Suoát moät traêm naêm qua, hai neàn vaät lyù töông ñoái vaø löôïng töû ñöôïc phaùt trieån cao ñoä vôùi nhöõng lyù thuyeát môùi cuõng nhö caùc phöông phaùp thöïc nghieäm môùi. Song song, ngöôøi ta tìm caùch thoáng nhaát hai lyù thuyeát ñoù vôùi hy voïng tieán tôùi moät lyù thuyeát chung nhaèm soi saùng toaøn boä theá giôùi vaät chaát, töø lónh vöïc voâ cuøng nhoû cuûa nguyeân töû vaø haï nguyeân töû ñeán möùc ñoä voâ cuøng lôùn cuûa caùc thieân haø caùch ta haøng tæ naêm aùnh saùng. Giöõa hai lónh vöïc cöïc tieåu vaø cöïc ñaïi naøy, ngöôøi ta hy voïng tìm nhöõng ñôn vò cuoái cuøng cuûa vaät chaát trong lónh vöïc cöïc tieåu vaø do ñoù thuyeát löôïng töû ñöôïc phaùt trieån heát söùc maïnh meõ. Ngaøy nay ngaønh vaät lyù löôïng töû vaãn naèm trong ñaø trieån khai, chöa ai coù theå keát luaän ñieàu gì veà cô cheá cuoái cuøng cuûa vaät chaát caû. Trong quaù trình khaûo saùt nhöõng ñôn vò nhoû nhaát cuûa vaät chaát, neàn vaät lyù löôïng töû phaùt hieän raát nhieàu "nghòch lyù" xuaát phaùt töø nhöõng keát quaû ño löôøng vaø phöông caùch xuaát hieän cuûa vaät chaát. Nhöõng nghòch lyù ñoù neâu leân nhöõng caâu hoûi quan troïng veà trieát hoïc, veà nhaän thöùc luaän, veà baûn theå hoïc..., thaäm chí veà caû nhöõng vaán ñeà döôøng nhö khoâng lieân quan ñeán vaät lyù nhö khaû naêng cuûa ngoân ngöõ khi dieãn ñaït caùc vaán ñeà vaät lyù, nhö caùc vaán ñeà sinh lyù hoïc (physiology) lieân quan ñeán caùi thaáy caùi nghe trong vieäc thu löôïm keát quaû thöïc nghieäm v.v...
Vì nhöõng lyù do treân, neàn vaät lyù löôïng töû ñang ñöùng tröôùc nhöõng luaän ñeà voâ cuøng cô baûn cuûa loaøi ngöôøi nhö: theá giôùi vaät chaát naøy goàm nhöõng gì taïo ra, töï tính noù laø gì, moái töông quan cuûa noù vôùi yù thöùc con ngöôøi ra sao, lieäu theá giôùi vaät chaát nhö ta thaáy phaûi chaêng noù toàn taïi ñoäc laäp thöïc nhö theá, hay noù chæ laø boùng daùng cuûa moät thöïc taïi khaùc...Baøi naøy seõ giôùi thieäu moät trong nhöõng höôùng phaùt trieån cuûa vaät lyù löôïng töû vaø neâu leân söï song haønh cuûa noù vôùi vuõ truï quan cuûa Phaät giaùo Ñaïi thöøa, ñöôïc phaùt bieåu trong kinh Laêng Nghieâm.
1. Ñieåm xuaát phaùt
Trong thôøi ñieåm hieän nay, theo thuyeát löôïng töû, vaät chaát coù ba ñaëc tính sau ñaây:
1. Trong theá giôùi cöïc tieåu, vaät chaát vaän ñoäng moät caùch phi lieân tuïc, trong nghóa laø hoaït ñoäng cuûa vaät chaát ñöôïc hình thaønh bôûi nhöõng "löôïng töû" raát nhoû nhöng cuï theå vaø khoâng theå phaân chia. Söï vaän ñoäng cuûa vaät chaát "nhaûy töøng böôùc" chöù khoâng "chaûy" moät caùch lieân tuïc.
2. Caùc ñôn vò vaät chaát (thí duï electron) coù nhöõng ñaëc tính khaùc nhau. Khi thì noù xuaát hieän nhö haït, khi thì nhö soùng, khi thì nöûa soùng nöûa haït, tuøy theo ñieàu kieän xung quanh vaø tuøy theo caùc phöông tieän quan saùt vaø doø tìm chuùng.
3. Trong moät soá tröôøng hôïp, hai ñôn vò vaät chaát (thí duï hai electron tröôùc ñoù thuoäc veà moät phaân töû nay ñaõ bò caùch ly) coù moät moái lieân heä lieân thoâng (non-local). Hai ñôn vò ñoù "bieát" ñeán tình traïng cuûa nhau moät caùch töùc thôøi, duø chuùng bò caùch ly vôùi khoaûng caùch baát kyø.
Ñaëc tính thöù nhaát cuûa söï vaän ñoäng cuûa vaät chaát trong möùc ñoä voâ cuøng beù laø khaùc vôùi söï vaän ñoäng trong theá giôùi vó moâ cuûa chuùng ta. Ñöôøng ñi cuûa vaät theå trong söï rôi töï do hay quó ñaïo cuûa thieân theå luoân luoân veõ neân moät ñöôøng cong lieân tuïc. Tuy theá ñaëc tính thöù nhaát naøy vaãn coøn töông thích vôùi lyù tính (reason) cuûa ñaàu oùc con ngöôøi. Ñaëc tính thöù hai ñöôïc xem laø moät nghòch lyù vì soùng vaø haït laø hai daïng toàn taïi cuûa vaät chaát hoaøn toaøn khaùc nhau, loaïi boû laãn nhau. Theá nhöng hai daïng toàn taïi ñoù cuûa vaät chaát ñöôïc keát quaû thöïc nghieäm thöøa nhaän moät caùch thuyeát phuïc, do ñoù ngöôøi ta vaãn chaáp nhaän chuùng nhö hai daïng toàn taïi song song, thaäm chí thieát laäp moái quan heä veà toaùn hoïc giöõa hai beân moät caùch deã daøng.
Ñaëc tính thöù ba cuûa vaät chaát môùi nghe qua khoâng coù gì to taùt laém, nhöng thöïc ra noù daãn ta tôùi nghòch lyù quan troïng nhaát töø xöa tôùi nay. Ñoù laø, vì tính chaát "lieân thoâng" naøy, ta phaûi töø boû moät trong hai quan nieäm sau ñaây: a) coù moät theá giôùi khaùch quan toàn taïi ñoäc laäp ôû beân ngoaøi yù thöùc con ngöôøi, hay b) vaän toác cuûa tín hieäu vaät lyù coù theå ñi nhanh hôn aùnh saùng. Caû hai quan nieäm noùi treân ñeàu laø nhöõng ñieàu baát khaû xaâm phaïm trong ngaønh vaät lyù, bôûi leõ neáu khoâng coù moät theá giôùi vaät chaát ñoäc laäp thì toaøn boä ngaønh vaät lyù maát ñi ñoái töôïng cuûa mình, thì vaät lyù vaø taâm lyù seõ bò qui thaønh moät. Maët khaùc, neáu coù tín hieäu ñi nhanh hôn aùnh saùng thì thuyeát töông ñoái bò baùc boû, thì con ngöôøi coù theå ñi tröôùc caû töông lai vaø bieát bao nhieàu ñieàu "voâ lyù" cuûa khoa hoïc giaû töôûng seõ thaønh söï thöïc caû.
Nhöng tröôùc heát ta caàn giaûi thích do ñaâu maø coù ñaëc tính thöù ba noùi ôû treân. Naêm 1935, Einstein vaø coäng söï ñeà nghò moät pheùp "thí nghieäm baèng tö töôûng" nhaèm neâu leân söï thieáu soùt cuûa thuyeát löôïng töû trong vieäc tìm hieåu tính chaát thöïc söï cuûa caùc haït haï nguyeân töû [1]. Thí nghieäm noåi tieáng naøy ñöôïc meänh danh laø nghòch lyù EPR. ÔÛ ñaây ta chæ trình baøy EPR moät caùch heát söùc ñôn giaûn. Trong nghòch lyù naøy Einstein cho caùch ly hai ñôn vò vaät chaát A vaø B (thí duï nguyeân töû hay electron), chuùng voán naèm trong moät theå thoáng nhaát vaø do ñoù chuùng coù saün moät moái lieân heä vôùi nhau, thí duï toång soá spin cuûa chuùng baèng khoâng. Nay ta caùch ly chuùng haøng vaïn daëm, khoâng ñeå cho chuùng coù theå töông taùc laãn nhau. Khi ño moät trò soá spin cuûa A thì B laäp töùc coù moät trò soá, ñeå toång soá cuûa chuùng baèng khoâng. Trong thuyeát löôïng töû vì nguyeân lyù baát ñònh, ngöôøi ta cho raèng haønh ñoäng ño löôøng ñaõ xaùc ñònh moät trò soá taïi A vaø laøm "nhoøe" ñi caùc trò soá khaùc cuõng taïi A. Caâu hoûi cuûa Einstein laø taïi sao B "bieát" ñöôïc trò soá taïi A ñeå phaûn öùng töùc khaéc, maø ñieàu naøy seõ vi phaïm qui luaät vaät lyù laø khoâng coù tín hieäu naøo ñi nhanh hôn vaän toác aùnh saùng.
