Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
"Gieâ-su qua caùi nhìn cuûa ngöôøi Phaät töû": ñaây laø moät ñeà taøi lyù thuù, nhöng quaû thöïc laø khoù. Tröôùc heát, trong taát caû nhöõng ñaïo lôùn cuûa theá giôùi, coù leõ ñaïo Phaät laø ñaïo xa caùch ñaïo Ki-toâ nhaát treân nhöõng giaùo lyù cô baûn vaø treân nhieàu ñieåm quan troïng, maëc duø vaãn gaàn guõi, hay coù veû gaàn guõi, treân nhieàu ñieåm khaùc. Thöù ñeán, vì hình thöùc haønh ñaïo raát ña daïng cuûa ñaïo Phaät qua thôøi gian vaø khoâng gian, vì söï hoäi nhaäp cuûa ñaïo Phaät vaøo nhieàu neàn vaên minh khaùc nhau, vaøo nhieàu daân toäc khaùc nhau, maø coù theå coù nhöõng "caùi nhìn veà Gieâ-su" raát khaùc nhau giöõa nhöõng ngöôøi Phaät töû. Sau heát, neáu chuùng ta bieát khaù roõ veà caùi nhìn cuûa ngöôøi Phaät töû, nhaát laø Phaät töû thôøi nay, veà ñaïo Ki-toâ, chuùng ta raát ít khi ñöôïc nghe hoï noùi quan nieäm cuûa hoï veà caù nhaân Gieâ-su.
Gieâ-su qua Caùi nhìn cuûa ngöôøi Phaät Töû Baøi thuyeát trình cuûa GS Andreù Bareau (Giaùo sö Colleøge de France) taïi Trung Taâm Vaên Hoùa Tin Laønh doøng Luther, Paris, ngaøy 11 Thaùng 12 naêm 1984.
GS Andreù Bareau (Ngöôøi dòch Laïi Nhö Baèng) Tröôùc khi tìm hieåu ngöôøi Phaät töû thöïc söï nghó sao, toâi thieát nghó caàn phaûi xeùt xem, caên cöù theo giaùo lyù cô baûn cuûa kinh ñieån nguyeân thuûy, ñaõ ñöôïc ghi cheùp laïi töø hôn 20 theá kyû nay, ngöôøi Phaät töû seõ phaûi nghó theá naøo veà ngöôøi saùng laäp ñaïo Ki-toâ.
Nhö quyù vò ñaõ roõ, ñaïo Phaät laø moät ñaïo coù ñaëc ñieåm, raát khoù hieåu cho ngöôøi phöông taây chuùng ta, laø khoâng nhöõng töø choái khoâng chaáp nhaän moät Thöôïng Ñeá ñoäc nhaát, thöôøng haèng, quyeàn pheùp voâ bieân, taïo hoùa moïi söï vaät, chuû teå moïi loaøi trong vuõ truï, maø coøn khoâng chaáp nhaän moät caù theå thöôøng haèng töông ñöông vôùi caùi maø chuùng ta goïi laø linh hoàn. Chính vì phuû nhaän nguyeân taéc moät caù theå thöôøng haèng maø ngöôøi Phaät töû khoâng theå chaáp nhaän moät Ñaáng Taïo Hoùa nhö ngöôøi phöông taây chuùng ta vaãn quan nieäm.
Caàn noùi cho roõ: Ñaïo Phaät chöa bao giôø phuû nhaän söï hieän höõu cuûa caùc thaàn linh, traùi laïi nöõa laø khaùc, theo ñaïo Phaät coù haèng haø sa soá caùc vò trôøi, haøng trieäu thaàn tieân ñuû loaïi, lôùn nhoû, thieân thaàn cuõng nhö ñòa thaàn; coù nhöõng vò thuø thaéng vi dieäu, thaân toaøn aùnh saùng soáng baèng laïc thoï, coù nhöõng vò thaân theå thoâ thieån hôn nhöng ngöôøi traàn khoâng thaáy noåi, taát caû ñeàu quyeàn pheùp oai vuõ hôn ngöôøi traàn raát nhieàu. Caùc vò trôøi vaø thaàn naøy, duø oai linh quyeàn pheùp ñeán ñaâu ñi nöõa cuõng vaãn bò haïn cheá trong thôøi gian soáng vaø trong quyeàn pheùp cuûa mình. Moãi vò sinh ra baèng hoùa hieän ra giöõa caùc vò trôøi, soáng raát laâu, haøng tyû naêm (ngöôøi AÁn Ñoä thöôøng vaãn hay phoùng ñaïi khi phaûi vaän duïng trí töôûng töôïng voán raát phong phuù), soáng sung söôùng an laønh, khoâng ñau ñôùn, khoâng phieàn naõo lo aâu, khoâng bònh taät, khoâng cheát choùc nhö caùc loaøi höõu tình khaùc, laø loaøi ngöôøi hay khoâng phaûi laø loaøi ngöôøi. Nhöng ñôøi soáng naøy dó nhieân seõ phaûi coù keát thuùc, cuõng nhö moïi söï moïi vaät ñaõ coù baét ñaàu, ñaõ ñöôïc sanh ra. Moät ngaøy kia, vò trôøi naøy seõ maát ñi, boãng nhieân bieán ñi, khoâng ñau ñôùn lo aâu, vaø seõ taùi sinh nhö baát cöù moät höõu tình naøo khaùc, vaøo coõi trôøi, hoaëc coõi ngöôøi, hoaëc coõi suùc sinh, hoaëc coõi ngaï quyû, tuøy theo nghieäp quaù khöù cuûa vò ñoù. Voán khoâng thöôøng haèng, voán ñöôïc sinh ra vaø maát ñi nhö caùc höõu tình khaùc, dó nhieân vò trôøi naøy khoâng theå laø ñaáng taïo ra vuõ truï vaø nhöõng loaøi sinh soáng trong ñoù. Quyeàn pheùp duø roäng lôùn ñeán ñaâu ñi nöõa nhöng vaãn coù giôùi haïn, vò trôøi naøy khoâng theå laø chuû teå moïi loaøi, moïi söï, moïi vaät.
