Ngöôøi Cö Só          [ Trôû veà  ]         [  Trang chuû]

---

 

NHAÁT NGUYEÂN LUAÄN & THEÅ CAÙCH TRI NHAÄN TAÙNH KHOÂNG Phoå Nguyeät

Muïc Luïc Toång Quaùt 1. Daãn Nhaäp 2. Taùnh Khoâng 3. Chuyeån Thöùc Thaønh Trí 4. Töø Nhaát Nguyeân Luaän Tôùi Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái 5. Phöông Caùch Theå Hieän Thöïc Taïi 6. Keát Luaän

V. PHÖÔNG CAÙCH THEÅ HIEÄN THÖÏC TAÏI

Ñôøi ngöôøi laø caû moät söï giao löu hoå töông caùc hoaït ñoäng khoâng ngöøng nghæ giöõa thaân vaø taâm ñeå ñöôïc soáng an vui vaø haïnh phuùc. Bieát raèng Vaät lyù vaø sinh lyù aûnh höôûng ñeán taâm lyù, cho neân con ngöôøi caàn phaûi thoûa maõn nhöõng nhu caàu caàn thieát ñeå oån ñònh söï soáng bình thöôøng. Thaân xaùc laø söï duyeân hôïp cuûa ñaát nöôùc gioù löûa noùi chung, thaønh hình laø do söï trao ñoåi giöõa naêng löôïng vaø vaät chaát ñöôïc taïm thôøi oån ñònh. Vaät lyù laø löïc quaùn tính cuûa söï vaät bao goàm söï chuyeån ñoäng vaø vaät chaát. Ngay caû sinh lyù con ngöôøi cuõng bò heä thoáng caân baèng giöõa naêng löôïng vaø vaät chaát chi phoái. Thaân xaùc caàn phaûi tieâu thuï thöùc aên ñeå nuoâi döôõng noù vaø duy trì söï sinh hoaït haøng ngaøy. Söï toàn taïi cuûa thaân xaùc ñöôïc coi laø an laønh khoûe maïnh khi heä thoáng giao löu giöõa naêng löôïng vaø vaät chaát beân ngoaøi taïm thôøi oån ñònh. Con ngöôøi khi sanh ra (Sanh), tröôûng thaønh (Thaønh) tôùi 18 - 20 tuoåi vaø soáng trong thôøi gian (Truï) töø 20 ñeán 55 hay 60 tuoåi; töø 60 tuoåi trôû veà sau giaø daàn (Hoaïi) ñeán Cheát (Dieät). Caû moät chuoåi soáng taïm thôøi nhö vaäy chaúng leû khoâng coøn caùi gì laøm cho chuùng ta phaûi nghó ñeán ngoaøi thaân xaùc hay sao? Nhöõng caûm giaùc, yù thöùc, tri giaùc hay tö duy phaûi leä thuoäc vaøo thaân xaùc maø Thaân xaùc vaø Tinh thaàn ñoàng hieän höõu trong moät con ngöôøi. Tinh thaàn minh maån trong moät theå xaùc khoûe maïnh. Vaäy vai troø cuûa theå xaùc raát quan troïng trong söï phaùt trieån tinh thaàn. Noùi moät caùch khaùc, tình traïng söùc khoûe cuûa xaùc thaân hay sinh- vaät- lyù aûnh höôûng ñeán taâm lyù con ngöôøi. Con ngöôøi muoán ñaït ñeán haïnh phuùc tuyeät ñoái laø thaân taâm ñöôïc thöôøng an laïc, tröôùc heát laø phaûi reøn luyeän thaân xaùc cho khoûe maïnh, sau môùi trao doài trí tueä.

A.-Reøn Luyeän Thaân Xaùc

Ñeå reøn luyeän thaân theå khoûe maïnh, giaûm tröø beänh taät, coù raát nhieàu caùch, töïu trung ôû hai phöông dieän sau ñaây:

1). AÊn uoáng
Thaân xaùc ñöôïc toàn taïi nhôø ôû söï aên uoáng haøng ngaøy. Nhöõng teá baøo trong thaân theå ñöôïc soáng coøn laø nhôø coù söï trao ñoåi thöùc aên vaøo trong cô theå ñeå nuoâi döôõng. Hoaït ñoäng cuûa caùc cô quan nguõ taïng coù taàm quan trong hôn heát trong vieäc trao ñoåi thöùc aên laø söï tieâu hoùa vaø baøi tieát cuøng söï tuaàn hoaøn cuûa maùu huyeát. Phöông phaùp dinh döôõng laø vai troø quan troïng trong söï soáng. AÊn nhö theá naøo? vaø thöùc aên naøo caàn thieát thích hôïp cuûa rieâng moãi ngöôøi? Ñoù laø töï moãi caù nhaân phaûi lo lieäu, coù theå qua hoïc hoûi theâm hoaëc tuøy hoaøn caûnh maø thích öùng. Thöùc aên ñöôïc tinh khieát laø moät dinh döôõng toát cho doøng taâm thöùc vaø laø giaûm bôùt ngieäp thöùc keát tuï ôû noäi taâm. Ñoù laø soáng theo Chaùnh Maïng.

2). Hoaït ñoäng
Hoaït ñoäng laø moät noã löïc maø con ngöôøi caàn ra söùc.Tröôùc heát, hoaït ñoäng ngheà nghieäp. Trong söï soáng ôû xaõ hoäi naøo cuõng vaäy, moïi ngöôøi ai ai cuõng phaûi laøm vieäc ñeå kieám tieàn nuoâi soáng baûn thaân. Laøm vieäc gì? Laøm nhö theá naøo laø do khaû naêng vaø hoaøn caûnh caù bieät cuûa töøng ngöôøi. Keá ñeán, hoaït ñoäng hay vaän ñoäng thaân theå laø caàn thieát ñeå söï chuyeån ñoäng hay giao löu giöõa naêng löôïng vaø vaät chaát (thöùc aên) deã daøng trao ñoåi ñeå taïo söï caân baèng heä thoáng dinh döôõng cho thaân theå.

Vaän ñoäng thaân theå thì coù nhieàu caùch. Ñi boä, taäp theå duïc, chôi theå thao, hoïc voõ ñeå kieän thaân, taäp caùc tö theá Haltha Yoga vv...Hoaït ñoäng ngheà nghieäp vaø nhöõng haønh vi tö caùch con ngöôøi hay nhöõng haønh ñoäng cöû chæ ñeàu coù aûnh höôûng ñeán Chaùnh Nghieäp. Trong thaân coøn coù mieäng löôõi, ngoaøi vieäc aên uoáng vaø hoaït ñoäng coøn coù lôøi noùi laø bieåu hieän cuûa tö töôûng, haønh ñoäng vaø tình caûm. Chaùnh ngöõ laø nhöõng lôøi noùi trung thöïc haøi hoøa vaø lôïi ích cho moïi ngöôøi.

B). Boài Döôõng Tình Caûm

Tình caûm, moät maët phaùt xuaát töø vaän ñoäng vaø sinh lyù, moät maët do töø kho kyù öùc, laø dieãn trình taùc ñoäng hoå töông giöõa taâm lyù vaø sinh lyù.Söï vaän ñoäng, aên uoáng ñieàu hoøa vaø sinh lyù caân baèng laø chæ daáu cuûa taâm lyù bình thöôøng. Nhöõng caûm thoï laâu ñôøi chaáp chöùa trong kyù öùc vaø taøng thöùc cuõng nhö aûnh höôûng cuûa vaän ñoäng vaø sinh lyù laø nhöõng phaùt khôûi tình caûm. Tình caûm raát caàn thieát vaø caàn phaûi theå hieän trong neáp soáng ñaïo ñöùc cuûa con ngöôøi.

Trong thaäp nhò nhaân duyeân laø daây moùc xích troùi buoäc con ngöôøi.: Voâ minh, Haønh, Thöùc, Danh Saéc, Luïc nhaäp, Xuùc, Thoï, AÙi, Thuû, Höõu, Sinh, Laõo, Töû. Caét ñöùt ñöôïc hai moùc xích noái giöõa Thoï vaø AÙi laø voøng nhaân duyeân khoâng coøn nöõa töùc sanh töû khoâng coøn vaø khoå ñau ñöôïc giaûi thoaùt. Khoå ñau laø heä quaû cuûa thaát tình luïc duïc khi ñöôïc giaûi thoaùt thì taâm ñöôïc an laïc. Söï soáng con ngöôøi lieân heä vôùi moïi ngöôøi vaø hoaøn caûnh xung quanh, neân khi ta giaûi thoùat khoå ñau cuûa chính mình thì phaûi tìm caùch giaûi thoaùt khoå ñau cho keû khaùc. Neáu nhö ta khoâng laøm vieäc ñoù, töùc laø ích kyû, thì moïi söï phieàn naõo cuûa moïi ngöôøi xung quanh cuõng aûnh höôûng ñeán ta. Nhö vaäy, tình ñoàng baøo nghóa gia toäc, loøng thöông yeâu con ngöôøi, moïi loaøi moïi vaät, noùi chung laø chuùng sinh laø moät thöù tình caûm cao thöôïng.

Loøng thöông yeâu vaø giuùp ñôû moïi ngöôøi, töø toán, khoan dung ñoä löôïng, nhaãn nhuïc laøm cho ta giaûm bôùt tham, saân, si, nghi, maïn aùc kieán. Thöïc haønh töù voâ löôïng taâm: tuø, bi, hyû, xaû laø cao caû hôn heát. Khi ñaõ giaûi thoaùt ñöôïc khoå ñau, töùc laø taùm gioù (Baùt phong: Lôïi haïi, Vui buoàn, Vinh nhuïc, Khen cheâ) khoâng ñoäng, doøng taâm thöùc luùc baáy giôø khoâng coøn vaån ñuïc vaø tình caûm trôû neân an laïc.

