Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Trong baøi vieát naøy, coù 3 ñieåm chính ñöôïc ñeà caäp :
Khaùi nieäm cuûa Phaät Giaùo veà moâi sinh vaø
Ñaïo ñöùc moâi sinh
Tyû kheo Thích Chôn Thieän
I. Caùc khaùi nieäm cô baûn veà Moâi sinh vaø khuûng hoaûng Moâi sinh.
II. Khaùi nieäm cuûa Phaät giaùo veà Moâi sinh.
III. Ñaïo ñöùc Moâi sinh.I. Khaùi nieäm cô baûn veà Moâi sinh vaø cuoäc khuûng hoaûng Moâi sinh.
1. Khaùi nieäm veà Moâi sinh.
Moâi sinh töông ñoái laø moät khoa hoïc môùi lieân heä ñeán nhieàu nguyeân lyù ñieàu haønh caùc moái lieân heä giöõa caùc sinh theå vaø Moâi sinh. Coù nhieàu ñònh nghóa veà Moâi sinh. - ñaây chæ ñôn cöû moät soá. P. D. Sharma (F.N.I.E., Ban (Khoa) Thöïc vaät hoïc, Ñaïi hoïc Delhi) ñaõ vieát trong taäp saùch cuûa oâng nhan ñeà "Sinh thaùi hoïc vaø Moâi sinh" raèng:
"Ngaøy nay Sinh thaùi hoïc ñaõ vaø ñang ñoùng goùp raát nhieàu cho caùc chính saùch veà xaõ hoäi, kinh teá, chính trò vaø caùc chính saùch töông töï cuûa theá giôùi. Thaät raát phoå bieán khi kieám tìm caùc tham khaûo veà sinh thaùi hoïc trong caùc baøi vieát, taïp chí, tuaàn baùo vaø nhaät baùo veà xaõ hoäi, kinh teá hoïc. Moâi sinh thaät söï giöõ moät vai troø quan troïng trong vaán ñeà an sinh cuûa con ngöôøi. Ñaây chuû yeáu laø chuû ñeà cuûa moät ngaønh hoïc, vaø ngaønh hoïc sinh thaùi hieän taïi chuù troïng ñeán chöùc naêng caùc töông thuoäc giöõa caùc sinh theå vaø moâi tröôøng soáng cuûa chuùng". (1)
P.D. Sharma tieáp :
"Khoâng phaûi chæ coù Moâi sinh aûnh höôûng ñeán caùc sinh theå, maø caùc sinh theå cuõng boå sung cho Moâi sinh nhö laø keát quaû cuûa söï phaùt trieån, phaân taùn, taùi saûn sinh, cheát, tan hoaïi... cuûa caùc sinh theå. Nhö vaäy Moâi sinh ñöôïc gaây neân söï ñoåi thay do caùc hoaït ñoäng cuûa caùc sinh theå. Moâi sinh vaø caùc sinh theå naêng ñoäng môû ñöôøng phaùt trieån cho nhieàu loaïi sinh theå khaùc qua moät quaù trình ñöôïc goïi laø söï keá thöøa. Quaù trình aáy tieáp tuïc cho ñeán khi söï phaùt trieån cuûa coäng ñoàng nhö hieän taïi töï noù coù theå töï ñieàu chænh caân baèng vôùi Moâi sinh. Giai ñoaïn cuoái naøy cuûa coäng ñoàng ñöôïc goïi laø ñænh cao cuûa phaùt trieån". (2)
Hai ñoaïn trích daãn treân ñaây chöùng toû raèng coù moät moái lieân heä sinh ñoäng giöõa con ngöôøi vaø Moâi sinh, moái lieân heä aáy lieân tuïc, baát khaû phaân vaø töï nhieân. Moái lieân heä raát maät thieát naøy noùi leân raèng quaáy nhieãu Moâi sinh coù nghóa laø quaáy nhieãu ñôøi soáng cuûa caùc caù nhaân nhö chuùng ta coù theå thaáy töø cuoäc khuûng hoaûng Moâi sinh ñöông thôøi.