Khoâng chaáp nhaän moät Ñaáng Taïo Hoùa, theo quan nieäm chuùng ta thöôøng coù beân phöông taây Ki-toâ giaùo, ngöôøi Phaät töû dó nhieân khoâng theå chaáp nhaän tính thieân khaûi cuûa Gieâ-su. Ñoái vôùi hoï, döïa theo lòch söû, Gieâ-su chæ laø moät con ngöôøi. Tuy nhieân, vôùi taát caû nhöõng ñöùc tính hieån nhieân cuûa ngaøi, chaéc chaén sau ñoù ngaøi ñaõ sinh vaøo coõi trôøi döïa theo luaät nhaân quaû, do söï "chín muøi" cuûa caùc thieän nghieäp cuûa ngaøi. Toùm laïi, döôùi con maét cuûa ñaïo Phaät, con ngöôøi Gieâ-su, sau khi cheát, chaéc ñaõ trôû thaønh moät vò trôøi, nghóa laø moät loaïi sieâu nhaân cuûa moät ñaúng caáp naøo ñoù, bieåu hieän bôûi nhöõng tính chaát, nhöõng quyeàn pheùp, vôùi ñôøi soáng laâu daøi, vôùi sinh hoaït ñaëc bieät; sinh hoaït naøy coù theå laø söï quaùn chieáu chaân lyù (contemplation de la veùriteù) hay chæ laø quaùn trí tieáp caän chaân lyù (meùditation d'approche), hay chæ laø höôûng thuï laïc thuù cuûa thieân giôùi döôùi moïi hình thöùc khaùc nhau, coù duïc tính hay khoâng duïc tính, hoaëc kieåm xeùt sinh hoaït cuûa loaøi ngöôøi. Khi vò Gieâ-su trôû thaønh trôøi cheát ñi thì, trong moät töông lai xa hay gaàn, tuøy theo ñòa vò hieän taïi cuûa ngaøi treân coõi trôøi, ngaøi seõ taùi sinh laïi, cuõng nhö voâ soá laàn khaùc trong quaù khöù. Chaéc ngaøi seõ sanh laïi coõi trôøi hay coõi ngöôøi tuøy theo caùc ñöùc tính vaø caùc thieän nghieäp cuûa ngaøi, ngaøi seõ khoâng bò thu huùt vaøo nhöõng coõi xaáu xa nhö nhöõng keû tham aùc, nhöõng loaøi suùc sinh, ngaï quyû. Noùi caùch khaùc, trong ñôøi soáng töông lai, Gieâ-su coù theå coøn giöõ ñöôïc tính trôøi cuûa mình, theo yù nghóa cuûa ñaïo Phaät, hay sinh vaøo coõi ngöôøi , vaø trong tröôøng hôïp naøy seõ haønh ñoäng nhö moät vò Cöùu tinh (Messie), trong giôùi haïn maø ñaïo Phaät ñaõ ñònh cho vai troø naøy. Nhö vaäy, ñaïo Phaät khoâng phuû nhaän tính trôøi cuûa Gieâ-su, tính trôøi ñöôïc hieåu theo moät yù nghóa naøo ñoù, cuõng nhö khoâng phuû nhaän tính ngöôøi cuûa ngaøi; tuy nhieân hai tính naøy khoâng theå toàn taïi cuøng moät luùc maø phaûi keá tieáp nhau.
Neáu con ngöôøi Gieâ-su sanh ra caùch ñaây ngoùt hai möôi theá kyû ñaõ trôû thaønh moät vò trôøi, ngöôøi Phaät töû coù theå deã daøng chaáp nhaän chuyeän naøy, thì, cuõng nhö moïi vò trôøi khaùc, ngaøi raát ñaùng ñöôïc kính troïng, ñaùng ñöôïc toân suøng, vì voâ soá thieän nghieäp cuûa ngaøi trong caùc ñôøi soáng tröôùc; tính trôøi cuûa caùc vò chöùng minh cho nhöõng thieän nghieäp cuûa caùc vò trong caùc kieáp tröôùc. Hôn nöõa, nghi leã cuûa ñaïo Ki-toâ khoâng ñoøi hoûi saùt sanh, cuõng gioáng nhö nghi leã ñaïo Phaät, vì saùt sanh ñeå cuùng teá laø phaïm vaøo moät trong nhöõng giôùi caám cô baûn chung cho caû hai ñaïo, ngöôøi Phaät töû khoâng theå cheâ traùch gì tín ñoà Ki-toâ khi nhöõng ngöôøi naøy toân thôø Thaày cuûa hoï, Chuùa cuûa hoï. Coøn hôn theá nöõa, khoâng gì ngaên caûn ngöôøi Phaät töû toân suøng Gieâ-su cuõng nhö toân suøng caùc vò thaàn linh khaùc xuaát xöù töø AÁn Ñoä Giaùo; trong nhieàu chuøa ta thöôøng gaëp ñeàn thôø caùc vò thaàn naøy.
