Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Hieän nay theá giôùi ñang ñöùng tröôùc nhieàu söï vieäc vaø hieän töôïng coù taùc ñoäng toaøn caàu. Chuùng cuõng laø nhöõng thöû thaùch lôùn ñoái vôùi Ñaïo Phaät vaø Phaät töû chuùng ta.
Ñaïo Phaät ñoái vôùi vaán ñeà Phaùt trieån laâu beàn vaø
Baûo veä Moâi tröôøng
T.S. Leâ Vaên Taâm
Ñaïi Hoïc Göttingen, CHLB ÑöùcVeà maët tieâu cöïc, naïn nhaân maõn vaø suy dinh döôõng taïi nhieàu nôi treân theá giôùi, baïo löïc taøn phaù maïnh meõ caùc taøi nguyeân thieân nhieân - coù khi ñeán ñoä khoâng theå phuïc hoài -, cöôøng ñoä baõo luït gia taêng vaø quaû ñaát bò haâm noùng daàn laø moät vaøi ví duï ñieån hình. Beân caïnh ñoù, hieän töôïng suy toân vaät chaát vaø caùc tieän nghi maùy moùc ñang lan traøn. Söï xoùi moøn loøng tin ñoái vôùi nhöõng giaù trò truyeàn thoáng ngaøy caøng maïnh meõ. Ñaát nöôùc Vieät Nam cuõng ñang tröïc dieän vôùi nhöõng vaán ñeà töông töï. Phaät töû chuùng ta khoâng theå khoâng phaân vaân töï hoûi : "Mình ñaõ ñoùng goùp ñuû boån phaän vì theá heä mai sau chöa ?". "Mình ñaõ aùp duïng ñuùng lôøi Phaät daïy trong söï xaây döïng moät neáp soáng quaân bình giöõa vaät chaát vaø tinh thaàn trong hoaøn caûnh maø mình ñang coù maët ?".
Ngöôïc laïi, theá giôùi cuõng ñang ñöùng tröôùc nhieàu thuaän lôïi môùi. Söï chaám döùt chieán tranh laïnh, noå löïc hôïp taùc giöõa nhöõng nöôùc ñaõ töøng thuø nghòch vôùi nhau, söï lôùn maïnh cuûa phong traøo giaûi phoùng phuï nöõ, söï baønh tröôùng baûo veä moâi tröôøng vaø söï truy taàm moät noäi dung môùi cho vaán ñeà "phaùt trieån laâu beàn", ñang laøm tieàn ñeà cho nhöõng thao thöùc vaø coá gaéng môùi trong söï xaây döïng "moät theá giôùi chung" toát ñeïp hôn. Ngöôøi Phaät töû coù theå ñoùng goùp ñöôïc gì nhaèm hoå trôï vaø trieån khai nhöõng vieäc tích cöïc aáy ?
Caâu hoûi vöøa ñaët ra cho ngöôøi Phaät töû coù leõ khoâng thöøa. Bôûi vì Phaät töû naøo cuõng bieát caâu "Phaät phaùp khoâng lìa theá gian phaùp" vaø yù thöùc raèng giaùo lyù cuûa Ñöùc Phaät khoâng laø nhöõng gì tröøu töôïng ñöùng ra ngoaøi cuoäc ñôøi. Do ñoù, söï tìm hieåu hoaøn caûnh vaø nhöõng söï vieäc hieän thöïc, cuõng nhö nhöõng xu theá phaùt trieån cuûa chuùng, vôùi chuû ñích laøm soáng ñoäng moái töông quan giöõa Ñaïo Phaät vaø ñôøi soáng thöïc taïi, laø moät taát yeáu. Qua ñoù, ngöôøi Phaät töû vöøa thöïc hieän ñöôïc 1 trong 4 lôøi nguyeän lôùn : "Phaùp moân voâ löôïng theä nguyeän hoïc", vöøa nhaän thöùc roõ hôn theá naøo laø nhöõng haønh ñoäng hôïp vôùi "kheá lyù" vaø "kheá cô" trong söï xaây döïng moät neáp soáng vì söï giaûi thoaùt cuûa mình vaø vì söï an laønh cuûa chuùng sinh.
Sau ñaây xin gôïi yù veà "Ñaïo Phaät ñoái vôùi vaán ñeà phaùt trieån laâu beàn vaø baûo veä moâi tröôøng", nhaèm goùp phaàn vaøo cuoäc thaûo luaän chung quanh chuû ñeà "Ñaïo Phaät vaø Thôøi ñaïi".
"Phaùt trieån" laø vaán ñeà trung taâm cuûa moãi quoác gia. Xöa nay chöa coù moät noäi dung thoáng nhaát veà "phaùt trieån". Bôûi vì quoác gia naøo cuõng coù suy nghó vaø öu tieân rieâng. Hôn nöõa, khi hoaøn caûnh chuyeån bieán thì quan nieäm veà "phaùt trieån" cuõng phaûi thay ñoåi ñeå hôïp vôùi nhöõng yeâu caàu môùi. "Phaùt trieån" thöôøng ñöôïc hieåu qua nghóa heïp laø "phaùt trieån kinh teá", laø "xaây döïng vaø phaùt huy moïi tieàm naêng saûn xuaát toaøn quoác, nhaèm phuïc vuï daân chuùng vôùi haøng hoùa vaø dòch vuï".
Vaøo nhöõng thaäp nieân 50, 60 phaùt trieån ñöôïc quan nieäm laø "söï taêng tröôûng haøng naêm veà thu nhaäp quoác daân". Sau ñoù, noäi dung "giaûm ngheøo, giaûm cheânh leäch vaø giaûm naïn thaát nghieäp trong quaù trình phaùt trieån kinh teá" ñaõ ñöôïc ñeà cao. Phaùt trieån cuõng ñöôïc hieåu nhö "söï thay ñoåi cuûa toaøn boä heä thoáng xaõ hoäi, nhaèm ñaùp öùng nhöõng nhu caàu cô baûn cuûa khoái lôùn quaàn chuùng ñang caûm thaáy thieáu thoán veà vaät chaát vaø tinh thaàn" (1). Noùi chung, daàu vôùi noäi dung naøo ñi nöõa, vai troø saûn xuaát haøng hoùa, phaân phoái vaø tieâu thuï haøng hoùa, vaãn luoân luoân giöõ vò trí öu tieân haøng ñaàu trong söï phaùt trieån. Bieåu töôïng cuûa söï phaùt trieån töø tröôùc ñeán nay laø soá löôïng ngaøy caøng taêng cuûa saét theùp ñöôïc cheá taïo, cuûa söï saûn xuaát cuøng tieâu thuï naêng löôïng vaø haøng hoùa, laø toác ñoä baønh tröôùng ñoâ thò, laø toác ñoä di chuyeån vaø thoâng tin.
Con ngöôøi ñaõ khoâng ngöøng thi ñua nhau trong vieäc saûn xuaát. Chæ tieâu "ngaøy caøng nhanh, ngaøy caøng nhieàu vaø ngaøy caøng môùi" ñaõ ñöôïc thaàn thaùnh hoùa. Nhu caàu veà nguyeân lieäu vaø chaát ñoát taêng voøn voït. Thieân nhieân ñaõ trôû thaønh nguoàn vaät lieäu khoâng ngöøng bò khai thaùc vaø khoáng cheá. Thieân nhieân cuõng laø nôi tieáp nhaän mieãn phí moïi loaïi raùc dô baån vaø chaát thaûi ñoäc haïi.
Ñeå ñaït chæ tieâu phaùt trieån, bao nhieâu ngöôøi ñaõ khoâng quan taâm ñeán heä quaû cuûa söï khai thaùc quaù ñoä vaø söï tieâu dieät caùc sinh vaät "khoâng ích lôïi". Ñoái vôùi hoï, söï oâ nhieãm vaø huûy hoaïi moâi tröôøng chæ laø nhöõng söï kieän nhoû, khoâng phaûi laø ñeà taøi ñeå thaûo luaän. Ñieàu naøy ñaõ phaûn aùnh qua nhöõng coá gaéng lieân tuïc suoát hai theá kyû qua, nhaèm phaùt trieån ngaøy caøng tinh vi nhöõng phöông phaùp vaø coâng cuï kyõ thuaät phuïc vuï cho saûn xuaát. Ngöôïc laïi nhöõng gì caàn thieát vaø höõu hieäu cho vieäc ngaên chaän söï phaù hoaïi moâi tröôøng vaø söï giaûm thieåu pheá lieäu, raùc vaø chaát ñoäc... chæ môùi ñöôïc quan taâm töø hai thaäp nieân. Chuùng laø nhöõng thöù gaây theâm phí toån saûn xuaát, neân bò loaïi ra ngoaøi caùc baøi tính laøm sao ñaït ñöôïc lôïi nhuaän toái ña, laøm sao mau ñöôïc giaøu coù !