2. Cuoäc khuûng hoaûng Moâi sinh.
Nhoùm hoäi thaûo veà oâ nhieãm (Moâi sinh) cuûa Ban Coá vaán Khoa hoïc cuûa Toång thoáng (USA) ñònh nghóa töø "oâ nhieãm" trong baûn phuùc trình cuûa nhoùm nhan ñeà "Phuïc hoài phaåm chaát Moâi sinh cuûa chuùng ta", toå chöùc vaøo thaùng 11-1965, raèng :
"OÂ nhieãm Moâi sinh laø söï thay ñoåi khoâng thuaän lôïi veà moâi tröôøng soáng chung quanh, nhö laø toaøn theå hay phaàn lôùn haäu quaû cuûa caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi, qua caùc aûnh höôûng tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp veà söï thay ñoåi caùc maãu hình naêng löôïng, caùc caáp ñoä phoùng xaï, qua söï caáu thaønh thuoäc vaät lyù hay hoùa hoïc vaø qua söï thöøa thaõi cuûa caùc sinh theå. Caùc thay ñoåi naøy coù theå tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán con ngöôøi, hay aûnh höôûng qua söï cung caáp nöôùc vaø cung caáp caùc saûn phaåm noâng nghieäp, sinh vaät, qua caùc tö höõu hay caùc ñoái töôïng vaät lyù, hay qua caùc dòp con ngöôøi giaûi trí, tìm hieåu thieân nhieân". (3)
Ñeà caäp ñeán vaán ñeà "naêng löôïng haït nhaân - söï cöùu roãi hay tröøng phaït", E.F. Shumacher, trong taäp saùch cuûa oâng nhan ñeà "Nhöõng caùi nhoû beù laø toát ñeïp" (Smallis Beautiful), vieát :
"Veà taát caû nhöõng ñoåi thay maø con ngöôøi ñaõ ñöa vaøo ngoâi nhaø cuûa thieân nhieân thì söï phaân haïch haït nhaân vôùi quy moâ lôùn haún roõ laø ñieàu saâu xa vaø nguy hieåm nhaát. Caùc böùc xaï haït nhaân laø haäu quaû ñaõ vaø ñang trôû neân moät nhaân toá nghieâm troïng nhaát cho vaán ñeà oâ nhieãm Moâi sinh, vaø laø söï ñe doïa lôùn nhaát cho söï toàn taïi cuûa loaøi ngöôøi treân traùi ñaát. Khoâng coøn ngaïc nhieân gì nöõa, bom nguyeân töû ñaõ thu heát söï chuù yù cuûa ngöôøi ñôøi, duø ñang coøn ít nhaát moät cô hoäi maø noù seõ khoâng bao giôø ñöôïc söû duïng nöõa. Caùi nguy hieåm ñoái vôùi nhaân loaïi gaây ra do vieäc duøng naêng löôïng nguyeân töû phuïc vuï hoøa bình coù theå coøn to lôùn hôn nhieàu". (4)
Laïi nöõa, vieäc caùc cöôøng quoác vöùt boû caùc thöøa thaõi vaøo ñaïi döông, vöùt boû caùc ñoà pheá thaûi vaøo soâng hay vaøo loøng ñaát, giao thoâng thaûi caùc khí, chaùy röøng... laø caùc nguyeân nhaân chính cuûa oâ nhieãm. Caùc khoái löôïng khí CO2 (Carbonic) phoùng ra ngaøy caøng nhieàu laøm cho baàu khoâng khí chung quanh traùi ñaát noùng daàn leân laøm thay ñoåi khí haäu raát nguy haïi ñeán ñôøi soáng cuûa con ngöôøi. Thaät laø nguy hieåm vaø kinh sôï !
