï ñaùnh nhau vì quyeàn lôïi. Hoï ñaùnh nhau vì nieàm tin toân giaùo. Phaûi chaêng, hoï ñaõ nghe theo lôøi tuyeân thuyeát doái gian, taø kieán neân khoâng coù vieäc aùc gì maø khoâng laøm. Coù nhöõng taø thuyeát, taø giaùo traù hình raát taøi ngheä, nhöõng ngöôøi coøn nhoû tuoåi, nhöõng ngöôøi caû tin thieáu kinh nghieäm gaëp lôøi maät ngoït cuøng vaät chaát duï doã thì sa ngay. Baäc laøm cha meï coù loøng vôùi con caùi nhaát ñònh xaû thaân mình cöùu con.
Kinh Pali keå raèng, khi Ñöùc Theá Toân môùi thaønh laäp ñöôïc moät taêng ñoaøn saùu möôi vò thaùnh A La Haùn ñaàu tieân, Ngaøi lieàn khuyeân chö vò leân ñöôøng truyeàn baù chaùnh phaùp an laïc cöùu khoå ñeán moïi ngöôøi. Nhôø caùc ngaøi A La Haùn thöïc haønh haïnh Boà Taùt aáy neân ngaøy nay con ngöôøi môùi bieát ñeán ñaïo Phaät. Ngaøi coøn daën chö A-La-Haùn-Boà-Taùt phaûi giöõ cho "Chaùnh Phaùp tröôøng toàn", thì lôùp Phaät töû haøng sô ñaúng taïi gia chuùng ta, neáu coù khuyeán khích con chaùu, daãn con chaùu ñi chuøa, saùch taán laãn nhau giöõ vöõng nieàm tin Phaät thì cuõng ñuùng, khoâng coù gì laø quaù ñaùng, chaúng phaûi laø aùp ñaët gì caû. Moät taäp theå Phaät giaùo ñoà ñoâng ñaûo, neáu ai ai cuõng hieåu roõ giaùo lyù, chaân giaù trò tín ngöôõng cuûa mình, khoâng taø kieán duïc voïng, tu taâm döôõng taùnh, laøm theo lôøi daïy cuûa Phaät thì quaû thaät ñoù laø moät coäng ñoàng vöøa tinh vöøa ña, khoâng nhöõng Phaät töû ñöôïc soáng an laïc maø söï an laïc ñoù coøn ñöôïc truyeàn chuyeån ñeán cho caùc toân giaùo, daân toäc baïn cuøng höôûng vaäy.
Bình taâm suy xeùt, cuoäc soáng maø con ngöôøi ñang soáng töø xöa ñeán nay, ngaäp chìm trong laùo löôøng, doái traù. Neáu theá gian khoâng coù lôøi löøa doái ñöôøng maät thì chaéc khoâng coøn laø theá gian. Noùi theá khoâng phaûi laø ñeå ñaàu haøng, nhöng ñeå thaáy theá gian naøy nhieàu caïm baãy nguy hieåm khoâng löôøng ñöôïc. Coù chaân thaät chính ñaùng chaêng khi ngöôøi ta cho raèng, coù theå noùi laùo vì moät möu caàu coù lôïi ích cho ngöôøi, cho loaøi vaät, cho moâi tröôøng, cho soá ñoâng. Moïi vieäc trong theá giôùi töông ñoái naøy ñeàu coù theå xaûy ra. Ghi nhôù caûnh giaùc vaãn thaät caàn thieát laém thay!.
Nhö vaäy, chuùng ta duø ñang soáng trong moät quoác gia töông ñoái an oån, no aám, phuùc lôïi y teá cao nhöng thaät ra chuùng ta vaãn coù nhieàu noãi lo sôï, baát an, nhöõng ñe doaï maø chuùng ta chöa töøng gaëp hoaëc chöa bieát tôùi khi naøo thì gaëp. Nhöng neáu thaät söï taâm chuùng sanh chuyeån hoaù ñöôïc thì taâm caù theå phaûi ñöôïc chuyeån hoaù tröôùc tieân. Neáu ai ai cuõng töï chuyeån hoaù ñöôïc mình thì chaéc theá giôùi naøy an vui. Ngoân töø chaân chaùnh nhö vaäy neáu kheùo söû duïng, raát lôïi ích trong vieäc töï ñoä vaø ñoä tha vaäy. Con ñöôøng chuyeån hoaù töø lôøi noùi ñeán vieäc laøm aáy ñaõ ñöôïc Ñöùc Theá Toân toùm löôïc, raèng:
- "Khaåu nghieäp naøy ta ñaõ laøm. Khaåu nghieäp naøy ñöa ñeán töï haïi, ñöa ñeán haïi ngöôøi, ñöa ñeán haïi caû hai, khaåu nghieäp naøy laø baát thieän, ñöa ñeán ñau khoå, ñem ñeán quaû baùo ñau khoå. Moät khaåu nghieäp nhö vaäy, naøy Rahula, nhaát ñònh chôù coù laøm".
- "Khaåu nghieäp naøy ta ñaõ laøm. Khaåu nghieäp naøy cuûa ta khoâng coù theå ñöa ñeán töï haïi, khoâng coù theå ñöa ñeán haïi ngöôøi, khoâng coù theå ñöa ñeán haïi caû hai; thôøi khaåu nghieäp naøy laø thieän, ñöa ñeán an laïc, ñem ñeán quaû baùo an laïc. Moät khaåu nghieäp nhö vaäy, naøy Rahula, con neân laøm".
- "Khaåu nghieäp naøy ta ñaõ laøm. Khaåu nghieäp naøy ñöa ñeán töï haïi, ñöa ñeán haïi ngöôøi, ñöa ñeán haïi caû hai, khaåu nghieäp naøy laø baát thieän, ñöa ñeán ñau khoå, ñem ñeán quaû baùo ñaukhoå. Moät khaåu nghieäp nhö vaäy, naøy Rahula, con caàn phaûi thöa leân, caàn phaûi toû loä, caàn phaûi trình baøy tröôùc vò Ñaïo sö, hay tröôùc caùc vò ñoàng Phaïm haïnh coù trí.
Sau khi ñaõ thöa leân, toû loä, trình baøy, caàn phaûi phoøng hoä trong töông lai, neáu trong khi phaûn tænh, naøy Rahula, con bieát nhö sau: 'Khaåu nghieäp naøy ta ñaõ laøm. Khaåu nghieäp naøy khoâng ñöa ñeán töï haïi, khoâng ñöa ñeán haïi ngöôøi, khoâng ñöa ñeán haïi caû hai; thôøi khaåu nghieäp naøy laø thieän, ñöa ñeán an laïc, ñöa ñeán quaû baùo an laïc'.
Do vaäy, naøy Rahula, con phaûi an truù trong nieàm hoan hyû, töï mình tieáp tuïc tu hoïc ngaøy ñeâm trong caùc thieän phaùp". (kinh Ambalatthikaø Raøhulovaøda).
15-04-2004[ Trôû Veà ]
tpnql