Hoï khoâng nhöõng khoâng chuù yù ñeán söï oâ nhieãm moâi tröôøng vaø söï saùt haïi sinh theå khaùc maø coøn queân caû baûn thaân. Hoï khoâng coøn yù thöùc raèng mình ñang soáng hoái haû vaø caêng thaúng, ñang bò cuoán huùt vaøo guoàng maùy caïnh tranh "thuùc cuøi choû" vì lôïi nhuaän. Hoï khoâng coøn hay bieát raèng nhöõng giaù trò taâm linh ñang bò xoùi moøn, ñang bò haøo quang cuûa phaùt trieån vaø tieän nghi vaät chaát che laáp. Hieän töôïng laãn loän giöõa haïnh phuùc vôùi söï ñua ñoøi naâng cao möùc tieâu thuï, giöõa yù nghóa cuoäc soáng vôùi cuûa caûi ngaøy caøng choàng chaát, ñaõ trôû neân phoå bieán.
Ñoái vôùi Ñaïo Phaät, söï phaùt trieån nhö vaäy laø söï phaùt trieån bò "tham, saân, si" chi phoái. Phaät töû khoâng theå thaûn nhieân chaáp nhaän noù. Huy chöông naøo cuõng coù hai maët : maët phaûi vaø maët traùi. Söï phaùt trieån cuõng vaäy. Chuùng ta khoâng theå khoâng quan taâm theo doõi, phaùt hieän vaø moå xeû maët traùi, maët tieâu cöïc cuûa noù, ñeå nhaän thöùc töôøng taän hôn ñaâu laø ranh giôùi maø con ngöôøi phaûi döøng laïi vaø phaûi chuyeån höôùng, neáu khoâng taát phaûi röôùc ñaïi hoïa. Hôn nöõa, qua ñoù chuùng ta coù theå duyeät laïi tinh thaàn vaø nguyeân taéc haønh ñoäng naøo maø Ñöùc Phaät daïy coù theå ñoùng goùp toát cho söï xoùa boû tieâu cöïc vaø giaûm thieåu tham saân si.
Ñöùng giöõa loøng thuû ñoâ phoàn vinh cuûa moät nöôùc phaùt trieån, con ngöôøi khoù maø khoâng tin caäy con ñöôøng phaùt trieån töø 200 naêm qua. Nhöõng thaønh töïu cuûa noù thaät huy hoaøng. Ñeå minh hoïa ñieàu aáy, xin neâu ra ñaây moät soá thaønh töïu cuûa 3 laõnh vöïc ñieån hình : noâng nghieäp, y hoïc vaø coâng nghieäp.
Thöù nhaát, treân laõnh vöïc noâng nghieäp, maëc duø ñoù ñaây vaãn coøn naïn ñoùi vaø suy dinh döôõng, noâng nhieäp, noùi chung, ñaõ nuoâi noåi soá nhaân khaåu taêng leân gaáp 5 laàn trong voøng 2 theá kyû qua. Töø naêm 1850 ñeán nay, daân soá theá giôùi, chuû yeáu taïi nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån, töø 1,15 tyû taêng leân 5,7 tyû (2)(3). Taïi Ñöùc, naêm 1950, moãi noâng daân coù theå nuoâi ñöôïc 8 ngöôøi vaø naêm 1989 coù theå nuoâi ñeán 59 ngöôøi. Nhoùm nghieân cöùu noâng nghieäp quoác teá CGIAR (Consultative Group on International Agricultural Research) vöøa lai taïo ñöôïc gioáng luùa môùi coù naêng suaát cao hôn 25% so vôùi caùc gioáng hieän taïi, môû ra moät vieãn töôïng laïc quan trong vieäc ñaùp öùng nhu caàu thöïc phaåm treân theá giôùi.
Thöù hai, treân laõnh vöïc y hoïc, nhôø nhieàu caûi thieän toát veà phöông phaùp trò lieäu vaø veä sinh, neân caùc beänh taät khuûng khieáp, gieát ngöôøi haøng loaït, nhö dòch taû, dòch haïch, ñaäu muøa, ho lao v.v... ñaõ bò ñaåy luøi (2). Tyû leä töû vong cuûa treû con sô sinh ñaõ giaûm töø 30% vaøo naêm 1870, xuoáng coøn 6% vaøo naêm 1960 vaø hieän nay, taïi nhieàu nôi, coøn thaáp hôn 4%. Thoï maïng con ngöôøi ñöôïc keùo daøi hôn 11% trong voøng thôøi gian aáy. Taïi AÂu chaâu, tuoåi thoï trung bình naêm 1870 laø 38, ñaõ taêng leân 70 vaøo naêm 1965 vaø hieän nay ñaõ vöôït cao hôn.
Thöù ba, söï coâng nghieäp hoùa ñaõ trôû thaønh ñaàu taøu cuûa phaùt trieån maø quoác gia naøo cuõng muoán ñaït ñeán. Coâng nghieäp vöøa taïo ra coâng aên vieäc laøm vaø nhöõng khaû naêng kieám nhieàu tieàn, vöøa cung caáp voâ soá maët haøng vaø tieän nghi vaät chaát. Ti vi, tuû laïnh, xe hôi, maùy ñieàu hoøa nhieät ñoä, maùy noùi, ñoù laø vaøi ví duï ñieån hình. Beân caïnh ñoù, maïng löôùi ñöôøng xaù giao thoâng hieän ñaïi vôùi toác ñoä cao, cuõng thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá vaø giuùp con ngöôøi ñeán taän moïi ñòa ñieåm treân quaû ñaát.
Coâng nghieäp vaø caùc heä thoáng giao thoâng ñaõ laøm baøn ñaïp cho söï ñoâ thò hoùa. Naêm 1800 theá giôùi chæ coù 21 thaønh phoá lôùn vaø khoâng thaønh phoá naøo coù ñöôïc 1 trieäu daân. 100 naêm sau, con soá naøy ñaõ nhaân leân gaáp 15 laàn. Luùc aáy ñaõ coù 22 thaønh phoá taäp trung haøng trieäu ngöôøi (4). Naêm 1950 theá giôùi ñaõ coù 964 chuøm ñoâ thò vôùi hôn 422 trieäu ngöôøi ôû; naêm 1980 taêng leân 1886 chuøm ñoâ thò, vôùi hôn 1,1 tyû daân cö (5). Thaät laø kyø dieäu, vôùi moät maët baèng haïn heïp, ñoâ thò luoân luoân dung naïp ñöôïc soá daân cö khoång loà ngaøy caøng taêng leân. Nhöõng cao oác cuûa chuùng ngaøy caøng trôû neân ñoà soä, ngaát ngöôûng choïc trôøi. Coâng nghieäp vaø ñoâ thò khoâng ngöøng phaùt trieån, khoâng ngöøng chuyeån ñoåi boä maët cuûa quaû ñaát vaø ñeå laïi daáu aán saâu saéc cuûa noù treân caûnh quan, trong ñôøi soáng kinh teá, xaõ hoäi vaø vaên hoùa cuûa moät nöôùc.
Ba ví duï neâu treân ñaõ toâ son ñaùnh phaán cho söï phaùt trieån vöøa qua; ñaõ gieo vaøo loøng bao nhieâu ngöôøi nieàm tin saâu saéc veà söùc maïnh vaïn naêng cuûa söï phaùt trieån. Nhöng ñoù chæ laø maët tích cöïc. Neáu nghieâm tuùc quan saùt kyõ, chuùng ta phaùt hieän ngay maët traùi vôùi nhieàu tì veát giöõa lôùp sôn boùng loän cuûa noù. Nhöõng tì veát naøy chính laø nhöõng hieåm hoïa khoâng löôøng ñöôïc.
Noâng nghieäp vaø y döôïc, tuy ñaõ taïo ra nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï nuoâi soáng vaø baûo döôõng söùc khoeû con ngöôøi, song chuùng cuõng hoå trôï cho söï gia taêng daân soá. Chính ñaø gia taêng daân soá moät caùch nhaûy voït khoâng ngöøng ñaõ mang ñeán cho nhaân loaïi nhöõng khoù khaên lôùn lao.