Baáy giôø ngöôøi ta coù theå neâu leân vaán ñeà : Phaät giaùo coù theå ñoùng goùp gì cho vieäc giaûi ñaùp cuoäc khuûng hoaûng Moâi sinh hieän taïi ? Coù theå ñoùng goùp gì cho vieäc baûo veä Moâi sinh ?
II. Khaùi nieäm cuûa Phaät giaùo veà Moâi sinh.
1. Giaùo lyù Duyeân khôûi (Paticcasamuppada).
Nhö chuùng ta bieát giaùo lyù Duyeân khôûi maø ñöùc Phaät ñaõ chöùng ngoä noùi leân raèng : Do Voâ minh maø coù Haønh ; do Haønh maø coù Thöùc ; do Thöùc...; do Danh Saéc...; do Luïc Nhaäp...; do Xuùc...; do Thoï...; do AÙi...; do Thuû...; do Höõu...; do Sanh maø coù laõo töû, saàu bi, khoå, öu, naõo. Trong ñoù, Danh vaø Saéc khoâng bao giôø taùch khoûi nhau, vaø cuõng khoâng bao giôø taùch rôøi khoûi 11 chi phaàn nhaân duyeân coøn laïi. Cuõng theá ñoái vôùi Höõu (Tam Höõu). Theá neân Saéc bao goàm thaân theå vaät lyù cuûa con ngöôøi vaø theá giôùi vaät lyù. Söï vaän haønh cuûa Saéc laø söï vaän haønh cuûa caùc hoaït ñoäng cuûa taâm thöùc (Danh), vaø ngöôïc laïi. Ñieàu naøy noùi roõ raèng Moâi sinh vaø ñôøi soáng con ngöôøi laø töông heä.
2. Nguõ Thuû Uaån (Panaõca Khandhas)
Töông töï nhö treân ñoái vôùi söï vaän haønh cuûa 5 uaån :
Ñöùc Phaät daïy :
"Naøy caùc Tyû kheo, Ta seõ daïy cho caùc Thaày 5 uaån vaø 5 thuû uaån. Haõy laéng nghe. Naøy caùc Tyû kheo, theá naøo laø 5 uaån ? Taát caû saéc, naøy caùc Tyû kheo, thuoäc quaù khöù, hieän taïi hay vò lai, thuoäc trong hay ngoaøi, thoâ hay teá, thaáp heøn hay cao sang, xa hay gaàn, ñeàu goïi Saéc uaån. Taát caû Thoï, Töôûng, Haønh, taát caû Thöùc thuoäc quaù khöù, hieän taïi hay vò lai..... Ñeàu goïi laø Thöùc uaån". (5)
- ñaây, caùi goïi laø Saéc uaån cuûa chuùng ta bao goàm cô theå vaät lyù cuûa caù nhaân vaø theá giôùi vaät lyù ôû beân ngoaøi. Noùi khaùc ñi, Moâi sinh laø moät phaàn khaéng khít cuûa cô theå vaät lyù cuûa chuùng ta. Ñieàu naøy gôïi yù leân cho nhaân loaïi nhieàu ñieàu boå ích.
III. Ñaïo ñöùc Moâi sinh.
Nay chuùng ta khoâng ngaàn ngaïi noùi raèng chuùng ta baûo veä Moâi sinh khoûi oâ nhieãm thöïc söï laø baûo veä ñôøi soáng vaø haïnh phuùc rieâng tö cuûa chuùng ta. Ñaây laø söï thaät vaø laø töï nhieân. Ñaây cuõng laø yù nghóa ñöôïc bao haøm trong lôøi daïy veà Töø bi (Mettaø) sau ñaây :
"Taát caû chuùng sinh : yeáu hay maïnh, cao, to hay trung bình, thaáp, nhoû hay lôùn, khoâng tröø moät ai, caùc chuùng sinh ñöôïc thaáy hay khoâng ñöôïc thaáy, nhöõng ai soáng xa hay gaàn, ñaõ sanh hay seõ sanh, mong raèng taát caû soáng haïnh phuùc !
