Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
|
Gaàn ñaây, treân theá giôùi nhaát laø taïi Myõ dö luaän bò kích ñoäng vì vaøi ngöôøi y só coâng khai tham gia haønh ñoäng "trôï töû" (Euthanasia), vaø chaáp nhaän traùch nhieäm, töï eà ñöa tay vaøo coøng cuûa caûnh saùt, haàu nhö thaùch ñoá phaùp luaät. Dö luaän quaàn chuùng raát phaân taùn, keû cheâ voâ löông, ngöôøi thì yeåm trôï vaø ñaëc bieät laø caùc toân giaùo lôùn trong nöôùc ñeàu leân tieáng xaùc ñònh laäp tröôøng. Caâu hoûi ta töï ñaët ra ñeå tìm hieåu laø laäp tröôøng cuûa ñaïo Phaät trong moät vaán ñeà naëng veà ñaïo ñöùc, trieát leà nhö vaán ñeà trôï töû, ñaõ ñöôïc ñöùc Phaät ngaøy xöa vaø kinh ñieån cuûa Ngaøi ñeå laïi minh ñònh nhö theá naøo.Tröôùc tieân, ta seõ tìm hieåu roõ danh töï ; keá ñeán ta tìm hieåu nhaän ñònh phaân tích quan ñieåm cuûa ñaïo Phaät, ñeå höôùng vieäc hoïc ñaïo Phaät vaøo heä thoáng, ngöõ vöïng trong baøi söu khaûo nhoû naøy seõ döïa vaøo caùc cuoán Phaät hoïc Töï ñieån hieän ñaõ xuaát baûn.
Trôï töû (euthanasia, tieáng Anh ; euthanasie, tieáng Phaùp) laø "söï laøm cho ngöôøi saép cheát nguû meâ ñi, laøm cho cheát bình an" (Ñaøo Duy Anh). Trong baøi naøy, ta duøng danh töï trôï töû cho goïn, trôï coù nghóa laø giuùp ñôõ. Y Ù nieäm chaáp nhaän hay ngaên caám trôï töû ñaõ coù töø xöa. Trong kinh Do Thaùi Talmud ñaõ coù noùi tôùi, roài ñeán trieát gia Plato trong saùch Republic vaø trieát gia Thomas More trong saùch Utopia (theá kyû XV), nhöng ngöôøi ñaàu tieân duøng danh töï vaø phaân tích caên nguyeân vaán ñeà laø W.E.H. Leckey, hoïc giaû veà ñaïo ñöùc vaø luaân leà hoïc, trong moät baøi baùo vieát naêm 1869 taïi Luaân Ñoân.
Noùi chung, toùm löôïc yù kieán ngöôøi ñi tröôùc vaø duøng phöông phaùp phaân loaïi, ta ghi nhaän ñöôïc caùc ñieåm sau : Treân beà maët döõ kieän, moät con beänh ñeán giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa vieäc ñieàu trò, ñau ñôùn cöïc ñoä, ñöôïc moät ngöôøi y só hay moät ngöôøi haønh ngheà ñieàu trò chaám döùt tình traïng ñau ñôùn baèng moät phöông tieän nheï nhaøng, cöùu roãi, ñoù laø haønh ñoäng trôï töû. Tröôøng hôïp thöù nhaát, con beänh ñaõ maát haún khaû naêng hieåu bieát, keùo daøi ñôøi soáng laø laøm trieàn mieân moái thöông taâm, ngöôøi y só ñieàu trò vaø thaân nhaân cuûa con beänh duøng phöông phaùp nheï nhaøng keát lieãu ñôøi soáng. - ñaây, ta goïi laø trôï töû tieâu cöïc (negative euthanasia), tieâu cöïc ñöùng vaøo cöông vò cuûa con beänh, khoâng hay bieát söï cheát cuûa mình. Tröôøng hôïp thöù hai, con beänh coøn ñuû khaû naêng taâm trí, vaø chính y yeâu caàu ñöôïc chaám döùt ñau ñôùn baèng phöông tieän trôï töû, ta goïi laø trôï töû töï nguyeän (voluntary euthanasia).
Trong caû hai tröôøng hôïp, ngöôøi chuû tröông vieäc trôï töû ñeàu coù yù ñoà saùt sinh, duø cho yù ñoà nhuoám maøu saéc nhaân ñaïo tôùi cöïc ñoä. Tröôøng hôïp thöù hai giaûm khinh hôn vì naïn nhaân yeâu caàu, nhöng söï kieän vaãn laø möu giuùp moät ngöôøi caän töû töï saùt.