C). Trau Doài Trí Tueä

Trau doài trí tueä-- noùi theo theá tuïc, goïi laø hoïc hoûi ôû trong tröôøng hay ngoaøi ñôøi ñeå tö töôûng ngaøy theâm phaùt trieån, noùi theo ñaïo phaùp, ñoù laø thanh loïc doøng taâm thöùc voán chöùa nhöõng maàm moùng cuûa voâ minh-- laø haønh trình tu döôõng thaân taâm theo Baùt Chaùnh Ñaïo.

Tinh tuùy cuûa trau doài Trí Tueä laø thanh loïc doøng taâm thöùc luoân troâi chaûy vaø giaûm tröø nghieäp chöôùng trong Taøng Thöùc ñaõ chaát chöùa nhieàu ñôøi nhieàu kieáp. Ñoù laø moät haønh ñoäng thöïc hieän phöông phaùp chuyeån Thöùc (Voâ Minh: söï toái taêm) thaønh Trí (Giaùc Ngoä: söï saùng suoát).

Khi Y Ù Taùc Ñoäng vôùi ñoái töôïng saûn xuaát Tri Giaùc, laø doøng Taâm Thöùc luoân troâi chaûy. Nhaän thöùc Tri Giaùc naày do Y Ù Taùc Naêng goïi laø Tri Thöùc hay Tö Duy. Neáu khoâng bieát Chaùnh Tö Duy hay khoâng bieát thanh loïc thì doøng tri thöùc aáy bieán thaønh Tri Thöùc vuïn vaët hay Tö Töôûng vaån vô. Thanh loïc baèng caùch naøo? Chaùnh Tö Duy laø sao?

Thaät ra Chaùnh Tö Duy ñöôïc theå hieän baèng söï noái tieáp Chaùnh Kieán. Thaáy thöïc töôùng cuûa vaïn höõu laø vaán ñeà cuûa Kieán Ñaïi, maø naém baét ñöôïc thöïc töôùng môùi laø coâng vieäc cuûa Chaùnh Tö Duy. Thí duï, Maét thaáy moät caùi bình, thaáy bieát ñöôïc caùi bình naày laø giaû laäp vaø huyeån hoùa, khoâng thaät theo thôøi khoâng, caùi thaáy bieát ñoù laø Chaùnh Kieán. Muoán naém baét thöïc töôùng cuûa caùi bình, taâm tröïc nhaän nôi theå khoâng cuûa caùi bình laø Chaùnh Tö Duy. Chaùnh kieán laø thaáy bieát caùi bình laø thöïc taïi gæa laäp. Chaùnh tö duy laø nhaän bieát caùi mình thaáy bieát ñoù, nghóa laø Bieát caùi mình bieát hay bieát taùnh khoâng cuûa caùi bình. Vaäy khi chuùng ta xuaát Y Ù Taùc naêng ra khoûi kho chöùa (Taøng thöùc) ñuùng caùch thì noù giaûm tröø nghieäp thöùc hay laø noù soi moøn nhöõng chuõng töû trong taøng thöùc. Nghieäp thöùc laø nhöõng tö töôûng vaån vô, doøng taâm thöùc baát an luoân troâi chaûy; doøng taâm thöùc khuaáy ñoäng nhö vaäy thì noù luoân vaån ñuïc. Thanh loïc tri thöùc vuïn vaët naày baèng theå hieän Giaùc Trí Tueä, thì doøng taâm thöùc trôû neân trong saùng vaø nghieäp thöùc (caën baõ) töø ñoù giaûm daàn.

Thieàn, Chaùnh Tö Duy, hay Chaùnh Nieäm, caû Baùt Chaùnh Ñaïo laø con ñöôøng giaûm tröø nghieäp thöùc cuõ maø coøn taïo ra nhöõng doøng taâm theå trong saùng ôû töông lai. Vaäy ngay hieän taïi, chuùng ta haønh Thieàn laø baøi taäp ñeå dieät daàn nghieäp chuõng quaù khöù vaø taïo nhaân toát cho töông lai vì hieän taïi taâm theå trong saùng khoâng vaån ñuïc, taâm ñöôïc an ñònh, khoâng coù nhaân toá xaáu trong taâm thì quaû seõ giaûi thoaùt caûnh phieàn naõo khoå ñau, maø ñaït söï an laïc töï taïi.

1). Ñoái Vôùi Theá Tuïc.
Baøi hoïc ôû tröôøng, gia ñình, xaõ hoäi, tröôøng ñôøi ñöôïc phoå truyeàn nhöõng tieâu chuaån chaân lyù ñaïo ñöùc laøm kim chæ nam cho moïi ngöôøi noi theo maø haønh söû haàu traùnh baát an trong taâm (phieàn naõo khoå ñau) ñeå ñöôïc söï soáng an vui haïnh phuùc.

Haønh ñoäng ngoân ngöõ tö töôûng ñöôïc xem laø Thieän hay AÙc laø do nhöõng ñoäng cô thuùc ñaåy toát hay xaáu vaø keát quaû haønh ñoäng ñoù ñem ñeán haïnh phuùc hay ñau khoå. Ngöôøi ta coù theå goïi ñoù laø ñaïo ñöùc hay luaân lyù nhöng thaät ra chæ laø nhöõng cô cheá cuûa haïnh phuùc vaø ñau khoå. Haïnh phuùc hay ñau khoå thöôøng dính maéc vôùi caùi Ngaõ. Caùi Ngaõ ñöôïc hieåu laø khoâng thaät coù, thì khoâng caàn chaáp nhaän caùi gì ñang ñeán, maø laø ñeå haønh ñoäng töï do hôn, khoâng coøn bò caùi Toâi raøng buoäc, moät caùi Toâi laø ñaàu moái cuûa moät chuoãi daøi thöông vaø gheùt. Thoaùt ra khoûi söï vò ngaõ seõ cho ta töï do haønh ñoäng hôn. Quaù khöù ñaõ qua roài nhöng töông lai thì chöa ñeán. Quan ñieåm cuûa Phaät töû, theo caùch noùi cuûa nhaø Sö Taây Taïng Matthieu, chaáp nhaän hieän taïi vì leõ caùi gì ñang xaõy ra laø keát quaû cuûa vieäc laøm xöa cuõ. Nhöng töông lai thì tuøy thuoäc ôû haén. Nguôøi theá tuïc khoâng theo moät toân giaùo naøo thì tuaân theo neáp soáng ñaïo ñöùc hay luaân lyù cuûa xaõ hoäi thì cuõng hôïp lyù hôïp tình ñeå ñöôïc trong loøng thanh thaûn an vui vaø haïnh phuùc, ít ra treân phöông dieän hình thöùc soáng thanh bình trong gia ñình vaø xaõ hoäi vôùi tình thöông yeâu, loøng nhaân aùi, tính khoan dung vaø phaûi thaät taâm kieân trì vaø nhòn nhuïc.

Coøn ñoái vôùi cö só, coù hoïc hieåu Phaät phaùp, tin vaøo luaät nhaân quaû thì nhaän thöùc roõ raøng söï giaû danh cuûa Töï Ngaõ vaø söï voâ thöôøng cuûa Söï Vaät, neân coù caùi nhìn saâu saéc hôn. Söï Tónh thöùc cuûa ngöôøi Phaät töû laø bình tónh laøm chuû ñöôïc caùi Ngaõ, laø saùng suoát hôn, cöông quyeát hôn trong haønh ñoäng. - "Noù seõ môû roäng söï hieåu bieát cuûa chuùng ta veà nguyeân nhaân cuûa haïnh phuùc vaø ñau khoå. Noù seõ giuùp ta haønh ñoäng ñuùng hôn. Söï dính maéc vaøo caùi Ngaõ khoâng laøm cho chuùng ta nhaän xeùt toát hôn, traùi laïi noù laøm môø toái chuùng ta. Neáu haønh ñoäng cuûa chuùng ta khoâng saùng suoát, thieáu can ñaûm laø vì chuùng ta laø moùn ñoà chôi cuûa caùi Ngaõ naày. Coù moät caâu noùi:" Caùi nhìn cuûa thaùnh nhaân xa hôn trôøi cao, söï thaáu hieåu luaät nhaân quaû cuûa hoï coù tinh teá hôn boät mì." Chuùng ta khoâng choáng laïi ñöôïc keát quaû caùi gì chuùng ta ñaõ gieo, nhöng chuùng ta coù theå xaây döïng töông lai baèng caùch bieát phaân bieät caùi gì ñöa ñeán tai hoïa vaø caùi gì laøm ta thoaùt ra ñöôïc. Ñoái vôùi ngöôøi Phaät töû, Haïnh phuùc laø caûm töôûng hieän thöïc hoùa caùi tieàm löïc coù saún ôû moãi con ngöôøi vaø hieåu ra ñöôïc baûn theå toái haäu cuûa taâm mình. Vôùi moät keû bieát tìm cho ñôøi mình moät yù nghóa, moãi giaây phuùt laø moät muõi teân bay ñeán muïc tieâu. Neáu khoâng bieát ñem laïi moät yù nghóa cho cuoäc ñôøi thì seõ rôi vaøo thuï ñoäng roài sinh ra thaát voïng cuoái cuøng coù theå daãn ñeán töï vaãn. Haïnh phuùc dó nhieân laø caàn ñeán söï hieåu bieát. Khoâng coù söï hieåu bieát thì khoâng laøm sao chöõa laønh ñöôïc nguyeân nhaân gaây ra ñau khoå laø söï baát maõn trieàn mieân luoân luoân daèn vaët chuùng ta. Söï baát maõn ñoù cuõng naûy sinh töø choã chuùng ta khoâng chieán thaéng ñöôïc nhöõng tình caûm tieâu cöïc nhö loøng caêm giaän, söï ghen gheùt, söï luyeán aùi, tham lam, ngaõ maïn taát caû ñeàu do moät caùi nhìn duy ngaõ veà cuoäc ñôøi, do söï dính maéc veà caùi "Toâi" quaù ö laø huøng maïnh. Moät yeáu toá caàn thieát khaùc cho haïnh phuùc chæ goàm ba chöõ: Loøng vò tha, tình yeâu, vaø loøng nhaân aùi. Laøm sao chuùng ta haïnh phuùc ñöôïc khi quanh ta coù bao ngöôøi reân xieát. Hôn nöõa, duø theá naøo thì haïnh phuùc cuûa chuùng ta cuõng dính lieàn chaët cheõ vôùi haïnh phuùc cuûa keû khaùc. Vì leõ Phaät giaùo chuû tröông moät khoa hoïc cuûa taâm linh, moät kyõ thuaät thieàn ñònh cuõng vì noù ñeà caäp ñeán nhöõng cô cheá caên baûn nhaát cuûa haïnh phuùc vaø ñau khoå. Taïi sao phaûi tham thieàn? Vieäc laøm nheï ñi ñau khoå vaät chaát laïi chöa ñuû hay sao? Nhöõng ñieàu kieän sinh hoaït beân ngoaøi coù theå thuaän lôïi cho söï thoaûi maùi cuûa chuùng ta, cho caùc tieän nghi ñôøi soáng, söùc khoûe, tuoåi thoï vaø ngay cho suoát cuoäc ñôøi chuùng ta. Nhöng nhöõng thöù ñoù khoâng ñem laïi cho ta söï an laïc noäi taâm. Chính caùi taâm laø nguoàn coäi cuûa söï thoûa maõn vaø baát maõn, haïnh phuùc vaø ñau khoå, thaønh coâng vaø thaát baïi. Chính caùi taâm quyeát ñònh thaùi ñoä chuùng ta vôùi cuoäc ñôøi. Khi chuùng ta ñaõ quyeát ñònh theo con ñöôøng taâm linh, sau nhieàu naêm thaùng haønh trì, chuùng ta töï xeùt xem ñaõ vöôït thoaùt ñöôïc loøng tham, söï kieâu caêng, ghen gheùt vaø nhaát laø nhöõng tình caûm vò ngaõ vaø voâ minh laø nguyeân nhaân cuûa moïi ñau khoå. Tu ñeå laøm gì? Laø ñeå xöû duïng nhöõng chaân lyù caên baûn cuûa Phaät giaùo ngoõ haàu laøm hieån loä Phaät tính ôû moãi chuùng ta - "(Sö Mathieu).