Mong khoâng coù ai löøa doái ai, khoâng coù ai khinh reû ai taïi baát cöù nôi ñaâu. Mong raèng moãi ngöôøi ñöøng mong laøm thöông toån ngöôøi khaùc vì giaän hôøn hay vì saân.
Nhö ngöôøi meï che chôû cho ngöôøi con ñoäc nhaát cuûa mình troïn ñôøi, cuõng theá, mong moãi ngöôøi haõy tu taäp taâm voâ löôïng ñoái vôùi taát caû chuùng sinh". (6)
Nhö theá, vaïn höõu trong hieän taïi vaø trong töông lai caàn ñöôïc baûo veä (chôû che) nhö ngöôøi con ñoäc nhaát ñöôïc ngöôøi meï thöông yeâu che chôû.
Ñaáy laø khaùi nieäm veà Moâi sinh cuûa Phaät giaùo.
Töø caùi nhìn söï vaät naøy, coù theå xaây döïng moät heä thoáng ñaïo ñöùc Moâi sinh.
1. Ñaïo ñöùc.
Töø ñieån Giaùo duïc (2nd. Ed. Mc Graw-Hill...) ñònh nghóa :
"Moân hoïc veà taùnh haïnh con ngöôøi, khoâng phaûi chæ tìm hieåu söï thaät nhö thaät, maø coøn tìm hieåu giaù trò cuûa ñieàu thieän veà caùc haønh ñoäng cuûa con ngöôøi ; Khoa hoïc veà haïnh kieåm con ngöôøi ; lieân heä ñeán caùc phaùn xeùt ñieàu phaûi laøm (phaûi vaø traùi, boån phaän phaûi laøm) vaø vôùi caùc xeùt ñoaùn veà giaù trò (thieän hay aùc)" (p.208).
Veà yù nghóa nhaân baûn, ñaïo ñöùc coù nghóa laø :
"Lyù thuyeát khaùm phaù ra caùc chuaån möùc vaø muïc tieâu veà haïnh kieåm trong söï an sinh veà xaõ hoäi, taâm lyù vaø sinh lyù cuûa caùc caù nhaân, nhöõng caù nhaân laøm thaønh xaõ hoäi". (Ibid., p.208).
2. Ñaïo ñöùc Moâi sinh.
Chuùng ta coù theå hình dung ra raèng con ngöôøi sinh ra ñeå haïnh phuùc maø khoâng phaûi ñeå khoå ñau. Tieâu chuaån ñuùng cuûa haønh ñoäng thieän cuûa con ngöôøi haún laø caàn ñöôïc xaây döïng treân cô sôû söï an sinh thuoäc xaõ hoäi, taâm lyù vaø sinh lyù cuûa con ngöôøi vaø söï an oån cuûa Moâi sinh. Ngöôïc laïi laø haønh ñoäng aùc. Con ngöôøi phaûi choïn löïa moät trong hai giaù trò aáy. Ñeå choïn löïa, con ngöôøi caàn quan taâm ñeán caùc ñieåm chuû yeáu sau ñaây :
1. Haàu nhö moïi giaù trò cuûa neàn vaên hoùa ñöông ñaïi laø xaây döïng treân tö duy höõu ngaõ (voâ minh), caùc giaù trò aáy caàn ñöôïc soi saùng döôùi aùnh saùng cuûa Duyeân Khôûi (voâ ngaõ # minh). Noùi khaùc ñi, giaùo lyù Duyeân Khôûi caàn ñöôïc quaûng baù roäng raõi trong theå giôùi giaùo duïc vaø trong xaõ hoäi ñeå hình thaønh moät höôùng môùi vaên hoùa baûo veä Moâi sinh.