Moät ñieåm ñöôïc ghi nhaän nöõa laø ngaøy tröôùc, yù nieäm vaø hoaït ñoäng trôï töû chæ naèm trong laõnh vöïc y khoa, vaø moïi vieäc phaùn ñoaùn hoaït ñoäng cuûa ngöôøi y só trôï töû, phaàn nhieàu laø kín ñaùo, ñeàu naèm trong voøng ñaïo ñöùc y teá. Ngaøy nay, vaán ñeà lan qua nhieàu laõnh vöïc khaùc trong ñôøi soáng.
Nhìn vaøo quan ñieåm cuûa ñaïo Phaät ñoái vôùi haønh ñoäng trôï töû. Chuùng ta phaûi khaúng ñònh ngay töø baây giôø - khoâng buoâng lung haønh ñoäng keát lieãu ñôøi soáng cuûa chính mình vaø cuûa keû khaùc, nhöng leà luaän giaûi thích vieäc ngaên caám haønh ñoäng trôï töû, ñaïo Phaät nhìn saùt vaøo söï thaät, nhaän chaân laø muoân vaät, trong ñoù coù con ngöôøi, tha thieát voâ cuøng vôùi söï soáng vaø vì leõ ñoù, moãi sinh vaät ñeàu coù quyeàn soáng töï do theo ñöùc hieáu sinh, khoâng bò cheá trò. Muoán thöïc hieän ñôøi soáng töï do, caù nhaân khoâng coù quyeàn haõm haïi ñôøi soáng cuûa tha nhaân. Ñi tôùi ñöôïc nguyeân taéc cao ñeïp ñoù, Phaät daïy con ngöôøi phaûi hoïc ñöùc nhaãn naïi (ahimsa/ksanti), töø bi (karuna), ñeå khoâng laøm haïi ñôøi soáng cuûa nhöõng ngöôøi chung quanh.
Ñaïo Phaät khoâng xem con ngöôøi laø moät caù theå rieâng bieät, maø xem con ngöôøi laø moät thaønh phaàn cô höõu, toaøn nguyeân (inteùgral) cuûa coäng ñoàng xaõ hoäi. Giaùo leà ñaïo Phaät khoâng bao giôø taùch con ngöôøi ra khoûi moâi tröôøng gia ñình vaø coäng ñoàng, vaø vì leõ ñoù con ngöôøi, bò raøng buoäc bôûi caùc boån phaän ñoái vôùi coäng ñoàng. Theá cho neân khi ta huûy hoaïi ñôøi soáng cuûa moät caù nhaân, khoâng nhöõng ta haõm haïi rieâng caù nhaân ñoù, maø ta ñaõ aûnh höôûng treân caáu truùc cuûa coäng ñoàng xaõ hoäi.
Vieän vaøo hai moái laäp luaän treân, giaùo leà ñaïo Phaät khoâng chaáp nhaän haønh ñoäng trôï töû. Theá nhöng ta ñaõ nghe raát nhieàu laø caên baûn cuûa ñaïo Phaät laø nhaân aùi, tình thöông. Vaäy, coù theå naøo thaáy vieäc ñau khoå ñeán möùc cuøng cöïc maø ngöôøi tin Phaät laïi ngoaûnh maët laøm ngô ? Giaùo leà nhaø Phaät giaûi thích laøm sao moái maâu thuaãn naøy ?
Ñaïo Phaät traùnh haønh vi trôï töû khoâng döïa vaøo neàn taûng thöïc tieãn, maø döïa vaøo caên baûn ñaïo ñöùc vaø höôùng linh. Ñaïo Phaät ñaët ñôøi soáng trong khung caûnh luaân hoài (samsara). Ñôøi soáng cuûa muoân vaät (trong ñoù coù con ngöôøi) khoâng chæ khôûi ñaàu luùc aâm döông phoái hôïp ñeå sinh saûn ; ñôøi soáng naøy cuõng khoâng chaám döùt khi cô theå tan raõ huûy dieät. Cho tôùi khi ñôøi soáng ñöôïc khai phoùng, giaûi thoaùt khoûi voøng luaân hoài, noù seõ luoân luoân tieáp noái nhö moät ngoïn trieàu xoâ ñaåy khoâng ngöøng. Trong chuoãi daøi voâ taän cuûa luaân hoài, ñôøi soáng hieän taïi chæ laø moät maáu, moät khuùc nhoû. Vaø con ngöôøi trong ñôøi soáng hieän taïi khoâng nhöõng bò chi phoái bôûi caùc yeáu toá sinh leà, xaõ hoäi, kinh teá, moâi sinh... maø coøn bò chi phoái bôûi moät yeáu toá muoân vaøn laàn quan troïng hôn laø yeáu toá taâm leà voâ hình goïi laø nghieäp (karma).