Nghòch lyù EPR naøy ñöôïc tranh caõi suoát nhieàu thaäp nieân. Nhaø duy thöïc [2] Einstein cho raèng A vaø B phaûi coù nhöõng tính chaát thöïc söï, khaùch quan, rieâng bieät, coù theå coâ laäp ñöôïc, chuùng ñaõ coù nhöõng tính chaát ñoù tröôùc khi haønh ñoäng ño löôøng xaûy ra. Khoaûng ba möôi naêm sau khi nghòch lyù EPR ra ñôøi, Bell's Theorem quaû quyeát quan nieäm tính chaát "thöïc söï, khaùch quan, rieâng bieät" laø khoâng theå töông thích vôùi cô hoïc löôïng töû [3] . Naêm 1981, Alain Aspect taïi ñaïi hoïc Paris ñaõ chöùng minh laø keát quaû thöïc nghieäm tuaân thuû cô hoïc löôïng töû vaø baùc boû caùc lyù thuyeát cuûa tính chaát "thöïc söï, khaùch quan, rieâng bieät" [4] cuûa vaät chaát. Ñieàu ñoù coù nghóa hai haït A vaø B coù moái lieân heä lieân thoâng, khi ñaõ ôû trong moät theå thoáng nhaát roài, chuùng caàn ñöôïc quan nieäm laø moät haït duø coù taùch rôøi chuùng ta vaïn daëm ñi nöõa. Hôn theá nöõa, haït ñoù khoâng coù tính chaát rieâng bieät gì caû, maø khi ta ño löôøng, caùc tính chaát rieâng bieät cuûa chuùng (thí duï spin) môùi xuaát hieän.
Khi thuyeát "thöïc söï, khaùch quan, rieâng bieät" cuûa vaät theå bò baùc boû thì moät thöïc taïi vaät lyù ñoäc laäp, coù tính chaát rieâng bieät cuõng bò ñaët laïi vaán ñeà. Dó nhieân ôû giai ñoaïn naøy, caùc keát quaû vaät lyù ñaõ sinh ra nhöõng pheùp dieãn giaûi (interpretation) khaùc nhau, mang ñaäm tính trieát hoïc. Ngöôøi ta ngôø raèng theá giôùi hieän leân tröôùc maét ta sôû dó coù tính chaát rieâng tö laø vì haønh ñoäng ño löôøng cuûa chính chuùng ta. Theá thì phaûi chaêng theá giôùi maø chuùng ta ñang thaáy vì ta ño löôøng noù (hay noùi chung vì ta nhaän thöùc noù) maø noù "coù"? Phaûi chaêng noù khoâng heà toàn taïi moät caùch ñoäc laäp. Ñoù laø lyù do maø ñaëc tính thöù ba noùi ôû treân buoäc ta phaûi töø boû moät trong hai ñieàu baát khaû xaâm phaïm cuûa ngaønh vaät lyù, moät beân laø coù tín hieäu ñi nhanh hôn aùnh saùng, beân kia laø theá giôùi vaät chaát vôùi nhöõng ñaëc tính rieâng cuûa noù khoâng heà toàn taïi ñoäc laäp maø chæ xuaát hieän khi ta nhaän thöùc noù.
Neáu meänh danh thöïc taïi tröôùc khi ta nhaän thöùc noù laø "thöïc taïi löôïng töû" (quantum reality) thì ít nhaát ta phaûi thaáy laø söï bieán hình töø thöïc taïi löôïng töû ra theá giôùi maø ta ñang nhaän thöùc baèng caûm quan laø raát kyø laï. Hieän nay chöa ai ñeà ra ñöôïc moät giaûi phaùp thuyeát phuïc ñöôïc taát caû moïi ngöôøi veà vaán ñeà naøy. Ngöôøi ta chæ bieát raèng, caàn phaûi ñöa haønh ñoäng ño löôøng (töùc laø quan saùt vieân) vaøo trong moät toång theå vaät ñöôïc quan saùt-ngöôøi quan saùt thì môùi hieåu ñöôïc söï vaät. Ñi xa hôn, nhieàu ngöôøi thaáy phaûi ñöa yù thöùc hay hoaït ñoäng cuûa yù thöùc nhö moät yeáu toá chuû yeáu vaøo toång theå naøy, thí duï Eugene Wigner, nhaø vaät lyù ñoaït giaûi Nobel. Theá nhöng ñi xa hôn nöõa, ngöôøi ta phaûi thaáy "yù thöùc" thoâng thöôøng cuûa con ngöôøi laø moät loaïi yù thöùc bò qui ñònh trong taàm nhìn "coå ñieån", khoâng töông thích vôùi tính chaát löôïng töû cuûa neàn vaät lyù môùi. Nhaø vaät lyù Nick Herbert vieát nhö sau: "Nguoàn goác cuûa moïi nghòch lyù löôïng töû hình nhö xuaát phaùt töø thöïc teá laø, söï nhaän thöùc cuûa con ngöôøi taïo ra moät theá giôùi goàm nhöõng thöïc theå chuyeân bieät - do ñoù kinh nghieäm cuûa chuùng ta buoäc phaûi coù tính chaát coå ñieån - trong luùc theá giôùi löôïng töû thì hoaøn toaøn khoâng phaûi nhö theá". Coù leõ Nick Herbert ñaõ ñieåm ñuùng huyeät cuûa vaán ñeà. Ñoù laø pheùp nhaän thöùc cuûa con ngöôøi phöông Taây, nhaát laø caùc nhaø vaät lyù duy thöïc, xuaát phaùt töø heä tö töôûng xem "vaät ôû ngoaøi nhau", xem söï vaät bò daøn traûi trong khoâng gian vaø ñöôïc noái vôùi nhau baèng löïc töông taùc. Ñoù laø ñaëc tröng cuûa neàn vaät lyù coå ñieån Newton. Trong luùc ñoù, vaät lyù löôïng töû - duø ñang coù nhieàu kieán giaûi khaùc nhau - ít nhaát cuõng ñoøi hoûi caàn xem vaät ñöôïc quan saùt vaø ngöôøi quan saùt phaûi ñöôïc thoáng nhaát trong moät theå chung.
Vì vaán ñeà phöùc taïp naøy cuûa baûn theå hoïc vaø nhaän thöùc luaän, hieän nay ngöôøi ta ñöùng tröôùc moät tình traïng phaân kyø trong ngaønh vaät lyù khi tìm ñeán thöïc taïi "cuoái cuøng" cuûa theá giôùi hieän töôïng.
2. Thuyeát "söï vaän ñoäng toaøn theå" cuûa David Bohm
Nhaèm tieán tôùi moät lyù thuyeát giaûi thích ñöôïc nhöõng hieän töôïng vaät lyù trong hai thuyeát, cô hoïc löôïng töû vaø thuyeát töông ñoái vaø nhaát laø nhöõng nghòch lyù ñöôïc neâu leân, David Bohm phaùt trieån moät lyù thuyeát ñöôïc goïi laø "söï vaän ñoäng toaøn theå" (holomovement). Khaùi nieäm trung taâm cuûa thuyeát naøy laø "thöù baäc noäi taïi " (implicate order).
2.1. Thöù baäc vaø thöù baäc noäi taïi [7]
"Thöù baäc" (Order) laø khaùi nieäm môùi do Bohm neâu leân. Ñoái vôùi Bohm moãi thöïc taïi, moãi söï vaän ñoäng coù thöù baäc cuûa noù. Cuøng vôùi caùc phaùt hieän môùi, ngaønh vaät lyù daàn daàn khaùm phaù thöù baäc cuûa söï vaän ñoäng, vôùi nhöõng möùc ñoä töø caïn tôùi saâu. Söï vaän ñoäng cô giôùi trong lyù thuyeát cuûa Newton ñöôïc Bohm goïi laø coù "thöù baäc khoâng gian Descartes". Trong thöù baäc naøy, moïi söï vaät ñeàu ñöôïc xem laø rieâng leû, caùi naøy naèm ngoaøi caùi kia vaø taùc ñoäng leân nhau baèng löïc töông taùc giöõa vaät theå.
Vôùi lyù thuyeát töông ñoái vaø cô hoïc löôïng töû, duø giöõa hai beân coù nhöõng khaùc bieät voâ cuøng cô baûn (nhö tính chaát phi lieân tuïc, tính ngaãu nhieân, tính lieân thoâng...cuûa vaät lyù löôïng töû), Bohm thaáy caû hai ñeàu mang chung moät thöù baäc môùi, ñoù laø ta phaûi xem söï vaät laø moät caùi toaøn theå khoâng theå phaân chia (undivided wholeness), trong ñoù söï caùch ly caùc yeáu toá cuûa söï vaän ñoäng khoâng coøn ñöôïc chaáp nhaän. Thöù baäc naøy hoaøn toaøn khaùc vôùi thöù baäc trong neàn vaät lyù cuûa Galileo vaø Newton. Thí duï khoâng gian, thôøi gian laø moät theå thoáng nhaát trong thuyeát töông ñoái, ngöôøi quan saùt vaø vaät ñöôïc quan saùt laø moät theå thoáng nhaát trong cô hoïc löôïng töû.
Söï phaùt trieån cuûa vaät lyù haï nguyeân töû gaàn ñaây cuõng nhö nhöõng nghòch lyù trong ngaønh vaät lyù ñoøi hoûi ta phaûi coù moät lyù thuyeát lyù giaûi ñöôïc vaán ñeà. Nhaát laø nghòch lyù EPR xem ra buoäc ta phaûi töø boû moät trong hai quan nieäm haàu nhö baát khaû xaâm phaïm cuûa ngaønh vaät lyù nhö ñaõ trình baøy ôû treân. ÔÛ ñaây, Bohm cho raèng phaûi ñi saâu theâm moät möùc ñoä nöõa ñeå thaáy moät thöù baäc môùi cuûa thöïc taïi. Thöù baäc naøy ñöôïc Bohm meänh danh laø "thöù baäc noäi taïi" (implicate order). Noäi dung cuûa thöù baäc naøy laø "caùi toaøn theå naèm trong töøng caùi rieâng leû". Noùi roõ hôn, thöïc taïi laø hình aûnh cuûa toaøn vuõ truï ñöôïc chöùa aån taøng trong töøng ñôn vò nhoû nhaát cuûa baûn thaân noù.