Chuùng ta thöû theo doõi vaán ñeà naøy. Daân soá theá giôùi maëc daàu ñang ñi vaøo chieàu höôùng oån ñònh, song söï taêng nhaûy voït töø 2 theá kyû qua, ñaõ taïo ra nhöõng vaán ñeà khoù giaûi quyeát. Theo döông lòch, daân soá theá giôùi vaøo naêm thöù nhaát leân ñeán 250 trieäu ngöôøi; naêm 1650, 550 trieäu ngöôøi; naêm 1850, 1,15 tyû; naêm 1940, 2,25 tyû; vaø naêm 1980, 4,34 tyû ngöôøi. Theo ñoù, laàn nhaân ñoâi daân soá theá giôùi thöù nhaát keùo daøi 1650 naêm; laàn nhaân ñoâi thöù hai haï xuoáng coøn 200 naêm; laàn thöù ba, 90 naêm vaø laàn thöù tö chæ coøn 40 naêm (4).
Taïi Vieät Nam, nhòp ñoä taêng daân soá coøn ngaët hôn. Theo thoáng keâ töø ñaàu theá kyû 19, keå töø naêm 1802, laàn nhaân ñoâi thöù nhaát keùo daøi hôn 80 naêm, laàn thöù hai coøn 40 naêm, laàn thöù ba, 34 naêm vaø laàn thöù tö chæ coøn 24 naêm (6). Eigen, nhaø hoùa hoïc vaät lyù ñöôïc giaûi Nobel, ñaõ goïi nhòp ñoä nhaân ñoâi daân soá trong voøng tuoåi thoï moät ñôøi ngöôøi laø nhòp ñoä "phuø thuûy moät nhaân moät" trong ñònh luaät phaùt trieån, tieàm taøng bao hieåm hoïa khoù löôøng (7).
Thöïc vaäy, neáu chuùng ta aùp duïng "lyù duyeân khôûi" vaø söï suy nghó (Khi caùi naøy coù thì caùi kia coù... Do caùi kia dieät, neân caùi naøy cuõng dieät), chuùng ta thaáy ñöôïc deã daøng moät chuoãi heä quaû vaø nhöõng nguy hieåm do söï gia taêng daân soá nhaûy voït sinh ra. Ai cuõng bieát, khi daân soá taêng leân thì nhöõng nhu caàu veà löông thöïc, nôi truù nguï, tröôøng hoïc, beänh xaù... töông öùng taêng leân. Nhöõng ñoøi hoûi veà dieän tích saûn xuaát löông thöïc, veà maët baèng xaây döïng vaø cheá bieán, veà giao thoâng vaø tieáp lieäu v.v... cuõng phaûi taêng theo. Ñeå thoûa maõn nhöõng nhu caàu vaø ñoøi hoûi naøy, con ngöôøi ñaõ taêng cöôøng söï tieán coâng vaøo moâi tröôøng vaø thieân nhieân moät caùch döõ doäi vaø saâu roäng. Nhöng, quaû ñaát chuùng ta chòu giôùi haïn veà dieän tích vaø söùc taûi. Noù khoâng theå ñaùp öùng taát caû moïi ñoøi hoûi vaø söï baønh tröôùng voâ taän cuûa con ngöôøi. Con ngöôøi caøng taêng söùc eùp vaøo quaû ñaát thì caøng taïo ra nhieàu maâu thuaãn vaø haäu quaû tieâu cöïc maø chính con ngöôøi phaûi gaùnh chòu. Sau ñaây laø vaøi ví duï :
1. Veà maët noâng nghieäp, moät khi daân soá taêng thì dieän tích saûn xuaát löông thöïc cuõng phaûi ñöôïc môû roäng. Töø 1980 ñeán 1995, toång dieän tích canh taùc theá giôùi ñaõ taêng 6,3%, töø 1,26 leân 1,34 tyû ha. Song treân thöïc teá, dieän tích canh taùc cho moãi ñaàu ngöôøi, trong voøng thôøi gian aáy, ñaõ heïp laïi 24%, töø 0,29 ha giaûm xuoáng coøn 0,22 ha (8). Hoaøn caûnh cuûa Vieät Nam cuõng töông töï. Dieän tích cung caáp löông thöïc cho moãi ñaàu ngöôøi ngaøy caøng thu heïp theo ñaø daân soá taêng, töø 0,2 ha naêm 1940, ñaõ giaûm xuoáng 0,15 ha naêm 1970 vaø chæ coøn 0,12 ha naêm 1980 (9).
2. Thoâng thöôøng, khi caàn môû roäng dieän tích canh taùc, con ngöôøi ñaõ ñoán röøng. Taïi Vieät Nam, haøng naêm röøng bò maát khoaûng 200.000 ha, trong ñoù khoaûng 50.000 ha laø do khai hoang ñeå troàng troït (10). Röøng caøng thu heïp chöøng naøo thì dieän tích coøn laïi caøng bò ñoán nhanh chöøng naáy, ñeå kòp tieáp teá cuûi, goã vaø nguyeân lieäu saûn xuaát giaáy vaø vaên hoùa phaåm cho nhu caàu taêng leân theo söï phaùt trieån daân soá. Vaø haäu quaû gì seõ xaûy ra khi röøng bò huûy dieät ?
3. Röøng maát thì ñaát khoâng ñöôïc che chôû nöõa. Möa gioù taán coâng tröïc tieáp vaøo maët ñaát, röûa troâi, xoùi moøn lôùp phaân maøu môõ, khieán cho ñaát ngaøy caøng thoaùi hoùa vaø cuoái cuøng bieán thaønh sa maïc. Haøng naêm, caùc nöôùc ñang phaùt trieån bò maát ñi 6 trieäu ha ñaát noâng nghieäp do sa maïc hoùa (11). Theo öôùc tính cuûa Ngaân haøng theá giôùi, 2/5 dieän tích canh taùc taïi Phi chaâu, 1/3 taïi AÙ chaâu vaø 1/5 taïi chaâu Myõ la tinh bò ñe doïa trôû thaønh sa maïc do haäu quaû ñoán röøng, hoaëc do chaên nuoâi, do daãn thuûy sai laàm vaø khí haäu thay ñoåi.
Taïi Vieät Nam, hôn 1/4 (12) - tính theo moät taøi lieäu khaùc : 1/3 (13) - dieän tích ñaát ñai toaøn quoác ñaõ bò thoaùi hoùa, maát heát söùc saûn xuaát. Ñoài troïc, baõi hoang ñang tieáp tuïc môû roäng, xoùa boû ñòa baøn sinh soáng ngaøy caøng caàn thieát cho daân soá ngaøy caøng ñoâng ñaûo !
4. Khi röøng maát, lôùp thaûm muïc ñieàu hoøa doøng chaûy cuõng bò tieâu dieät theo. Luõ luït vaø cöôøng ñoä phaù hoaïi cuûa noù cuõng taêng leân. Qua keát quaû nghieân cöùu taïi AÁn ñoä, söï phaù röøng ñaõ khieán cho dieän tích bò ngaäp luït môû roäng theâm 40 trieäu ha trong voøng 25 naêm (1960-1984). Muøa maøng vaø ñôøi soáng cuûa haøng trieäu ngöôøi bò ñe doïa traàm troïng hôn (14).
5. Söï huûy dieät röøng cuõng keùo theo söï huûy dieät truù quaùn cuûa ñoäng vaø thöïc vaät hoang daõ. 50-90% caùc loaøi naøy ñang taäp trung taïi röøng möa nhieät ñôùi vaø baùn nhieät ñôùi. Haøng ngaøn loaøi trong soá 1,4 trieäu ñaõ ñöôïc kieåm tra, laø döôïc lieäu quí hieám hoaëc laø nguoàn "gen" caàn thieát cho söï lai taïo caùc gioáng caây troàng vaø vaät nuoâi phuïc vuï söï soáng con ngöôøi. Theo toác ñoä phaù röøng hieän nay, vôùi 11 trieäu ha moãi naêm, ñeán naêm 2040 theá giôùi seõ maát ñi töø 17% ñeán 35% loaøi trong soá 10 trieäu. Vaøo naêm 2040, haøng ngaøy seõ coù töø 20-70 loaøi bò tuyeät chuûng (15).
6. Caây xanh, qua hieän töôïng quang hôïp, haáp thuï haøng ngaøy khí carbonic CO2. Khí CO2 laø moät trong nhöõng loaïi khí gaây ra hieäu öùng nhaø kính, haâm quaû ñaát noùng daàn, laøm tan caùc khoái baêng taïi Baéc cöïc, khieán möïc nöôùc bieån daâng cao vaø traøn ngaäp, phaù huûy ñoàng baèng thaáp ven bieån. Söï phaù röøng ñaõ laøm maát ñi moät nhaân toá raát quan troïng coù khaû naêng haáp thuï vaø tích luõy laâu daøi moät soá löôïng khoång loà cuûa khí CO2, vaø giaùn tieáp laøm giaûm bôùt möïc nöôùc bieån daâng leân.