Nghieäp theo ngöôøi nhö boùng vôùi hình : "Coù moät nghìn con boø ñang aên ngoaøi ñoàng, vaäy maø moät con beâ beù nhoû ñi laïc cuõng tìm ñöôïc ngay ñeán con boø meï", con ngöôøi khoâng thoaùt ñöôïc nghieäp. Nghieäp laø haønh ñoäng ; haønh ñoäng kieáp tröôùc taïo ra ñôøi soáng kieáp naøy ; nghieäp kieáp naøy chi phoái ñôøi soáng kieáp sau. Cuoäc ñôøi hieän taïi laø moät khuùc nhoû cuûa chuoãi daøi luaân hoài keát baèng ñau khoå (dukkha), beänh hoaïn (tieáng Phaïn laø vyadhi), chæ laø moät khía caïnh cuûa dukkha, taäp ñeá soá moät trong "töù dieäu ñeá". Nhö vaäy, trong quaù trình luaân hoài, caùi cheát hieän taïi chæ laø moät bieán coá giaùn ñoaïn taïm thôøi cuûa dukkha, vì dukkha seõ tieáp dieãn trong kieáp sau. Khoâng coù gì ñaûm baûo ñöôïc kieáp sau cuûa ta seõ traùnh ñöôïc ñau khoå, vì ñau khoå do nghieäp tích luõy töø muoân ñôøi tröôùc taïo ra.
Hieåu ñöôïc vaäy, thì traùnh khoå ñau hieän taïi baèng caùch taïo ñöôïc caùi cheát sôùm hôn (trôï töû tình nguyeän), hay giuùp ngöôøi khaùc sôùm cheát vì khoâng muoán nhìn thaáy ñau khoå (haønh ñoäng trôï töû tieâu cöïc) cuõng chæ laø nhöõng haønh ñoäng voâ boå, thieáu thöïc teá, khoâng ñöa kieáp ngöôøi ñeán ñaâu.
Trình baøy quan ñieåm nhaø Phaät khoâng taùn thaønh haønh ñoäng trôï töû, naëng tính caùch lyù thuyeát. Nhöng thoâng thöôøng nhöõng baøi thuyeát giaûng cuûa ñöùc Phaät khoâng phaûi chæ thuaàn tuùy lyù thuyeát maø laïi ñöôïc ruùt ra töø nhöõng tröôøng hôïp cuï theå. Hoïc giaû Phaät giaùo S.K. Nanayakkara söu khaûo trong kinh Vinaya Pitaka (quyeån II) coù nhöõng tröôøng hôïp cuï theå ñöùc Phaät phaùn quyeát veà haønh ñoäng trôï töû.
Tröôøng hôïp thöù nhaát laø moät bieán coá trôï töû taäp theå (Encyclopaedia of Buddhisme, Vol.IV). Trong taêng ñoaøn, moät hoài coù naêm vò tyø kheo hieåu sai kinh ñieån, cho laø theå xaùc cuûa mình khoâng tinh khieát, muoán thoaùt ly ñôøi soáng. Hoï ñi tìm moät tay taø ñaïo teân laø Milagandika ñaõ traø troän vaøo soáng trong taêng ñoaøn laøm aên, baùn bình baùt vaø aùo traøng cho tu só. Hoï nhôø y giuùp cho hoï tìm phöông caùch töï vaãn. Söï vieäc bò baïi loä, ñeán tröôùc ñöùc Phaät. Ngaøi daïy "Ngöôøi tyø kheo naøo ñaõ chuû taâm keát lieãu ñôøi soáng keû khaùc, ngöôøi ñoù laø keû thaát baïi (parajika), khoâng coù thieän caên vaø phaûi bò loaïi ra khoûi taêng ñoaøn (asamvasa)".