Thaät vaäy, ngöôïc vôùi ñaïo Ki-toâ, sinh ra trong nhöõng ñieàu kieän hoaøn toaøn khaùc, ñaïo Phaät khoâng nhöõng chöa bao giôø phuû nhaän söï hieän höõu hoaëc phuû nhaän tính trôøi cuûa voâ soá vò trôøi cuûa AÁn Ñoä coå xöa, hay cuûa caùc xöù maø ñaïo Phaät truyeàn tôùi, maø ñaïo Phaät cuõng khoâng haï thaáp caùc vò trôøi ñoù xuoáng haøng nhöõng loaøi quyû, xaáu xa vaø taøn baïo, hieän thaân cuûa moïi ñieàu xaáu. Ngöôïc laïi, ñaïo Phaät ñaõ thu nhaäp taát caû nhöõng vò naøy, keå caû nhöõng vò voán raát hung döõ cuõng ñöôïc mau choùng chuyeån hoùa. Coøn hôn theá nöõa, ñaïo Phaät ñaõ naâng caùc vò thaàn naøy leân haøng maãu möïc cho Phaät töû cö só, nhöng khoâng theå laø maãu cho haøng taêng só vì ñôøi soáng quaù sung söôùng cuûa coõi trôøi khieán caùc vò trôøi khoâng theå thaønh tu só khoå haïnh, khoâng theå trì haønh caùc giôùi luaät nghieâm tuùc vaø khaéc khoå, con ñöôøng duy nhaát ñöa ñeán giaûi thoaùt, Nieát-baøn.
Trong thieân giôùi phong phuù vaø phöùc taïp ñöôïc ñaïo Phaät coâng nhaän, raát hieám coù nhöõng vò trôøi coøn giöõ tính döõ daèn hoaëc laø caêm thuø ñoái vôùi loaøi ngöôøi. Neáu coù, thöôøng chæ laø nhöõng vò ñòa tieân thuoäc nhöõng taàng thaáp nhaát, nhöõng vò tieåu thaàn cuûa moät thoân xoùm naøo ñoù, hay laø Maâra, thaàn cheát, ñoái thuû chính vaø dai daúng cuûa ñöùc Phaät, vì ngaøi daïy cho muoân loaøi phöông phaùp ñeå thoaùt khoûi söï cheát, hay ñuùng hôn nhöõng söï cheát keá tieáp nhau, heä quaû cuûa nhöõng söï taùi sinh. Thaät ra, Maâra laø moät hình aûnh coù tính bieåu töôïng, chæ ñöôïc duøng trong ñaïo Phaät, vaø theo truyeàn thuyeát thì thöôøng thöôøng loá bòch hôn laø gheâ gôùm, ngay caû luùc vò thaàn naøy xua ñoaøn quaân quyû do noù sanh ra ñeå taán coâng ñöùc Phaät vaø ñöùc Phaät ñaõ xua tan chuùng chæ baèng moät yù nieäm cuûa ngaøi.
Nhöõng vò trôøi, ngoaïi tröø moät vaøi vò raát hieám, ñeàu laø nhöõng höõu theå hieàn hoaø xöùng ñaùng ñöôïc toân kính; theo giaùo lyù nhaø Phaät thì ñaây laø moät chuyeän raát deã hieåu, vì neáu caùc ngaøi höôûng ñöôïc haïnh phuùc cuûa coõi trôøi laø vì caùc ngaøi thöøa höôûng quaû baùo cuûa voâ soá thieän nghieäp trong nhöõng ñôøi tröôùc. Trôû laïi ñeà taøi cuûa chuùng ta, neáu con ngöôøi Gieâ-su ñaõ trôû thaønh moät vò trôøi, vaø ñöùng treân quan nieäm Phaät giaùo thì chuyeän naøy raát ñaùng tin, ngaøi xöùng ñaùng ñöôïc moïi ngöôøi toân kính, khoâng nhöõng chæ tín ñoà ñaïo Ki-toâ, maø caû nhöõng ngöôøi Phaät töû vaø nhöõng ngöôøi theo ñaïo khaùc cuõng vaäy.
