Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Trang chính]
ÑAÏO PHAÄT TRÖÔÙC VAÁN ÑEÀ TRÔ Ï TÖÛ
___________Trònh Nguyeân Phöôùc
" Thaân theå con ngöôøi cuõng nhö moät yeân ngöïa,Vaán ñeà trôï töû (euthanasie) laø moät vaán ñeà noùng boûng cuûa thôøi ñaïi vaãn ñöôïc neâu leân baùo chí vaø caùc phöông tieän thoâng tin khaùc moät caùch thöôøng xuyeân. Nhöõng vuï aùn gaàn ñaây chung quanh caùi cheát cuûa Vincent Humbert (a) vaø Terri Schiavo (b) ñaõ laøm soâi noåi dö luaän theá giôùi, vaø gaây neân nhöõng phaûn öùng ñam meâ giöõa hai phe uûng hoä vaø choáng ñoái trôï töû, ngay caû trong giôùi laõnh ñaïo chính trò, nhö toång thoáng G.W. Bush ñaõ voäi vaõ ban ra moät ñaïo luaät ñaëc bieät nhaèm aûnh höôûng leân quyeát ñònh cuûa Toaø aùn Toái cao Myõ (b). Vaø thaùng tö vöøa qua, Thöôïng Nghò vieän Phaùp ñaõ thoâng qua moät ñaïo luaät cho pheùp ngöøng ñieàu trò beänh nhaân khi ñaõ tôùi giai ñoaïn cuoái ñôøi.
phaûi bieát rôøi boû khi ñaõ tôùi cuoái haønh trình "
Ibn Sina (Avicenne)Thoaït nhìn, vaán ñeà ñaët ra coù veû giaûn dò : khi moät ngöôøi bò beänh naëng ñaõ tôùi giai ñoaïn cuoái ñôøi, ñang keùo daøi trong söï ñau ñôùn, thì coù theå naøo giuùp ngöôøi ñoù ra ñi moät caùch nheï nhaøng, eâm aùi, vaø mau choùng hôn khoâng? Nhaát laø khi ngaøy hoâm nay, ngöôøi ta coù ñaày ñuû phöông tieän ñeå gaây neân caùi cheát nheï nhaøng, trôï giuùp bôûi y khoa.
Thaät ra, xeùt kyõ laïi chuùng ta môùi thaáy raèng trôï töû laø moät trong nhöõng vaán ñeà phöùc taïp nhaát trong xaõ hoäi, bôûi vì lieân quan tôùi nhieàu laõnh vöïc cuûa cuoäc soáng : khoa hoïc, kyõ thuaät, kinh teá, vaên hoaù, ñaïo ñöùc, toân giaùo, luaät phaùp... Trôï töû naèm trong khung caûnh roäng lôùn hôn cuûa nhöõng vaán ñeà sinh ñaïo ñöùc (bioeùthique), môùi ñöôïc ñaët ra töø khoaûng ba chuïc naêm nay, do nhöõng böôùc tieán khoång loà cuûa ngaønh sinh hoïc.
Trong baøi naøy, chuùng ta seõ laàn löôït xem xeùt :
1) ñònh nghóa cuûa caùc danh töø lieân quan tôùi trôï töû
2) lòch söû cuûa söï hình thaønh khaùi nieäm trôï töû
3) cuoäc tranh luaän veà trôï töû taïi caùc nöôùc Taây phöông
5) thaùi ñoä cuûa caùc toân giaùo thaàn khaûi, vaø
6) thaùi ñoä cuûa ñaïo Phaät veà trôï töû.
Ñònh nghóa caùc danh töø lieân quan tôùi trôï töû Ñaàu tieân, chuùng ta phaûi ñònh nghóa moät soá danh töø lieân quan tôùi trôï töû moät caùch chính xaùc.
Euthanasie laø moät chöõ xuaát hieän vaøo theá kyû thöù XVII, coù nghóa laø " laøm cho caùi cheát toát ñeïp " (töø chöõ Hy Laïp eu laø toát vaø thanazein laø cheát), vaø coù theå ñònh nghóa laø " haønh ñoäng coá tình gaây neân caùi cheát moät caùch eâm thaém, cho moät ngöôøi bò beänh naëng khoâng chöõa khoûi ñöôïc, chaéc chaén seõ cheát, ñang voâ cuøng ñau ñôùn, baèng caùch duøng thuoác men hay moät söï can thieäp khaùc ". Ngöôøi ta coøn goïi noù laø gieát ngöôøi vì thöông haïi hay vì nhaân ñaïo (meurtre par compassion, mercy killing). Tieáng Vieät coù theå dòch laø " öu töû ", " an tòch ", " trôï töû ", " hoä töû " hay " gaây cheát eâm aùi, nheï nhaøng ", nhöng chöõ " trôï töû " ñöôïc duøng nhieàu hôn heát, tuy raèng khoâng chính xaùc laém.
Coù hai loaïi trôï töû caàn phaûi ñöôïc phaân bieät laø trôï töû tích cöïc(euthanasie active) nghóa laø gaây neân caùi cheát baèng moät haønh ñoäng tích cöïc, vaø trôï töû thuï ñoäng (euthanasie passive), nghóa laø ngöng moïi ñieàu trò ñeå cho ngöôøi beänh cheát moät caùch töï nhieân. Ngöôøi ta coøn goïi trôï töû thuï ñoäng laø " söï ngöng chæ hay boû soùt caùc phöông phaùp ñieàu trò keùo daøi cuoäc soáng ". Trong tröôøng hôïp Vincent Humbert chaúng haïn (a), khi baø meï bôm vaøo oáng daãn daï daày cuûa con mình moät lieàu thuoác pentobarbital maïnh vôùi muïc ñích trôï töû, nhöng khoâng cheát maø laâm vaøo tình traïng hoân meâ, khi BS Chaussoy taét maùy hoâ haáp nhaân taïo vaø tieâm chlorure de potassium ñeå tim beänh nhaân ngöøng ñaäp, thì caû hai ñeàu laø haønh ñoäng trôï töû tích cöïc. Ngöôïc laïi, quyeát ñònh cuûa toaø aùn Florida ngöøng dinh döôõng Terri Schiavo (b) baèng oáng daãn daï daày laø moät haønh ñoäng trôï töû thuï ñoäng. Thaät ra, yù muoán vaø keát quaû cuûa trôï töû tích cöïc vaø trôï töû thuï ñoäng cuõng nhö nhau, tuy raèng hình thöùc coù khaùc nhau.
Trôï töû coøn ñöôïc phaân chia laøm trôï töû töï nguyeän (euthanasie volontaire), trôï töû khoâng töï nguyeän (euthanasie non volontaire), vaø trôï töû khoâng tuøy yù (euthanasie involontaire).
Trôï töû töï nguyeän (euthanasie volontaire) laø trôï töû do ngöôøi beänh yeâu caàu moät caùch roõ raøng, vôùi söï chaáp thuaän saùng suoát cuûa ngöôøi ñoù (consentement eùclaireù)(nhö tröôøng hôïïp Vincent Humbert). Trôï töû khoâng töï nguyeän(euthanasie non volontaire) laø trôï töû treân ngöôøi beänh trong tình traïng hoân meâ hoaëc luù laãn, khoâng coøn khaû naêng yeâu caàu trôï töû (nhö tröôøng hôïïp Terri Schiavo). Trôï töû khoâng tuøy yuø (euthanasie involontaire) laø trôï töû treân ngöôøi beänh coøn minh maãn, khoâng yeâu caàu caùi cheát hoaëc khoâng chaáp thuaän trôï töû (chaúng haïn nhö khi caâu hoûi khoâng ñöôïc ñaët leân cho ngöôøi ñoù).
Trôï giuùp töï töû (aide au suicide) hay töï töû trôï giuùp baèng y khoa (suicide meùdicalement assisteù) laø söï giuùp ñôõ, thöôøng thöôøng do moät ngöôøi thaày thuoác, moät ngöôøi beänh ñaõ quyeát ñònh chaám döùt cuoäc soáng cuûa mình, baèng moät lieàu thuoác ñoäc hay moät phöông tieän khaùc. Haønh ñoäng ñöa tôùi caùi cheát laø do ngöôøi beänh, nhöng ngöôøi trôï giuùp laø ngöôøi thaày thuoác.