Tu laø bình tónh laøm chuû mình, saùng suoát tröôùc nhöõng phaûn öùng ñoái nghòch tö töôûng tình caûm vaø haønh ñoäng cuûa mình. Laøm chuû chính mình laø bình tónh quaùn xeùt phaân tích nguyeân nhaân cuûa Tham, Saân, Si, Nghi, Maïn vaø AÙc kieán phaùt xuaát töø Voïng töôûng cuûa caùi "Toâi" chuû theå giaû laäp naày. Cho neân tu laø laøm theá naøo khoâng coøn chaáp vaøo caùi Ngaõ thì ñöôïc töï do töï taïi (töùc laø Naêng Sôû song vong). Tu laø vöôït thoùat maøn voâ minh cuûa taâm thöùc (Ngaõ thöùc) luoân laên troâi theo traàn caûnh maø chòu phieàn naõo khoå ñau. Vöôït thoaùt caùi Thöùc Ngaõ, caùi chaáp chöùa nhöõng chuõng töû nhaân duyeân chaèng chòt voán laø goác cuûa luaân hoài sanh töû, laø ñeå ñeán beán bôø giaùc ngoä. Ngöôøi Phaät töû hieåu raèng ngay trong hieän taïi mình soáng ñöôïc tónh thöùc (nhaân), taâm an bình ñaõ laø haïnh phuùc maø haïnh phuùc laø thoaùt khoûi khoå ñau, thì quaû töông lai cuõng seõ troå caûnh töï taïi an laïc nhö vaäy maø thoâi.

2). Ñoái Vôùi Tu Só

Ngoaøi caùch tu thaân nhö ngöôøi theá tuïc vaø phaùp hoïc ra, tu só Phaät giaùo coøn phaûi giöõ giôùi luaät nghieâm tuùc. Thaät ra giôùi luaät chæ laø höôùng daãn thöïc hieän maø tu só phaûi coù söï töï giaùc, thaät söï thöïc hieän giôùi luaät. Ngöôøi tu só khoâng nhöõng hoïc hoûi giaùo lyù chuyeân thaâm, haønh trì giôùi luaät nghieâm minh maø coøn phaûi thöïc haønh Giaùc Trí Tueä hay goïi laø Haønh Thieàn. Muïc ñích haønh Thieàn nhö ñaõ trình baøy neâu treân trong Phaùp hoïc.

a). Tri nhaän thöïc taïi:

+ Ngöôøi tu só thöïc haønh nghieâm chænh Baùt Chaùnh Ñaïo. Laøm con ngöôøi taát nhieân laø phaûi tu thaân (nhaân ñaïo) tröôùc tieân, caàn thieát hôn nöõa laø phaûi soáng theo Chaùnh Nghieäp ñoái vôùi tu só Phaät Giaùo bao goàm moïi hoaït ñoäng cuûa thaân xaùc keå caû khaåu vaø yù laø ñieàu kieän heát söùc chôn chaùnh khoâng nhöõng traùnh gaây oan traùi, gaây haïi hay baát lôïi cho chuùng sanh, maø coøn phaûi taïo phöôùc ñöùc cho moïi loaøi. Chaùnh Nghieäp laø haønh ñoäng, cöû chæ vaø tö caùch cuûa tu sæ heát söùc gaéng boù vôùi giôùi luaät. Ngoaøi ra Chaùnh Ngöõ raát ö laø quan troïng ñoái vôùi tu só trong sinh hoaït haøng ngaøy, trong tieáp xuùc, ñoái xöû hay ñoái thoaïi hoaëc noùi phaùp moãi moãi ñeàu phaûi heát söùc trung thöïc, khaùch quan hôïp vôùi chaân lyù, thaønh thaät haøi hoøa vaø khoâng hö doái. Maët khaùc, thöùc aên dinh döôõng cho thaân xaùc caàn tinh khieát laø soáng theo Chaùnh Maïng. Ñoù laø caùch tu thaân theo hình thöùc beân ngoaøi.

+ Trong noäi taâm luùc naøo cuõng giöõ Chaùnh Nieäm, nghóa laø khoâng khôûi voïng nieäm. Voïng nieäm phaùt xuaát töø tö töôûng vaån vô, yù töôûng so ño chaáp tröôùc. Chaùnh Kieán laø thaáy bieát thöïc traïng cuûa vaïn phaùp nhö noù laø, töùc  baûn taùnh thöïc cuûa töï taâm cuõng laø baûn taùnh thöïc söï cuûa söï vaät.. Chaùnh Tö Duy laø nhaän thöùc thöïc töôùng caùc thieän phaùp. Chaùnh Tinh Taán laø sieâng naêng tu taäp baát thoái chuyeån. Vaø Chaùnh Ñònh laø giöõ thaân khaåu yù (tam nghieäp) thanh tònh, taâm vaéng laëng tòch tónh.

Tri nhaän thöïc taïi giaû laäp laø soáng theo Tónh Thöùc. Tónh laø caùi Bieát cuûa thaâm taâm, Bieát cuûa Trí. Thöùc laø caùi Bieát cuûa caên traàn. Vaäy Tónh Thöùc laø Bieát veà Caûm Giaùc, veà ñoùi töôïng. Thí duï, thaáy caùi baøn. Thaáy laø caên, caùi baøn laø traàn. Thaáy caùi baøn laøThöùc, Bieát thaáy caùi baøn laø Tónh Thöùc. Tri nhaän (Bieát) thöïc taïi giaû laäp (Thöùc) laø Tónh Thöùc. Tónh thöùc laø caùi bieát cuûa Sôû Tri, caùi bieát veà ñoái töôïng, hay laø Giaùc Thöùc.

Tri nhaän thöïc taïi tuyeät ñoái laø soáng theo Tónh Giaùc. Tónh laø caùi bieát cuûa Trí, coøn Giaùc laø Taùnh Bieát cuûa Caûm Giaùc, hay caùi bieát cuûa Naêng Tri, caùi bieát cuûa chuû theå. Tónh Giaùc laø Bieát veà Taùnh Mình Bieát. Thí duï thaáy caùi baøn, Bieát taùnh Thaáy; nghóa laø Bieát Thaáy Coù, khi khoâng coù caùi baøn thì Bieát Thaáy Khoâng. Taùnh Thaáy thì thöôøng haèng, caùi baøn thì voâ thöôøng khi coù khi khoâng. Cho neân Tónh Giaùc laø Bieát laïi Taùnh mình thaáy, cuõng goïi laø Giaùc Trí.

b). Theå hieän thöïc taïi:

Ngöôøi tu só muoán ñaït ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt cho mình vaø giaùc tha taát caàn thieát phaûi thaät haønh Baùt Chaùnh Ñaïo. Coù theå tu theo Luïc Ñoä hoaëc giaû theo taát caû loái tu khoâng caàn phaân bieät Nguyeân Thuûy, Ñaïi Thöøa, Maät Toâng, Tònh Ñoä hay Thieàn Toâng, mieãn laø laøm sao cho Taâm ñöôïc an ñònh vaø trong saùng thì Chaân Taâm ñöôïc hieån baøy. Coù hai phöông phaùp thöïc haønh ñeå thaønh töïu cho doøng Taâm Thöùc ñöôïc tích luõy thanh loïc trong saùng vaø an ñònh laø: moät laø thöïc haønh thöôøng xuyeân ñaày ñuû Baùt Chaùnh Ñaïo trong trong suoát cuoäc ñôøi, hai laø thöïc haønh Thieàn Ñònh theo thôøi bieåu haøng ngaøy lieân tuïc theo kieáp soáng. Vieäc thanh loïc doøng taâm thöùc raát quan troïng vaø caøng thieát yeáu hôn laø caàn Taâm ñöôïc an ñònh. Muoán Taâm An Ñònh thì coù raát nhieàu caùch, chuùng toâi giôùi thieäu nhöõng trích daãn baøi khaûo luaän cuûa nhöõng nhaø ñaïo hoïc vaø caùc baäc trí giaû vôùi nhöõng moân phaùi khaùc nhau nhöng cuøng chung moät muïc ñích.