Caùc nhaø noâng nghieäp hieän ñaïi khoâng caàn phaù röøng nöõa. Ñeå giaûi quyeát nhu caàu löông thöïc, hoï ñaõ aùp duïng caùc bieän phaùp thaâm canh, nhö troàng caây thuaàn loaïi, cô giôùi hoùa, phun töôùi, daãn nöôùc, boùn phaân, duøng thuoác dieät saâu raày vaø coû daïi, lai taïo gioáng môùi v.v... Nhöng nhöõng gì ñaõ xaûy ra cho moâi tröôøng vaø con ngöôøi vôùi nhöõng phöông phaùp canh taùc hieän ñaïi aáy ? Noù coù ñöa laïi moät chuoãi heä quaû tieâu cöïc coù haïi cho con ngöôøi khoâng? Ñoâi ví duï sau ñaây traû lôøi cho caâu hoûi aáy.
1. Söï troàng caây thuaàn loaïi ñaõ ñaåy luøi hay tieâu dieät nhöõng loaøi "khoâng höõu ích". Maët khaùc noù ñoøi hoûi phaûi söû duïng thuoác dieät hoïa choáng saâu raày vaø naám beänh. Nhöõng thuoác naøy saùt haïi luoân nhöõng coân truøng vaø chim choùc höõu ích khaùc. Caùc caën thuoác coù chöùa nhöõng chaát ñoäc nhö thuûy ngaân vaø arcenic, theo möa thaâm nhaäp vaø ñaàu ñoäc ao hoà, suoái soâng vaø thuûy sinh vaät. Vôùi dieän tích roäng lôùn cuûa noù, noâng nghieäp laø nguyeân nhaân quan troïng laøm ngheøo söï ña daïng sinh hoïc, ñem laïi söï maát caân baèng cho nhieàu heä sinh thaùi, vaø qua chuoãi thöùc aên, laøm haïi caû söùc khoeû con ngöôøi. Hieän töôïng bò dò öùng vaø ngoä ñoäc do thöùc aên coøn chöùa thuoác dieät saâu raày ñaõ xaûy ra taïi nhieàu nôi ôû Vieät Nam.
2. Söï cô giôùi hoùa, ñaëc bieät treân laõnh vöïc thuûy lôïi vôùi caùc maùy coâng cuï naëng duøng ñeå ñaøo xôùi, ñaõ phaù huûy truù quaùn vaø tieâu dieät caùc loaøi ñoäng vaø thöïc vaät hoang daõ. Hôn nöõa, noù taïo ra hieän töôïng xì pheøn, hoùa sình vaø hoùa maën, gieát haïi coû caây. Rieâng naêm 1986, söï hoùa maën ñaõ laøm toån haïi khaép theá giôùi khoaûng 60 trieäu ha ñaát noâng nghieäp. Nöôùc ngoït luoân luoân chöùa moät löôïng muoái nhoû. Noàng ñoä muoái naøy taêng daàn sau moãi laàn töôùi vaø moät ngaøy naøo ñoù hoùa maën ñaát ñai. Söï hoang maïc hoùa, söï hoùa maën, hoùa sình cuõng laø nhöõng nguyeân nhaân quan troïng gaây ra naïn ñoùi vaø suy dinh döôõng cho 800 trieäu ngöôøi treân quaû ñaát hieän nay. Ngoaøi ra, söï daãn nöôùc vaøo ruoäng cuõng laøm baønh tröôùng caùc khuaån gaây beänh ñöôøng ruoät vaø soát reùt röøng.
3. Chaát phosphat vaø nitrat cuûa phaân boùn laøm taêng ñoä phuù döôõng cuûa thuûy vöïc, kích thích söï phaùt trieån nhanh cuûa rong reâu. Rong reâu cöôùp maát döôõng khí vaø gieát haïi toâm caù vaø thuûy sinh vaät khaùc taïi ao hoà. Qua ñoù, khaû naêng laøm saïch nöôùc töï nhieân vaø söï soáng cuûa ao hoà cuõng bò dieät theo.
Noùi toùm laïi, vieäc thaâm canh ñeå taêng saûn löôïng löông thöïc vaø söï ñoán röøng nhaèm thoûa maõn nhu caàu nhaûy voït veà cuûi, goã, veà dieän tích troàng troït vaø ñònh cö, ñeàu laø nhöõng hoaït ñoäng chính ñaùng nhaèm phuïc vuï cho cuoäc möu sinh. Trong raát nhieàu tröôøng hôïp, heä quaû dò thôøi cuûa nhöõng hoaït ñoäng chính ñaùng naøy, töø 10 hoaëc 20 naêm tröôùc, laïi trôû thaønh söï taøn phaù nhöõng ñieàu kieän möu sinh. Tröôùc nhöõng baèng chöùng neâu treân, ngöôøi Phaät töû khoâng theå khoâng suy nghó, theá naøo laø "chaùnh nghieäp" ?, theá naøo laø noâng nghieäp trong saùng theo quan nieäm "nguõ minh" ?. Phaät töû phaûi haønh ñoäng vaø kinh doanh ra sao ñeå thieân nhieân khoâng bò mang haïi, töông töï nhö "ong huùt maät maø khoâng laøm haïi hoa", nhö Ñöùc Phaät ñaõ nhaém nhuû ?
Trong laõnh vöïc coâng nghieäp hoùa thì theá naøo ? Vôùi nhöõng thaønh töïu huy hoaøng cuûa noù, noù coù ñaït ñöôïc tieâu chuaån "minh" theo quan nieäm "coâng xaûo minh" chaêng ? Coù leõ laø khoâng ! Neàn coâng nghieäp töø 2 theá kyû nay cuõng gaây ra haøng ngaøn hieän töôïng tieâu cöïc cho moâi tröôøng vaø con ngöôøi. Söï oâ nhieåm khoâng khí vaø nöôùc, raùc reán dô baån, tieáng oàn aøo nhöùc oùc v.v... laø nhöõng moái nguy haïi thöôøng tröïc vaø phoå bieán. Ñaát nöôùc chuùng ta ñang ñi treân ñaø coâng nghieäp hoùa, khoâng theå khoâng ñoái dieän vôùi nhöõng tieâu cöïc naøy. Sau ñaây xin neâu vaøi ví duï cuï theå (2)
1. Coâng nghieäp - vaø söï ñoâ thò hoùa - ñaõ tröïc tieáp phaù huûy thieân nhieân ñeå laáy maët baèng xaây döïng vaø phaùt trieån. Coâng nghieäp ñaõ bieán ñoåi caûnh quan vaø caùc heä sinh thaùi moät caùch saâu roäng, ñaõ laøm ñaûo loän nhöõng chu trình vaät chaát vaø doøng naêng löôïng trong sinh quyeån, gaây khoù khaên cho quaù trình phuïc hoài vaø thanh loïc töï nhieân. Veà maët khí haäu, trong voøng 40 naêm qua, töø 1949 - 1989, maët nöôùc bieån vuøng nhieät ñôùi ñaõ noùng hôn 0,5 ñoä C vaø aåm hôn 16%. Möa luïc ñòa taêng 5% (rieâng khu vöïc Sahel taïi Phi chaâu thì ngöôïc laïi. Nôi ñaây, möa giaûm xuoáng vaø haïn haùn taêng leân). So vôùi 20 naêm tröôùc, toác ñoä gioù toaøn caàu nay thoåi nhanh hôn 5-10%, taïi nhieàu nôi taïi khu vöïc nhieät ñôùi, thaäm chí ñeán 20%. Ñieàu naøy caét nghóa vì sao cöôøng ñoä taøn phaù cuûa baõo toá ñaõ trôû neân döõ doäi khaùc thöôøng (17)
2. Caùc nhaø maùy, trong quaù trình saûn xuaát, ñaõ khoâng ngöøng thaûi nhöõng chaát oâ nhieåm vaø ñoäc haïi vaøo khoâng khí, vaøo ñaát vaø nöôùc. Nhöõng khu coâng nghieäp lôùn, ví duï nhö vuøng Ruhr nöôùc Ñöùc, ñaõ thaûi ra hôn 300 chaát. Trong soá ñoù, nhieàu chaát gaây neân beänh taät vaø ung thö. SO2 vaø NO2 chaúng haïn, chuùng laø nguyeân nhaân gaây ra söông muø nguy hieåm (London-smog), töøng laøm thieät haïi haøng ngaøn ngöôøi trong quaù khöù (hôn 4.000 ngöôøi cheát taïi Luaân ñoân naêm 1952). Vôùi noàng ñoä cao, SO2 vaø NOx phaù huûy chaát dieäp luïc vaø ngaên chaän söï quang hôïp, cuõng nhö söï haáp thuï khí CO2. Döôùi daïng möa acít, chuùng laøm chua ñaát vaø thuûy vöïc, gieát haïi toâm caù vaø nhöõng sinh theå khaùc. Chuùng aên moøn caùc coâng trình kieán truùc vaø xaây döïng, gaây ra nhöõng thieät haïi phi thöôøng. Taïi Ñöùc, söï thieät haïi naøy ñöôïc öôùc tính töø 2 ñeán 3,5 tyû Ñöùc Maõ moãi naêm. Khí CO laøm giaûm naêng suaát lao ñoäng vaø gaây chöùng nhöùc ñaàu, choùng maët.