Con ngöôøi Gieâ-su trôû thaønh moät vò trôøi do ñoù ñöôïc kính troïng, phaûi chaêng ñieàu naøy coù nghóa laø giaùo lyù cuûa ngaøi daïy caùch ñaây hai ngaøn naêm cuõng phaûi ñöôïc troïng voïng nhö vaäy? Noùi caùch khaùc, vôùi ngöôøi Phaät töû, giaùo lyù cuûa Gieâ-su, ñaïo Ki-toâ, coù ñaùng ñöôïc troïng voïng baèng nhöõng thieän nghieäp cuûa ngaøi khoâng? Chaéc chaén laø ñaùng trong chöøng möïc maø giaùo lyù cuûa ngaøi phuø hôïp vôùi lôøi daïy cuûa Ñaáng Theá Toân, nghóa laø coù ích lôïi cho con ngöôøi, giuùp con ngöôøi tieán boä treân con ñöôøng giaûi thoaùt hay ít ra giuùp taùi sinh trong coõi trôøi hay coõi ngöôøi chöù khoâng bò rôi vaøo nhöõng coõi xaáu xa khaùc. Traùi laïi, cuõng khoâng ñaùng, vì giaùo lyù cuûa Gieâ-su khoâng daãn con ngöôøi tôùi Nieát-baøn, hay ñuùng hôn khieán con ngöôøi ngöøng laïi doïc ñöôøng, chæ daãn ñeán taùi sinh nôi thieân ñaøng cuûa moät vò trôøi trong moät thôøi gian coù giôùi haïn, duø giôùi haïn naøy coù daøi laâu ñeán ñaâu ñi nöõa, vaø laøm cho con ngöôøi laàm töôûng raèng seõ ñöôïc ôû ñoù vónh vieãn. Toùm laïi, giaùo lyù cuûa Gieâ-su chæ daønh cho cö só, nhöõng ngöôøi muoán coù moät ñôøi soáng töông lai caøng sung söôùng, caøng laâu daøi caøng toát, trong khi giaùo lyù cuûa ñöùc Phaät nhaém nhöõng tu só, nhöõng ngöôøi, sau khi thaáu roõ tính chaát voâ thöôøng, söï giôùi haïn trong khoâng gian vaø thôøi gian, cuûa vaïn vaät, keå caû haïnh phuùc trong coõi trôøi, khoâng vöøa loøng vôùi haïnh phuùc ñoù, quyeát ñònh ñaït ñeán Nieát-baøn, chaám döùt moïi taùi sinh, duø trong coõi naøo ñi nöõa.
Heä luaân lyù Gieâ-su truyeàn daïy cho tín ñoà ngaøi haàu nhö in heät heä luaân lyù ñöùc Phaät daïy cho Phaät töû. Khoâng nhöõng caû ñoâi beân ñeàu ngaên caám laøm ñieàu aùc, lôùn hay nhoû, nhö gieát ngöôøi, troäm caép, taø haïnh, höôûng thuï, doái traù, phoùng daät, v.v..., maø caû ñoâi beân cuõng ñeàu luoân luoân khuyeân baûo tín ñoà mình nuoâi döôõng vaø theå hieän nhöõng ñöùc tính nhö loøng nhaân aùi, loøng töø bi, tính kieân trì, loøng töø thieän, loøng khoan dung moãi khi bò xuùc phaïm, ... Caû hai ñeàu thaáy roõ laø söï theå hieän heä luaân lyù chung naøy chæ laø böôùc ñaàu, raát caàn thieát nhöng khoâng ñaày ñuû, treân con ñöôøng daøi ñöa ñeán muïc tieâu toái haäu do caùc vò saùng laäp ñaïo giaùo vaïch ra cho tín ñoà cuûa mình, thieân ñaøng cho ngöôøi theo ñaïo Ki-toâ, Nieát-baøn cho Phaät töû. Toùm laïi, cuøng truyeàn daïy moät heä luaân lyù chung nhö laø böôùc ñaàu cô baûn, Gieâ-su vaø ñöùc Phaät luùc ñaàu daãn ñaét tín ñoà cuûa mình treân cuøng moät con ñöôøng, moät con ñöôøng daøi vaø khoù khaên cho nhieàu ngöôøi nhöng khoâng theå traùnh khoûi ñeå chuaån bò cho chaëng ñöôøng sau, cho moät ñôøi soáng ñaïo haïnh, tu luyeän taâm linh ñeå ñaït ñeán moät quaû vò naøo ñoù.