b.1. Phaùp Moân Nieäm Phaät. (Tònh Ñoä, HT. T.Thieän Hoa)

Phöông phaùp tu veà Cöïc laïc coù nhieàu loái, nhöng khoâng ngoaøi caùc phaùp nieäm Phaät. Ñaây löôïc keå boán phaùp nieäm Phaät:

b.1.1. Trì danh nieäm Phaät

Trì danh nieäm Phaät töùc laø giöõ moät loøng nhôù nghó danh hieäu Phaät, laø nieäm "Nam moâ A Di Ñaø Phaät ". Khi ñi, ñöùng, naèm, ngoài, aên, uoáng cuõng nieäm. Nieäm töø buoåi mai khi môùi thöc daäy, cho ñeán buoåi toái, tröôùc khi ñi nguû. Nieäm suoát caû ngaøy khoâng xen hôû. Khi gaàn ñi nguû, ngoài xeáp baèng baùn giaø hay kieát giaø, chaép tay maø nguyeän raèng:

"Con tin lôøi cuûa ñöùc Phaät A Di Ñaø, giöõ moät loøng nieäm danh hieäu Ngaøi, nguyeän ñôøi naày, bao nhieâu toäi chöôùng thaûy ñeàu tieâu saïch, ñeán khi laâm chung ñöôïc Phaät vaø caùc vò Boà Taùt, ñeán tieáp daãn chuùng con veà Cöïc laïc.

b.1.2. Tham cöùu nieäm Phaät

Phaùp nieäm Phaät töông tôï phaùp trì danh, nhöng maø coù khaùc nghóa, laøm moâi mieäng khoâng ñoäng, nieäm khoâng ra tieáng, maø trong tö töôûng coù nieäm Phaät.

Khi nieäm coù tieáng thì xeùt tieáng aáy töø ñaâu maø sanh ra. Ñeán khi heát nieäm khoâng nghe nöõa, thì xeùt tieáng aáy coi noù ñi vaøo choã naøo. Xeùt cho bieát choã sinh ra, choã trôû veà laø ñaõ ñöôïc moät phaàn coâng phu khaù cao roài, cöù giöõ nhö theá maø nieäm, ñöøng cho taùn loaïn, thì chaéc coù ngaøy minh taâm kieán taùnh.

b.1.3. Quaùn töôûng nieäm Phaät

Laø quaùn töôûng hình dung ñöùc Phaät aø ôû tröôùc maét ta, mình cao moät tröôïng saùu thöôùc, ñöùng treân hoa sen, vaø quaùn thaân ta cuõng ngoài treân hoa sen, chaép tay haàu Phaät. Phaät thaáy ta, ta thaáy Phaät. Quaùn nhö thss laâu ngaøy, ñi, ñöùng, naèm, ngoài, nhaém maét, môû maét ñeàu thaáy Phaät, töùc laø phaùp quaùn ñaõ thuaàn thuïc.

b.1.4. Thaät töôùng nieäm Phaät

Thaät töôùng nieäm Phaät laø nieäm Phaät hôïp vôùi chaân taâm. Vì taát caû caùc phaùp ñeàu do taâm bieán hieän, bôûi taâm bieán hieän, neân töôùng noù ñeàu laø hö voïng (phaøm sôû töôùng, giai thò hö voïng), duy coù chaân taâm laø chaân thaät, khoâng sinh, khoâng dieät; khoâng chöù, khoâng lai, xöa nay thanh tònh bình ñaúng nhö nhö, khoâng hö voïng, khoâng bieán dieät, cho neân môùi goïi laø thaät töôùng.

Ba phaùp nieäm Phaät tröôùc thuoäc veà Söï, coù taùnh caùch tieäm tu vaø tieäm quaùn. Ñeán phaùp thöù tö naày, laø thuoäc veà Lyù taùnh, cao sieâu hôn caû. Nieäm Phaät ñeán ñaây, môùi hoaøn toaøn roát raùo, môùi ngoä taùnh mình laø Phaät A Di Ñaø, taâm mình laø caûnh Tònh ñoä.

Nhöng chuùng ta phaûi luoân luoân nhôù raèng: nhôø coù Söï môùi hieån ra Lyù. Trôùc heát cuõng do Trì danh nieäm Phaät, Quaùn töôûng nieäm Phaät v.v...nhôø loái duïng coâng tu ba phaùp tröôùc, ñeán luùc thuaàn thuïc khoâng coøn thaáy coù mình laø ngöôøi nieäm Phaät vaø Phaät laø moät vò mình nieäm, chæ coøn coù moät chôn taùnh vöøa yeân laëng, vöøa chieáu soi khoâng naêng, khoâng sôû, khoâng bæ, khoâng thöû, khoâng höõu, khoâng voâ. Choã naøy chính nhö trong Kinh töù Thaäp Nhò Chöông, Phaät noùi: "Nieäm ñeán choã voâ nieäm"; hay trong kinh A Di Ñaø noùi: "Ñöôïc nhöùt taâm baát loaïn

b.2  Pheùp Nieäm Phaät Baèng Ba Töï Tính

b2.1- Nieäm Phaät baèng Töôùng.

Nieäm ra tieáng laø theå hieän taùc ñoäng cuûa caên traàn. Mieäng nieäm ra tieáng luïc töï, caên tai nghe tieáng luïc töï. Khi ta ñoïc luïc töï ít ra ta ñaõ nghe tieáng luïc töï phaùt ra vaø caêi tai ta nghe, ñoù laø ñoäng taùc vaïch soùng giöõa doøng taâm thöùc maø naém baét luïc töï. Khi ta theo doõi tieáng luïc töï laø ta taäp trung vaøo tieáng ñoïc ñoù, doøng taâm thöùc ngoaøi luïc töï ñaõ phuû ñònh (tha tính khoâng); nghóa laø khi ta nieäm Phaät laø moïi voïng töôûng taïm thôùi khoâng quaáy roái trong taâm ta, duø khoâng hoaøn toaøn ngaên chaän heát taâm vieân yù maõ, ít ra ta ñaõ thanh loïc phaàn yù töôûng vaån vô vaø laøm cho taâm bôùt voïng ñoäng. Nieäm Phaät theo Caên Traàn laø loái chuû theå taùc ñoäng vôùi ñoái töôïng laø traàn laø hieän töôïng (töôùng) ôû ngoaø taâm. Ñoái töôïng ngoaøi laø moät thöïc taïi giaû laäp, noù khoâng coù töï tính vaø khoâng chaén chaén, hay thay ñoåi neân noù deã bò voïng töôûng xen vaøo.

b.2.2.- Nieäm Phaät baèng Thöùc.

Khi ta nieäm luïc töï thaàm trong taâm, tieáng ñöôïc thaàm hoäi chæ laøTöôûng Thöùc. Maëc duø töôûng thöùc cuõng ôû trong taâm ñöôïc yù taùc ñoäng ñeå töôûng nieäm cuõng cuøng ôû chung moät taâm, vaø daàu cho töôûng thöùc vaø yù taùc ñoäng chung doøng nhaát nguyeân, nhöng noù cuõng chæ laø töôûng thöùc cuûa luïc töï laø moät thöïc taïi tuøy thuoäc ôû chung doøng nhaát nguyeân töông ñoái maø thoâi. Taùc duïng cuûa caùch nieäm Phaät naày laø ôû choã xaâm nhaäp, taäp trung vaø xoaùy saâu trong doøng taâm thöùc ñang troâi chaûy maø laøm noåi baät luïc töï ñeå phaù tan ñaùm maây môø cuûa taâm trí. Lôïi ích thì nhieàu hôn nieäm baéng tieáng vì thuaän trong töù oai nghi vaø khi ñi nguõ.

b.2.3.- Nieäm Phaät baèng Trí.

Thaät söï nieäm Phaät baèng Trí laø chæ duøng hai caùch nieäm Phaät treân roài chuyeån thaønh trí. Vì nieäm Phaät baèng caên traàn thöùc laø nieäm thöïc taïi giaû laäp, vaø nieäm Phaät baèng thöùc laø nieäm thöïc taïi tuøy thuoäc, taát caû hai pheùp treân chæ nieäm theo boùng daùng (thöùc) cuûa luïc töï maø thoâi. Töø thöïc taïi giaû laäp hay tuøy thöoäc ta chuyeån thaønh trí töùc thöïc taïi tuyeät ñoái. Trí laø caùi bieát cuûa taâm noù toaøn dieän vaø thöôøng haèng, nhieàu hôn caùi bieát cuûa caên traàn hay caên thöùc vì bò giôùi haïn ôû caùc caên. Vaêy khi ta nieäm luïc töï ra tieáng hay nieäm thaàm, bieát ta ñang nieäm. Bieát (cuûa Trí)) caùi mình bieát (cuûa Caên), töùc laø Tri Thöùc Ñuùng (Trí) caùi tri thöùc sai laøm cuûa nhò nguyeân (chuû khaùch) laø ñaõ giaûi thoaùt moïi phieàn naõo khoå ñau.

b.3. Phaùp Nieäm Chuù:

Chuùng ta caàn tìm hieåu hai thaàn chuù noåi tieáng nhaát cuûa Taây Taïng laø thaàn chuù Padmasambhava, goïi laø thaàn chuù kim cang thöôïng sö (Vajra Guru Mantra):

OM AH HUM VAJRA GURU PADMA SIDDNI HUM, vaø thaàn chuù cuûa Quaùn Theá AÂm, vò Phaät cuûa loøng bi maãn, OM MANI PADME HUM. Hai thaàn chuù naày cuõng nhö phaàn ñoâng thaàn chuù, ñeàu baèng phaïn ngöõ, coå ngöõ thieâng lieâng cuûa AÁn Ñoä. (Trích trong Taïng thö Soáng Cheát, tr 522-528)

Thaàn Chuù Kim Cang Thöôïng Sö:

Thaàn chuù naày ñöôïc giaûi thích caên cöù lôøi giaûng daïy cuûa hai ngaøi Dudjom Rinpoche vaø Dilgo Rinpoche.