Caùc kim loaïi naëng cuõng nguy hieåm khoâng keùm. Chì laøm yeáu baép cô, coù theå ñöa ñeán lieät baïi vaø bieán ñoåi chöùc naêng cuûa gan, thaän vaø naõo. Cadmium gaây beänh Itai-Itai laøm meùo moù theå daïng cuûa xöông v.v... Ñeå loïc saïch nhöõng chaát ñoäc trong nöôùc, Taây Ñöùc ñaõ phaûi boû 780 trieäu Ñöùc Maõ haøng naêm. Ñeå giaûi ñoäc cho ñaát, caàn phaûi coù moät kinh phí khoång loà khoaûng 60 tyû Ñöùc Maõ. Taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh nöôùc vaø khoâng khí cuõng chöùa nhieàu chaát ñoäc vaø haøm löôïng ñaõ vöôït treân tieâu chuaån veä sinh cho pheùp. Haøm löôïng buïi vaø chì ñaõ vöôït quaù töø 3 ñeán 11 laàn (18).
3. Coâng nghieäp ñoâng laïnh, ñieän töû vaø caû nhöõng bình xòt thuoác cho toùc, ñaõ söû duïng roäng raõi khí CFCI. Khí naøy laøm moûng taàng khí Ozon vaø ñuïc thuûng nhieàu nôi. Taàng Ozon ñöôïc xem nhö caùi maøn loïc tia cöïc tím coù haïi cho söùc khoeû vaø muøa maøng. Taàng Ozon bò moûng hoaëc bò ñuïc thuûng ñaõ ñeå loït nhieàu tia cöïc tím taán coâng vaøo con ngöôøi vaø sinh vaät, laøm taêng beänh ung thö da.
4. Trong voøng 200 naêm nay, than daàu ñöôïc söû duïng thaät roäng raõi. Qua quaù trình ñoát chaùy, chuùng ñaõ thaûi moät löôïng khí CO2 laøm taêng voït haøm löôïng CO2 trong khí quyeån, taïo ra hieäu öùng nhaø kính, haâm noùng quaû ñaát. Caùc khu coâng nghieäp theá giôùi thaûi haøng naêm 24 tyû taán CO2 - 80% xuaát phaùt töø nhöõng nöôùc coâng nghieäp. Trong töông lai, soá löôïng naøy coøn cao hôn nöõa. Theo öôùc tính cuûa caùc nhaø khoa hoïc, trong voøng 50 naêm tôùi, nhieät ñoä trung bình theá giôùi seõ taêng theâm 1,5 ñoä C. Trong khi taïi UÙc chaâu vaø Taây Phi chaâu giaûm bôùt 1 ñoä C, taïi Vieät Nam, AÁn ñoä vaø AÂu chaâu taêng theâm 3 ñoä C vaø Baéc cöïc taêng theâm 5-7 ñoä C (19)(20).
Söï taêng theâm nhieät ñoä naøy tröôùc heát ñaõ mang ñeán söï bieán ñoåi thôøi tieát, quan troïng hôn nöõa laø laøm baêng tan vaø khieán möïc nöôùc bieån daâng cao. Töø naêm 1973 ñeán nay, lôùp baêng taïi Baéc cöïc maát ñi 8% vaø treân nuùi Alpe ôû AÂu chaâu chæ coøn 1/2. Ñeán naêm 2050, möïc nöôùc bieån coù theå daâng leân töø 0,2 - 1,4 meùt (21). Ñieàu aáy coù nghóa laø nöôùc maën seõ phuû ngaäp caùc vuøng duyeân haûi thaáp vaø seõ phaù huûy ñoàng baèng phì nhieâu vaø söï soáng taïi ñoù. Noù seõ ñöa ñeán moät cuoäc di daân oà aït leân nhöõng vuøng cao, nôi maø dieän tích khaû canh ñaõ thu heïp laïi bò xoùi moøn vaø hoang maïc hoùa. Neáu con ngöôøi khoâng sôùm tìm bieän phaùp ñoái phoù, coù leõ khoù traùnh khoûi moät cuoäc caïnh tranh sinh toàn gay gaét giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi vaø moät cuoäc phaù huûy taøn baïo voán taøi nguyeân thieân nhieân coøn soùt laïi !
Nhöõng ví duï tieâu cöïc neâu treân, ñaõ phôi baøy yeáu ñieåm vaø hieåm hoïa cuûa söï phaùt trieån vöøa qua. Tính tham duïc "ngaøy caøng nhanh, ngaøy caøng nhieàu vaø ngaøy caøng môùi" ñaõ coå voõ vaø thuùc ñaåy söï phaùt trieån loøng tham aùi, khieán con ngöôøi xa rôøi neáp soáng tænh thöùc, xa rôøi vaø ñoái nghòch vôùi thieân nhieân, ñaõ xoâ con ngöôøi vaøo söï phaù hoaïi nhöõng nhaân toá maø mình döïa vaøo ñeå sinh toàn vaø phaùt trieån. Söï say meâ quyeàn lôïi vaät chaát ñaõ khieán cho nhieàu ngöôøi queân ñi nhöõng lôïi ích laâu daøi cuûa nhaân loaïi. Nhöõng keû tieáp tuïc baûo veä cho söï phaùt trieån naøy seõ nhuùn vai laõnh ñaïm tröôùc nhöõng tieâu cöïc vaø hieåm hoïa. Song moät ngaøy naøo ñoù, bieát ñaâu chính hoï vaø con chaùu cuûa hoï seõ trôû thaønh naïn nhaân cuûa nghieäp baùo ñau thöông. Chuùng ta coù caûm töôûng raèng hoï ñi giöõa cuoäc ñôøi vôùi thaùi ñoä khaù phoå bieán cuûa keû laùi xe treân ñöôøng. Keû laùi xe thöôøng khoâng nghó raèng mình coù theå laø ngöôøi gaây ra tai naïn hoaëc chòu tai naïn. Trong tieàm thöùc hoï, vaán ñeà tai naïn laø vaán ñeà cuûa ngöôøi khaùc. Chæ coù ngöôøi khaùc môùi gaây ra tai naïn hay thoï naïn. Ñeán khi laâm caûnh tai bay hoïa gôûi thì ñaõ muoän roài. Lôøi Phaät trong kinh Phaùp cuù thaám thía laøm sao ! "Keû ngu vì tham giaøu haïi mình haïi ngöôøi" vaø "AÙc nghieäp chöa chín muøi, ngöôøi ngu nghó laø ngoït. Khi aùc nghieäp chín muøi, ngöôøi ngu chòu khoå ñau".
Sôùm thöùc tænh "aùc nghieäp" cuûa söï phaùt trieån ñaõ qua, Schumacher, nhaø kinh teá hoïc Anh, giöõa thaäp nieân 1970, ñaõ ñeà nghò moät moâ hình "Kinh teá Phaät giaùo" (22), moät moâ hình kinh teá phi baïo löïc, khoâng boùc loät, song hôïp taùc vôùi thieân nhieân, döïa treân nhöõng nguyeân taéc cuûa sinh thaùi laønh maïnh vaø treân moät neàn coâng nghieäp coù khuoân maët con ngöôøi. Moâ hình kinh teá naøy coå voõ con ngöôøi neân soáng theo "chaùnh nghieäp". Raát tieác ñeán nay chöa coù Phaät töû naøo trieån khai aùp duïng hoaëc laáy ñoù laøm baøn ñaïp suy nghó tieáp veà moät ñöôøng höôùng phaùt trieån vöøa hôïp vôùi nhöõng phaïm truø vaø xu theá cuûa thôøi ñaïi, vöøa hôïp vôùi hoaøn caûnh cuûa ñaát nöôùc vaø vöøa hôïp vôùi tinh thaàn Ñaïo Phaät. Schumacher laø moät baäc trí tueä lôùn, moät nhaø tieân tri cuûa phong traøo sinh thaùi töø hai thaäp nieân qua.