2.2. AÛnh toaøn kyù (Hologram)
Khaùi
nieäm thöù baäc noäi taïi noùi treân
khoù hieåu neân Bohm ñeà nghò ta
haõy lieân töôûng ñeán moät
"aûnh toaøn kyù" (Hologram) ñeå naém
baét ñöôïc yù nghóa cuûa
quan nieäm naøy. AÛnh toaøn kyù laø
hình aûnh ba chieàu ñöôïc hình
thaønh bôûi tia saùng laser. Ñaàu
tieân, moät vaät theå ba chieàu ñöôïc
chieáu roïi baèng laser vaø sau ñoù
cho phaûn chieáu leân phim. Taám phim laïi
ñöôïc roïi baèng moät nguoàn
laser thöù hai. Hai nguoàn laser seõ giao thoa
vôùi nhau treân phim vaø aûnh giao thoa
seõ ñöôïc ghi laïi treân phim.
AÛnh giao thoa chæ laø nhöõng neùt
chi chít ñaäm nhaït haàu nhö voâ
nghóa. Theá nhöng neáu ta roïi phim ñoù
baèng moät nguoàn laser khaùc thì seõ
hieän leân hình aûnh cuûa vaät theå
ban ñaàu trong daïng ba chieàu.
Ñieàu kyø laï laø neáu ta caét taám phim ra laøm hai phaàn vaø chæ roïi moät nöûa thì toaøn boä hình aûnh ba chieàu vaãn taùi hieän. Neáu ta caét nhoû taám phim ra thaønh nhöõng ñôn vò raát nhoû, hình aûnh toaøn phaàn ba chieàu vaãn hieän leân ñaày ñuû, dó nhieân kích thöôùc cuûa noù bò thu nhoû ñi. Ñieàu ñoù coù nghóa, moãi phaàn nhoû nhaát cuûa taám phim vaãn chöùa ñaày ñuû noäi dung toaøn phaàn cuûa vaät theå ban ñaàu.
Theo Bohm theá giôùi
hieän ra tröôùc maét ta chæ laø
moät hình aûnh hologram cuûa thöïc taïi
vaø söï vaän ñoäng cuûa thöïc
taïi ñöôïc Bohm goïi laø holomovement
(söï vaän ñoäng toaøn theå).
2.3. Quan nieäm veà thöïc taïi cuûa David Bohm
Theo Bohm vuõ truï, theá giôùi vaät chaát maø ta ñang thaáy xung quanh mình laø daïng hình ñöôïc khai trieån (unfolded) töø moät thöïc taïi saâu kín hôn. Thöïc taïi saâu kín naøy laø moät caùi toaøn theå baát khaû phaân, khoâng theå ñònh nghóa, khoâng theå ño löôøng. Trong thöïc taïi naøy moïi söï ñeàu lieân keát chaët cheõ vôùi nhau. Thöïc taïi naøy khoâng naèm yeân maø luoân luoân vaän ñoäng neân ñöôïc meänh danh laø "söï vaän ñoäng toaøn theå" (holomovement) vaø noù laø nguoàn goác, laø cô sôû cuûa moïi daïng xuaát hieän cuûa vaät chaát vaø taâm thöùc.
Muoán hieåu quan nieäm thöïc taïi cuûa Bohm ta caàn töø boû pheùp giaûi tích, töø boû caùch nhìn vuõ truï hieän nay nhö ta ñang nhìn, xem noù goàm nhieàu phaàn töû ñang daøn ra trong khoâng gian thôøi gian, ñieàu maø Bohm goïi laø "thöù baäc daøn traûi" (explicate order). Söï thay ñoåi thöù baäc naøy trong caùch caûm nhaän vuõ truï laø khoù khaên hôn caû söï chuyeån ñoåi tö duy töø vaät lyù cô giôùi qua thuyeát töông ñoái hay qua cô hoïc löôïng töû. Thöù baäc noäi taïi ñoøi ta bieát caùch nhìn "moät trong taát caû, taát caû trong moät", moät ñieàu raát xa laï vôùi con ngöôøi bình thöôøng.
Haõy neâu leân vaøi aån duï ñeå tôùi vôùi caùch nhìn naøy: Xem heä phaùt soùng truyeàn thanh truyeàn hình. Noäi dung phong phuù cuûa chöông trình ñaõ ñöôïc chöùa "aån taøng" trong moãi ñôn vò cuûa soùng, lan toûa trong khoâng gian vôùi vaän toác aùnh saùng. Khi gaëp maùy thu hình thì thöù baäc aån taøng ñoù ñaõ ñöôïc "bung" ra ñeå thaønh hình aûnh hay lôøi noùi. Hoaëc khi ngaém nhìn vuõ truï, ta thaáy voâ soá vaät theå trong khoâng gian voâ taän, chuùng ñaïi bieåu cho söï vaän ñoäng trong thôøi gian voâ taän. Voâ soá nhöõng quaù trình ñoù ñöôïc chöùa aån taøng trong söï vaän ñoäng cuûa aùnh saùng thoâng qua moät khoaûng khoâng gian tí hon cuûa con maét. Vaø sau ñoù noù "bung" ra trong oùc ta ñeå ta thaáy vuõ truï. Trong cô theå sinh vaät, moãi moät teá baøo nhoû nhaát cuõng chöùa DNA, thoâng tin cuûa toaøn boä cô theå ñoù. DNA cuõng laø moät hình aûnh deã hieåu cuûa quan nieäm "moät trong taát caû, taát caû trong moät". Thí duï giaûn ñôn vaø coù tính cô giôùi nhaát laø moät thanh nam chaâm vôùi hai cöïc nam baéc. Neáu ta caét thanh nam chaâm ñoù laøm hai thì laäp töùc choã caét seõ sinh ra hai cöïc nam baéc. Neáu tieáp tuïc caét thì ta seõ coù tieáp nhöõng thanh nam chaâm nhoû hôn nöõa. Do ñoù ta coù theå noùi moãi ñieåm trong thanh nam chaâm ñaõ chöùa "aån taøng" hai cöïc nam baéc. Coù caét thì hai cöïc ñoù môùi hieän ra, khoâng caét thì chuùng naèm trong daïng "noäi taïi".
Nhöõng aån duï treân coù theå coù ích ñeå hình dung veà moät thöù baäc noäi taïi nhöng chuùng coù hieåm nguy laø laøm ta laàm töôûng thöïc taïi nhö laø "soùng truyeàn hình" hay moät khoâng gian vôùi caùc ñôn vò vaät chaát rieâng leû vaø tuaân thuû theo nhöõng qui luaät nhaát ñònh. Ngöôïc laïi, theo Bohm, thöïc taïi laø moät theå thoáng nhaát ñang vaän ñoäng, khoâng theå phaân chia, khoâng theå ñònh nghóa, khoâng theå ño löôøng maø moät soá daïng xuaát hieän cuûa noù hieän ra vôùi ta nhö haït, nhö soùng hay nhö nhöõng ñôn vò taùch lìa nhau vaø coù tính chaát oån ñònh töông ñoái. Nhöõng ñôn vò vaät chaát, thí duï electron, chæ laø moät caùi teân taïm ñaët cho moät khía caïnh xuaát hieän cuûa thöïc taïi ñoù. Vaät chaát chæ laø moät soá daïng ñöôïc "daãn xuaát" (abstracted) töø thöïc taïi ñoù. Caùc qui luaät vaät lyù ñeàu laø nhöõng lyù thuyeát aùp duïng cho moät soá hieän töôïng xuaát phaùt töø söï vaän ñoäng toaøn theå ñoù. Vaø toaøn theå vaän ñoäng chính laø söï tieáp noái lieân tuïc giöõa hai giai ñoaïn aån-hieän (enfold-unfold) cuûa söï vaän ñoäng toaøn theå, maø vuõ truï cuûa chuùng ta chæ laø moät phaàn raát nhoû cuûa noù.
Theo Bohm, phöông phaùp thoâng thöôøng ñeán nay cuûa vaät lyù laø xem söï vaät voán taùch bieät vaø ñöôïc noái vôùi nhau baèng nhöõng löïc töông taùc. Nhieäm vuï cuûa khoa hoïc laø xeùt caùc söï vaät rieâng bieät vaø sau ñoù thaáy caùi toaøn theå laø toång soá caùc söï vaät. Ngöôïc laïi, trong quan nieäm thöù baäc noäi taïi, ngöôøi ta phaûi baét ñaàu vôùi caùi toaøn theå baát khaû phaân vaø nhieäm vuï cuûa khoa hoïc laø suy ra caùc phaàn ñôn leû cuûa noù baèng caùch trích daãn, xem chuùng chæ laø nhöõng phaàn töû taïm thôøi oån ñònh vaø ñoäc laäp. Nhöõng phaàn töû xuaát hieän coù tính taïm thôøi ñoù ñöôïc moâ taû baèng "thöù baäc daøn traûi". Treân cô sôû naøy Bohm neâu leân nhöõng nhaän ñònh nhö sau:
- Trong quaù trình aån-hieän nhanh choùng cuûa söï vaän ñoäng toaøn theå ñoù, coù nhöõng daïng xuaát hieän maø giaùc quan ta thaáy laø haït. Chuùng noái tieáp nhau xuaát hieän trong thöù baäc daøn traûi, khi thì ta thaáy chuùng naèm treân ñöôøng thaúng, khi thì hình cong trong khoâng gian vaø töôûng coù nhöõng löïc töông taùc chuùng vôùi nhau. Thöïc teá chuùng laø daïng xuaát hieän keá tieáp nhau cuûa moät "taäp hôïp" (ensembles) khoâng mang tính chaát khoâng gian. Ngöôïc laïi vì chuùng "hieän" ra lieân tieáp, caùi naøy sau caùi kia maø ta thaáy coù khoâng gian. Quan nieäm naøy giaûi thích deã daøng söï phi lieân tuïc trong söï vaän ñoäng ñöôïc neâu ra bôûi cô hoïc löôïng töû. Ngoaøi ra vì haït chæ laø daïng xuaát hieän cuûa söï vaän ñoäng toaøn theå, neân khi nhöõng ñieàu kieän thay ñoåi thì daïng xuaát hieän cuõng thay ñoåi, luùc ñoù noù coù daïng soùng. Nghòch lyù cuûa soùng-haït khoâng coøn toàn taïi trong quan nieäm veà thöïc taïi naøy nöõa. Vaät chaát chæ laø moät soá khía caïnh thöù caáp cuûa caùi toaøn theå ñang vaän ñoäng (subtotality of movement).