Giaûm ñau cuoái ñôøi(seùdation terminale), coøn goïi laø trôï töû giaùn tieáp (euthanasie indirecte) laø söï ñieàu trò baèng thuoác giaûm ñau loaïi morphine, nhaèm giaûm ñau cho beänh nhaân, nhöng coù theå ñöa tôùi caùi cheát do tai bieán suy giaûm hoâ haáp. Thaät ra, ai cuõng bieát raèng taát caû laø tuøy lieàu thuoác, nheï hay naëng, maø haønh ñoäng naøy mang tính chaát giaûm ñau hay trôï töû.
Ñieàu trò taïm thôøi(soins palliatifs) laø ñieàu trò khoâng nhaèm khoûi beänh, maø nhaèm thuyeân giaûm söï ñau ñôùn cuûa ngöôøi beänh, veà theå xaùc cuõng nhö tinh thaàn.
Ñieàu trò tôùi cuøng (acharnement theùrapeutique, coøn goïi laø böôùng bænh voâ lyù, obstination deùraisonnable) laø ñieàu trò baèng moïi caùch, nhaèm keùo daøi cuoäc soáng, tuy bieát raèng beänh nhaân ôû trong tình traïng cuoái ñôøi.
Tình traïng thöïc vaät(eùtat veùgeùtatif) laø moät thöïc theå y khoa xuaát hieän töø nhöõng naêm 1960-70, do nhöõng böôùc tieán cuûa caùc phöông phaùp hoài sinh (b). Ñoù laø moät trong nhöõng hình thaùi tieán hoaù cuûa coma, sau khi naõo bò chaán thöông naëng hoaëc thieáu oxy. Ngöôøi beänh coù veû tænh, môû maét, nhöng khoâng coù hoaït ñoäng yù thöùc naøo vaø hoaøn toaøn phuï thuoäc söï ñieàu döôõng trong ñôøi soáng haøng ngaøy. Sau moät thôøi gian khoaûng moät naêm, tình traïng coù theå goïi laø thöïc vaät maïn tính (eùtat veùgeùtatif chronique, persistent vegetative state), khoâng coøn hi voïng ñaûo ngöôïc laïi, vôùi nhöõng bieán chöùng xaåy ra do lieät giöôøng laâu ngaøy. Ñoù laø tình traïng cuûa Terri Schiavo (b), keùo daøi trong 15 naêm trôøi vaø môùi keát thuùc gaàn ñaây.
Lòch söû cuûa söï hình thaønh khaùi nieäm trôï töû Haønh ñoäng trôï töû chaéc chaén ñaõ coù töø laâu, nhöng khaùi nieäm trôï töû vaø nhöõng tranh luaän chung quanh khaùi nieäm naøy môùi xuaát hieän töø khoaûng hai theá kyû nay taïi Taây phöông.
Ngöôøi choáng ñoái trôï töû ñaàu tieân chính laø Hippocrate (tk V - IV tröôùc CN), vò toå cuûa ngaønh y hoïc Taây phöông, ngöôïc laïi vôùi quan ñieåm cuûa ña soá thaày thuoác Hy Laïp thôøi baáy giôø. Trong lôøi tuyeân theä, oâng keâu goïi ngöôøi thaày thuoác " khoâng bao giôø cho ai moät lieàu thuoác ñoäc, duø ngöôøi ñoù yeâu caàu, vaø khoâng bao giôø gôïi yù veà ñieàu ñoù ". Vaøo thôøi ñaïi Trung Coå, thaùi ñoä choáng trôï töû trôû thaønh ña soá, vaø tình traïng naøy tieáp dieãn tôùi theá kyû thöù XIX, maëc duø coù vaøi ngöôøi nhö Sir Thomas More (tk XVI) vaø Francis Bacon (tk XVII) leân tieáng chuû tröông haønh ñoäng trôï töû bôûi caùc nhaø thaày thuoác. Francis Bacon laø ngöôøi ñaàu tieân duøng chöõ euthanasia, trong moät cuoán saùch in naêm 1623. OÂng vieát : " Phaän söï cuûa ngöôøi thaày thuoác khoâng phaûi chæ laø chöõoõa khoûi beänh taät, maø coøn laøm vôi dòu nhöõng khoå ñau do beänh taät gaây neân. Vaø khoâng phaûi chæ laøm vôi dòu khoå ñau vaø khoûi beänh, maø coøn ñem laïi cho beänh nhaân, khi khoâng coøn hi voïng soáng soùt, moät caùi cheát eâm dòu vaø an laønh. Trôï töû nhö vaäy laø moät phaàn khoâng nhoû cuûa haïnh phuùc ".
Vaán ñeà trôï töû laïi ñaëït leân vaøo theá kyû thöù XIX, vôùi söï xuaát hieän cuûa gaây meâ vaø thuoác morphine. Cöôøng ñoä cuûa caùc cuoäc tranh luaän naøy tuøy thuoäc ôû boái caûnh lòch söû, xaõ hoäi, vaên hoùa cuûa moãi ñòa phöông. Caùc nöôùc Anh, Hoa Kyø, Ñöùc vaø Hoaø Lan laø nhöõng nôi maø caùc cuoäc tranh luaän veà trôï töû xaåy ra soâi noåi nhaát.
Vaøo khoaûng cuoái theá kyû thöù XIX, taïi nöôùc Anh, Hoa Kyø ñaõ coù nhieàu baøi baùo y hoïc vaø luaät phaùp ñeà caäp tôùi vaán ñeà trôï töû, vaø ñaëc bieät Samuel Williams taïi Birmingham naêm 1870 ñaõ gaây aûnh höôûng lôùn trong dö luaän baèng caùch trình baày yù ñònh cuûa oâng duøng eùther vaø chloroforme ñeå chaám döùt cuoäc soáng cuûa beänh nhaân. Naêm 1906, moät döï aùn ñaïo luaät nhaèm hôïp phaùp hoaù trôï töû taïi tieåu bang Ohio bò baùc boû do gaëp nhieàu phaûn ñoái.
Naêm 1920, moät baùc só vaø moät luaät sö Ñöùc, teân laø Hoche vaø Binding, ñoàng xuaát baûn moät cuoán saùch trình baày quan ñieåm sau : moät soá beänh nhaân bò chöùng nan y, beänh taâm thaàn vaø treû con dò daïng, soáng nhöõng cuoäc soáng " khoâng ñaùng soáng ", vaø ñem laïi caùi cheát cho hoï laø moät loái ñieàu trò nhaân ñaïo, phuø hôïp vôùi y ñöùc. Taùc giaû cuõng nhaán maïnh tôùi gaùnh naëng kinh teá phaûi traû ñeå keùo daøi cuoäc soáng cuûa nhöõng beänh nhaân ñoù. Quan ñieåm cuûa Hoche vaø Binding seõ coù aûnh höôûng lôùn treân tö töôûng Ñöùc sau naøy vaø ñöôïc Ñöùc quoác xaõ Nazi aùp duïng moät caùch trieät ñeå, ñaëc bieät trong chöông trình " trôï töû T4 ".
Naêm 1931, baùc só Killick Millard ñeà nghò tröôùc Hoäi ñoaøn Só quan Y khoa Anh moät ñaïo luaät hôïp phaùp hoaù trôï töû, vaø töø ñoù, caùc hoäi ñoaøn y só uûng hoä trôï töû ñöôïc thaønh laäp, caùc baøi cuûa caùc chöùng nhaân veà haønh ñoäng trôï töû, cuøng nhöõng yeâu caàu trôï töû cuûa beänh nhaân ñöôïc ñaêng taûi trong baùo chí. Naêm 1936, moät döï aùn ñaïo luaät nhaèm hôïp phaùp hoaù trôï töû ñöôïc ñöa ra tröôùc Nghò vieän Anh, vaø bò laät ñoå bôûi 35 phieáu choáng 14.
Söï baùc boû döï aùn ñoù, cuøng vôùi söï buøng noå cuûa Ñeä nhò theá chieán, vaø söï khaùm phaù sau naøy cuûa caùc traïi taäp trung Nazi vôùi söï coäng taùc cuûa caùc thaày thuoác Ñöùc trong coâng cuoäc dieät chuûng, ñaõ laøm vaán ñeà trôï töû taøn luïi daàn, tuy raèng vaãn coøn aâm æ.