Trong cuøng traên trôû vaø noå löïc truy taàm moät noäi dung phaùt trieån môùi, khoâng ngaàm chöùa ñaïi hoïa cho nhaân loaïi, Meadows ñaõ coâng boá naêm 1972 "Phuùc trình thöù nhaát" cho "Caâu laïc boä Rome" veà "Nhöõng giôùi haïn cuûa phaùt trieån" (23). Phuùc trình naøy ñaõ ñöôïc dòch ra 29 thöù tieáng, laø tieáng chuoâng ñaàu tieân vang doäi khaép toaøn caàu, ñaùnh thöùc con ngöôøi phaûi suy nghó laïi vaø ñaët laïi vaán ñeà phaùt trieån. Tieáp theo ñoù, "Global 2000" - phuùc trình gôûi toång thoáng Myõ 1980, "Moâ hình theá giôùi Brundtland 1987, v.v... ñaõ ñeà nghò nhöõng noäi dung phaùt trieån beàn vöõng, khoâng phaù hoaïi nhöõng cô hoäi phaùt trieån cuûa theá heä mai sau. Hoäi nghò Thöôïng ñænh veà quaû ñaát 1992 cuûa 178 nöôùc treân theá giôùi taïi Rio de Janeiro, coù theå xem nhö laø moät cuoäc toång keát chung, vôùi khaúng ñònh raèng, ñeå "phaùt trieån laâu beàn", phaûi "baûo veä moâi tröôøng".
Hoäi nghò Thöôïng ñænh Rio 1992, tuy gaëp nhieàu ngôø vöïc vaø chæ trích, song ñoù laø moät coá gaéng lôùn, nhaèm taïo khuùc quanh môùi cho söï phaùt trieån beàn vöõng gaén lieàn vôùi baûo veä moâi tröôøng. Noù ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa moät yù thöùc môùi veà söï hôïp quaàn chung laõnh traùch nhieäm xaây döïng "moät theá giôùi" (xoùa boû söï phaân chia "theá giôùi thöù nhaát", "theá giôùi thöù hai" vaø "theá giôùi thöù ba").
Söï "phaùt trieån laâu beàn" ñöôïc quan nieäm nhö laø moät söï phaùt trieån nhaèm thoûa maõn nhöõng nhu caàu cô baûn veà vaät chaát, tinh thaàn vaø vaên hoùa cho caû theá heä hieän taïi laãn theá heä töông lai. Moät maët, noù ñoøi hoûi phaûi caûi thieän nhöõng ñieàu kieän soáng treân laõnh vöïc kinh teá vaø xaõ hoäi sao cho phuø hôïp vôùi söï baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân. Maët khaùc, noù ñoøi hoûi moät söï quan taâm vaø chòu traùch nhieäm chung veà nhöõng vaán ñeà moâi sinh, kinh teá, vaên hoùa vaø xaõ hoäi, treân bình dieän quoác gia cuõng nhö quoác teá. "Söï phaùt trieån laâu beàn" ñöôïc nhaát theå hoùa vôùi "söï baûo veä moâi tröôøng". Trong söï nhaát theå hoùa naøy, noäi dung cuûa "söï phaùt trieån laâu beàn" bao goàm 4 ñieåm cô baûn:
1. Ñaùp öùng ñöôïc nhöõng nhu caàu cô baûn cuûa ngöôøi daân;
2. San baèng hoá saâu caùch bieät giöõa giaøu ngheøo vaø hoaøn caûnh xaõ hoäi;
3. Baûo toàn caùc taøi nguyeân thieân nhieân vaø giöõ gìn söï trong saïch cuûa moâi tröôøng;
4. Taïo nhöõng ñieàu kieän toát giuùp con ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc giaù trò laøm ngöôøi, hieåu roõ ñöôïc nhöõng vaán ñeà chung cuûa nhaân loaïi vaø bieát roõ nhöõng gì öu tieân caàn phaûi thöïc hieän tröôùc, cuõng nhö giuùp con ngöôøi ñaït ñöôïc quyeàn töï quyeát trong coäng ñoàng.
Veà maët "baûo veä moâi tröôøng", chuùng ta coù theå hieåu moät caùch haïn heïp raèng ñoù laø choáng oâ nhieåm khoâng khí, ñaát ñai, soâng suoái hoaëc baûo veä caùc loaøi hoang daïi tröôùc söï dieät chuûng. Noäi dung cuûa thuaät ngöõ moâi tröôøng, treân maët xaõ hoäi, ñöôïc hieåu laø hoaøn caûnh cuûa con ngöôøi, cuûa gia ñình vaø cuûa taäp theå. Veà maët khoâng gian, moâi tröôøng laø ñòa baøn, laø khu vöïc sinh soáng cuûa con ngöôøi duø cho roäng heïp theá naøo chaêng nöõa. Ñoù laø nhöõng coâng trình xaây döïng. Ñoù laø laøng xaõ, huyeän tænh, quoác gia vaø sinh quyeån. Veà maët sinh vaät vaø sinh thaùi hoïc, moâi tröôøng bao goàm giôùi voâ sinh (ñaát, nöôùc, khoâng khí) vaø höõu sinh (con ngöôøi, giôùi ñoäng vaø thöïc vaät) (24). Bôûi vaäy, "baûo veä moâi tröôøng", treân khía caïnh sinh thaùi, khoâng chæ giôùi haïn trong muïc tieâu baûo veä thieân nhieân vaø qui hoaïch caûnh quan. Noù coøn bao goàm muïc tieâu laøm thanh lòch queâ höông, ñaát nöôùc, caùc nôi giaûi trí, du lòch vaø maïng löôùi caây xanh trong thaønh phoá. Veà maët veä sinh vaø coâng nghieäp, muïc ñích cuûa "baûo veä moâi tröôøng" bao goàm söï giöõ saïch moâi tröôøng khoâng khí, nöôùc vaø ñaát ñai, cuõng nhö xöû lyù raùc vaø nhöõng chaát ñoäc hoùa hoïc, laøm giaûm söï gaây gaét cuûa thôøi tieát vaø ngaên ngöøa caùc tia ñoäc haïi.
Ñeå thöïc hieän "söï phaùt trieån laâu beàn" gaén lieàn vôùi "söï baûo veä moâi tröôøng", caàn phaûi thi haønh trieät ñeå haøng loaït bieän phaùp, chuû yeáu laø oån ñònh daân soá, taêng hieäu naêng vaø söï söû duïng naêng löôïng, söû duïng naêng löôïng maët trôøi vaø söùc gioù, söû duïng tieát kieäm caùc nguoàn nguyeân lieäu, oån ñònh heä sinh thaùi noâng vaø laâm nghieäp, phaân phoái kyõ ngheä, giaûm thieåu vaø xöû lyù oâ nhieåm. Veà maët tinh thaàn, con ngöôøi phaûi thay ñoåi quan nieäm ñaùnh giaù thieân nhieân moät caùch hôøi hôït, nhaát laø phaûi thay ñoåi thoùi quen tieâu duøng.
Noäi dung cuûa quan nieäm "phaùt trieån laâu beàn" trong nhaát theå vôùi "baûo veä moâi tröôøng" treân ñaây, gaëp gôõ raát nhieàu ñieåm trong noäi dung con ñöôøng soáng Bi Trí Duõng maø Ñöùc Phaät chæ daïy cho nhöõng "ai khoân ngoan muoán tìm haïnh phuùc vaø öôùc mong soáng vôùi an laønh". Noäi dung naøy, moät phaàn ñaõ ñöôïc moâ taû qua kinh Töø Bi (25). Thieát nghó cuõng neân oân laïi vaøi ñieàu.
Thöù nhaát, muïc ñích toái thöôïng cuûa con ñöôøng Bi Trí Duõng laø "Ñem an vui ñeán cho muoân loaøi". "An vui" laø yù nghó chaân thaät cuûa cuoäc soáng. Y Ù nghóa naøy khoâng naèm trong giaøu sang ñòa vò, quyeàn bính hoaëc danh voïng. An vui chæ ñaït ñöôïc khi 3 ñieàu kieän toái thieåu sau ñaây ñöôïc thoûa maõn, ñoù laø : nhu caàu vaät chaát toái thieåu ñöôïc ñaùp öùng; oâ nhieåm, ñe doïa vaø hieåm hoïa cuûa moâi tröôøng ñöôïc tieâu tröø; vaø taâm hoàn ñöôïc sung maõn vôùi nhöõng giaù trò Chaân Thieän Myõ. Nhöng an vui khoâng chæ daønh rieâng cho con ngöôøi maø phaûi lan roäng ñeán "muoân loaøi", ñeán chuùng sinh, ñeán taát caû moïi sinh theå.