OM AH HUM - Nhöõng aâm Om Ah Hum coù nghóa ngoaøi, nghóa trong vaø nghóa maät. Nhöng ôû moãi taàng nhö vaäy, Om ñeàu tieâu bieåu cho thaân. Ah lôøi vaø Hum laø yù. Caû ba aâm tieâu bieåu naêng löïc aân suûng cuûa chö Phaät ñeå chuyeån hoùa thaân, lôøi, yù.

Theo nghóa ngoaøi, Om tònh hoùa moïi aùc nghieäp cuûa nhaân, Ah cuûa thaân, Ah cuûa lôøi, vaø Hum cuûa yù. Nhôø tònh hoùa thaân, lôøi, yù, Om Ah Hum ñem laïi aân suûng cuûa thaân, lôøi, yù chö Phaät... Khi ñoïc thaàn chuù naøy, laø ta tònh hoùa hoaøn caûnh cuõng nhö baûn thaân vaø nhöõng ngöôøi ôû trong ñoù.

Theo nghóa trong, Om tònh hoùa nhöõng huyeät ñaïo vi teá, Ah tònh hoùa noäi phong hay khí löïc, vaø Hum tònh hoùa chaát saùng taïo.

ÔÛ taàng möùc saâu hôn, Om Ah Hum bieåu tröng ba thaân cuûa Lieân Hoa Boä. Om laø Phaùp thaân, Phaät A Di Ñaø, Ñöùc Phaät cuûa aùnh saùng voâ löôïng;Ah laø Baùo thaân, Quaùn Theá AÂm, vò Phaät cuûa Taâm Ñaïi Bi; vaø Hum laø öùng hoùa thaân, Lieân Hoa Sanh. Ñieàu naày coù nghóa, trong tröôøng hôïp thaàn chuù naøy, caû ba thaân ñeàu theå hieän trong moät vò laø Padmasambhava, Lieân Hoa Sanh. VAJRA GURU PADMA Vajra ñöôïc ví nhö kim cöông, ñaù quí nhaát vaø cöùng nhaát. Cuõng nhö kim cöông coù theå caét baát cöù gì, maø chính noù thì khoâng gì phaù huûy ñöôïc, cuõng theá trí tueä baát nhò baát bieán cuûa chö Phaät khoâng bao giôø bò hoaïi hay bò phaù huûy bôûi voâ minh, vaø coù theå caét ñöôïc moïi voïng töôûng chöôùng ngaïi. Nhöõng ñöùc tính vaø hoaït ñoäng thaân, lôøi, yù cuûa chö Phaät coù theå laøm lôïi laïc höõu tình vôùi naêng löïc saéc beùn voâ ngaïi nhö kim cöông. Vaø cuõng nhö kim cöông khoâng tì veát, naêng löïc saùng choùi cuûa noù tuoân phaùt töø söï chöùng ngoä baûn chaát phaùp thaân cuûa thöïc taïi, baûn chaát cuûa Phaät A Di Ñaø.

Guru coù nghóa laø söùc naëng, chæ moät ngöôøi traøn ñaày ñöùc tin kyø dieäu, theå hieän trí tueä, hieåu bieát, töø bi vaø phöông tieän thieän xaõo. Cuõng nhö vaøng roøng laø loaïi kim naëng nhaát quí nhaát, cuõng theá nhöõng ñöùc khoâng loãi, khoâng theå nghó baøn cuûa baäc thaày laøm cho vò aáy khoâng ai vöôït qua ñöôïc, thuø thaéng hôn taát caû. Guru töông ñöông vôùi Baùo thaân vaø Quaùn Theá AÂm, vò Phaät cuûa Taâm Ñaïi Bi. Laïi nöõa, veà Padmasambhava (Lieân Hoa Sanh) giaûng daïy con ñöôøng maät toâng, bieåu töôïng laø Kim Cöông vaø nhôø thöïc haønh maät toâng maø Ngaøi ñaït giaùc ngoä toái thöôïng, cho neân Ngaøi ñöôïc bieát döôùi danh hieäu laø Kim Cöông Thöôïng Sö.

Padma hoa sen, coù nghóa laø Lieân Hoa Boä trong nguõ boä vaø nhöùt laø khía caïnh ngoân ngöõ giaùc ngoä cuûa chö Phaät aáy. Lieân hoa boä laø doøng hoï Phaät maø con ngöôøi thuoäc vaøo. Vì Padmasambhava laø öùng thaân tröïc tieáp cuûa Phaät A Di Ñaø, vò Phaät nguyeân uûy cuûa Lieân hoa boä, neân Ngaøi ñöôïc goïi laø Padma, hoa sen. Danh hieäu Lieân Hoa Sanh cuûa Ngaøi kyø thöïc aùm chæ caâu chuyeän Ngaøi sinh ra treân moät ñoùa sen nôû. Khi nhöõng aâm thanh Vajra Guru Padma ñi lieàn nhau, thì cuõng coù nghóa laø tinh tuùy vaø aân suûng cuûa Kieán, Thieàn, Haønh. Vajra nghóa laø tinh chaát cuûa chaân lyù baát khaû hoaïi, baát bieán, cuõng chaéc nhö kim cöông, maø chuùng ta caàu mong thöïc hieän ñöôïc trong Kieán cuûa chuùng ta. Guru tieâu bieåu tính chaát aùnh saùng vaø söï cao quí cuûa giaùc ngoä, maø ta caàu cho kieän toaøn trong thieàn ñònh cuûa mình. Padma tieâu bieåu bi maån, maø chuùng ta caàu theå hieän trong Haønh Ñoäng cuûa chuùng ta.

Vaäy nhôø tuïng ñoïc thaàn chuù naày maø ta nhaän ñöôïc aân suûng cuûa taâm giaùc ngoä, nhöõng ñöùc cao quí vaø loøng bi maån cuûa Padmasambhava vaø taát caû chö Phaät.

SIDDHI HUM Siddhi laø thaønh töïu, ñaït ñeán, aân suûng vaø chöùng ngoä. Coù hai thöù thaønh töïu: töông ñoái vaø tuyeät ñoái. Nhôø nhaän ñöôïc aân suûng töông ñoái, taát caû chöôùng ngaïi trong ñôøi nhö bònh taät tieâu tröø, moïi thöù nguyeän toát ñöôïc thaønh töïu, nhöõng lôïi laïc nhö soáng laâu, tieàn cuûa taêng vaø moïi hoaøn caûnh ñeàu ñöôïc toát laønh, giuùp cho tu tieán vaø chöùng ngoä, traïng thaùi thöïc chöùng hoaøn toaøn cuûa ñaáng Lieân Hoa Sanh, ñeå töï lôïi vaø lôïi tha. Bôûi theá nhôø nhôù ñeán vaø caàu nguyeän vôùi nhöõng naêng löïc thaân, lôøi, yù cuûa Ngaøi, maø chuùng ta seõ ñöôïc nhöõng aân suûng töông ñoái vaø tuyeät ñoái. Siddhi Hum ñöôïc xem laø thaâu toùm vaøo taát caû aân suûng, nhö nam chaâm huùt saét. Hum tieâu bieåu taâm giaùc ngoä cuûa chö Phaät, vaø laø xuùc taùc thieâng lieâng cuûa thaàn chuù. Gioáng nhö tuyeân boá leân quyeàn naêng vaø chaân lyù cuûa thaàn chuù: Haõy laø nhö vaäy! Y Ù nghóa coát yeáu cuûa baøi laø chuù laø: Con trieäu thænh Ngaøi, ñaáng Kim Cang Thöôïng Sö, vôùi aân suûng cuûa Ngaøi, xin haõy ban cho con nhöõng thaønh töïu theá gian vaø xuaát theá gian.

Dilgo Khientse Rinpoche giaûi thích:

Möôøi hai aâm Om Ah Hum Vajra Guru Padma Siddhi Hum mang taát caû aân suûng cuûa möôøi hai boä kinh giaùo cuûa Phaät, tinh tuùy cuûa taùm möôi boán ngaøn phaùp moân. Bôûi theá tuïng moät laàn thaàn chuù Kim Cang Thöôïng Sö cuõng coù phöôùc nhö laø ñaõ ñoïc möôøi hai boä kinh ñieån vaø thöïc haønh caùc phaùp moân khaùc. Möôøi hai boä kinh ñieån laø phöông thöùc giaûi cöùu chuùng ta khoûi möôøi hai nhaân duyeân giam giöõ chuùng ta trong voøng sinh töû. Möôøi hai moùc xích naày laø guoàng maùy cuûa luaân hoài sanh töû laøm cho luaân hoài tieáp noái. Nhôø tuïng möôøi hai aâm naày cuûa thaàn chuù Kim Cang Thöôïng Sö, möôøi hai nhaân duyeân ñöôïc tònh hoùa, taåy saïch caáu ueá cuûa nghieäp caûm vaø giaûi thoaùt sanh töû.

Maëc duø ta khoâng theå troâng thaáy ñöùc Lieân Hoa Sanh, nhöng taâm giaùc ngoä cuûa Ngaøi ñaõ theå hieän döôùi hình thöùc thaàn chuù naøy, thaàn chuù naøy coù ñöôïc toaøn theå aân suûng cuûa Ngaøi, Bôûi theá khi baïn keâu Ngaøi baèng caùch tuïng ñoïc möôøi hai aâm thaàn chuù naøy, thì baïn seõ ñöôïc aân suûng vaø coâng ñöùc voâ löôïng.

THAÀN CHUÙ CUÛA ÑAÏI BI TAÂM: OM MANI PADME HUM.