-
Xuaát phaùt töø cô hoïc löôïng
töû, ñaëc bieät töø nghòch
lyù EPR, ta phaûi tin raèng thöù baäc
noäi taïi coù nhieàu chieàu (multidimensional).
Thöù baäc daøn traûi ba chieàu cuûa
chuùng ta chæ laø moät hình chieáu
(projection) cuûa thöù baäc noäi taïi.
Tröôùc vaán ñeà cuûa moái
lieân heä "lieân thoâng" (ñaëc tính
thöù ba) noùi ôû treân, Bohm duøng
thöù baäc noäi taïi nhieàu chieàu
ñeå giaûi thích vaø duøng aån
duï "hoà caù" sau ñaây ñeå
minh hoïa. Trong moät hoà caù chæ coù
moät con caù duy nhaát. Hoà caù ñöôïc
thu hình baèng hai maùy quay phim töø
hai höôùng khaùc nhau. Hai maùy quay phim
ñoù ñöôïc ghi hình leân
hai maøn aûnh khaùc nhau A vaø B. Nhö ta
thaáy, hình A vaø B khoâng heà coù
moái lieân heä nhaân quaû hay töông
taùc gì vôùi nhau caû, chuùng chæ
laø hai hình cuûa moät vaät theå (con
caù) duy nhaát.
Töông töï nhö theá, hai ñôn vò vaät chaát coù moái lieân heä lieân thoâng chaúng qua chæ laø hình chieáu cuûa moät ñôn vò duy nhaát cuûa moät thöïc taïi nhieàu chieàu hôn. Thaät ra chuùng chaúng töông taùc vôùi nhau gì caû, chæ laø hai daïng khaùc nhau cuûa moät thöïc theå. Söï taùch bieät cuûa chuùng trong khoâng gian chæ laø moät aûo töôûng (illusion) cuûa chuùng ta khi ñöùng tröôùc thöù baäc daøn traûi, nôi ñoù thöïc theå noï ñaõ bò "daøn traûi" laøm hai ñôn vò. Theo Bohm soá löôïng kích chieàu cuûa thöù baäc noäi taïi laø voâ taän (infinite).
- Xuaát phaùt töø quan nieäm naêng löôïng laø voâ taän trong chaân khoâng löôïng töû, Bohm quan nieäm vuõ truï laø moät bieån naêng löôïng ña chieàu ñang vaän ñoäng trong daïng cuûa thöù baäc noäi taïi. Vuõ truï vaät chaát maø ta ñang thaáy chæ laø moät daïng hình cuûa naêng löôïng bao la ñoù khi bò kích thích sinh ra. Daïng hình ñoù coù tính chaát oån ñònh taïm thôøi vaø chieáu hieän leân khoâng gian ba chieàu theo caùch cuûa thöù baäc daøn traûi. Coøn khoâng gian troáng roãng maø ta ñang thaáy laø ñöôïc chöùa ñaày bôûi moät thöù "tinh chaát" (plenum). Tinh chaát naøy khoâng coù chaát lieäu vaät chaát nhö quan nieäm eâ-te cuûa theá kyû thöù 19. Quan nieäm veà vuõ truï hieän nay laø quan nieäm "big bang", cho raèng khôûi thuûy laø moät vuï noå töø moät ñieåm nhoû trong khoâng gian vaø thôøi gian caùch ñaây hôn 10 tæ naêm. Trong quan nieäm cuûa Bohm thì vuï noå ñoù chæ laø moät gôïn soùng nhoû (just a little ripples) cuûa bieån naêng löôïng meânh moâng kia. Hieän töôïng "loã ñen" cho pheùp ta döï caûm coù nhieàu vuõ truï khaùc toàn taïi song haønh, cuõng trong daïng thöù baäc daøn traûi nhö vuõ truï vaät chaát cuûa chuùng ta.
- Bohm cho raèng khoâng coù söï khaùc bieät giöõa theá giôùi voâ sinh vaø söï soáng. Caû hai ñeàu laáy thöù baäc noäi taïi laøm goác, laáy nôi ñoù nhöõng "thoâng tin" (information) cho söï vaän haønh cuûa quaù trình cuûa baûn thaân mình. Cuõng nhö haït gioáng cuûa moät caây con laø nôi chöùa ñöïng vaø phaùt xuaát thoâng tin ñeå "leøo laùi" caùc thaønh phaàn xung quanh (ñaát, nöôùc, aùnh saùng maët trôøi) caáu taïo neân caây thì caùc ñôn vò vaät chaát cuõng tieáp nhaän "thoâng tin" töø thöù baäc noäi taïi ñeå xuaát hieän töøng chaäp nhanh choùng, do ñoù maø ta thaáy chuùng döôøng nhö toàn taïi lieân tuïc. Vì vaäy ñoái vôùi Bohm, söï soáng (life) laø ñöôïc chöùa aån taøng trong thöù baäc noäi taïi. Trong moät soá daïng cuûa hieän töôïng thì söï soáng khoâng xuaát hieän roõ neùt, trong moät soá khaùc thì roõ raøng hôn.
- Cuoái cuøng, Bohm ñi moät böôùc daøi vaø cho raèng yù thöùc con ngöôøi cuõng löu xuaát töø thöù baäc noäi taïi ñoù. Vaät chaát vaø yù thöùc coù taùc duïng hoã töông laãn nhau, yù thöùc sinh ra nhöõng daáu veát treân vaät chaát vaø ngöôïc laïi. Do ñoù hai maët naøy baét nguoàn töø moät thöù baäc chung, coù kích chieàu cao hôn. Caû hai vaät chaát laãn yù thöùc ñeàu laø daïng xuaát hieän cuûa thöïc taïi nhieàu kích chieàu ñoù. Bohm ñeà nghò moät ñôn vò cô baûn vaän ñoäng trong thöù baäc noäi taïi ñoù, oâng goïi laø "chaäp" (moment). Moät chaäp chöùa taát caû nhöõng chaäp khaùc, moät chaäp coù theå raát nhoû hoaëc raát lôùn, coù khaû naêng "bung" ra treân thöù baäc daøn traûi ñeå thaønh khoâng gian vaø thôøi gian. Moãi chaäp trong söï vaän ñoäng seõ hieän ra trong thöù baäc daøn traûi, laïi traûi nghieäm noù, trôû neân phong phuù roài taùc ñoäng ngöôïc laïi vaøo trong ñeå sinh ra moät löïc maø Bohm goïi laø "löïc thieát yeáu" (force of necessity) ñeå sinh ra chaäp sau. Y Ù thöùc vaø thaân vaät chaát ñeàu laø phaûn aùnh cuûa thöïc taïi ñoù, chuùng khoâng coù moái lieân heä nhaân quaû vôùi nhau vaø xaûy ra ñoàng thôøi. Khi noùi yù thöùc laø yù thöùc caù theå nhöng noù naèm chung trong moät bieån meânh moâng cuûa moät thöïc taïi duy nhaát. Moãi yù thöùc caù theå ñeàu chöùa toaøn boä thöïc taïi ñoù.
Daïng vaät chaát cuûa moïi hieän töôïng laø phaûn aùnh cuûa söï vaän ñoäng toaøn theå, neân neáu chæ xeùt daïng vaät chaát thoâi ta cuõng coù theå ñeán gaàn vôùi söï thöïc nhöng seõ khoâng ñaày ñuû. Do ñoù nhöõng quan nieäm khoa hoïc ñöùng treân cô sôû cuûa thöù baäc daøn traûi laø khoâng sai nhöng khoâng troïn veïn. Thí duï khi xeùt lòch söû cuûa sinh vaät ta coù theå söû duïng thuyeát chuyeån hoùa (evolution) nhöng thuyeát naøy seõ coù tính caùch raát cô giôùi. Neáu laáy söï vaän ñoäng toaøn theå laøm cô sôû, ta seõ xem ñaây laø moät loaït nhöõng daïng cuûa söï soáng ñaõ trieån khai moät caùch ñaày saùng taïo.