Ñeå phuïc vuï "muoân loaøi" tröôùc tieân phaûi ñaït ñeán moät trình ñoä nhaän thöùc cao. Ñoù laø söï thaáy roõ tính bình ñaúng cuûa söï soáng vaø giaù trò bình ñaúng cuûa söï soáng trong moïi sinh theå. Neàn taûng cuûa nhaän thöùc naøy laø söï hieåu bieát roõ raøng veà ñôøi soáng vaø ñieàu kieän soáng cuûa caùc sinh theå, veà taùc ñoäng qua laïi cuûa chuùng, veà nguyeân nhaân vaø heä quaû thieän aùc, ñoàng thôøi hoaëc dò thôøi cuûa maïng löôùi duyeân sinh trong doøng sinh thaønh dò dieät voâ taän. Keá tieáp laø phaûi môû roäng con tim, moät con tim bieát thöông yeâu vaø quí troïng söï soáng traøn ñaày khaép nôi nôi, baát luaän treân ñòa baøn naøo, taïi sinh caûnh vaø truù quaùn naøo, duø "ôû gaàn ta hoaëc ôû xa ta" (Kinh Töø Bi), treân khoâng, taïi maët ñaát, trong nöôùc v.v... ("Taàng treân, phía döôùi vaø khoaûng giöõa", Kinh Töø Bi).
Thöù hai, söï ñem an vui ñeán cho muoân loaøi ñoøi hoûi moät yù thöùc veà giaù trò bình ñaúng cuûa söï soáng xuyeân thaáu thôøi gian, töø theá heä naøy ñeán theá heä khaùc ("Ñaõ sinh roài hoaëc saép sinh ra", Kinh Töø Bi). Cuoäc soáng vaø söï phaùt trieån cuûa chuùng ta hoâm nay, khoâng theå cöôùp maát nhöõng ñieàu kieän soáng vaø cô hoäi phaùt trieån cuûa con chaùu ngaøy mai, khoâng theå ñeå laïi oâ nhieåm vaø hieåm hoïa cho haäu dueä vaø phoù maëc chuùng giaûi quyeát theá naøo cuõng ñöôïc. Ñaïo Phaät ñaõ khoâng ngöøng khuyeân nhuû Phaät töû phaûi thöïc haønh haïnh tinh taán : "Coá gaéng tieâu tröø nhöõng ñieàu aùc ñaõ sinh. Coá gaéng ñeø neùn nhöõng ñieàu aùc coù theå phaùt sinh. Coá gaéng laøm cho nhöõng ñieàu thieän phaùt sinh. Coá gaéng phaùt huy nhöõng ñieàu thieän ñaõ sinh". Tinh taán laø söùc maïnh chuyeån ñoåi beàn bæ, coù khaû naêng tieâu tröø tích cöïc vaø mang chaát löôïng Chaân Thieän Myõ ñeán cho ñôøi.
Thöù ba, söï ñem an vui ñeán cho muoân loaøi, ñoøi hoûi moät quyeát taâm nhaän laáy traùch nhieäm vì muoân loaøi. Traùch nhieäm naøy caàn ñöôïc theå hieän moät caùch roát raùo, vôùi taát caû con tim vaø duõng löïc cuûa moät baø meï thöông ñöùa con duy nhaát, "daùm hy sinh baûo veä cho con" (Kinh Töø Bi).
Ba ñieàu vöøa neâu treân trong con ñöôøng Bi Trí Duõng coù theå giuùp Phaät töû chuùng ta khoûi chaïy quanh tìm kieám nhöõng noäi dung vaø nguyeân taéc haønh ñoäng khaùc, haàu ñoùng goùp toát hôn cho ñöôøng höôùng phaùt trieån laâu beàn gaén lieàn vôùi söï baûo veä moâi tröôøng hieän nay. Vaán ñeà coøn laïi laø Phaät töû coù theå laøm gì moät caùch cuï theå ? Dó nhieân moãi ngöôøi coù theå töï tìm caâu traû lôøi rieâng vaø haønh ñoäng thích öùng vôùi khaû naêng vaø hoaøn caûnh cuûa mình; song, Phaät töû cuõng coù theå chung nhau tìm nhöõng vieäc cuï theå vöøa hôïp vôùi kheá lyù vaø kheá cô, vöøa coù khaû naêng coå ñoäng söï trôï löïc cuûa nhieàu ngöôøi. Sau ñaây xin neâu vaøi gôïi yù :
1. Tröôùc heát, moãi ngöôøi phaûi töï baét ñaàu töø baûn thaân trong cuoäc soáng haøng ngaøy. Ñöùc Phaät ñaõ ñeà nghò trong Kinh Töø Bi raèng Phaät töû neân "soáng giaûn dò", "vui vôùi ñôøi giaûn dò". Cuoäc soáng giaûn dò giuùp chuùng ta giôùi haïn nhu caàu cuûa mình trong chöøng möïc caàn thieát. Thoùi quen tieâu duøng vaø loøng ham thích xa hoa laø nguyeân nhaân tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp khieán cho caùc nguoàn taøi nguyeân bò khai thaùc vaø laïm duïng döõ doäi, khieán cho nhieàu nhaân toá phuïc vuï söï phaùt trieån ngaøy mai bò maát ñi. Soáng thieåu duïc vaø bieát ñuû, theo lôøi Phaät daïy, laø ñoùng goùp tích cöïc cho söï oån ñònh daân soá, tieát kieäm nguyeân lieäu vaø naêng löôïng vaø laøm giaûm söùc eùp vaøo moâi tröôøng vaø caùc heä sinh thaùi töï nhieân.
Soáng giaûn dò khoâng coù nghóa laø soáng khoâng coù chaát löôïng. Chaát löôïng cuûa Ñaïo Phaät laø "an vui", thay vì tham lam, "baän roän"; laø coá gaéng baûo veä muoân loaøi, thay vì thôø ô gieát haïi sinh maïng vaø huûy dieät ñieàu kieän sinh toàn cuûa chuùng sinh; laø hôïp taùc vì lôïi ích chung ("ñoàng söï vaø lôïi haønh") thay vì caïnh tranh giaønh döït cho quyeàn lôïi rieâng; laø sieâu vöôït mình ñeå theå nhaäp cuoäc soáng toaøn dieän, thay vì taùch rôøi vaø ñoái nghòch laïi thieân nhieân.
2. Quí vò taêng só vaø cö só quan taâm ñeán söï baûo veä moâi tröôøng, coù theå tieáp tay trong caùc coâng taùc giaùo duïc vaø gaây yù thöùc baûo veä moâi tröôøng, haïn cheá sinh ñeû, naâng cao vai troø phuï nöõ ñeå thuùc ñaåy nhanh söï chuyeån ñoåi thuaän lôïi cho hoaøn caûnh chung v.v..., ñaëc bieät laø giuùp Phaät töû môû roäng kieán thöùc, phaân bieät roõ ñaâu laø lyù luaän do tham saân si chi phoái, ñaâu laø haønh ñoäng hôïp vôùi tinh thaàn Bi Trí Duõng trong nghieäp vuï vaø sinh hoaït haøng ngaøy.
3. Ñeå ñoùng goùp cuï theå cho söï baûo veä moâi tröôøng, ñaëc bieät treân khía caïnh baûo veä caûnh quan vaø sinh caûnh (biotope), coù theå kieán taïo nhöõng caûnh chuøa, taïi nôi coù maët baèng thuaän lôïi, thaønh nhöõng ñieåm caûnh quan thanh lòch. Ngoaøi caây caûnh, caây aên quaû, caàn troàng theâm moät soá caây röøng baûn ñòa. Lyù töôûng nhaát laø xaây döïng nhieàu tu vieän caïnh röøng ("chuøa ñaïi tuøng laâm", "chuøa laâm vieân"). Taïi ñaây, nhaø chuøa laõnh traùch nhieäm baûo veä röøng thaønh khu baûo toàn thöïc vaø ñoäng vaät hoang daõ. Taïi nhöõng vöôøn rau thuoäc khuoân vieân chuøa, neân thöû nghieäm phöông phaùt troàng tæa sinh hoïc. Töø ñoù ruùt kinh nghieäm ñoùng goùp cho cô hoäi chuyeån ñoåi phöông phaùp canh taùc duøng quaù nhieàu phaân hoùa hoïc vaø thuoác dieät saâu boï. Ngaøy xöa, Ñöùc Phaät ñaõ ñoäng loøng thöông soùt nhöõng con truøng quaèn quaïi sau löôõi caày, thì ngaøy nay, soá ngöôøi aùp duïng phöông phaùp khoâng ñaøo cuoác, traùnh gieát haïi sinh vaät trong ñaát vaø traùnh phaù huûy truù quaùn cuûa chuùng, ngaøy caøng ñoâng ñaûo.