Ngoaøi nhöõng ñieåm töông ñoàng keå treân, giaùo lyù cuûa Gieâ-su vaø giaùo lyù cuûa ñöùc Phaät khaùc bieät nhau raát xa. Vôùi ñöùc Phaät, giaùo lyù cuûa Gieâ-su sai laïc, khoâng ñuùng vôùi söï thaät, khoâng ñuùng vôùi nhöõng Thaùnh ñeá maø tu só Gotama ñaõ "giaùc ngoä". Nhö vaäy, giaùo lyù ñaïo Ki-toâ, duø vôùi heä luaân lyù cao ñeïp, laø daãn daét tín ñoà mình sanh vaøo moät coõi trôøi, nhöng laïi ngaên chaän khoâng cho tieán xa hôn, tôùi söï giaûi thoaùt khoûi voøng luaân hoài, ñaït ñeán Nieát-baøn, vì laøm cho tín ñoà mình hieåu sai laàm raèng haïnh phuùc treân coõi trôøi laø muïc ñích cao caû nhaát. Ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû, Gieâ-su ñaùng toân kính vì ñaõ daãn daét, baèng heä luaân lyù cuûa ngaøi, con ngöôøi ñeán coõi sung söôùng, nhöng ngaøi cuõng khoâng hoaøn haûo vì ñaõ truyeàn cho tín ñoà moät ñaïo lyù sai laïc. Giaùo lyù naøy sai laïc vì noù döïa leân loøng tin nôi moät vò trôøi ñoäc nhaát, thöôøng haèng vaø taïo hoùa moïi vaät, tin vaøo moät linh hoàn vónh cöûu, aån trong moãi con ngöôøi. Noù sai laïc vì noù khoâng chaáp nhaän leõ voâ thöôøng, leõ voâ ngaõ, do ñoù ñöa ñeán phieàn naõo khoå ñau, cuûa moãi höõu tình. Noù coøn sai laïc vì noù khuyeân daïy tín ñoà phaùt trieån loøng suøng baùi vò trôøi cuûa hoï vaø loøng thöông yeâu nhöõng con ngöôøi khaùc, caû hai tính naøy ñeàu coù cô sôû laø tham aùi, trong khi ñöùc Phaät khuyeân daïy phaûi xa lìa tham aùi döôùi moïi hình thöùc vì noù laø moät chöôùng ngaïi quan troïng treân con ñöôøng giaûi thoaùt, ngaøi khuyeân daïy phaûi phaù chaáp moät caùch trieät ñeå, vaø trong tuyeät ñoái, khoâng chaáp chöôùc caû ñeán nhöõng ñöùc tính cao caû nhaát, nhö loøng nhaân aùi, loøng töø bi, loøng töø thieän, loøng khoan dung.
Nhö vaäy, ñoái vôùi Phaät töû, Gieâ-su laø moät con ngöôøi ñaùng kính troïng, toân suøng, laø moät vò thaùnh nhaân vaø chaéc ñaõ trôû thaønh trôøi sau khi laø moät con ngöôøi, caùch ñaây ngoùt hai möôi theá kyû. Tuy vaäy ngaøi vaãn thua keùm ñöùc Phaät, duø ñöùc Phaät vaãn coøn laø ngöôøi trong kieáp soáng cuoái cuøng, trong khi Gieâ-su coù leõ ñaõ thaønh trôøi trong ñôøi soáng ñoù. Thaät ra, döôùi con maét nhöõng ngöôøi Phaät töû, toân sö cuûa hoï, duø vaãn coøn soáng trong coõi ngöôøi, ñaõ töï naâng mình leân cao hôn moïi vò trôøi, ñaõ "giaùc ngoä" Chaân nhö, tìm ra con ñöôøng ñöa ñeán Nieát-baøn, ñieàu maø khoâng moät vò trôøi naøo coù theå laøm noåi chính vì tính trôøi cuûa hoï. Thaät vaäy, haïnh phuùc voâ haïn cuûa caùc vò trôøi khieán caùc ngaøi khoâng thaáu roõ ñöôïc phieàn naõo khoå ñau tieàm aån trong moãi höõu tình, duø coù mang hình thaùi naøo ñi nöõa. Chính söï chöùng ngoä khoå ñau naøy, ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû, laø böôùc ñaàu treân con ñöôøng raát daøi vaø raát khoù khaên ñöa ñeán söï giaûi thoaùi khoûi voøng luaân hoài.
Sau khi ñaõ tìm hieåu caùi nhìn maø ngöôøi Phaät töû leõ ra phaûi coù veà Gieâ-su, döïa treân giaùo lyù cô baûn maø ngöôøi Phaät töû ñaõ hoïc hoûi vaø tin theo, chuùng ta xeùt trong töïhc teá hoï nghó sao veà Gieâ-su, laàn naøy ta döïa treân nhöõng lôøi noùi cuûa chính hoï.
Muoán nhö vaäy, toâi daõ döïa vaøo boán trong nhöõng ngöôøi coäng taùc xuaát saéc nhaát cuûa toâi, moãi vò coù moät söï hieåu bieát thaáu ñaùo veà quan nieäm cuûa nhöõng ngöôøi Phaät töû, treân moãi khía caïnh khaùc nhau. Thöôïng toïa Thích Thieän Chaâu, Tieán só Vaên chöông, voán laø moät vò toân ñöùc cuûa Phaät giaùo Vieät nam. OÂng Mohan Wijayaratna, sinh ra trong moät gia ñình song giaùo, Ki-toâ vaø Phaät, saép trình luaän aùn Tieán só veà moät soá khía caïnh cuûa Phaät giaùo Tích lan vaø cuõng ñaõ töøng vieát nhieàu baøi baùo raát ñaùng chuù yù, moät trong nhöõng baøi naøy noùi veà ñeà taøi chuùng ta baøn ñeán hoâm nay, döôùi con maét ngöôøi Tích lan. Ñöùc Cha Eugeøne Denis, Tieán só Vaên chöông vaø nghieân cöùu vieân taïi Vieän Nghieân Cöùu Khoa Hoïc Quoác Gia (CNRS), soáng taïi Thaùi Lan töø hôn ba möôi naêm nay vaø ñang nghieân cöùu ñaïo Phaät xöù naøy. OÂng Paul Magnin, nghieân cöùu vieân taïi Vieän Nghieân Cöùu Khoa Hoïc Quoác Gia (CNRS), ñaõ töøng soáng laâu naêm taïi caùc xöù Vieãn ñoâng, nhaát laø taïi Ñaøi Loan, chuyeân nghieân cöùu veà ñaïo Phaät Trung quoác. Toâi cuõng phaûi noùi ñeán quyeån saùch quyù baùu do ñoàng nghieäp vaø cuõng laø baïn thaân cuûa toâi, Giaùo sö Jacques Gernet, xuaát baûn caùch ñaây hai naêm taïi nhaø xuaát baûn Gallimard döôùi töïa ñeà "Trung quoác vaø ñaïo Ki-toâ, taùc ñoäng vaø phaûn öùng" (Chine et christianisme, ation et reùaction); taùc phaåm naøy cho ta bieát vaø hieåu quan nieäm cuûa ngöôøi Trung quoác, ngöôøi Phaät töû hay ngöôøi theo ñaïo khaùc, veà ñaïo Ki-toâ vaø veà Gieâ-su trong nhöõng theá kyû XVII vaø XVIII.