Khoaûng cuoái nhöõng naêm 50, tranh luaän veà trôï töû laïi trôû laïi, döôùi khía caïnh phaùp lyù. Naêm 1969, moät döï aùn ñònh luaät nhaèm hôïp phaùp hoaù trôï töû laïi ñöôïc ñöa ra tröôùc Nghò vieän Anh, vaø cuõng laïi bò laät ñoå bôûi 61 phieáu choáng 41.
Taïi Hoøa Lan, naêm 1970 xaåy ra vuï aùn Geertruida Postma, moät ngöôøi thaày thuoác ñaõ bò truy toá veà toäi gieát ngöôøi vì coá yù tieâm cho moät beänh nhaân bò lieät, caâm vaø ñieác ñaõ nhieàu laàn yeâu caàu oâng laøm vieäc ñoù, moät lieàu thuoác morphine naëng laøm ngöôøi ñoù qua ñôøi. Trong baûn aùn raát nheï (oâng chæ bò ôû tuø moät tuaàn, vaø quaûn thuùc taïi gia moät naêm), quan toøa cho bieát trong nhöõng ñieàu kieän naøo moät tröôøng hôïp trôï töû coù theå chaáp nhaän ñöôïc. Tieáp theo ñoù, naêm 1973, Hoäi ñoaøn Y só Hoøa Lan tuyeân boá raèng trôï töû vaãn ñöôïc coi laø baát hôïp phaùp, nhöng ngöôøi thaày thuoác coù theå duøng ñöôïc ñeå laøm vôi söï khoå ñau cuûa beänh nhaân, " trong tröôøng hôïp baát khaû khaùng ", nghóa laø khi ngöôøi thaày thuoác ôû trong tình traïng maâu thuaãn giöõa moät ñaèng boån phaän baûo veä söï soáng, vaø moät ñaèng boån phaän laøm giaûm söï ñau ñôùn cuûa beänh nhaân.
Trong nhöõng naêm 80, nhieàu tröôøng hôïp trôï töû ñaõ bò truy toá tröôùc phaùp luaät, vaø daàn daàn xaõ hoäi Hoøa Lan ñaõ tieán tôùi uûng hoä trôï töû. Moät söï thoûa thuaän ngaàm xuaát hieän veà söï cho pheùp trôï töû vaø khoâng bò phaùp luaät truy toá, neáu hoäi ñuû ba ñieàu kieän sau :
1) Söï yeâu caàu trôï töû phaûi tôùi töø beänh nhaân, vaø ñöôïc laëp laïi nhieàu laàn, moät caùch coù yù thöùc vaø töï do.
2) Beänh nhaân phaûi ôû trong tình traïng voâ cuøng ñau ñôùn, khoâng coù phöông phaùp naøo laøm thuyeân giaûm, ngoaøi caùi cheát.
3) Ngöôøi thaày thuoác phaûi tham khaûo yù kieán moät thaày thuoác khaùc, vaø ngöôøi ñoù cuõng phaûi xem trôï töû nhö laø moät giaûi phaùp coù theå chaáp nhaän ñöôïc.
Sau coâng taùc cuûa nhieàu uûy ban vaø nhieàu döï aùn ñaïo luaät, Nghò vieän Hoøa Lan ban ra naêm 1993 moät ñaïo luaät mieãn truy toá phaùp luaät caùc thaày thuoác trôï töû vôùi ñieàu kieän laø hoäi ñuû ba yeáu toá treân vaø baùo caùo nhöõng tröôøng hôïp trôï töû.
Taïi Hoa Kyø, naêm 1988, trong tôø baùo y khoa JAMA coù ñaêng moät baøi töïa laø " It’s over, Debbie "(Xong roài, Debbie), thuaät moät caâu chuyeän xaåy ra taïi khoa phuï saûn moät beänh vieän. Ngöôøi noäi truù tröïc ñeâm bò goïi tôùi vì moät thieáu phuï 20 tuoåi teân laø Debbie ñang khoù thôû. Coâ ta bò ung thö buoàng tröùng tôùi giai ñoaïn cuoái cuøng, ñieàu trò hoùa hoïc khoâng hieäu quaû. Coâ chæ coøn coù 40 kí, töø hai ngaøy khoâng aên uoáng ñöôïc gì, ñoâi maét hoác haùc, tuyeät voïng, noân möûa thoác thaùo vaø hôi thôû raát khoù khaên. Beân caïnh coâ, ngöôøi meï caàm tay coâ, nhö maát hoàn. Debbie thì thaøo vôùi ngöôøi noäi truù :" Thoâi, cho xong ñi ". Anh ñi laáy moät oáng tieâm vôùi 20 mg morphine, vaø noùi vôùi ngöôøi meï caàm tay coâ vaø chuùc coâ nguû ngon, vì anh saép cho coâ moät lieàu thuoác ñeå coâ nghæ yeân. Neùt maët coâ töø töø thö daõn, khoâng coøn cau leân vì ñau ñôùn, hôi thôû ñieàu hoaø vaø yeáu daàn, vaø 4 phuùt sau Debbie truùt hôi thôû cuoái cuøng. Trong aùnh maét ngöôøi meï, veû bieát ôn hieän leân roõ reät. Baøi töôøng thuaät naøy ñaõ gaây neân nhieàu phaûn öùng vaø laøm soáng daäy nhöõng tranh luaän veà trôï töû taïi nöôùc Anh vaø Hoa Kyø, vôùi nhöõng döï aùn ñaïo luaät hôïp phaùp hoaù trôï töû taïi caùc tieåu bang Washington, Californie vaø moät soá tieåu bang khaùc.
Cuoäc tranh luaän veà trôï töû taïi caùc nöôùc Taây phöông hieän nay Cuoäc tranh luaän veà trôï töû taïi caùc nöôùc Taây phöông vaãn chöa ñöôïc keát thuùc, vaø söï tranh chaáp giöõa hai phe uûng hoä vaø choáng ñoái trôï töû hieän ñang mang maàu saéc cuûa söï tranh chaáp giöõa hai khuynh höôùng ñoøi vaø choáng söï hôïp phaùp hoùa (leùgaliser), hay ñuùng hôn ra luaät (leùgifeùrer) veà trôï töû.
Nhöõng ngöôøi choáng ñoái trôï töû, vaø choáng ñoái hôïp phaùp hoùa trôï töû, thöôøng ñöa ra nhöõng luaän cöù nhö sau :
- nhieäm vuï cuûa ngöôøi thaày thuoác laø baûo veä söï soáng chöù khoâng phaûi laø tieâu dieät söï soáng. Theo ñieàu 38 cuûa Luaät Y ñöùc (Code de Deùontologie), ngöôøi thaày thuoác khoâng coù quyeàn coá tình gaây neân caùi cheát;
- nhöõng tröôøng hôïp yeâu caàu trôï töû thöïc söï raát hieám hoi, theo kinh nghieäm cuûa caùc thaày thuoác vaø ñieàu döôõng troâng nom caùc beänh nhaân vaøo giai ñoaïn cuoái ñôøi;
- thay vì trôï töû thì phaûi caûi tieán söï ñieàu trò taïm thôøi (soins palliatifs) vaø ñem laïi cho beänh nhaân nhöõng ñieàu kieän cuoái ñôøi an laønh nhaát, veà theå xaùc cuõng nhö tinh thaàn;
- hôïp phaùp hoùa trôï töû coù theå ñöa tôùi nhöõng söï laïm duïng, quaù trôùn, trôn tuoät (pente glissante, slippery slope) qua nhöõng tröôøng hôïp trôï töû khoâng tuøy yù beänh nhaân, nhöng tuøy yù thaày thuoác, ñieàu döôõng vaø gia ñình, hoaëc trôï töû nhöõng beänh nhaân yeáu ñuoái, taøn taät nhaát. Trong khoaûng hai chuïc naêm gaàn ñaây ñaõ coù nhieàu vuï aùn lieân quan tôùi trôï töû, taïi caùc nöôùc AÂu chaâu vaø Myõ chaâu, vôùi nhöõng tröôøng hôïp gaây chaán ñoäng nhö : BS Jack Kevorkian, meänh danh " BS töï töû ", ñaõ nhìn nhaän ñöa 130 beänh nhaân qua theá giôùi beân kia, trong 10 naêm haønh gheà, tröôùc khi bò vaøo tuø; taïi nöôùc AÙo, hai coâ phuï taù ñieàu döôõng vaø ñoàng phaïm, meänh danh laø " 4 thieân thaàn cuûa söï cheát ", ñaõ bò keát aùn tuø chung thaân vì ñaõ gieát hoaëc tìm caùch gieát 42 beänh nhaân baèng caùc phöông phaùp daõ man, vaø gaàn ñaây hôn naêm 1998, coâ y taù Christine Maleøvre ñaõ bò keát aùn 12 naêm caám coáø vaø phaït boài thöôøng 160000 euros vì ñaõ coá tình gaây neân caùi cheát cuûa 7 beänh nhaân taïi beänh vieän Mantes la Jolie;
- cuoái cuøng, hôïp phaùp hoùa trôï töû coù theå gaây toån haïi cho uy tín cuûa y khoa vaø söï tin caäy cuûa beänh nhaân ñoái vôùi ngöôøi thaày thuoác.