3. Moái lieân heä vôùi Kinh Laêng Nghieâm
Thuyeát "söï vaän ñoäng toaøn theå" vôùi quan nieäm then choát "thöù baäc noäi taïi" laø moät böôùc nhaûy voït cuûa khoa hoïc vaät lyù trong vuõ truï quan. Xöa nay ngöôøi ta thaáy theá giôùi hieän töôïng laø moät thöïc theå khaùch quan, naèm ngoaøi con ngöôøi vaø xem noù laø ñoái töôïng ñích thöïc cuûa ngaønh vaät lyù. Caû thuyeát töông ñoái laãn cô hoïc löôïng töû, duø coù xem ngöôøi quan saùt (vaø thieát bò quan saùt) caàn phaûi ñöôïc thoáng nhaát vaøo chung moät theå vôùi vaät bò quan saùt, nhöng noùi chung neàn vaäy lyù vaãn giaû ñònh coù moät thöïc theå ôû "beân ngoaøi". Thöïc teá laø, quan nieäm "vaät ôû ngoaøi nhau" laø ñaëc tröng cuûa yù thöùc heä phöông Taây, baét nguoàn töø thôøi Hy Laïp coå ñaïi.
Nay, khi thuyeát cuûa Bohm xem theá giôùi hieän töôïng chæ laø thöù baäc daøn traûi, laø söï trình hieän cuûa moät thöù baäc saâu xa hôn - thöù baäc noäi taïi - khi ñoù, Bohm ñaõ laøm moät böôùc nhaûy voït veà nhaän thöùc. Ñaõ ñaønh hieän nay cuõng coù nhieàu lyù thuyeát vaät lyù khaùc cuõng xem thöïc taïi nhö moät thöïc theå coù nhieàu chieàu (thí duï lyù thuyeát daây) maø thöïc taïi cuûa chuùng ta chæ laø daïng xuaát hieän ba chieàu cuûa noù, nhöng thuyeát cuûa Bohm ñi xa hôn haún, cho raèng thöù baäc noäi taïi bao goàm vaät chaát, laãn yù thöùc, bao goàm caû toaøn boä söï soáng cuûa moïi sinh vaät, keå caû loaøi ngöôøi. Do ñoù thuyeát cuûa Bohm ñöôïc meänh danh laø pheùp dieãn giaûi thuoäc veà baûn theå luaän (ontology), trong luùc caùc lyù thuyeát kia laø nhöõng pheùp dieãn giaûi thuoäc veà nhaän thöùc luaän (epistemology). Nhôù laïi hai thuyeát töông ñoái vaø löôïng töû, ôû ñaây ta thaáy coù moät söï töông ñoàng thuù vò veà söï phaùt sinh cuûa ba lyù thuyeát. Neáu thuyeát töông ñoái ñöôïc phaùt sinh bôûi söï baát bieán cuûa vaän toác aùnh saùng, thuyeát löôïng töû bôûi tính phi lieân tuïc trong söï vaän ñoäng cuûa caùc haït haï nguyeân töû, thì thuyeát "vaän ñoäng toaøn theå" ñöôïc phaùt sinh baèng tính chaát lieân thoâng cuûa caùc haït ñoù. Caû ba ñieåm xuaát phaùt ñeàu laø nhöõng keát quaû cuûa thöïc nghieäm caû. Moät ñieàu töông ñoàng nöõa laø thuyeát cuûa Bohm daãn ñeán nhöõng giaû ñònh veà baûn theå luaän voâ cuøng xa laï vôùi nhaø vaät lyù, cuõng nhö nhöõng heä quaû cuûa thuyeát töông ñoái vaø cô hoïc löôïng töû cuõng raát khoù hieåu, keå caû ñoái vôùi nhöõng ai laøm vieäc vôùi hai lyù thuyeát naøy.
Maëc duø xuaát phaùt töø keát quaû thöïc nghieäm, nhöng lyù thuyeát cuûa Bohm chöa ñöôïc coäng ñoàng vaät lyù thöøa nhaän vì nhöõng giaû ñònh thuoäc veà baûn theå luaän cuûa oâng chöa ñöôïc chöùng minh laø taát yeáu. Ngoaøi ra nhöõng giaû ñònh ñoù vöôït khoûi phaïm vi "thoâng thöôøng" cuûa ngaønh vaät lyù, vì noù bao goàm caû vaät chaát laãn taâm thöùc, caû lónh vöïc voâ sinh vaø söï soáng. Duø theá, thuyeát cuûa Bohm ñöôïc nhieàu nhaø vaät lyù quan taâm vì noù traû lôøi nhaát quaùn ñöôïc nghòch lyù EPR veà caùc haït lieân thoâng vaø nhaát laø noù môû ra nhieàu khaû naêng khaùc cuûa vaät lyù hieän ñaïi.
Töø moät höôùng nhìn khaùc, thuyeát "söï vaän ñoäng toaøn theå" cuûa Bohm khoâng theå khoâng laøm ta lieân töôûng ñeán trieát hoïc Phaät giaùo. Quan nieäm "taát caû trong moät, moät trong taát caû" chính laø tö töôûng Hoa Nghieâm. Chuû tröông "thöïc taïi xuaát hieän nhö moät caûnh töôïng khi bò quan saùt" ñaõ ñöôïc Kinh Laêng Nghieâm noùi ñeán. "Söï soáng, yù thöùc laãn vaät chaát ñeàu löu xuaát töø moät theå" chính laø quan nieäm Duy thöùc trong Phaät giaùo Ñaïi thöøa.
Tinh tuùy cuûa trieát hoïc Phaät giaùo chính laø vaán ñeà baûn theå luaän cuûa theá giôùi vaø con ngöôøi. Vì lyù thuyeát cuûa Bohm cuõng laø moät theá giôùi quan coù tính baûn theå luaän neân nôi ñaây ta thöû tìm hieåu, lieäu trieát lyù Phaät giaùo coù theå soi saùng gì hôn cho lyù thuyeát cuûa Bohm hay khoâng. Cuõng chæ treân maûnh ñaát baûn theå hoïc maø hai ngaønh khoa hoïc vaø Phaät giaùo môùi coù choã tieáp caän vôùi nhau.
Sau ñaây ta seõ daãn vaøi neùt lôùn cuûa Kinh Laêng Nghieâm [8] veà baûn theå cuûa theá giôùi hieän töôïng. Sau ñoù ta seõ vaän duïng quan nieäm Laêng Nghieâm [vaø noùi chung cuûa Phaät giaùo Ñaïi thöøa] ñeå lyù giaûi vaøi vaán ñeà baûn theå hoïc ñöôïc vaät lyù hieän ñaïi neâu leân.
3.1. Theá giôùi quan trong Kinh Laêng Nghieâm
Kinh Laêng Nghieâm noùi veà moät theå uyeân nguyeân, ñöôïc taïm meänh danh laø "Chaân taâm". "Tính chaát" cuûa Chaân taâm laø phi hình töôùng, phi tính chaát, khoâng theå nghó baøn. Nhieàu ngöôøi coá nghó veà Chaân taâm vaø taïm hình dung Chaân taâm nhö moät "bieån tinh löïc uyeân nguyeân" hay "vaàng traêng troøn ñaày" hay "khoâng gian voâ taän". Duø hình dung theá naøo ñi nöõa, Chaân taâm coù hai "coâng naêng" nhö sau: laëng leõ chieáu soi vaø coù khaû naêng töï chieáu soi mình. "Chieáu soi" coù theå ñöôïc hieåu nhö "nhaän thöùc" trong ngoân ngöõ hieän ñaïi. Töø "chieáu soi" laøm ta caûm nhaän laø bieån tinh löïc ñoù goàm voâ soá cöïc quang hay quang minh (radiation) röïc rôõ.
Xuaát phaùt töø moät Chaân taâm thuaàn tuùy "laëng leõ chieáu soi" ñoù, boãng moät "voïng taâm" noåi leân, ñoù laø luùc Chaân taâm quay qua töï nhaän thöùc chính mình vaø thaáy coù moät theå bò nhaän thöùc (töôùng phaàn) vaø moät theå nhaän thöùc (kieán phaàn). Theo ngoân ngöõ hieän ñaïi thì vôùi voïng taâm, xuaát hieän moät luùc hai theå tính: ngöôøi quan saùt vaø vaät bò quan saùt. "Voïng taâm" ñöôïc Kinh Laêng Nghieâm saùnh vôùi côn buoàn nguû. Khi nguû meâ thì hieän ra giaác moäng, trong ñoù coù ngöôøi coù ta, coù caûnh vaät, coù dieãn bieán thoâng khoâng gian vaø thôøi gian. Neáu tænh daäy thì taát caû caûnh vaät trong mô cuõng khoâng coøn. "Neáu voïng taâm sinh khôûi thì caùc phaùp ñeàu sinh khôûi, voïng taâm dieät ñi thì caùc phaùp ñeàu dieät" [9] .
Ñoái vôùi Phaät giaùo, theá giôùi hieän töôïng laø moät söï trình hieän, laø moät huyeãn caûnh (maya) nhö "hoa hieän trong hö khoâng". Theá giôùi ñoù trình hieän cho moät quan saùt vieân nhaát ñònh, moãi quan saùt vieân coù moät theá giôùi. Theá nhöng nhö ta ñaõ noùi ôû treân, quan saùt vieân laãn theá giôùi hieän töôïng ñeàu laø phaàn töû cuûa Chaân taâm (kieán phaàn vaø töôùng phaàn) neân ñeàu chính laø Chaân taâm caû. Caû hai ñeàu löu xuaát töø Chaân taâm, bò "voïng hoùa" maø thaáy coù chuû theå (ngöôøi quan saùt) vaø khaùch theå (vaät bò quan saùt).