Leõ ra, trong chöøng möïc naøo ñoù, ta phaûi gaén boù söï tìm hieåu caùi nhìn cuûa ngöôøi Phaät töû veà Gieâ-su vôùi caùi nhìn cuûa hoï veà ñaïo Ki-toâ. Nhöng vaán ñeà naøy töï noù cuõng raát phöùc taïp khieán ta khoâng coù thì giôø baøn tôùi böõa nay.
Caùi nhìn cuûa Phaät töû veà Gieâ-su thay ñoåi tuøy thôøi ñieåm lòch söû, tuøy xöù, tuøy toâng phaùi. Nhöng ngaøy nay noù coù xu höôùng trôû neân ñoàng nhaát.
Ngöôøi Trung quoác vaøo theá kyû XVII vaø XVIII coù moät caùi nhìn nghieâm khaéc nhaát, tuy nhieân raát khoù maø phaân ñònh ñaâu laø phaàn cuûa ñaïo Phaät, ñaâu laø phaàn cuûa ñaïo Khoång hay ñaïo Laõo. Vôùi ngöôøi trung Quoác, Gieâ-su chæ laø moät ngöôøi, bò keát aùn töû hình vì laøm loaïn, laøm xaùo troän traät töï xaõ hoäi, ñieàu toái kî ñoái vôùi truyeàn thoáng AÙ ñoâng. Caùi cheát khoå nhuïc cuûa Gieâ-su, bò haønh hình treân caây Thaäp aùc nhö moät teân toäi phaïm, söï ñau ñôùn phaûi traûi qua, theo ngöôøi Phaät töû, chæ laø keát quaû cuûa aùc nghieäp trong quaù khöù, nghieäp caøng aùc, quaû baùo caøng naëng. Thuyeát nghieäp baùo khieán moät soá Phaät töû nghó raèng ñôøi tröôùc Gieâ-su ñaõ gieát ngöôøi. Hôn nöõa, khoâng duû söùc thoaùt khoûi cöïc hình, töï cöùu thoaùt baèng pheùp taéc nhieäm maàu thì laøm sao Gieâ-su coù theå cöùu ngöôøi khaùc? Neáu Gieâ-su laø Thöôïng ñeá toái cao, khi ngaøi ñaàu thai laøm ngöôøi, ñaát trôøi khoâng ai cai quaûn, keát quaû seõ khuûng khieáp voâ cuøng. Coøn neáu ngaøi giaùng sinh töø Thöôïng ñeá thì ngaøi thua ñöùc Phaät xa, vì chaúng caàn ai giuùp söùc, duø laø thaàn thaùnh hay gì gì ñi nöõa, ñöùc Phaät töï mình ñaõ tìm ra giaùo lyù giaûi thoaùt vaø töï laáy quyeát ñònh truyeàn baù giaùo lyù naøy. Duø sao ñi nöõa, neáu Gieâ-su laø moät vò trôøi, ngaøi chæ coù theå laø moät vò trôøi nhö muoân ngaøn vò khaùc, chòu theo quy luaät nghieâm khaéc cuûa quaû baùo taùi sinh, vaø do ñoù thaáp hôn ñöùc Phaät, ngöôøi ñaõ ra ngoaøi voøng sanh töû luaân hoài. Söï kieän Gieâ-su giaùng sinh chaúng coù gì ñaùng chuù taâm, vì töïhc ra, noù chæ laø moät hieän töôïng maø ngöôøi Phaät töû coi laø töông ñoái vaø tuøy theo ñieàu kieän maø sanh ra, trong doøng sanh töû luaân hoài voâ thöôøng cuûa theá giôùi. Hôn nöõa, söï giaùng sinh naøy maâu thuaãn vôùi tính chuùa-ba-ngoâi maø giaùo lyù Ki-toâ gaùn cho ngaøi. Coøn caùc pheùp laï cuûa Gieâ-su chaúng thaám vaøo ñaâu so vôùi caùc oai pheùp Phaät ñaõ tung ra, bao truøm caû vuõ truï voâ thuûy voâ chung, bao goàm haèng haø sa soá theá giôùi.