Maët khaùc, nhöõng ngöôøi uûng hoä trôï töû, vaø chuû tröông hôïp phaùp hoùa trôï töû, ñöa ra moät soá luaän cöù khaùc, khoâng haún laø ngöôïc laïi :
- nhieäm vuï cuûa ngöôøi thaày thuoác laø " trong moïi tröôøng hôïp, phaûi coá gaéng laøm giaûm söï ñau ñôùn cuûa beänh nhaân, naâng ñôõ tinh thaàn vaø traùnh moïi böôùng bænh voâ lyù veà thaêm doø vaø ñieàu trò " (ñieàu 37 cuûa Luaät Y ñöùc);
- duø ñieàu trò taïm thôøi ñöôïc phaùt trieån tôùi ñaâu chaêng nöõa (vaø coøn laâu môùi coù ñuû phöông tieän kinh teá ñeå phaùt trieån caùc ñôn vò ñieàu trò taïm thôøi - phaûi nhôù raèng moãi beänh nhaân trong ñôn vò naøy caàn ñeán 4 ngöôøi ñieàu döôõng-), cuõng vaãn seõ coøn nhieàu tröôøng hôïp coù nhu caàu trôï töû;
- vôùi nhöõng böôùc tieán cuûa y hoïc, nhöõng ñoåi thay cuûa xaõ hoäi, soá beänh nhaân qua ñôøi taïi beänh vieän moãi ngaøy moät gia taêng (70%), vaø caùc coâng trình nghieân cöùu gaàn ñaây cho bieát soá töû vong trôï giuùp bôûi y khoa (deùceøs meùdicalement assisteùs) raát cao : trong hai coâng trình nghieân cöùu (Lancet 02/08/03) treân 20000 ca töû vong taïi caùc nöôùc AÂu chaâu, tyû leä cheát trôï giuùp bôûi y khoa ñi töø 23% (YUØ) tôùi 51% (Thuïy Só). Tyû leä duøng cheá phaåm loaïi thuoác phieän (opiaceùs) nhaèm giaûm ñau nhöng coù theå ñöa tôùi töû vong raát cao, töø 19 tôùi 26%. Taïi Hoøa Lan, 57% thaày thuoác coâng nhaän ñaõ ít ra moät laàn trong ñôøi coù haønh ñoäng trôï töû hoaëc giuùp beänh nhaân töï töû. Taïi Phaùp, 50 % beänh nhaân qua ñôøi taïi phoøng hoài söùc laø do ngöøng ñieàu trò, khi caùc phöông phaùp ñieàu trò trôû thaønh voâ ích. Vaø, theo Boä tröôûng Y teá Douste-Blazy, moãi naêm coù khoaûng 150000 ca ngöøng maùy hoâ haáp quyeát ñònh ngoaøi khuoân khoå luaät phaùp. Nhö vaäy, tieáp tuïc choái caõi trôï töû trong khi haønh ñoäng trôï töû vaãn thöôøng xuyeân xaûy ra laø moät thaùi ñoä giaû doái, ñaïo ñöùc giaû, khoâng thích hôïp vôùi hieän traïng xaõ hoäi.
- hôïp phaùp hoùa trôï töû, neáu ñöôïc qui ñònh moät caùch chaët cheõ, seõ khoâng laøm taêng nhöõng tröôøng hôïp " trôï töû " giaû hieäu, töùc laø nhöõng tröôøng hôïp gieát ngöôøi beänh moät caùch tuøy tieän; traùi laïi, coù theå phaân bieät moät caùch roõ raøng hôn hai hieän töôïng vôùi nhöõng ñoäng cô hoaøn toaøn khaùc nhau naøy.
Vaán ñeà coøn phöùc taïp hôn nöõa khi moät soá ngöôøi cho raèng khoâng coù söï khaùc bieät giöõa trôï töû tích cöïc, ngöøng ñieàu trò, giuùp töï töû vaø giaûm ñau cuoái ñôøi, vì theo hoï yù muoán vaø keát quaû cuõng nhö nhau, tuy raèng coù khaùc trong hình thöùc. Moät soá khaùc thì laïi cho raèng nhöõng tröôøng hôïp ñoù hoaøn toaøn khaùc nhau : trôï töû laø coá yù gaây caùi cheát, trong khi ngöøng ñieàu trò chæ laø ñeå caùi cheát tôùi moät caùch töï nhieân ; vaø vì vaäy hoï ñoàng yù vôùi ngöøng ñieàu trò maø khoâng ñoàng yù vôùi trôï töû.
Trong hai cuoäc thaêm doø dö luaän thaùng 3/01 taïi Phaùp bôûi cô quan SOFRES vaø thaùng 12/02 bôûi cô quan IFOP, töø 86 tôùi 88 % daân chuùng ñoàng yù vôùi trôï töû, 33 % moät caùch tuyeät ñoái vaø 55 % trong moät soá tröôøng hôïp, cho nhöõng ngöôøi bò beänh khoâng theå chòu ñöïng noåi vaø voâ phöông cöùu chöõa.
Luaät phaùp veà trôï töû hieän nay treân theá giôùi Hieän nay, chæ coù 3 nöôùc taïi Taây phöông coù ñaïo luaät khoâng phaït toäi (deùpeùnalisation) trôï töû vaø trôï giuùp töï töû baèng y khoa : nöôùc Hoøa Lan, ban naêm 2001, môû roäng vaø boå tuùc ñaïo luaät 1993 vaø 1994, khoâng phaït toäi trôï töû vaø trôï giuùp töï töû baèng y khoa; nöôùc Bæ, ban naêm 2002, khoâng phaït toäi trôï töû; vaø tieåu bang Oregon (Hoa Kyø), ban naêm 1994, vaø ñöôïc tieáp tuïc bôûi tröng caàu daân yù naêm 1997, khoâng phaït toäi trôï giuùp töï töû baèng y khoa trong giai ñoaïn cuoái ñôøi (c).
Taïi Phaùp, naêm 2000, UÛy Ban Tö vaán Quoác gia Ñaïo ñöùc veà Sinh hoïc vaø Y hoïc (Comiteù Consultatif National d’Ethique sur les Sciences de la Vie et la Santeù) ñöa ra moät baùo caùo teân laø " Cuoái ñôøi, ngöøng soáng vaø trôï töû ", yeâu caàu söï khoan hoàng phaùp luaät cho nhöõng ngöôøi phaïm toäi trôï töû, moät loaïi " trôï töû ngoaïi leä " (euthanasie d'exception), trong nhöõng tình huoáng ñaëc bieät ñau ñôùn cuûa beänh nhaân khoâng theå chöõa chaïy ñöôïc, vôùi söï thoûa thuaän cuûa gia ñình vaø söï quyeát ñònh taäp theå cuûa eâ kíp y khoa.