2. Giaùo lyù Duyeân Khôûi noùi leân raèng "Moät" hieän höõu trong "Taát caû", vaø "Taát caû" hieän höõu trong "Moät". OÂ nhieãm hay roái loaïn ôû nôi naøy laø oâ nhieãm hay roái loaïn ôû nhöõng nôi khaùc treân theá giôùi. Söï thaät naøy yeâu caàu caùc caù nhaân, toå chöùc vaø moïi quoác gia coù boån phaän vaø traùch nhieäm baûo veä Moâi sinh cuøng luùc vì söï soáng coøn cuûa nhaân loaïi.
3. Söï thaät Duyeân Khôûi caàn ñöôïc ñöa vaøo Sinh thaùi hoïc laøm lyù thuyeát caên baûn, vaø caàn ñöôïc xem laø trieát lyù Moâi sinh vaø ñaïo ñöùc Moâi sinh.
4. Ngoaøi ra, vieäc keâu goïi ngöng thöû nghieäm nguyeân töû vaø hoùa hoïc caàn ñöôïc laäp laïi nhieàu laàn. Cuõng theá ñoái vôùi vieäc keâu goïi haïn cheá caùi goïi söû duïng naêng löôïng nguyeân töû cho caùc muïc tieâu hoøa bình, vaø taïo ra bieän phaùp an toaøn cho vieäc loaïi boû caùc chaát thaûi töø caùc nhaø maùy vaø caùc xöôûng coâng nghieäp.
5. Bieän phaùp haïn cheá caùc vieäc thaûi caùc hôi ñoäc trong khoâng gian.
6. Caùc bieän phaùp baûo veä röøng vaø caùc ñoäng vaät khoûi caùc söï taøn phaù.
7. Caùc bieän phaùp xaây döïng hoøa bình laâu daøi treân theá giôùi.
8. Ñieàu sau cuøng nhöng quan troïng nhaát laø giuùp con ngöôøi hieåu vaø kieåm soaùt duïc voïng (loøng khaùt aùi) (coù nghóa laø tham, saân, si) voán laø nguyeân nhaân cô baûn cuûa moïi nguyeân nhaân gaây ra oâ nhieãm Moâi sinh. Coù nghóa laø giaûi thoaùt söï oâ nhieãm taâm thöùc. Neáu caùc ham muoán duïc laïc, duïc tình caøng ngaøy caøng gia taêng nhö ñang xaûy ra thì seõ khoâng coù caùch naøo ñeå baûo veä Moâi sinh nhö nhöõng ñieàu maø chuùng ta hoïc ñöôïc töø giaùo lyù Duyeân khôûi : chæ coøn moät ñieàu coøn laïi : söï taøn luïi, khoå ñau vaø söï huûy dieät ñoái vôùi caùc sinh theå treân theá giôùi.
Söï phaùt trieån töông lai cuûa nhaân loaïi caàn ñöôïc höôùng daãn bôûi Chaùnh kieán vaø Chaùnh tö duy (coù nghóa laø Trí tueä) nhö nhöõng gì ñöùc Phaät ñaõ daïy chuùng ta, vaø ñaïo ñöùc Moâi sinh caàn ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng Chaùnh ngöõ, Chaùnh nghieäp, Chaùnh meänh vaø Chaùnh nieäm. Ñaây laø con ñöôøng soáng duy nhaát. Con ngöôøi khoâng coøn coù choïn löïa naøo khaùc, khoâng coøn con ñöôøng naøo khaùc.
Thích Chôn Thieän
(1). P.P. Sharma, ""Ecology and Environment", Rastogi Publications, 6th. Ed., 1992, p.2.
(2). Ibid., p.14
(3). Edward J. Kormondy, "Concept of Ecology", Prenticehall of India, Private Limited, New Delhi - 110001, 1991, p.246.
(4). E. F. Schumacher, Small is Beautiful", an Abacus book, Printed in England by Clays Ltd. St. Iros plc, 1993, p.112.
(5). Kindred Sayings, Vol. III, PTS, Oxford, London, 1992, pp.41-42.
(6). Mettaø-suttam, "Sutta-Nipata", Tr. H. Saddhatissa, Curzon Press, London, 1985, p.16.
[ Trôû Veà ]