Thôøi nay, nhöõng maâu thuaãn cuõ giöõa hai ñaïo ñaõ giaûm bôùt, caùi nhìn cuûa Phaät töû veà Gieâ-su cuõng nheï nhaøng hôn. Dó nhieân, ngöôøi Phaät töû khoâng nhìn nhaän, khoâng theå nhìn nhaän Gieâ-su laø vò Cöùu theá, hay laø Ñaáng Taïo Hoùa, thöôøng haèng vaø toái thaéng, vì nhöõng danh hieäu naøy ñoái vôùi Phaät töû hoaøn toaøn voâ nghóa, hay chæ ñònh nhöõng aûo voïng do voâ minh taïo ra. Dó nhieân, ngöôøi Phaät töû cuõng khoâng theå ñaët Gieâ-su cao hôn ñöùc Phaät, nhö moät nhaø truyeàn giaùo noï ñaõ vuïng veà coá gaéng chöùng minh raèng ñöùc Phaät laø keû ñi tröôùc chuaån bò cho Gieâ-su xuaát hieän. Vaø dó nhieân, ngöôøi Phaät töû khoâng chaáp nhaän coù söï phuïc sinh cuûa Gieâ-su, vì khaùi nieäm phuïc sinh khoâng coù trong giaùo lyù ñaïo Phaät, cuõng nhö khoâng coù trong giaùo lyù AÁn ñoä hay ñaïo Jaóna. Söï taùi sinh sau khi cheát hoaøn toaøn khaùc vôùi söï phuïc sinh cuûa ñaïo Ki-toâ.
Ngoaøi nhöõng giôùi haïn keå treân, giôùi haïn suy ra döïa vaøo lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät, haàu nhö moïi ngöôøi Phaät töû thôøi nay ñeàu coù thieän caûm vôùi Gieâ-su. Hoï caûm meán ngaøi, kính phuïc nöõa, nhöng khoâng phaûi vì vaäy maø hoï maûy may coù yù caûi ñaïo theo ñaïo Ki-toâ. Hoï saün saøng neâu leân nhöõng ñieåm töông ñoàng giöõa Gieâ-su vaø ñöùc Phaät: Moät ñôøi soáng trong saïch, ñöôïc höôùng daãn bôûi moät heä luaân lyù cao caû, voâ vò lôïi, thaám nhuaàn bôûi loøng nhaân aùi, loøng töø bi, loøng töø thieän, loøng khoan dung, cho ñeán hy sinh caû tính maïng cuûa chính mình. Theo hoï, caû Gieâ-su laãn ñöùc Phaät ñeàu ñaùng kính, caû hai ñeàu laø nhöõng vò thaùnh nhaân hieàn ñöùc nhö nhau.
Thöôïng toïa Thích Thieän Chaâu coù ñöa theâm vaøi yù khaù lyù thuù, döïa treân giaùo lyù Ñaïo Phaät Phaùt Trieån (Mahaâyaâna), moät phong traøo canh taân trong ñaïo Phaät caùch ñaây hai möôi theá kyû; ñaïo Phaät Vieät Nam baét nguoàn töø ñoù, cuõng nhö raát nhieàu hình thaùi khaùc cuûa ñaïo Phaät taïi Vieãn ñoâng vaø Trung ñoâng. Giaùo lyù Ba Thaân Phaät cho pheùp ta hieåu tính chaát cuûa Gieâ-su roõ hôn laø giaùo lyù nguyeân thuûy, hieän coøn thònh haønh taïi Tích Lan vaø Ñoâng Nam AÙ. Giaùo lyù Phaùt Trieån quan nieäm laø ñöùc Theá toân coù ba thaân: Hoùa thaân hay ÖÙng thaân, ngöôøi thöôøng thaáy ñöôïc, vôùi thaân naøy Phaät ñaõ sanh ra, soáng moät ñôøi soáng bình thöôøng cuûa moïi ngöôøi roài cheát ñi; Baùo thaân, ngaøi duøng thaân naøy ñeå hieän ra giöõa caùc vò Boà-taùt, töùc laø nhöõng vò xaû thaân cöùu ñôøi ñeå thaønh Phaät trong moät thôøi gian raát xa nöõa; vaø Phaùp thaân, laø thaät theå cuûa caùc phaùp trong vuõ truï, thaân nhö thaät vaø vónh cöûu, caùc höõu tình ñeàu coù thaân naøy, nhôø theá maø trong töông lai, coù theå raát xa, taát caû ñeàu coù theå thaønh Phaät. Ta coù theå aùp duïng Lyù Ba Thaân naøy vaøo tröôøng hôïp Gieâ-su ñeå giaûi thích tính chaát vöøa trôøi vöøa ngöôøi cuûa ngaøi, giaûi thích caùch naøo ngaøi vöøa ôû ñôøi cöùu nhaân ñoä theá, vöøa ngöï trò treân ngoâi toái thöôïng tuyeät ñoái. Thaân thöù nhaát coù theå coi laø thaân maø moïi ngöôøi bình thöôøng troâng thaáy, laø thaân cuûa Gieâ-su lòch söû, ñaõ sanh ra, truyeàn ñaïo, ñau khoå vaø cheát ñi treân caây Thaäp aùc. Thaân thöù hai laø baùo thaân huyeàn dieäu maø ba ñeä töû Pierre, Jean vaø Jacques ñaõ chieâm ngöôõng treân nuùi. Thaân thöù ba laø thaân trôøi, ngöôøi thöôøng khoâng theå nghó baøn, thaân Cha trong quan nieäm Ba Ngoâi cuûa ñaïo Ki-toâ. Caùch so saùnh naøy, giöõa hai giaùo chuû, giuùp cho ngöôøi Phaät töû hieåu bieát deã daøng hôn veà Chuùa cöùu theá vaø Kinh thaùnh, vaø kính troïng ngaøi hôn. Thöôïng toïa Thích Thieän Chaâu ñöa ra moät hình aûnh tuyeät ñeïp: "Ta coù theå yeâu meán söï tinh khieát cuûa hoa sen, vaø cuøng luùc thöôûng thöùc caùi ñeïp cuûa hoa hueä vaø hoa hoàng" * .