Vaøo thaùng 11/04, tröôùc söï soâi ñoäng dö luaän sau vuï aùn chung quanh caùi cheát cuûa Vincent Humbert thaùng 9/03, moät döï aùn ñaïo luaät veà cuoái ñôøi ñaõ ñöôïc thaûo luaän vaø thoâng qua taïi Quoác Hoäi Phaùp, vaø ñöôïc pheâ chuaån bôûi Thöôïng Nghò vieän ngaøy 13/04/05 vöøa qua. Ñaïo luaät naøy cho pheùp beänh nhaân, bò beänh naëng khoâng chöõa khoûi ñöôïc, coù quyeàn töø choái ñieàu trò; cho pheùp ngöôøi thaày thuoác ngöøng aùp duïng nhöõng phöông phaùp ñieàu trò voâ ích vaø quaù ñaùng, vaø laøm giaûm söï ñau ñôùn cuûa beänh nhaân vaøo giai ñoaïn cuoái, baèng caùch duøng thuoác giaûm ñau coù theå thu ngaén laïi cuoäc ñôøi, vôùi ñieàu kieän thoâng tin cho beänh nhaân bieát roõ; nhìn nhaän giaù trò cuûa söï quyeát ñònh tröôùc cuûa moät beänh nhaân khi ngöôøi ñoù töø choái ñieàu trò vaøo giai ñoaïn cuoái cuøng. Thaät ra, ñaïo luaät naøy môùi thieát laäp moät quyeàn " ñeå cheát " (laisser mourir) ngöôøi beänh naëng vaøo luùc cuoái ñôøi, nhöng vaãn chöa cho pheùp " gaây cheát " (faire mourir).
Noùi chung, treân theá giôùi hieän nay coù moät söï tieán hoùa roõ reät veà chieàu höôùng töø choái vaø ngöøng ñieàu trò ñeán cuøng (trôï töû thuï ñoäng), cho pheùp giaûm ñau cuoái ñôøi (trôï töû giaùn tieáp), vaø trôï giuùp töï töû baèng y khoa. Nhöng ña soá caùc nöôùc vaãn chöa cho pheùp trôï töû tích cöïc, chöa hôïp phaùp hoùa trôï töû.
Trong töông lai, vaán ñeà chæ coù theå giaûi quyeát ñöôïc khi haønh ñoäng trôï töû ñöôïc chính thöùc quy ñònh theo luaät phaùp cuõng nhö ñaõ laøm cho vieäc phaù thai, nghóa laø ñöôïc chaáp thuaän trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, vôùi söï yeâu caàu cuûa beänh nhaân vaø gia ñình, vôùi söï hoäi chaån cuûa moät Uyû ban Ñaïo ñöùc (Comiteù d’eùthique) coù maët trong moãi cô quan, beänh vieän, ñeå quyeát ñònh trôï töû khoâng trôû thaønh moät gaùnh naëng löông taâm naèm treân vai cuûa moät caù nhaân.
Thaùi ñoä cuûa caùc toân giaùo thaàn khaûi Thaùi ñoä cuûa caùc toân giaùo veà vaán ñeà trôï töû dó nhieân coù moät aûnh höôûng quan troïng treân thaùi ñoä chung cuûa xaõ hoäi treân vaán ñeà naøy.
Phaûi nhaán maïnh raèng vaán ñeà trôï töû chöa heà ñaët ra vaøo luùc caùc toân giaùo lôùn treân theá giôùi ra ñôøi, cho neân thaùi ñoä chính thöùc cuûa caùc toân giaùo veà vaán ñeà naøy chæ laø nhöõng suy dieãn, nhöõng phoûng ñoaùn cuûa caùc giaùo hoäi ngaøy hoâm nay, döïa leân nhöõng Kinh ñieån hay Thaùnh kinh ngaøy xöa. Khoâng ai coù theå khaúng ñònh raèng ñöùc Phaät Thích Ca, ñöùc Jeùsus hay ñöùc Muhamad seõ coù thaùi ñoä nhö theá naøo tröôùc nhöõng vaán ñeà sinh ñaïo ñöùc hieän ñaïi maø hoï khoâng bao giôø töôûng töôïng noåi, do nhöõng böôùc tieán khoång loà cuûa khoa hoïc kyõ thuaät, ñaëc bieät trong ngaønh sinh hoïc.
Ñoái vôùi caùc toân giaùo thaàn khaûi, söï soáng coù tính chaát thieâng lieâng vaø phaûi ñöôïc toân troïng moät caùch tuyeät ñoái, bôûi vì söï soáng laø do Thöôïng Ñeá ban cho con ngöôøi, vaø chæ coù Thöôïng Ñeá môùi coù quyeàn laáy laïi ñöôïc. " Ngöôi khoâng bao giôø ñöôïc gieát haïi " laø moät trong 10 ñieàu cuûa Baûng Luaät do Thöôïng Ñeá trao cho Moise treân nuùi Sinai, laøm neàn taûng cho giaùo lyù cuûa ba toân giaùo goácAbraham. Hôn nöõa, vì toäi loãi nguyeân thuûy, con ngöôøi phaûi chòu ñöïng söï ñau ñôùn khoå ñau, trong khi chôø ñôïi söï cöùu roãi bôûi Thöôïng Ñeá, cuõng nhö ñöùc Jeùsus ñaõ hy sinh höùng chòu cöïc hình treân thaäp töï ñeå cöùu vôùt nhaân loaïi.
Do ñoù, caû ba toân giaùo thaàn khaûi lôùn, Do Thaùi giaùo, Coâng giaùo vaø Hoài giaùo, ñeàu choáng ñoái vaø keát aùn trôï töû, vaø xem trôï töû, tích cöïc hay thuï ñoäng, ñeàu laø moät söï gieát ngöôøi. Ngay caû söï töï töû cuõng khoâng ñöôïc cho pheùp. Chæ coù ñaïo Tin Laønh coù moät thaùi ñoä deø daët hôn, vì ñaët phaåm giaù cuûa con ngöôøi leân treân heát, neân khoâng coi trôï töû laø moät söï gieát ngöôøi, cuõng khoâng chuû tröông hôïp phaùp hoùa trôï töû.
Trong tröôøng hôïp cuûa Terri Schiavo, phaùt ngoân vieân cuûa Hoäi nghò giaùm muïc Coâng giaùo Hoa Kyø cho raèng tröôøng hôïp naøy khoâng lieân quan tôùi ñieàu trò ñeán cuøng maø tôùi quyeàn cô baûn ñöôïc dinh döôõng. Ñöùc Giaùo hoaøng Jean-Paul II, trong moät baøi dieãn vaên veà tình traïng thöïc vaät maïn tính, ñaõ nhaéc laïi : " Caùc ngöôøi anh em chuùng ta ñang ôû trong tình traïng thöïc vaät cuõng giöõ troïn veïn nhaân phaåm cuûa hoï [...] Nhö vaäy, hoï coù quyeàn ñöôïc trôï giuùp veà y teá caên baûn cuõng nhö ñöôïc phoøng ngöøa nhöõng bieán chöùng do lieät giöôøng [...] Caùi cheát vì ñoùi hay khaùt laø keát quaû duy nhaát coù theå xaåy ra sau khi ngöøng dinh döôõng [...] Trong chieàu höôùng ñoù, neáu ñöôïc gaây neân moät caùch yù thöùc vaø suy tính, noù seõ mang hình thöùc moät söï trôï töû thöïc söï vì boû soùt ".
Thaùi ñoä cuûa ñaïo Phaät Thaùi ñoä cuûa ñaïo Phaät tröôùc vaán ñeà trôï töû ra sao?
Neáu muoán tìm caâu traû lôøi trong kinh ñieån, thì chuùng ta seõ thaát voïng, bôûi vì ngöôïc laïi vôùi hoä töû (accompagnement) laø moät trong nhöõng laõnh vöïc ñöôïc phaùt trieån maïnh meõ, ñaëc bieät qua nhöõng lôøi daäy cuûa cuoán Bardo Thödrol (Töû Thö Taây Taïng), thì trôï töû laïi raát ít ñöôïc ñeà caäp trong ñaïo Phaät. Trong moät baøi vieát veà "Quan nieäm veà trôï töû cuûa ñaïo Phaät", ñaïo höõu Nguyeãn Phuùc Böûu Taäp cho bieát hoïc giaû Nanayakkara coù daãn trong kinh Vinaya Pitaka (Luaät Taïng) ba tröôøng hôïp trôï töû, ñeàu bò ñöùc Phaät Thích Ca khieån traùch, vaø trong hai tröôøng hôïp caùc vò tyø kheo phaïm toäi bò loaïi ra khoûi taêng ñoaøn.