- Taïng ngöõ ñoïc laø Om Mani Peùmeù hung. Thaàn chuù naày tieâu bieåu taâm ñaïi bi vaø aân suûng cuûa taát caû chö Phaät, Boà Taùt, nhöùt laø aân suûng cuûa Quaùn Töï Taïi, vò Phaät cuûa loøng bi maån. Quaùn Töï Taïi (hay Quaùn Theá AÂm) laø hieän thaân cuûa Phaät trong hình thöùc Baùo Thaân, vaø thaàn chuù cuûa Ngaøi ñöôïc xem laø tinh tuùy cuûa loøng bi maån cuûa chö Phaät ñoái vôùi höõu tình. Neáu Lieân Hoa Sanh laø baäc thaày quan troïng nhaát cuûa ngöôøi Taây Taïng, thì Quaùn Töï Taïi laø vò Phaät quan troïng nhöùt cuûa hoï, laø vò thaàn hoä maïng cuûa daân toäc naày. Coù caâu noùi noåi tieáng laø vò Phaät cuûa loøng bi maån ñaõ aên saâu vaøo tieàm thöùc Taây Taïng tôùi noåi moät haøi nhi vöøa bieát noùi tieáng meï laø ñaõ bieát ñoïc thaàn chuù naày, om mani padme hum.

Kalu Rinpoche vieát: Moät caùch khaùc ñeå giaûi thíchthaàn chuù naày laø, Om laø tính chaát cuûa thaân giaùc ngoä. Man Padme tieâu bieåu ngöõ giaùc ngoä; Hum tieâu bieåu yù giaùc ngoä. Thaân ngöõ yù cuûa taát caû chö Phaät ñöôïc taøng aån trong aâm thanh cuûa thaàn chuù naøy. Thaàn chuù naøy tònh hoùa nhöõng chöôùng ngaïi cuûa thaân lôøi yù, vaø ñöa taát caû höõu tình ñeán traïng thaùi chöùng ngoä. Khi tuïng thaàn chuù naøy, vaø phoái hôïp vôùi ñöùc tin vaø tinh taán thieàn ñònh, thì naêng löïc chuyeån hoùa cuûa thaàn chuù seõ phaùt sinh vaø taêng tröôûng.Quaû vaäy, chuùng ta coù theå tònh hoùa baûn thaân baèng phöông phaùp aáy.

Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ quen thuoäc vôùi thaàn chuù naøy, suoát ñôøi tuïng ñoïc vôùi nhieät thaønh vaø nieàm tin, thì Töû Thi Taây Taïng, ôû trong coõi Trung AÁm:

Khi aâm thanh cuûa Phaùp taùnh gaàm theùt nhö ngaøn muoân saám seùt, nguyeän cho taát caû tieáng naøy trôû thaønh aâm thanh cuûa thaàn chuù saùu aâm. Töông töï Kinh Laêng Nghieâm cuõng noùi: Maàu nhieäm thay laø aâm thanh sieâu vieät cuûa Quaùn Theá AÂm. Ñaáy laø aâm thanh toái sô cuûa vuõ truï...Ñoù laø tieáng thì thaàm aàm æ cuûa thuûy trieàu traàm laéng. Tieáng maàu nhieäm aáy ñem laïi giaûi thoaùt bình an cho taát caû höõu tình ñang keâu cöùu trong côn ñau khoå, vaø ñem laïi moät söï an truù thanh tònh cho taát caû nhöõng ai ñang tìm söï thanh tònh voâ bieân cuûa nieát baøn.

b.4. Phaùp Thieàn:

b.4.1. Thieàn Toâng vôùi Thieàn Tieåu Thöøa (Trích trong Töï Gia Baûo, T. Thanh Töø).

Thieàn Tieåu Thöøa coù nhieàu loái tu, ñaïi ñeå ñeàu caên cöù treân hình thöùc hieän coù cuûa thaân caên, traàn caûnh vaø taâm thöùc. Nhö phaùp Thieàn, tuøy beänh ñoùi trò, ngöôøi naëng beänh tham duïc duøng quaùn quaùn baát tònh ñoái trò, ngöôøi naëng beänh saân haän duøng quaùn töø bi ñoùi trò, ngöôøi nhieàu loaïn töôûng duøng quaùn soå töùc ñoái trò, ngöôøi nhieàu ngu si duøng quaùn nhaân duyeân ñoái trò, ngöôøi nhieàu tham saân si ñoàng nhau duøng phaùp quaùn Phaät tam muoäi ñoái trò. Ñoù laø y cöù taâm beänh duøng phaùp tu quaùn ñeå ñoái trò. Hoaëc loái quaùn töù ñaïi, quaùn ñaát, quaùn nöôùc, quaùn gioù, quaùn löûa, töø moät ñoùm nhoû cho ñeán truøm caû hö khoâng. Hoaëc loái quaùn maøu saéc, maøu xanh, maøu vaøng, maøu traéng, maøu ñoû, cuõng töø moät ñieåm nhoû cho ñeán ñaøy daåy hö khoâng. Hoaëc truï taâm vaøo moät ñieåm treân ñaøu caây höông hay moät voøng troøn nhoû treân vaùch cho ñeán noù phaùt quang. Hoaëc duøng chaùnh quaùn

Töù nieäm xöù, quaùn Töù ñeá, quaùn möôøi hai nhôn duyeân v.v.. Ñeán keát quaû ñöôïc töù thieàn, baùt ñònh vaø tieán leân töù gia haïnh, thaønh töïu töù quaû Thanh Vaên. Bôûi phaùp thieàn naøy cuoäc haïn treân hình thöùc vaø tu chöùng töøng thöù baäc, neân khaùc haún vôùi Thieàn Toâng. Thieàn Toâng chæ thaúng taâm ngöôøi thaáy taùnh thaønh Phaät, khoâng thuoäc hình thöùc cuõng khoâng thöù baäc.(tr 390)

b.4.2. Thieàn Nguyeân Thuûy hay Tieåu Thöøa.

Luùc thöïc taäp baïn coù theå ngoài kieát giaø, hay baùn giaø hoaëc ngoài hai chaân khoâng choàng leân nhau. Neáu thaáy ngoài döôùi saøn nhaø khoù ñònh taâm hay laøm baïn khoù chòu, baïn coù theå ngoài treân gheá. Toùm laïi, baïn coù theå ngoài caùch naøo mieãn thaáy thoaûi maùi laø ñöôïc.

1. Baøi Taäp Thöù Nhaát

Haõy chuù taâm vaøo buïng. Neân nhôù laø chuù taâm, chöù khoâng phaûi chuù maét vaøo buïng. Chuù taâm vaøo buïng baïn seõ thaáy ñöôïc chuyeån ñoäng phoàng xeïp cuûa buïng. Neáu khoâng thaáy roõ ñöôïc chuyeån ñoäng cuûa buïng, baïn coù theå ñaët hai tay leân buïng ñeå "caûm giaùc" söï phoàng xeïp. Moät luùc sau, baïn seõ nhaän roõ söï chuyeån ñoäng vaøo ra cuûa hôi thôû. Baïn haõy ghi nhaän söï phoàng leân khi hít vaøo vaø xeïp xuoáng khi thôû ra. Moïi chuyeån ñoäng cuûa buïng ñeàu phaûi ñöôïc ghi nhaän. Töø baøi taäp naøy baïn bieát ñöôïc caùch chuyeån ñoäng cuûa buïng. Baïn khoâng caàn ñeå yù ñeán hình thöùc cuûa buïng maø chæ caàn theo doõi caûm giaùc, söùc eùp do chuyeån ñoäng cuûa buïng taïo neân maø thoâi.

Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi môùi taäp thieàn, ñaây laø phöông phaùp raát coù hieäu quaû ñeå phaùt trieån khaû naêng chuù yù, ñònh taâm vaø tueä giaùc. Caøng thöïc taäp laâu caøng thaáy söï chuyeån ñoäng roõ raøng hôn. Khi tueä giaùc phaùt trieån troïn veïn thì ta seõ nhaän thöùc ñöôïc nhöõng dieãn tieán lieân tuïc cuûa tieán trình taâm-sinh-lyù qua moãi giaùc quan. Vì laø ngöôøi sô cô haønh thieàn, söï chuù yù vaø khaû naêng ñònh taâm coøn yeáu neân baïn seõ thaáy khoù giöõ taâm treân nhöõng chuyeån ñoäng phoàng xeïp lieân tuïc. Do ñoù baïn coù theå nghó raèng: "Ta chaúng bieát caùch giöõ taâm treân moïi chuyeån ñoäng phoàng xeïp naøy". Baïn caàn nhôù roõ ñaây laø moät tieán trình hoïc hoûi vì vaäy haõy yeân taâm tieáp tuïc haønh thieàn. Chuyeån ñoäng phoàng xeïp cuûa buïng luoân luoân hieän höõu, vì vaäy ta khoâng caàn tìm kieám chuùng. Thöïc ra, nhöõng thieàn sinh môùi chæ caàn ñôn thuaàn chuù taâm treân hai chuyeån ñoäng phoàng xeïp maø thoâi neân söï thöïc taäp cuõng khoâng khoù khaên laém. Baïn haõy tieáp tuïc thöïc taäp baøi taäp soá moät naøy baèng caùch chuù taâm vaøo chuyeån ñoäng phoàng xeïp. Ñöøng bao giôø laäp ñi laäp laïi ra lôøi nhöõng chöõ phoàng xeïp, chæ caàn nieäm thaàm maø thoâi. Nieäm thaàm seõ giuùp quí baïn deã chuù taâm vaøo ñeà muïc. Nhöng neáu nieäm thaàm caûn trôû söï chuù taâm cuûa baïn, thì baïn chæ ghi nhaän söï chuyeån ñoäng cuûa buïng maø khoâng caàn nieäm thaàm cuõng ñöôïc. Neân thôû ñeàu ñaën töï nhieân traùnh thôû daøi hay ngaén quaù. Nhieàu thieàn sinh muoán thaáy roõ söï phoàng xeïp neân hay thôû daøi hoaëc thôû nhanh, laøm nhö theá seõ khieán baïn meät.

2. Baøi Taäp Thöù Hai

Trong khi thöïc taäp quan saùt söï phoàng xeïp cuûa buïng nhöõng tö töôûng khaùc seõ phaùt sinh laøm baïn queân maát söï chuù taâm. Tö töôûng, ham muoán, yù nghó, töôûng töôïng, v.v... seõ xuaát hieän giöõa nhöõng "phoàng xeïp". Baïn khoâng neân boû qua nhöõng phoùng taâm hay voïng töôûng naøy maø phaûi ghi nhaän töøng phoùng taâm moät khi chuùng phaùt sinh.