Theâm moät böôùc voïng hoùa, chuû theå quan saùt laïi laøm theâm hai "laàm laïc" nöõa, ñoù laø a) caù theå ñoù sinh khôûi thöông gheùt, yeâu thích hay töø choái ñoái vôùi vaät ñöôïc quan saùt vì töôûng raèng nhöõng söï vaät toàn taïi ñoäc laäp ôû "beân ngoaøi" (chaáp phaùp) vaø b) ngöôøi ñoù töôûng mình laø moät chuû theå coù thöïc, coù moät caùi Toâi toàn taïi rieâng bieät ôû "beân trong" (chaáp ngaõ). Cuõng nhö trong giaác moäng, ngöôøi naèm mô thaáy ta, ngöôøi vaø caûnh vaät ñeàu thöïc coù.
Xuaát phaùt töø hai thaønh kieán chaáp phaùp vaø chaáp ngaõ, vôùi moïi taâm traïng dieãn bieán lieân tuïc vaø nhaát laø vôùi taâm lyù yeâu gheùt, ngöôøi quan saùt sinh ra voâ soá quaù trình voïng hoùa vôùi nhieàu möùc ñoä taâm lyù vôùi nhieàu tính chaát khaùc nhau, choàng chaát bao phuû leân nhau. Ñaïo Phaät chia caùc quaù trình taâm lyù ñoù thaønh boán giai ñoaïn, boán möùc ñoä khaùc nhau maø thuaät ngöõ goïi laø thoï, töôûng, haønh, thöùc. Ngoaøi boán quaù trình taâm lyù ñoù, ñaïo Phaät coøn xem "saéc" laø toaøn boä hieän töôïng maø ta goïi laø vaät chaát, keå caû thaân vaät chaát cuûa ngöôøi quan saùt. Do ñoù saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc ñöôïc goïi chung laø "nguõ uaån", laø toaøn boä tieán trình cuûa voïng taâm ñöôïc sinh ra vaø phaùt trieån, khi Chaân taâm "daïi doät" töï chieáu soi chính mình vaø sa vaøo chaáp ngaõ, chaáp phaùp. Nguõ uaån bao phuû quanh caù theå vôùi caùc daïng taâm lyù vaø vaät lyù. Theá giôùi ñang bao truøm xung quanh chuùng ta chæ laø moät theá giôùi ñang hieän leân cho moãi caù theå chuùng ta, theá giôùi ñoù goàm vaät chaát (saéc), töùc laø caùc daïng vaät chaát quanh ta cuøng vôùi thaân theå, coäng vôùi caùc hoaït ñoäng taâm lyù (thoï töôûng haønh thöùc) ñang ñöôïc duy trì vaø phaùt trieån lieân tuïc.
Söï hình thaønh theá giôùi ñoù coù theå ñöôïc töôûng töôïng nhö moät vaän ñoäng xoaùy voøng voâ hình vaø thaàn toác, coøn caù theå ñöùng ôû giöõa maø nhaän thöùc. Nhöõng voïng taâm "kieân coá" nhaát bò "taït" xa ra beân ngoaøi, bieán thaønh theå vaät chaát. Khi bieán thaønh vaät chaát caùc voïng taâm ñoù bò daøn traûi ñeå hieän thaønh khoâng gian vaø thôøi gian. Chính söï vaän ñoäng cuûa caùc voïng taâm kieân coá noùi treân laøm ngöôøi quan saùt thaáy coù vaät chaát vaø voïng töôûng thaáy coù khoâng gian vaø thôøi gian [10] .
Moãi theá giôùi ñoù tuy laø coù giaù trò cho moãi caù theå nhöng chuùng hoøa vaøo nhau, töôûng chöøng nhö theå nhieàu caù theå, toaøn xaõ hoäi, toaøn loaøi ngöôøi...coù chung moät theá giôùi. Ñoù laø vì "coäng nghieäp" chung cuûa nhieàu caù theå laøm cho nhöõng caù theå ñoù thaáy chung moät theá giôùi, nhö theå chæ coù moät theá giôùi duy nhaát. Vì söï vaät chæ laø söï trình hieän neân khoâng theå noùi "coù" hay "khoâng coù" moät caùch tuyeät ñoái ñöôïc. Khi noùi "coù" laø "coù" cho nhöõng caù theå nhaát ñònh, ñoái vôùi moät ngöôøi laø "coù" nhöng ñoái vôùi ngöôøi khaùc laø khoâng cuõng nhö ngöôøi naèm mô thaáy "coù söï vaät" nhöng söï vaät ñoù khoâng coù cho ngöôøi tænh. Do ñoù khaùi nieäm coäng nghieäp laø heát söùc quan troïng ñeå giaûi thích theá giôùi hieän töôïng "chung" cuûa chuùng ta.
Ñieàu noùi treân coøn daãn ñeán moät trieát lyù saâu xa hôn nöõa, ñoù laø "phaùp voâ ngaõ", "nhaân voâ ngaõ". Phaùp voâ ngaõ cho raèng khoâng coù söï vaät naøo toàn taïi vôùi töï tính rieâng cuûa noù caû, taát caû ñeàu chæ laø söï bieán hieän laøm ta thaáy "coù" khi ñuû ñieàu kieän (nhaân duyeân sinh) ñeå cho söï vaät trình hieän tröôùc maét ta. Nhaân voâ ngaõ cho raèng con ngöôøi maø ta töôûng laø coù moät caùi Toâi ñöùng ñaèng sau chæ laø söï vaän haønh voâ chuû cuûa nguõ uaån. Caùc tình traïng cuûa nguõ uaån dieãn ra, caùi naøy tieáp noái caùi kia, nhöng khoâng ai laøm chuû chuùng caû. Trieát lyù nhaân voâ ngaõ vaø phaùp voâ ngaõ cho thaáy maëc duø theá giôùi hieän töôïng vaø theá giôùi taâm lyù vaän haønh lieân tuïc nhöng ñoù laø söï vaän ñoäng noäi taïi cuûa noù, khoâng ai laøm chuû cho chuùng caû. Söï vaän ñoäng ñoù chuû yeáu xuaát phaùt töø "haønh" (Samskara), ñoù laø ñoäng cô taâm lyù taïo taùc haønh ñoäng vaø qua ñoù taïo taùc theá giôùi. Toaøn boä nhöõng ñoäng cô taâm lyù ñoù ñöôïc goïi laø "nghieäp" hay "nghieäp löïc". Nghieäp löïc (cuûa caù theå vaø cuûa toaøn theå) laø taùc nhaân laøm theá giôùi vaät chaát ñöôïc duy trì, noù laøm cho vuõ truï ñöôïc sinh ra vaø phaùt trieån [11] .
Nhö ñaõ noùi, saéc thoï töôûng haønh thöùc ñeàu löu xuaát töø Chaân taâm. Chaân taâm coù ñaëc tính "chieáu soi" vaø "töï chieáu soi" neân caû naêm yeáu toá cuûa nguõ uaån ñeàu coù khaû naêng nhaän thöùc vaø töï nhaän thöùc. Yeáu toá vaät chaát (saéc) cuõng coù khaû naêng nhaän thöùc vaø töï nhaän thöùc. Ñoïc nhieàu kinh Ñaïi thöøa, ta coù theå caûm nhaän Chaân taâm laø moät nguoàn tinh löïc voâ taän vaø daïng xuaát hieän cuûa noù trong theá giôùi vaät chaát laø "quang minh". Quang minh trong theá giôùi vaät chaát (saéc) chính laø aùnh saùng, laø caùc daïng soùng ñieän töø khaùc nhö nhieät, quang tuyeán...Quang minh trong theá giôùi taâm lyù (thoï töôûng haønh thöùc) laø nhöõng loaïi soùng maø ngaøy nay ta chöa xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc.
Nguõ uaån khoâng phaûi laø naêm yeáu toá rieâng leû laãn nhau maø vì chuùng coù chung nguoàn goác Chaân taâm neân chuùng dung thoâng vaø chöùa ñöïng laãn nhau trong tinh thaàn "moät trong taát caû, taát caû trong moät". Moät heä quaû cuûa quan nieäm naøy laø moïi hoaït ñoäng trong taâm lyù (thoï töôûng haønh thöùc) ñeàu coù daáu veát trong vaät lyù (saéc) vaø ngöôïc laïi moïi ñieàu chænh trong vaät lyù ñeàu coù taùc duïng trong taâm lyù. Saéc chính laø Khoâng, Khoâng chính laø saéc (Taâm Kinh). Do ñoù "treân ñaàu moät coïng coû chöùa tam thieân theá giôùi" (tö töôûng Hoa nghieâm).
Nhö vaäy, ñoái vôùi Phaät giaùo, vôùi "nguõ uaån", khaùi nieäm "vaät chaát" - töùc laø theá giôùi hieän töôïng laãn thaân vaät chaát cuûa con ngöôøi - chæ naèm trong trong töø "saéc". Moät caùch phaân loaïi khaùc cho thaáy theá giôùi vaät chaát ñöôïc xem do "töù ñaïi" (ñaát nöôùc gioù löûa) hình thaønh, töông töï nhö quan nieäm cuûa caùc trieát gia coå ñaïi cuûa Hy Laïp. Duø thuoäc veà caùch phaân loaïi naøo, vaät chaát ñöôïc hình thaønh vaø duy trì laø döïa treân voïng töôûng cuûa taâm. Moät ñaëc tính quan troïng khaùc laø: Vaät chaát khoâng coù töï tính rieâng bieät (phaùp voâ ngaõ), chæ toàn taïi treân cô sôû töông quan ñoái vôùi ngöôøi quan saùt. Moãi ngöôøi quan saùt soáng trong moät theá giôùi rieâng cuûa hoï, theá giôùi töôûng laø chung cho taát caû chaúng qua laø do coäng nghieäp xaây döïng thaønh.
Treân nhöõng cô sôû naøy, ta thöû xem Phaät giaùo coù theå noùi gì veà nhöõng luaän ñeà baûn theå hoïc cuûa theá giôùi vaät chaát.