Xeùt kyõ ra thì tröôøng hôïp thöù nhaát (naêm ngöôøi tyø kheo hieåu sai kinh ñieån tìm caùch töï vaãn) khoâng phaûi laø trôï töû, maø laø moät vuï möu toan töï töû taäp theå. Ñieàu ñoù khoâng khaùc gì nhöõng vuï töï töû taäp theå cuûa caùc giaùo phaùi nhö "Ñeàn Maët Trôøi" môùi gaàn ñaây, vaø dó nhieân ñaïo Phaät khoâng theå naøo chaáp nhaän ñöôïc. Tröôøng hôïp thöù hai, saùu ngöôøi tyø kheo xuùi duïc moät ngöôøi ñaøn baø keát lieãu ñôøi soáng cuûa choàng mình bò beänh naëng gaàn cheát, thieát töôûng cuõng neân xeùt laïi. Vì sao caû saùu ngöôøi tu haønh, laáy töø bi, cöùu khoå laøm goác ñeàu xuùi duïc ñieàu ñoù? Coù phaûi chaêng vì tình traïng khoå ñau ñaõ tôùi cuøng cöïc, cho neân hoï ñaønh phaûi tìm caùch laøm chaám döùt maïng soáng ñi lieàn vôùi khoå ñau? Tröôøng hôïp thöù ba laïi caøng baát nhaãn hôn nöõa: moät vò tyø kheo quaù giaø yeáu, maéc beänh nan y, ñau khoå trieàn mieân, yeâu caàu moät ngöôøi baïn giuùp ñôõ cho oâng sôùm cheát. Chuùng ta coù theå töï hoûi ñieàu gì quan troïng, söï soáng nhö laø moät giaù trò, hay caùi khoå cuûa con ngöôøi, laø caùi hieän thöïc nhaát, laø caùi caên baûn goác reã cuûa ñaïo Phaät? Toâi khoâng tin raèng ñöùc Phaät coù theå leân aùn moät keû khoå ñau cuøng cöïc, vaø moät ngöôøi vì loøng nhaân aùi ñi cöùu trôï keû khoå ñau.
Neáu laáy kinh ñieån ra ñeå daãn chöùng, thì toâi nghó raèng moät soá kinh ñieån Phaät giaùo, ngay caû thuoäc vaøo Tam Taïng kinh ñieån, laø kinh ñieån gaàn nhaát vôùi nhöõng lôøi daäy cuûa ñöùc Phaät, cuõng coù theå ñaùng ngôø vöïc laø bò theâm bôùt ít nhieàu sau ñoù. Bôûi vì nhöõng lôøi daäy ñöôïc truyeàn khaåu ñoù phaûi ñôïi tôùi Hoäi Nghò Keát Taäp laàn thöù ba, hai traêm naêm sau khi ñöùc Phaät vieân tòch, môùi ñöôïc ñuùc keát laïi thaønh kinh Taïng, vaø sau ñoù coøn sao ñi cheùp laïi nhieàu laàn, thì laøm sao traùnh khoûi sai laïc ít nhieàu.
Hôn nöõa, boái caûnh xaõ hoäi ñaõ ñoåi thay raát nhieàu so vôùi 2500 naêm tröôùc, vôùi nhöõng böôùc tieán cuûa khoa hoïc, y hoïc, v.v. cuøng vôùi nhöõng bieán chuyeån veà giaù trò xaõ hoäi vaø taâm tính con ngöôøi. Chuùng ta chæ coù theå döïa leân treân giaùo lyù caên baûn cuûa ñaïo Phaät maø ruùt ra nhöõng keát luaän veà thaùi ñoä cuûa ñaïo Phaät tröôùc vaán ñeà thôøi ñaïi phöùc taïp naøy :
1) Ai cuõng bieát raèng ñaïo Phaät chuû tröông toân troïng söï soáng, vaø giôùi luaät ñaàu tieân cuûa ngöôøi Phaät töû laø khoâng ñöôïc gieát haïi (avihimsa). Nhöng ñaïo Phaät khoâng coi söï soáng laø moät ñieàu thieâng lieâng baát khaû xaâm phaïm nhö caùc toân giaùo thaàn khaûi. Ñoái vôùi ñaïo Phaät, söï soáng cuõng nhö söï cheát naèm trong moät voøng sinh töû roäng lôùn, cuõng nhö laõo - töû chæ laø moät chieác voøng trong daây chuyeàn 12 nhaân duyeân. Cheát chæ laø moät giai ñoaïn, sinh ra cuõng chæ laø moät giai ñoaïn.
2) Nghieäp (kamma) trong ñaïo Phaät laø haønh ñoäng coù yù thöùc, chöù khoâng phaûi laø baát cöù haønh ñoäng naøo, voâ tình hay coá yù, nhö trong AÁn Ñoä giaùo vaø ñaïo Jain. Trong Taêng Chi Boä Kinh (Anguttara Nikaya), ñöùc Phaät daäy : "Naøy caùc tyø kheo, chính yù muoán (cetana) ta goïi laø nghieäp; sau khi muoán, ngöôøi ta haønh ñoäng baèng thaân, khaåu, yù". Trong Kinh naøy, ngaøi cuõng noùi "Saùt sinh do duyeân saùt sinh taïo ra sôï haõi haän thuø ngay trong hieän taïi, taïo ra sôï haõi haän thuø trong töông lai, khieán taâm caûm thoï khoå öu". Neáu saùt sinh khoâng phaûi laø do taâm saùt sinh gaây neân, thì keát quaû khoâng phaûi laø sôï haõi haän thuø, khieán cho taâm phaûi khoå ñau.
3) Ñaïo Phaät tröôùc heát laø ñaïo dieät khoå. Khoå ñau (dukkha) laø ñoái töôïng chính cuûa ñaïo Phaät, cuõng nhö ñöùc Phaät ñaõ noùi cuøng vôùi caùc ñeä töû: "Naøy caùc tyø kheo, xöa cuõng nhö nay, ta chæ noùi leân söï khoå vaø dieät khoå" (Trung Boä Kinh, Majjhima Nikaya).
4) Ñaïo Phaät laø moät con ñöôøng kheá cô, kheá lyuø, tuøy duyeân maø haønh ñoäng. Trong Jataka, nhöõng caâu chuyeän tieàn thaân cuûa ñöùc Phaät, coù keå laïi trong moät kieáp tröôùc ngaøi ñaõ phaûi baét buoäc gieát moät töôùng cöôùp ñeå cöùu soáng haøng chuïc ngöôøi voâ toäi. Trong tröôøng hôïp ñaëc bieät, gieát ngöôøi ñeå cöùu ngöôøi vì loøng nhaân ñaïo, chính laø tinh thaàn " tuøy duyeân nhöng baát bieán " cuûa ñaïo Phaät.
Nhö vaäy, theo toâi chæ caàn döïa vaøo nhöõng ñieåm chính ñoù, maø chuùng ta coù theå nghó raèng haønh ñoäng trôï töû, gaây neân caùi cheát moät caùch nheï nhaøng, nhaèm muïc ñích laøm thuyeân giaûm nhöõng khoå ñau cuûa ngöôøi beänh trong giai ñoaïn cuoái cuûa cuoäc ñôøi, vì loøng töø bi cöùu khoå, khoâng ñi ngöôïc laïi vôùi tinh thaàn cuûa ñaïo Phaät.
Ñoái vôùi baûn thaân toâi, haønh ngheà thuoác töø hôn ba chuïc naêm nay ñoàng thôøi laø moät cö só Phaät töû, toâi khoâng thaáy coù gì maâu thuaãn giöõa haønh ñoäng trôï töû cuûa ngöôøi thaày thuoác vaø con ñöôøng dieät khoå cuûa ñöùc Phaät. Cuõng nhö nhieàu ñoàng nghieäp vaø y taù chaêm soùc nhöõng beänh nhaân tôùi giai ñoaïn cuoái ñôøi, chuùng toâi ñaõ hôn moät laàn quyeát ñònh, vôùi söï thoaû thuaän vaø nhieàu khi do söï yeâu caàu cuûa gia ñình, duøng nhöõng loaïi thuoác "cocktail lytique", nhöõng lieàu thuoác opiaceùs gaây hoân meâ daàn roài taét thôû, ñaõ vieát trong hoà sô maät hieäu DNR (do not ressuscitate), ñeå töø choái ñieàu trò ñeán cuøng... Moãi tröôøng hôïp laø moät tröôøng hôïp ñaëc bieät vaø khoâng khoûi gaây xuùc ñoäng, nhöng chuùng toâi ñeàu coù caûm töôûng ñaõ haønh ñoäng theo ñuùng y ñöùc, ñaõ laøm giaûm bôùt vaø ngaén ñi noãi khoå ñau cuûa ngöôøi beänh vaø cuûa gia ñình, thay vì moät caùi cheát keùo daøi leâ theâ, haï thaáp phaåm giaù con ngöôøi, moät caùch voâ ích.