Khi taâm baïn töôûng töôïng ñieàu gì, baïn phaûi bieát mình ñang töôûng töôïng vaø ghi nhaän: "töôûng-töôïng, töôûng-töôïng, töôûng-töôïng". Khi baïn chæ ñôn thuaàn nghó ñeán ñieàu gì phaûi ghi nhaän: "nghó, nghó, nghó". Khi baïn suy gaãm, ghi nhaän: "suy-gaãm, suy-gaãm, suy-gaãm". Khi baïn coù döï ñònh laøm ñieàu gì haõy ghi nhaän: "döï-ñònh, döï-ñònh, döï-ñònh". Khi taâm baïn ñi lang baïc khoâng ñeå yù ñeán phoàng xeïp haõy ghi nhaän: "phoùng-taâm, phoùng-taâm, phoùng-taâm". Khi töôûng töôïng hay ñang ñi ñ?n moät nôi naøo phaûi ghi nhaän: "ñi, ñi, ñi". Khi ñeán thì ghi nhaän: "ñeán, ñeán, ñeán". Khi nghó ñeán gaëp ngöôøi naøo ñoù thì ghi nhaän: "gaëp, gaëp, gaëp". Khi nghó ñeán noùi chuyeän vôùi ai thì ghi nhaän: "noùi, noùi, noùi". Khi baøn caõi thì ghi nhaän: "baøn-caõi, baøn-caõi, baøn- caõi". Khi thaáy hình aûnh maøu saéc ghi nhaän: "thaáy, thaáy, thaáy". Moãi moät khi taâm thaáy gì, nghó gì ñeàu phaûi ghi nhaän cho ñeán khi chuùng bieán maát. Sau khi chuùng bieán maát ta laïi chuù taâm vaøo söï phoàng xeïp. Phaûi chuù taâm haønh trì ñöøng cheånh maõng. Khi ñònh nuoát nöôùc boït phaûi ghi nhaän: "ñònh, ñònh, ñònh". Khi nuoát phaûi ghi nhaän: "nuoát, nuoát, nuoát". Muoán khaïc nhoå, ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán" roài laïi trôû veà söï phoàng xeïp. Neáu baïn muoán khum coå ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán"; trong khi khum coå ghi nhaän: "khum, khum, khum". Khi baïn ñònh ngöûng coå leân, ghi nhaän: "ñònh, ñònh, ñònh". Khi ngöûng coå leân ghi nhaän: "ngöûng, ngöûng, ngöûng". Taùc ñoäng ngöûng coå hay khum coå phaûi laøm töø töø.

Sau khi ñaõ chuù taâm ghi nhaän moãi moät ñoäng taùc ñoù, ta laïi trôû veà vôùi söï phoàng xeïp.

3. Baøi Taäp Thöù Ba

Vì phaûi lieân tuïc thieàn trong moät khoaûng thôøi gian khaù daøi vôùi moät tö theá ngoài hay naèm neân baïn seõ caûm thaáy meät vaø thaáy moûi tay chaân. Trong tröôøng hôïp naøy, baïn haõy chuù taâm vaøo nôi moûi meät vaø ghi nhaän: "moûi-meät, moûi-meät, moûi-meät". Haõy ghi nhaän moät caùch töï nhieân, khoâng mau quaù cuõng khoâng chaäm quaù. Caûm giaùc meät moûi seõ daàn daàn giaûm ñi vaø cuoái cuøng heát haún. Neáu söï meät moûi keùo daøi ñeán ñoä khoâng chòu ñöïng noåi, luùc baáy giôø baïn haõy thay ñoåi tö theá. Tuy nhieân ñöøng queân ghi nhaän "muoán, muoán, muoán" tröôùc khi thay ñoåi tö theá. Moãi moät chi tieát chuyeån ñoäng nhoû ñeàu phaûi ñöôïc ghi nhaän moät caùch trung thöïc vaø thöù töï.

Neáu döï ñònh ñöa tay hay chaân leân haõy ghi nhaän: "döï-ñònh, döï-ñònh, döï-ñònh" trong khi ñöa tay hay chaân leân thì ghi nhaän: "ñöa-leân, ñöa-leân, ñöa-leân". Duoãi tay, chaân ra; ghi nhaän: "duoãi, duoãi, duoãi". Khi ñaët tay xuoáng, ghi nhaän: "ñaët, ñaët, ñaët". Khi tay hay chaân tieáp xuùc nhau ghi nhaän: "tieáp-xuùc, tieáp-xuùc, tieáp-xuùc". Haõy thöïc hieän moïi ñoäng taùc thaät chaäm ñeå deã ghi nhaän. Ngay khi baïn ñaõ ôû trong tö theá môùi, baïn phaûi tieáp tuïc chuù taâm vaøo söï phoàng xeïp cuûa buïng ngay. Neáu thaáy tö theá môùi khoâng thoaûi maùi, muoán ñoåi tö theá thì cuõng phaûi ghi nhôù nhö treân.

Neáu thaáy ngöùa moät choã naøo ñoù, chuù taâm vaøo choã ngöùa vaø ghi nhaän: "ngöùa, ngöùa, ngöùa". Söï ghi nhaän phaûi töï nhieân ñöøng quaù mau cuõng ñöøng quaù chaäm. Khi caûm giaùc ngöùa bieán maát laïi trôû veà vôùi söï phoàng xeïp. Neáu ngöùa quaù khoâng chòu ñöôïc muoán gaõi, ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán", roài laïi töø töø ñöa tay leân, ghi nhaän: "ñöa-leân, ñöa-leân, ñöa-leân". Khi tay ñuïng choã ngöùa, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng". Khi gaõi nheø nheï vaøo choã ngöùa, ghi nhaän: "gaõi, gaõi, gaõi". Khi ñaõ ngöùa, khoâng muoán gaõi nöõa vaø muoán ñöa tay veà, haõy ghi nhaän: "ñöa-veà, ñöa- veà, ñöa-veà". Khi tay trôû veà choã cuõ vaø tieáp xuùc vôùi tay hay chaân, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng". Roài tieáp tuïc quan saùt s? phoàng xeïp cuûa buïng.

Neáu thaáy ñau hay khoù chòu, haõy chuù taâm ñeán choã ñau hay khoù chòu ñoù. Haõy ghi nhaän moät caùch roõ raøng vaø chính xaùc moïi caûm giaùc phaùt sinh, chaúng haïn, ñau nhöùc, ñeø naëng, meät, teâ, cöùng, v.v... Caàn nhôù laø nhöõng söï ghi nhaän naøy phaûi töï nhieân; ñöøng voäi vaõ quaù cuõng ñöøng treã quaù. Côn ñau, nhöùc coù theå chaám döùt hay gia taêng. Khi côn ñau gia taêng cuõng ñöøng hoát hoaûng hay lo sôï gì caû maø chæ caàn tieáp tuïc thieàn vaø moät laùt sau côn ñau seõ laéng ñi. Neáu côn ñau nhöùc vaãn keùo daøi khoâng theå chòu ñöïng noåi thì haõy boû qua söï ñau nhöùc vaø chuù taâm vaøo söï phoàng xeïp.

Khi thieàn cuûa baïn tieán trieån, baïn seõ coù nhöõng caûm giaùc ñau ñôùn khoù chòu. Baïn coù caûm giaùc khoù thôû, ngheøn ngheïn, coù khi nhö bò kim chích, thaáy nhoät nhaït nhö coù coân truøng boø treân thaân mình. Baïn cuõng coù theå thaáy ngöùa ngaùy, ñau ñôùn nhö bò con gì caén, bò reùt run. Khi baïn ngöng thieàn thì nhöõng caûm giaùc treân bieán maát ngay. Khi baïn tieáp tuïc thieàn trôû laïi vaø cöù moãi khi baét ñaàu ñònh taâm thì nhöõng caûm giaùc khoù chòu treân laïi xuaát hieän. Nhöõng caûm giaùc naøy khoâng coù gì ñaùng lo ngaïi. Ñaây khoâng phaûi laø daáu hieäu cuûa beänh hoaïn maø chæ laø nhöõng caûm giaùc bình thöôøng vaãn hieän dieän trong cô theå ta nhöng chuùng bò che laáp vì taâm ta ñang maõi baän roän vôùi nhöõng ñoái töôïng tröôùc maét. Khi thieàn tieán trieån, taâm ta trôû neân beùn nhoïn, tinh teá neân deã daøng nhaän thaáy nhöõng caûm giaùc naøy, khi möùc ñoä thieàn tieán trieån hôn baïn seõ vöôït qua taát caû nhöõng chöôùng ngaïi naøy. Neáu tieáp tuïc vaø kieân trì thieàn baïn seõ khoâng coøn gaëp nhöõng caûm giaùc khoù chòu naøy nöõa. Neáu baïn thieáu can ñaûm, thieáu quyeát taâm vaø giaùn ñoaïn moät thôøi gian thì baïn laïi seõ chaïm traùn vôùi chuùng laàn nöõa moãi khi thieàn cuûa baïn tieán trieån. Nhöng neáu gaëp nhöõng caûm giaùc khoù chòu naøy maø baïn vaãn quyeát taâm vaø kieân trì tieáp tuïc haønh thieàn thì baïn seõ chinh phuïc ñöôïc chuùng vaø baïn seõ khoâng bao giôø gaëp nhöõng caûm giaùc khoù chòu naøy nöõa trong luùc haønh thieàn.