3.2. Vaøi kieán giaûi cuûa ñaïo Phaät veà vaät chaát
- Theá giôùi vaät chaát laø daïng xuaát hieän cuûa taâm, laø söï trình hieän cuûa taâm tröôùc maét ngöôøi quan saùt maø ngöôøi quan saùt cuõng laø taâm noát. Ñieàu naøy lyù giaûi moät caâu hoûi quan troïng cuûa vaät lyù laø, neáu thöïc taïi beân ngoaøi laø ñoäc laäp vôùi yù thöùc thì taïi sao con ngöôøi coù theå naém baét ñöôïc thöïc taïi vaø taïi sao thöïc taïi laïi tuaân thuû nhöõng coâng thöùc toaùn hoïc cuûa con ngöôøi. Traû lôøi caâu hoûi naøy, Kepler töøng cho raèng khaû naêng "thieâng lieâng" ñoù laø nhôø Thöôïng ñeá. Ñoái vôùi Phaät giaùo caû yù thöùc laãn vaät chaát ñeàu löu xuaát töø taâm, chuùng dung thoâng vaø chöùa ñöïng laãn nhau, chuùng döïa leân nhau nhau maø coù. Vì coù ngöôøi quan saùt neân coù vaät ñöôïc quan saùt. Vaät ñöôïc quan saùt khoâng theå toàn taïi ñöôïc neáu khoâng coù ngöôøi quan saùt.
- Caû vaät chaát laãn yù thöùc laø nhöõng daïng xuaát hieän cuûa taâm, chuùng chæ laø nhöõng daïng hình thöù caáp löu xuaát töø taâm. Do ñoù quan nieäm veà "thöù baäc noäi taïi", veà moät thöïc taïi aån taøng chöùa caû vaät chaát, yù thöùc, ñôøi soáng vaø coù nhieàu chieàu nhö Bohm quan nieäm laø raát gaàn vôùi tö töôûng trieát hoïc Phaät giaùo. Trong lyù thuyeát cuûa Bohm, vaät chaát laø nhöõng caáu truùc xuaát hieän coù tính chaát taïm thôøi, töông ñoái, chuùng laø hình aûnh ñöôïc "trích" ra töø moät vaän ñoäng toaøn theå cuõng raát phuø hôïp vôùi quan nieäm cuûa Phaät giaùo. Söï vaän ñoäng toaøn theå cuûa Bohm coù theå ñöôïc xem gaàn gioáng nhö söï löu chuyeån cuûa A-laïi-da thöùc, trong ñoù vaät chaát chæ ñöôïc xem laø nhöõng voïng töôûng ñöôïc "loùng laïi thaønh coõi xöù".
- Phaät giaùo quan nieäm "Saéc chính laø Khoâng", theá giôùi vaät chaát chính laø Chaân taâm. Do ñoù moãi nôi moãi choã trong theá giôùi vaät chaát ñeàu chöùa naêng löôïng voâ taän cuûa Khoâng. Quan nieäm veà "chaân khoâng löôïng töû" hieän nay cho raèng, moãi ñôn vò tí hon trong chaân khoâng löôïng töû chöùa naêng löôïng voâ taän, cuõng ñi gaàn vôùi quan nieäm veà Saéc-Khoâng cuûa Phaät giaùo. Hôn theá nöõa Phaät giaùo cho raèng moãi nôi moãi choã trong Saéc cuõng chöùa toaøn boä theá giôùi vaät chaát trong quan nieäm "moät trong taát caû, taát caû trong moät". Do ñoù quan nieäm cuûa Bohm veà hình aûnh toaøn kyù (hologram) cuõng raát töông töï vôùi hình aûnh "tam thieân theá giôùi" ñöôïc minh hoaï trong Kinh Hoa Nghieâm. Trong aån duï naøy theá giôùi xuaát hieän nhö moät aûo aûnh ba chieàu khi maét tieáp xuùc vôùi aùnh saùng cho ta thaáy Bohm cuõng quan nieäm theá giôùi vaät lyù xuaát hieän nhö moät aûo giaùc, ñoù laø ñieàu maø ñaïo Phaät ñaõ nhaán maïnh vôùi töø maya.
- Vì vaät chaát chæ laø daïng xuaát hieän cuûa taâm, khoâng coù töï tính rieâng, chæ tuøy nhaân duyeân maø trình hieän neân Phaät giaùo khoâng thaáy coù maâu thuaãn giöõa hai daïng soùng-haït cuûa vaät chaát. Caû soùng laãn haït ñeàu xuaát hieän khi ñaày ñuû nhaân duyeân hoäi tuï cho chuùng xuaát hieän. Trong vaät lyù haï nguyeân töû, "nhaân duyeân" chính laø caùch doø tìm cuûa ngöôøi quan saùt vaø caùch xeáp ñaët thieát bò ño löôøng. Ñieàu naøy thì cô hoïc löôïng töû ñaõ thöøa nhaän, ñoù laø "tính chaát cuûa thieân nhieân laø caâu traû lôøi cuûa thieân nhieân ñoái vôùi caùch hoûi cuûa ta ñaët ra" (Heisenberg). Söï nghòch lyù soùng-haït chæ coù khi ta cho raèng vaät chaát phaûi coù moät töï tính rieâng, ñieàu maø ñaïo Phaät baùc boû.
- Nghòch lyù EPR cuûa nhöõng haït lieân thoâng cuõng khoâng toàn taïi vôùi theá giôùi quan cuûa Phaät giaùo vì raèng moïi haït vaät chaát ñeàu löu xuaát töø taâm. Giöõa caùc daïng vaät chaát ñoù cuõng nhö giöõa vaät chaát vaø yù thöùc ñeàu coù söï dung thoâng vì taát caû ñeàu laø taâm. Do ñoù nhöõng haït lieân thoâng coù moái quan heä treân moät caáp böïc khaùc, saâu hôn caáp böïc cuûa vaät chaát. Vì vaäy maø chuùng coù trao ñoåi vôùi nhau, "bieát ñeán" laãn nhau vì moãi möùc ñoä cuûa saéc cuõng ñeàu chöùa yù thöùc caû. Trong lónh vöïc cuûa vaät chaát, vì coù thôøi gian vaø khoâng gian xuaát hieän neân moïi vaän haønh cuûa taâm bò giôùi haïn trong nhöõng möùc ñoä ño ñöôïc. Do ñoù vaän toác aùnh saùng, haèng soá Planck etc...laø nhöõng soá raát lôùn/raát nhoû nhöng coù giôùi haïn. Coøn trong lónh vöïc taâm lyù cuûa thoï töôûng haønh thöùc, moïi tín hieäu ñeàu coù vaän toác voâ taän, töùc laø coù tính chaát lieân thoâng. Noùi chung thì moïi yeáu toá trong nguõ uaån ñeàu "lieân thoâng" (non-local) vôùi nhau maø thuaät ngöõ Phaät giaùo goïi laø "dung thoâng".
- Quan nieäm phaûi ñöa quan saùt vieân vaøo quaù trình chung vôùi vaät ñöôïc quan saùt cuûa thuyeát töông ñoái vaø cô hoïc löôïng töû laø hoaøn toaøn töông thích vôùi thaùi ñoä cuûa Phaät giaùo maëc duø Phaät giaùo xuaát phaùt töø moät caùi nhìn khaùc. Theo Phaät giaùo khoâng coù quan saùt vieân thì cuõng khoâng coù vaät ñöôïc quan saùt, vaät ñoù chæ coù khi coù ai quan saùt noù. Neáu khoâng coù ai quan saùt noù thì cuõng khoâng coù noù. Ñoái vôùi Phaät giaùo, khoâng coù vaät naøo toàn taïi ñoäc laäp caû maø ñeàu chuùng chæ toàn taïi treân cô sôû töông quan vôùi vaät khaùc. Trung quaùn toâng laø tröôøng phaùi nhaán maïnh nhieàu nhaát quan nieäm naøy.
- Söï duy trì moät theá giôùi vaät chaát laø nhôø nghieäp (bieät vaø coâng nghieäp). Nghieäp do taâm vôùi tính chaát quang minh taïo thaønh. Do ñoù vaät chaát coù daïng soùng, ñieàu maø ngaøy nay ngöôøi ta thöøa nhaän. Quang minh cuûa taâm coù söùc vaän ñoäng voâ taän, ta khoâng theå quan nieäm veà moät ñoä daøi soùng. Nhöng khi quang minh laáy daïng vaät chaát thì coù khoâng gian thôøi gian sinh ra, luùc ñoù ta noùi veà moät ñoä daøi soùng, veà taàn soá. Taàn soá vi teá nhaát cuûa quang minh vaät chaát ñaõ daãn ñeán nhöõng ñôn vò nhoû nhieäm nhaát maø vaät lyù theå hieän baèng haèng soá Planck. Töông töï theá, aùnh saùng traéng trong theá giôùi vaät chaát cuûa ta tuy laø moät daïng cuûa taâm nhöng trong theá giôùi ba chieàu thì coù vaän toác giôùi haïn.
- Vì nghieäp löïc laø taùc nhaân duy trì theá giôùi neân noù luoân luoân ñaåy theâm naêng löïc vaøo theá giôùi vaät chaát, do ñoù coù söï vaän ñoäng trong tuaàn hoaøn maø Kinh Laêng Nghieâm goïi laø "saùng-toái laàn löôït toû baøy". Ñaây laø ñieàu maø Bohm goïi laø aån-hieän (enfolding-unfolding). Trong daïng vaät chaát moïi thöù thuoäc taâm ñeàu phaûi xuaát hieän moät caùch höõu haïn (finite) neân töø ñoù phaùt sinh khaùi nieäm löôïng töû vaø moái lieân heä baát ñònh cuûa Heisenberg.