Vò taêng só Vieät Nam neâu ra moät ñieåm gaàn guõi nöõa, giöõa ñaïo Ki-toâ vaø toâng Tònh ñoä, moät toâng phaùi ôû Vieãn ñoâng khaù quan troïng chæ toân thôø Phaät A Di Ñaø, hay "Voâ löôïng quang Phaät", moät vò Phaät tröôùc ñaây ñaõ nguyeän ñoùn veà ñaát "Tònh Ñoä" taát caû höõu tình nieäm danh hieäu ngaøi. Phaät A Di Ñaø coù moät vò coäng taùc noåi tieáng nhaát trong caùc haøng Boà taùt, ñoù laø Boà taùt Quan Theá AÂm, ñaïi töø ñaïi bi, luoân luoân saün saøng hieän ra cöùu giuùp nhöõng keû hoaïn naïn vaø ñaõ töø choái khoâng thaønh Phaät chöøng naøo taát caû höõu tình chöa ñaït Nieát baøn. Hình aûnh Quan Theá AÂm raát gaàn vôùi hình aûnh Gieâ-su, do ñoù nhöõng ngöôøi tu theo Ñaïo Phaät Phaùt Trieån, nhaát laø toâng Tònh ñoä, coù theå toân kính Gieâ-su nhö moät vò Boà taùt. Ñaïo Phaät Phaùt Trieån cho raèng caùc vò Phaät töông lai naøy, ngoaøi nhöõng ñöùc tính nhö loøng töø bi, trí tueä, loøng nhaân aùi, loøng nhaãn naïi, v.v... coøn "gioûi veà phöông tieän" ñeå cöùu vôùt höõu tình, laøm nhöõng pheùp laï, do ñoù Phaät töû caùc toâng phaùi Phaùt Trieån chaáp nhaän deã daøng laø Gieâ-su töïhc söï coù pheùp laï.
Tuy nhieân, Thöôïng toïa Thích Thieän Chaâu noùi theâm, Phaät töû thuoäc caùc toâng phaùi Phaùt Trieån [, vôùi quan nieäm toân kính veà Gieâ-su nhö ñaõ noùi ôû treân,] khoâng traùnh khoûi ngôõ ngaøng tröôùc nhöõng lôøi cuoái cuøng coù leõ Gieâ-su ñaõ thoát ra treân caây Thaäp aùc: "Chuùa ôi, Chuùa ôi, sao laïi boû rôi con ?".
Nhö vaäy, trong caùc toân giaùo lôùn, ñaïo Phaät laø ñaïo xa caùch ñaïo Ki-toâ nhaát, veà maët giaùo lyù cuõng nhö phöông caùch haønh ñaïo, nhöng, ngöôïc laïi, cuõng laø ñaïo bieát ñaùnh giaù cao nhaát giaù trò taâm linh cuûa ñaïo Ki-toâ. Ñieàu ñoù caøng ñuùng vaøo thôøi ñaïi naøy, khi maø ñaïo Ki-toâ ñaõ töø boû thaùi ñoä thuø ñòch coá höõu cuûa mình vôùi moïi tín ngöôõng khaùc ñeå chaáp nhaän raèng caùc ñaïo giaùo ñoù khoâng phaûi laø aâm möu cuûa quyû döõ, maø laø nhöõng coá gaéng nhieàu khi raát ñaùng quyù nhaèm xoa dòu phieàn naõo khoå ñau cuûa con ngöôøi baèng caùch hieán daâng hoï nhöõng hy voïng vaøo moät ngaøy mai xaùn laïn hôn. Nhöõng quan heä thöôøng thöôøng raát noàng haäu giöõa Phaät töû vaø tín ñoà Ki-toâ, vaø nhaát laø giöõa nhöõng ngöôøi ñaïi dieän cuûa caùc coäng ñoàng ñoâi beân taïi trung AÙ vaø ñoâng AÙ, laø nhöõng khích leä lôùn vaø coù nhieàu yù nghóa. Trong caùc keát quaû ñaùng chuù yù nhaát, phaûi keå caùi nhìn kính troïng vaø coù thieän caûm cuûa ña soá ngöôøi Phaät töû thôøi nay vôùi con ngöôøi Gieâ-su, duø laø Phaät töû xöù naøo ñi nöõa, hay thuoäc toâng phaùi naøo ñi nöõa.
***
[ Trôû Veà ] Baûn Tieáng Phaùp