4. Quí vò taêng ni neân vaän ñoäng Phaät töû "troàng caây phöôùc ñöùc", "troàng caây trí ñöùc" thay cho tuïc leä "haùi loäc", "beû loäc" hoaëc coå voõ Phaät töû ñoùng goùp tieàn cho vieäc xaây döïng "chuøa laâm vieân", vöôït theâm moät böôùc xa hôn söï boá thí tieàn gaïo hoaëc phoùng sinh chim caù. Cuõng coù theå khuyeán khích Phaät töû xaây döïng moät moâi tröôøng soáng thanh lòch baèng caùch laøm "saïch vaø ñeïp töø baøn thôø trong nhaø, ra ngoaøi saân, ñeán ñöôøng ñi vaø cuøng khaép ñaát nöôùc". Loøng toân kính Ñöùc Phaät, tình yeâu queâ höông nhôø ñoù phaùt trieån maïnh meõ hôn.
_______
Cuoäc phaùt trieån vöøa qua khoâng chæ ñem laïi cho con ngöôøi vaø quaû ñaát toaøn nhöõng thuaän lôïi. Noù cuõng gaây oâ nhieåm, laøm huûy hoaïi thieân nhieân vaø ñeå laïi maàn moùng hieåm hoïa cho ngaøy mai. Nhieàu hoïc giaû ñaõ goïi ñoù laø cuoäc khuûng hoaûng sinh thaùi. Nhöng xöa nay thieân nhieân vaø moâi tröôøng vaãn im laëng, khoâng heà la heùt phaûn ñoái baát cöù moät söï gaây oâ nhieåm vaø ñaàu ñoäc naøo, khoâng heà ñi bieåu tình ñoøi quyeàn sinh toàn. Nhöõng tieáng keâu caáp baùch "phaûi ñaët laïi vaán ñeà phaùt trieån", "phaûi baûo veä thieân nhieân vaø moâi tröôøng", "ñaïi hoïa" coù theå xaûy ra, "phaûi thay ñoåi thoùi quen tieâu duøng", "phaûi chuyeån ñoåi tö duy"..., taát caû ñeàu phaùt xuaát töø con ngöôøi, töø moái lo aâu cho söï toàn vong cuûa con ngöôøi. OÂ nhieåm vaø hieåm hoïa ñeàu laø haäu quaû cuûa tö duy vaø haønh ñoäng cuûa con ngöôøi. Cuoäc khuûng hoaûng ñöôïc goïi laø "khuûng hoaûng sinh thaùi", thöïc chaát laø cuoäc khuûng hoaûng vaên hoùa vaø taâm linh, phaùt sinh töø Tham Saân Si cuûa con ngöôøi. Ñöùc Phaät ñaõ trao cho Phaät töû chuùng ta vuõ khí Bi Trí Duõng ñeå ñoái trò Tham Saân Si, ñeå xaây döïng neáp soáng an vui, giaûi thoaùt cho mình, cho ngöôøi vaø cho muoân loaøi. Ñaïo Phaät khoâng ngöøng gieo haït gioáng laønh trong con tim vaø khoái oùc cuûa Phaät töû, khoâng ngöøng nhaéc nhôû Phaät töû phaûi tinh taán. Neáu chuùng ta tinh taán vun troàng caây thieän, chaéc chaéc chuùng ta, neáu khoâng hoâm nay thì ngaøy mai, seõ gaët haùi cho mình, cho con chaùu mình vaø cho ñôøi nhöõng quaû thieän.
_______
Taøi lieäu tham khaûo.
*01. Hauser, Jürgen A. : Bevölkerungs und Umweltprobleme der dritten Welt (Nhöõng vaán ñeà veà daân soá vaø moâi tröôøng cuûa theá giôùi thöù ba), Taäp 1, Bern vaø Stuttgart, 1990, tr. 275-277.
*02. Engelhardt W. : Bevölkerungsentwicklung (Söï phaùt trieån daân soá). Trong : Handbuch für planung Gestaltung und Schutz der Umwelt (Saùch tham khaûo veà qui hoaïch, kieán truùc vaø baûo veä moâi tröôøng). Nxb. Buchwald/ Engelhardt, Taäp 1 : Die Umwelt und Menschen (Moâi tröôøng vaø con ngöôøi), München-Bern-Wien 1978, tr. 46-49.
*03. Sadik, Nafis : Bevölkerung, Umwelt und nachhaltige Enwichlung (Daân soá, Moâi tröôøng vaø Phaùt trieån laâu beàn). Trong : Nach dem Erdgipfel (Sau Hoäi nghò Thöôïng ñænh veà quaû ñaát). Ngöôøi phaùt haønh : Stiftung Entwichlung und Frieden (SEF), Bonn-Bad Godesberg 1992, tr. 22-25.
*04. Lütgens R. : Die geographischen Grundlagen und Probleme des Wirtschaftslebens (Cô sôû ñòa lyù vaø Vaán ñeà cuûa ñôøi soáng kinh teá), Stuttgart 1950, tr. 187.
*05. World Resources Institute/ United Nations Environment Programme/ United Nations Development programme : Internationaler Umweltatlas, Jahrbuch der Umweltressourcen (Nieân bieåu veà taøi nguyeân moâi tröôøng). Baûn dòch Ñöùc ngöõ cuûa Kaufmann W. Landsberg/Lech 1993, taäp 5, tr. 192.
*06. Phaïm vaên Trình : Daân soá vaø nhaø ôû ñoâ thò, Vieät Nam. Nxb. Xaây Döïng, Haø Noäi 1987, tr. 14. Hoaëc : baùo "Nhaân Daân", ngaøy 22.01.1986.
*07. Eigen M./ Winkler R. : Das Spiel, Naturgesetze steuern den Zufall (Troø chôi, Nhöõng ñònh luaät töï nhieân leøo laùi söï tình côø), München 1976, baûn in laàn thöù 2, tr. 228.
*08. Hauser, Jürgen A. : Saùch ñaõ daãn, tr. 151.
*09. Ban chuû nhieäm chöông trình 5202 : Vieät Nam, nhöõng vaán ñeà taøi nguyeân vaø moâi tröôøng, Haø Noäi 1986, tr. 34.
*10. Ban chuû nhieäm chöông trình 5202 : sñd., tr. 21.
*11. Bundesministerium für wirtschaftlich Zusammenar-beit und Entwicklung (Boä Hôïp taùc Kinh teá vaø Phaùt trieån CHLB Ñöùc) : Entwicklungpolitik (Chính saùch phaùt trieån, Bonn, soá 13/1995, tr. 388-389.
*12. Hoaøng Ñieàn (Chuû bieân) vaø 12 taùc giaû khaùc : Tö lieäu ñieàu tra vaø qui hoaïch röøng. Nxb. Khoa Hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi 1980, tr. 16-18.
*13. Ban chuû nhieäm chöông trình 5202 : sñd., tr. 40.
*14. Center for science and Environment : The wrath of Nature : The Impact of Environment Destruction on Floods and Droughts. New Delhi 1987.
*15. Nhö chuù thích 05, taäp 5, tr. 58.
*16. Council of Environmental Quality : The Global 2000 - Report to the President, Washington 1980, tr. 373.
*17. Deutscher Naturschutzring, Bundesverband für Umweltchutz (NDR :... für die Jahreszeit zu warm (... theo muøa thì quaù aám), Bonn, tr. 4-5.
*18. Phuøng Trung Ngaân : Con ngöôøi vaø moâi tröôøng : Baûo veä moâi tröôøng - Cho hoâm nay vaø mai sau. Chuû bieân Nguyeãn Thieän Toáng. TP. Hoà Chí Minh 1991, tr. 19.
*19. Houghton Richard A. vaø Woodwell George M. : Globale Veraûnderung des Klimas (Söï bieán ñoåi khí haäu toaøn caàu). Spektrum der Wissenschaft, thaùng 6/1989, tr. 106-114.
*20. Nhö chuù thích 11, soá 5/1995, tr. 144.
*21. Nhö chuù thích 05, taäp 2, tr. 210.
*22. Schumacher E.F.:Small is Beautiful,New-York 1975.
*23. Meadows D.L. vaø Meadows D.H. : Das global Gleichgewicht. Modell-Studien zur Wachstumskrise (Söï quaân bình toaøn caàu). Stuttgart 1974.
*24. Wicke, Lutz : Umweltökonomie (Kinh teá moâi tröôøng) Vahlens Handbücher der Wirtschaft und Sozial-wissenschaften (Saùch tham khaûo veà khoa hoïc xaõ hoäi vaø khoa hoïc kinh teá). München 1991, xb. laàn thöù 3, tr. 5-6.
*25. Hoäi Phaät töû Vieät Nam taïi Phaùp/ Thieàn ñöôøng Truùc Laâm. Nghi thöùc leã Phaät, Paris 1978, tr. 14-16.
[ Trôû Veà ]