- Theo Phaät giaùo, vaät chaát ñöôïc hình thaønh vaø duy trì bôûi löïc taïo taùc cuûa coäng nghieäp vaø bieät nghieäp cuûa nhieàu caù theå. Caùc nghieäp löïc ñoù xuaát phaùt töø söï vaän haønh cuûa nguõ uaån maø nguõ uaån laø voâ ngaõ, laø vaän haønh voâ chuû. Do ñoù moïi daïng vaät chaát ñeàu thaønh hình moät caùch ngaãu nhieân [12] , khoâng do chuû yù cuûa ai. Treân cô sôû ñoù ta coù theå lyù giaûi tính chaát "thoáng keâ" trong cô hoïc löôïng töû moät caùch deã daøng.
Nhìn chung, neáu ñöùng treân quan nieäm cuûa Phaät giaùo, cho moïi "phaùp höõu vi" (trong ñoù coù vaät chaát) laø "moäng, huyeãn, baøo, aûnh, nhö söông sa, ñieån chôùp" (Kinh Kim Cöông), cho moïi daïng vaät chaát chæ taïm thôøi, khoâng coù töï tính, khoâng toàn taïi thöïc söï maø chæ toàn taïi treân cô sôû töông quan vôùi ngöôøi quan saùt, ta coù theå lyù giaûi deã daøng moïi ñieåm cô baûn cuûa thuyeát töông ñoái vaø cô hoïc löôïng töû. Tuy nhieân vì lyù thuyeát Phaät giaùo neâu leân nhöõng ñeà taøi thuoäc veà baûn theå luaän, ta chæ tìm thaáy trong ñoù nhöõng yù nieäm coù tính chaát ñònh tính hôn ñònh löôïng. Söï xaùc ñònh nhöõng khaùi nieäm ñònh löôïng nhö caùc haèng soá, caùc ñaúng thöùc vaø baát ñaúng thöùc trong theá giôùi vaät chaát phaûi laø nhieäm vuï cuûa caùc nhaø vaät lyù.
Trong caùc pheùp dieãn giaûi veà cô hoïc löôïng töû vaø caùc lyù thuyeát vôùi tham voïng giaûi thích moät caùch nhaát quaùn ñöôïc theá giôùi hieän töôïng thì thuyeát "thöù baäc noäi taïi" cuûa Bohm laø tieán gaàn nhaát vôùi trieát hoïc Phaät giaùo. Theá nhöng Bohm vaø caùc coäng söï cuûa oâng chöa ñeán vôùi chìa khoùa quan troïng nhaát cuûa ñaïo Phaät laø "phaùp voâ ngaõ, nhaân voâ ngaõ". Khaùi nieäm "chaäp" (moment) cuûa Bohm coù theå xem laø "phaùp" cuûa Phaät giaùo nhöng "chaäp" cuûa Bohm chæ môùi ñöôïc ñònh nghóa nhö "bieán coá" trong thöù baäc noäi taïi. Neáu ngöôøi ta ñöa quan nieäm voâ ngaõ vaøo trong thuyeát thöù baäc noäi taïi, nhaø vaät lyù seõ thaáy söï trieån khai lyù thuyeát naøy deã daøng vaø phong phuù hôn nöõa.
Theá nhöng, khi chaáp nhaän thuyeát cuûa Bohm vaø xa hôn nöõa, chuû tröông "phaùp voâ ngaõ", töùc laø xem theá giôùi hieän töôïng chæ laø moät söï trình hieän taïm thôøi, nhaø vaät lyù seõ coâng khai töø boû quan nieäm cuûa moät thöïc taïi ñoäc laäp naèm ôû "beân ngoaøi" maø ñoù laø moät ñieàu haàu nhö baát khaû xaâm phaïm cuûa vaät lyù. Do ñoù, trôû laïi vôùi phaàn ñaàu cuûa baøi naøy, ta coù theå noùi, neáu phaûi löïa choïn, coù leõ nhaø vaät lyù seõ chòu töø boû thuyeát töông ñoái cho raèng khoâng coù tín hieäu naøo ñi nhanh hôn aùnh saùng, nhöng khoâng theå töø boû moät thöïc taïi vaät lyù ñoäc laäp. Tuy nhieân, söï phaùt trieån cuûa khoa hoïc vaät lyù hieån nhieân seõ coøn keùo daøi voâ taän, bao laâu loaøi ngöôøi coøn hieän dieän treân haønh tinh naøy. Do ñoù ta chöa theå noùi ñöôïc, cuoái cuøng neàn vaät lyù seõ ñi veà ñaâu, phaûi chaêng taát caû seõ ñoàng qui veà moät moái, trong ñoù moïi ngaønh sinh vaät, vaät lyù, taâm lyù, thieân vaên...ñeàu coù chung moät cô sôû nhö Bohm tieân ñoaùn.
Cuoái cuøng, haún coù ñoäc giaû toø moø muoán bieát moät con ngöôøi nhö David Bohm nhö theá naøo, khi oâng tin raèng coù moät thöù baäc noäi taïi, noù laø nguoàn löu xuaát cuûa moïi daïng ñôøi soáng, vaät chaát vaø yù thöùc. Theo Basil J.Hiley, coäng taùc vieân thaân caän vôùi oâng trong nhieàu coâng trình khoa hoïc, David Bohm tieán khaù gaàn vôùi Thieàn trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Khi moät phoùng vieân khi hoûi lieäu "Bohm ñaõ caûm nhaän nhöõng "traûi nghieäm huyeàn bí" hay khoâng, Hiley traû lôøi nhö sau: "...Bohm xem noù (traûi nghieäm huyeàn bí) laø söï tónh laëng cuûa taâm ñeå thöù baäc noäi taïi cuûa taâm cho pheùp löu xuaát ra ngoaøi nhöõng thöù baäc daøn traûi môùi meû hay cung caáp nhöõng gì coù tính chaát saùng taïo...OÂng hay laøm nhöõng ñieàu ñoù trong taâm oâng...OÂng caûm nhaän raèng tö töôûng coù khaû naêng nhaän thöùc tröïc tieáp ñöôïc thöù baäc noäi taïi" [13] .
Phaûi chaêng "söï tónh laëng cuûa taâm" ñoù ñaõ giuùp cho David Bohm coù nhöõng phaùt minh ñoäc ñaùo maø ta vöøa trình baøy?
23.06.2005
[1] - A.Einstein, N.Rosen and B.Podolsky, Phys. Rev., vol 47, 1935, p.777
[2] - Realism, chuû tröông tin raèng coù moät thöïc taïi ñoäc laäp ôû beân ngoaøi. Haàu nhö taát caû caùc nhaø vaät lyù ñeàu duy thöïc.
[3] - John Bell, "On the Einstein Podolsky Rosen Paradox", Physics 1 (1964)
[4] - A. Aspect, P.Grangier and R.Roger "Experimental Test of Realistic Local Theories via Bell's Theorem", Physical Review Letters 47 (1981)
[5] - Nick Herbert, Quantum Reality
[6] - David Bohm (1917-1992), nhaø vaät lyù lyù thuyeát noåi tieáng, giaùo sö taïi Ñaïi hoïc London
[7] - Xem David Bohm, Wholeness and the implicate Order, Routledge & Kegan Paul, 1980
[8] - Ñaïi cöông Kinh Laêng Nghieâm, Thích Thieän Hoa bieân soaïn
[9] - Trích Maõ Minh, Ñaïi thöøa khôûi tín luaän, Baûn dòch Thích Thieän Hoa
[10] - Trích lôøi Vaên-thuø traû lôøi Phaät trong Kinh Laêng Nghieâm: "Meâ voïng höõu hö khoâng/Y khoâng laäp theá giôùi/Töôûng tröøng thaønh quoác ñoä/Trí giaùc naõi chuùng sinh. Dòch: Töø meâ muoäi voïng ñoäng maø coù hö khoâng/Döïa treân hö khoâng maø thaønh theá giôùi/Voïng töôûng loùng laïi thaønh coõi xöù/Caùi hieåu bieát phaân bieät laøm chuùng sinh".
[11] - "A-nan, nhö ngöôøi ñau maét, vì nghieäp rieâng cuûa hoï, neân "voïng thaáy" caùi ñeøn coù vaàng ñoû hieän ra…Nhö daân chuùng trong moät nöôùc, do aùc nghieäp chung taïo cuûa hoï neân ñoàng thaáy coù nhöõng ñieàm khoâng laønh hieän ra. Leân moät töøng nöõa laø toaøn caû chuùng sinh trong möôøi phöông theá giôùi ngaøy nay ñaây, ñeàu do "voâ minh voïng ñoäng töø voâ thæ" neân ñoàng voïng thaáy coù theá giôùi chuùng sinh hieän ra vaäy". Lôøi Phaät trong Kinh Laêng Nghieâm.
[12] - Xem Kinh Duy Ma Caät, ñoaïn Öu-baø-li traû lôøi Phaät, keå veà Duy Ma Caät: "...Taát caû caùc phaùp ñeàu xuaát hieän moät caùch ngaãu nhieân (nirapeksa), nhö moät aùng maây, nhö moät tia chôùp, chuùng chaúng döøng chaân duø trong moät khoaûnh khaéc...", baûn dòch Chaân Nguyeân.
[13] - Xem "On Quantum mechanics and the implicate Order", an Interview with Dr.Basil J.Hiley, University of London http://www.goertzel.org/dynapsyc/1997/interview.html
Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Trang chuû]