Coù ngöôøi cho raèng ñaïo Phaät coù theå chuû tröông ñeå cho caùi cheát tôùi moät caùch töï nhieân, nhöng khoâng chuû tröông gaây neân caùi cheát, vaø nhö vaäy cho pheùp trôï töû thuï ñoäng, töùc laø ngöng ñieàu trò, taét maùy thôû, boû oáng daãn daï daày, nhöng khoâng cho tieâm thuoác ngöng tim ñaäp hay ngöng thôû. Nhöng theo toâi, söï phaân chia naøy coù phaàn giaû taïo vaø thieáu thöïc teá, vaø ñieàu quan troïng vaãn laø caùi " taâm yù " cuûa ngöôøi beänh vaø cuûa gia ñình : khi söï khoå ñau trôû neân cuøng cöïc, cuoäc soáng naëng neà voâ nghóa, thì taïi sao khoâng cho pheùp ngöôøi beänh ñöôïc giuùp ñôõ ra ñi moät caùch toát ñeïp, nhanh choùng vaø an laønh? Ñoù chính laø yù nghóa cao ñeïp cuûa söï trôï töû, phuø hôïp vôùi tinh thaàn töø bi vaø trí tueä, khoâng chaáp tröôùc cuûa ñaïo Phaät.
Chuùng ta coù caùi may maén laø ñaïo Phaät ñaët con ngöôøi, hay ñuùng hôn caùi taâm con ngöôøi vaøo trung taâm ñieåm cuûa cuoäc soáng. " Taâm daãn ñaàu caùc phaùp " laø caâu ñaàu cuûa Kinh Phaùp Cuù (Dhammapada). Ñaïo Phaät ra ñôøi cuõng vì caùi khoå cuûa con ngöôøi, cho neân ngöôøi Phaät töû luoân luoân laáy dieät khoå laøm kim chæ nam. Khaùc vôùi caùc toân giaùo thaàn khaûi, laáy Thöôïng Ñeá laøm trung taâm ñieåm, laáy con ngöôøi laøm hình aûnh cuûa Thöôïng Ñeá, vôùi nhöõng giaù trò tuyeät ñoái, nhöõng giaùo ñieàu cöùng nhaéc, cho neân khoù loøng ñoåi thay, thích hôïp vôùi thôøi ñaïi. Sau caùc cuoäc caùch maïng vaên hoùa mang laïi bôûi Copernic, Darwin, Freud, Einstein, v.v., ngaøy hoâm nay cuoäc caùch maïng sinh hoïc cuõng ñang laøm lay chuyeån thaùp ngaø cuûa caùc toân giaùo thaàn khaûi. Ñaïo Phaät chæ caàn döïa leân giaùo lyù caên baûn cuûa mình maø hieän ñaïi hoùa, maø thích hôïp vôùi thôøi ñaïi. Neáu khoâng thì cuõng seõ, nhö caùc toân giaùo thaàn khaûi, caøng ngaøy caøng taùch xa khoa hoïc, xa xaõ hoäi, xa böôùc tieán cuûa nhaân loaïi...
Cuoái cuøng, toâi xin ñoïc moät caâu cuûa Tueä Trung Thöôïng Só, vò thaày cuûa Sô toå Truùc Laâm Traàn Nhaân Toâng, trong baøi " Sinh töû nhaøn nhi dó (Soáng cheát nhaøn thoâi vaäy) " ñeå chuùng ta cuøng nhau suy ngaãm :
" Taâm chi sinh heà, sinh töû sinh.Khi taâm sinh, thì sinh töû cuõng sinh. Khi taâm dieät, thì sinh töû cuõng dieät.
Taâm chi dieät heà, sinh töû dieät ".
Sinh töû khoâng ôû ngoaøi caùi taâm. Vaäy thì coøn sôï gì sinh töû ?
Olivet, ngaøy 8 thaùng 5 naêm 2005
(nhaân ngaøy kyû nieäm 5 naêm Ngöôøi Cö Só)
Trònh Nguyeân Phöôùc
Chuù thích (a) Sau moät tai naïn xe coä ngaøy 24/9/00 vaø 9 thaùng coma, Vincent Humbert, 21 tuoåi, bò lieät töù chi, muø vaø caâm, chæ coù theå cöû ñoäng ngoùn tay caùi ñeå truyeàn thoâng. Thaùng 12/02, anh vieát moät laù thö cho Toång thoáng Chirac, xin oâng cho pheùp ñöôïc quyeàn cheát. Ñieàu naøy bò töø choái. Ngaøy 24/9/03, ñuùng ba naêm sau tai naïn, nghe lôøi caàu xin cuûa anh, meï anh bôm vaøo oáng daãn dinh döôõng daï daày moät lieàu thuoác pentobarbital, nhöng anh khoâng cheát maø rôi vaøo tình traïng coma saâu. Hoâm sau, cuoán saùch anh vieát ñöôïc ra maét vôùi töïa ñeà " Toâi xin oâng ñöôïc quyeàn cheát ", trong ñoù anh vieát : " Chaéc chaén seõ coù nhöõng ngöôøi raát buoàn khi ñöôïc bieát toâi khoâng coøn nöõa. Nhöng hoï laàm, toâi raát laø sung söôùng khi ra ñi. Caùi cheát thaät laø ñeïp khi ñöôïc mong öôùc vaø cuoái cuøng tôùi sau bao nhieâu thaùng ñôïi chôø ". Ngaøy 27/9/03, anh qua ñôøi sau khi baùc só Chaussoy, cuøng eâ kíp ñieàu döôõng phoøng hoài söùc taïi Trung taâm Naéng bieån Berck, quyeát ñònh ngöøng maùy hoâ haáp vaø tieâm cho anh moät lieàu chlorure de potassium. Meï anh vaø baùc só Chaussoy bò phaùp luaät truy toá veà toäi " duøng thuoác ñoäc vôùi möu tính " vaø coù theå bò xöû aùn tôùi 5 naêm tuø vaø tuø chung thaân.