Tröôøng hôïp thöù hai laø moät bieán coá voâ kyû luaät cuûa saùu ngöôøi tyø kheo xuùi duïc ngöôøi ñang coù choàng bò beänh naëng gaàn cheát, keát lieãu ñôøi soáng cuûa choàng. Söï vieäc ñeán tai ñöùc Phaät, Ngaøi daïy : "Keû naøo ñaõ chuû taâm keát lieãu ñôøi soáng cuûa tha nhaân, laïi baøy veõ neân cheát khoûe hôn soáng beänh cöïc hình, keû ñoù khoâng coù thieän caên (parajika) vaø phaûi loaïi ra khoûi taêng ñoaøn (asamvasa)".
Tröôøng hôïp thöù ba cuõng ôû trong kinh Vinaya, thuaät laïi moät haønh ñoäng trôï töû ñieån hình. Moät vò tyø kheo quaù giaø yeáu, maéc beänh nan y, ñau khoå trieàn mieân. OÂng nhôø baïn ñoàng moân vaø hoï vì loøng nhaân ñaïo ñoàng yù giuùp ñôõ cho oâng sôùm cheát. Söï vieäc ñeán ñöùc Phaät vaø Ngaøi daïy laø nhöõng keû giuùp gieát ngöôøi ñaõ thieáu caên tu. Tuy tröôøng hôïp giaûm khinh vì taám loøng nhaân aùi, nhöng toäi loãi vaãn roõ raøng. Ñöùc Phaät nhaán maïnh laø yù ñoà ñaïo ñöùc muoán giuùp tha nhaân khoâng ñuû, caàn phaûi xeùt ñeán keát quaû cuûa haønh ñoäng (vipaka), thaät söï laø saùt nhaân.
Vaäy ta thaáy roõ giaùo lyù cuûa ñöùc Phaät raát nghieâm tuùc trong vaán ñeà haønh ñoäng trôï töû. Kinh Vinaya ñöôïc ñöùc Phaät giaûng daïy trong ñôøi soáng taêng ñoaøn, nhöng chaéc chaén laø ñoái vôùi cö só taïi gia vaø tín ñoà noùi chung cuõng phaûi ñöôïc aùp duïng.
Nhöng cho ñeán baây giôø ta vaãn khoâng coù caâu traû lôøi thieát thöïc cho caâu hoûi laø söï maâu thuaãn giöõa noãi ñau ñôùn cuûa con beänh vaø thaùi ñoä döûng döng khoâng can thieäp vì giaùo lyù caám ñoaùn. Treân thöïc teá, giaùo lyù nhaø Phaät coù moät phöông caùch ñöôïc ñem ra söû duïng traùnh haønh ñoäng trôï töû. Ñoù laø vieäc haønh trì ñaïo ñöùc, taïo cho con ngöôøi moät caùi nhìn côûi môû, khoâng quaù gaén boù vôùi tuïc luïy. Nhôø thaùi ñoä saün coù ñoù maø tröôùc côn ñau khoå khi gaàn laâm chung, moãi caù nhaân giöõ ñöôïc bình thaûn töï taïi. Cuõng nhôø thaùi ñoä saün coù naøy maø ngöôøi ñöùng ngoaøi bieát nhìn vôùi caûm thoâng, bieát chia xeû ñau khoå maø khoâng phaïm toäi saùt nhaân.
Giaùo lyù nhaø Phaät ñeán nay sôû dó coøn toàn taïi vöõng maïnh vaø thöôøng thích öùng ñöôïc vaøo hoaøn caûnh xaõ hoäi môùi chính laø vì nhôø lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät ít goø boù, raát linh ñoäng vaø deã taäp quaùn vaøo hoaøn caûnh moâi sinh. Coù ñieàu laø treân thöïc teá, hieän taïi caùc toân giaùo lôùn ngoaøi ñaïo Phaät, nhôø coù nhaát trí trong heä thoáng laõnh ñaïo vaø quaûn trò, nhôø coù toå chöùc lieân minh höõu hieäu töøng quoác gia, töøng luïc ñòa cho neân deã kòp thôøi thay ñoåi vieäc aùp duïng giaùo lyù khi nhu caàu ñoøi hoûi. Ñaïo Phaät thieáu haún moät cô caáu toå chöùc nhö vaäy, thaønh ra laäp tröôøng cuûa ñaïo Phaät treân nhöõng vaán ñeà thieát yeáu ngaøy nay tuy khoâng baûo thuû maø thaønh ra baûo thuû (vì thieáu ñieàu chænh), tuy coù theá ñöùng maø khoâng ai nhìn thaáy. Ñoù phaûi laø moät moái öu lo chaùnh ñaùng cho nhöõng ngöôøi chæ ñaïo Phaät giaùo ngaøy nay.
[ Trôû Veà ]