b) Terri (Theresa Marie) Schiavo, moät thieáu phuï 38 tuoåi, ôû trong traïng thaùi thöïc vaät keùo daøi (PVS, persistent vegetative state) sau khi naõo bò thieáu oxy do tim ngöøng ñaäp naêm 1990 (vì giaûm potassium trong maùu sau cheá ñoä aên uoáng giaàu chaát ñaïm ñeå xuoáng caân). Tình traïng laâm saøng naøy ñöôïc mieâu taû laàn ñaàu tieân naêm 1972 bôûi hai nhaø thaàn kinh hoïc Bryan Jennett vaø Fred Plums, xuaát hieän sau khi voû naõo bò phaù huûy bôûi chaán thöông hoaëc thieáu oxy naëng, laøm maát nhöõng chöùc naêng hieåu bieát, caûm nhaän, noùi naêng, vaø cöû ñoäng moät caùch yù thöùc. Ngöôøi beänh coù theå môû maét, coù nhöõng cöû ñoäng töï ñoäng, keâu reân hay giaät mình khi bò kích thích, nhöng ñoù chæ laø nhöõng phaûn xaï töï nhieân. Ñieän naõo ñoà (EEG) khoâng baèng phaúng, nhöng coù nhöõng laøn soùng chaäm vaø khoâng bình thöôøng. Treân CT-Scan, voû naõo bò teo moûng vaø thay theá baèng dòch naõo. Sau moät thôøi gian cuøng laém laø moät naêm, ngöôøi ta coù theå khaúng ñònh raèng tình traïng thöïc vaät keùo daøi naøy vaø seõ khoâng theå ñaûo ngöôïc laïi, vaø ngöôøi beänh hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo söï dinh döôõng baèng oáng daãn daï daày vaø caùc phöông phaùp ñieàu döôõng khaùc. Phí toån cuûa söï ñieàu döôõng naøy öôùc löôïng khoaûng 100000 Myõ kim moãi naêm. Terri Schiavo ñaõ ñöôïc khaùm xeùt bôûi 18 nhaø thaàn kinh hoïc, vaø taát caû ñeàu ñi tôùi keát luaän ñoù. Michael, choàng vaø giaùm hoä hôïp phaùp cuûa baø, yeâu caàu ngöøng dinh döôõng baø baèng oáng daãn daï daày, bôûi vì theo oâng " baø ñaõ toû yù khi coøn soáng khoâng bao giôø chaáp thuaän soáng trong tình traïng thöïc vaät ñoù ", trong khi Bob vaø Mary Schindler, boá meï baø, laïi cho raèng " ngöøng dinh döôõng coù nghóa laø gieát baø ". Tröôøng hôïp cuûa baø trôû neân trung taâm ñieåm cuûa moät cuoäc chieán tranh cho " quyeàn ñöôïc cheát " taïi Hoa Kyø. Ngaøy 15/10/03, Toøa aùn Florida cho pheùp ngöøng dinh döôõng baèng oáng daãn daï daày, nhöng saùu ngaøy sau, oáng daãn laïi ñöôïc ñeå laïi, do " ñaïo luaät Terri " ñöôïc baàu bôûi caùc daân bieåu Florida. Thaùng 10/04, Toaø aùn Toái cao Florida xeùt xöû " ñaïo luaät Terri " khoâng hôïp vôùi hieán phaùp, neân Toång ñoác Jeb Bush keâu goïi tôùi Toaø aùn Toái cao lieân bang, nhöng lôøi keâu goïi naøy bò baùc boû. Ngaøy 18/3/05 Toøa aùn Florida quyeát ñònh cho ruùt oáng daãn daï daày trôû laïi (laàn thöù ba, töø naêm 2001). Boá meï baø choáng ñoái laïi ñieàu ñoù vaø keâu goïi tôùi söï can thieäp cuûa luaät phaùp lieân bang. Muoán nhö vaäy, phaûi coù moät ñaïo luaät lieân bang ñaëc bieät, khaån caáp baàu bôûi Nghò vieän, vaø kyù bôûi toång thoáng G.W. Bush ngaøy 24/3/05, sau khi oâng leân tieáng keâu goïi " moïi ngöôøi neân toân troïng söï soáng ". Cuoái cuøng, Toaø aùn Toái cao Myõ vaãn quyeát ñònh khoâng can thieäp vaøo luaät phaùp tieåu bang Florida, vaø Terri Schiavo ñaõ töø traàn ngaøy 31/3/05, gaàn hai tuaàn sau khi ngöøng dinh döôõng.
c) Taïi caû ba nôi, ñieàu kieän raát nghieâm ngaët. Trong moïi tröôøng hôïp, ngöôøi thaày thuoác phaûi hoûi yù kieán vaø ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa moät ñoàng nghieäp, vaø beänh nhaân phaûi " ôû tuoåi thaønh nieân, coù khaû naêng vaø yù thöùc, ôû trong moät tình traïng y teá khoâng loái thoaùt, ñau ñôùn veà theå xaùc vaø tinh thaàn moät caùch lieân tuïc vaø khoâng chòu ñöïng noåi, vaø yeâu caàu caùi cheát moät caùch töï nguyeän, suy tính vaø khoâng bò aùp löïc beân ngoaøi ". Taïi Hoøa Lan vaø Bæ, ngöôøi thaày thuoác phaûi laøm moät baûn baùo caùo cho moät UÛy ban thích hôïp goàm baùc só, luaät sö vaø chuyeân vieân veà sinh ñaïo ñöùc. Taïi Oregon, hi voïng soáng soùt khoâng ñöôïc quaù 6 thaùng, phaûi coù söï yeâu caàu 3 laàn cuûa beänh nhaân, söï ñau ñôùn phaûi ñöôïc theo doõi, vaø beänh nhaân phaûi töï mình uoáng lieàu thuoác do ngöôøi thaày thuoác keâ toa.
Taïi Thuïy Só, Boä luaät hình naêm 1907 cho pheùp moät ngöôøi (khoâng baét buoäc phaûi laø thaày thuoác) giuùp ngöôøi khaùc töï töû moät caùch khoâng vuï lôïi, khoâng ích kyû, maø khoâng bò truy toá tröôùc phaùp luaät.
Taïi Ñan Maïch, luaät phaùp cho pheùp ngöôøi bò beänh khoâng chöõa khoûi ñöôïc töï mình quyeát ñònh ngöøng ñieàu trò, vaø töø 1992, moãi ngöôøi coù theå ñeå laïi moät " di chuùc y khoa " maø caùc thaày thuoác phaûi toân troïng.
Taïi Thuïy Ñieån, trôï giuùp töï töû laø moät toäi khoâng bò phaït. Moät ngöôøi thaày thuoác coù theå, trong tröôøng hôïp cuøng cöïc, taét maùy hoâ haáp.
Taïi Taây Ban Nha, töø 1995, trôï töû vaø trôï giuùp töï töû khoâng coøn bò xem laø gieát ngöôøi.
Taïi UÙc, moät ñaïo luaät hôïp phaùp hoùa trôï töû ñöôïc baàu naêm 1996 bôûi Nghò vieän mieàn Baéc, nhöng bò huûy boû vaøi thaùng sau ôû möùc ñoä lieân bang.
Taïi chaâu Myõ La tinh, naêm 1997 Toaø aùn Hieán phaùp Colombie ñaõ chaáp nhaän trôï töû cho nhöõng beänh nhaân tôùi giai ñoaïn cuoái ñôøi, ñoøi hoûi caùi cheát moät caùch döùt khoaùt.
Taïi Trung quoác, töø 1998, chính phuû cho pheùp caùc beänh vieän trôï töû cho caùc ngöôøi bò beänh khoâng chöõa khoûi ñöôïc khi tôùi giai ñoaïn cuoái ñôøi.
Taøi lieäu tham khaûo
1. AMBROSELLI C., L'eùthique meùdicale, PUF, coll "Que sais-je?", 2eø eùdit 1994
2. BERNARD J., La bioeùthique, Flammarion, coll "Dominos", 1994
3. CLERET DE LANDGAVANT G., Bioeùthique - Meùthode et complexiteù, Presses de l’Universiteù du Queùbec, 2001
4. COMITE CONSULTATIF NATIONAL D'ETHIQUE POUR LES SCIENCES DE LA VIE ET DE LA SANTE, Recherche biomeùdicale et respect de la personne humaine, La Documentation Française, 1988
5. FAGOT-LARGEAULT A., La reùflexion philosophique en bioeùthique, p 11-26, in "PARIZEAU M.H., Les fondements de la bioeùthique, De Boeck-Universiteù, 1992"
6. FOLSCHEID D., FEUILLET-LE MINTIER B., MATTEI J.F., Philosophie, eùthique et droit de la meùdecine, PUF 1997
7. GOLD F., CHOUTET P., BURFIN E., Repeøres et situations eùthiques en meùdecine, Ellipses, 1996
8. NGUYEÃN PHUÙC BÖÛU TAÄP, Quan nieäm veà trôï töû (euthanasia) cuûa ñaïo Phaät, Höông Sen, soá 65, 1997 ; hoaëc http://www.cusi.free.fr
9. RAMEIX S., Fin de vie - Il n'y a pas de " vide leùgislatif " sur l'euthanasie et la fin de la vie en France, Responsabiliteù, N° 15, Septembre 2004
10. TAGUIEFF P.A., Retour aø l'eugeùnisme. Questions de deùfinition, Esprit, no 200, 198-214, 3/1994
11. THÍCH THIEÄN CHAÂU, Söï soáng vaø söï cheát trong Phaät giaùo, Höông Sen, soá 64, 65 vaø 66, 1997
12. Caùc baøi baùo trong LE FIGARO veà Euthanasie, Fin de vie, Soins palliatifs, Ethique : 27/2/2000 ; 4-5/3/2000 ; 7/6/2002 ; 11/10/2002 ; 1/8/2003 : 17/10/2003 ; 27-28/11/2004 ; 25/3/2005 ; 16-17/4/2005 ; Vaø moät soá taøi lieäu khaùc treân Internet.
[ Trôû Veà ]