Neáu baïn döï ñònh xoay mình haõy ghi nhaän: "döï-ñònh, döï-ñònh, döï-ñònh". Khi ñang xoay ghi nhaän: "xoay, xoay, xoay". Nhieàu khi trong luùc ñang haønh thieàn, baïn thaáy thaân theå mình laéc lö töø tröôùc ra sau thì cuõng ñöøng sôï haõi, ñöøng thích thuù hay mong muoán tieáp tuïc laéc lö. Söï laéc lö seõ chaám döùt neáu baïn chuù taâm vaøo noù vaø tieáp tuïc ghi nhaän: "laéc-lö, laéc-lö, laéc-lö" cho ñeán khi heát laéc lö. Neáu ñaõ ghi nhaän nhieàu laàn maø thaân hình vaãn coøn laéc lö baïn haõy döïa vaøo töôøng hay naèm xuoáng moät laùt vaø vaãn tieáp tuïc haønh thieàn. Khi thaân bò lay chuyeån hay run raåy cuõng chuù taâm ghi nhaän nhö treân. Khi thieàn tieán trieån ñoâi khi baïn cuõng seõ caûm thaáy rôøn rôïn run leân hoaëc ôùn laïnh ôû xöông soáng hay toaøn thaân. Ñoù laø traïng thaùi phæ laïc, moät thaønh quaû ñöông nhieân khi thieàn ñöôïc tieán trieån toát ñeïp. Khi taâm an truï trong thieàn thì baïn raát deã bò giaät mình bôûi nhöõng tieáng ñoäng nhoû. Lyù do laø taâm cuûa baïn baây giôø raát beùn nhaïy tröôùc moïi ñoái töôïng cuûa giaùc quan.

Trong luùc thieàn neáu baïn caûm thaáy khaùt nöôùc, haõy ghi nhaän caûm giaùc: "khaùt, khaùt, khaùt". Khi muoán ñöùng daäy, ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán" vaø chuù taâm ghi nhaän moãi moät taùc ñoäng chuaån bò ñöùng daäy, roài chuù taâm vaøo taùc ñoäng ñöùng vaø ghi nhaän: "ñöùng, ñöùng, ñöùng". Sau khi ñöùng daäy maét baïn nhìn veà phía coù nöôùc, ghi nhaän: "nhìn, nhìn, nhìn". Khi muoán ñi, ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán". Baét ñaàu böôùc töøng böôùc, ghi nhaän: "ñi, ñi, ñi" hay "traùi, phaûi". Baïn phaûi tænh thöùc trong moïi böôùc ñi töø luùc baét ñaàu ñi cho tôùi khi ñöùng laïi. Khi ñi taûn boä hoaëc thieàn haønh baïn cuõng phaûi theo nhöõng nguyeân taéc ghi nhaän nhö treân. Haõy coá gaéng ghi nhaän nhöõng böôùc chaân qua hai taùc ñoäng: "dôû, ñaïp", "dôû, ñaïp". Khi baïn ñaõ thuaàn thuïc vôùi caùch naøy, haõy chuù taâm ghi nhaän ba taùc ñoäng: "dôû, böôùc, ñaïp", "dôû, böôùc, ñaïp".

Khi baïn thaáy hoaëc ñi ñeán choã ñeå nöôùc phaûi ghi nhaän: "thaáy, thaáy, thaáy" hay "nhìn, nhìn, nhìn".

Khi döøng chaân, ghi nhaän: "döøng, döøng, döøng".

Khi ñöa tay ra, ghi nhaän: "ñöa, ñöa, ñöa".

Khi tay ñuïng vaøo cheùn, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng".

Khi caàm cheùn, ghi nhaän: "caàm, caàm, caàm".

Khi thoïc tay vaøo lu, ghi nhaän: "thoïc, thoïc, thoïc".

Khi ñöa cheùn leân moâi, ghi nhaän: "ñöa, ñöa, ñöa".

Khi cheùn ñuïng vaøo moâi, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng".

Khi caûm thaáy maùt, ghi nhaän: "maùt, maùt, maùt".

Khi nuoát, ghi nhaän: "nuoát, nuoát, nuoát".

Khi ñeå cheùn xuoáng ghi nhaän: "ñeå-xuoáng, ñeå-xuoáng, ñeå-xuoáng".

Khi thu tay veà, ghi nhaän: "thu-veà, thu-veà, thu-veà".

Khi thoøng tay xuoáng, ghi nhaän: "thoøng, thoøng, thoøng".

Khi tay ñuïng vaøo ñuøi, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng".

Khi muoán quay lui, ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán".

Khi quay lui, ghi nhaän: "quay, quay, quay".

Khi ñi, ghi nhaän: "ñi, ñi, ñi".

Khi ñeán nôi, muoán döøng laïi, ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán".

Khi döøng laïi ghi nhaän: "döøng, döøng, döøng".

Neáu ñöùng moät thôøi gian laâu, thì haõy chuù taâm vaøo söï phoàng xeïp cuûa buïng. Nhöng khi baïn muoán ngoài haõy ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán". Khi ñi ñeán choã ngoài, phaûi ghi nhaän: "ñi, ñi, ñi". Ñeán choã ngoài, ghi nhaän: "ñeán, ñeán, ñeán". Xoay ngöôøi tröôùc khi ngoài, ghi nhôù: "xoay, xoay, xoay". Ngoài xuoáng ghi nhaän: "ngoài, ngoài, ngoài". Phaûi ngoài xuoáng chaàm chaäm vaø ghi nhaän moïi chuyeån ñoäng cuûa söï ngoài. Baïn phaûi chuù yù ñeán töøng taùc ñoäng moät cuûa tay chaân khi ngoài. Ngoài xong laïi tieáp tuïc theo doõi söï phoàng xeïp cuûa buïng.

Khi baïn muoán naèm, ghi nhaän: "muoán, muoán, muoán"; roài laïi ghi moïi taùc ñoäng cuûa söï naèm: nghieâng ngöôøi, choáng tay, ñaët ñaàu, duoãi chaân, naèm... taát caû nhöõng ñoäng taùc naøy phaûi laøm chaàm chaäm. Luùc naèm xuoáng roài laïi tieáp tuïc theo doõi söï phoàng xeïp. Trong khi naèm neáu caûm thaáy ñau nhöùc, meät moûi, ngöùa ngaùy... Ñeàu phaûi ghi nhaän. Ghi nhaän moïi caûm giaùc, suy nghó, yù kieán, caân nhaéc, suy xeùt vaø moïi taùc ñoäng cuûa tay chaân vaø thaân theå. Neáu thaáy khoâng coøn caûm giaùc gì ñaëc bieät ñaùng ghi nhaän thì haõy tieáp tuïc ghi nhaän söï phoàng xeïp. Khi buoàn nguû, ghi nhaän: buoàn nguû. Neáu baïn coù ñuû naêng löïc taäp trung trong thieàn, baïn coù theå vöôït qua söï buoàn nguû vaø caûm thaáy töôi tænh, luùc baáy giôø baïn haõy tieáp tuïc theo doõi söï phoàng xeïp, neáu baïn khoâng thaéng ñöôïc côn buoàn nguû haõy tieáp tuïc nieäm phoàng xeïp cho ñeán khi nguû. Giaác nguû laø söï lieân tuïc cuûa luoàng hoä kieáp hay tieàm thöùc, gioáng nhö tröôøng hôïp cuûa taâm luùc taùi sanh hay cuûa taâm luùc cheát, caùi taâm luùc naøy raát yeáu ôùt khoâng theå nhaän thöùc ñöôïc gì caû... Khi baïn thöùc, taâm naøy tieáp tuïc xuaát hieän giöõa nhöõng luùc baïn nhìn, nghe, neám, ngöûi, xuùc chaïm vaø suy nghó. Nhöng taâm naøy xuaát hieän raát yeáu vaø khoâng toàn taïi laâu neân khoù nhaän thaáy. Taâm naøy seõ duy trì lieân tuïc khi baïn nguû. Khi baïn thöùc daäy, thì moïi tö töôûng vaø moïi ñoái töôïng seõ ñöôïc nhaän thöùc roõ raøng lieàn.

Vaøo luùc thöùc giaác, baïn phaûi haønh thieàn ngay. Laø thieàn sinh môùi vì vaäy baïn khoù coù theå tænh thöùc vaøo nhöõng giaây phuùt ñaàu tieân luùc môùi thöùc daäy. Nhöng baïn phaûi giaùc tænh ngay luùc baïn nhôù laïi raèng mình ñang haønh thieàn. Chaúng haïn luùc thöùc daäy, baïn nghó töôûng ñeán ñieàu gì thì phaûi tænh thöùc maø ghi nhaän ngay: "nghó-töôûng, nghó-töôûng, nghó-töôûng". Roài tieáp tuïc vôùi phoàng xeïp. Khi thöùc daäy baïn phaûi chuù taâm ñeán nhöõng chi tieát cuûa hoaït ñoäng cô theå. Moïi taùc ñoäng cuûa tay chaân vaø thaân theå phaûi ñöôïc ghi nhaän moät caùch tænh thöùc. Luùc thöùc daäy baïn coù nghó raèng baây giôø laø maáy giôø khoâng? Neáu nghó ñeán giôø thì phaûi ghi nhaän: "nghó, nghó, nghó". Baïn chuaån bò rôøi khoûi giöôøng nguû haõy ghi nhaän chuaån bò. Khi töø töø ngoài daäy phaûi ghi nhaän: ngoài daäy. Luùc ñang ôû tö theá ngoài, ghi nhaän: "ngoài, ngoài, ngoài". Neáu coøn ngoài ôû giöôøng moät luùc laâu môùi ñöùng daäy ñi thì phaûi chuù taâm ñeán phoàng xeïp, tieáp theo ñoù. Luùc röûa maët hay taém, cuõng phaûi ñeå taâm ghi nhaän moïi chi tieát; chaúng haïn, nhìn, ngaém, duoãi, caàm, naém, aám, laïnh, chaø xaùt, v.v... Luùc trang ñieåm, luùc laøm giöôøng, luùc ñoùng cöûa, caàm naém vaät gì ñeàu phaûi chuù taâm ghi nhaän theo thöù töï.

Baïn cuõng chuù yù töøng taùc ñoäng moät trong luùc aên:

Khi nhìn thöùc aên ghi nhaän: "nhìn, nhìn, nhìn".

Khi muùc thöùc aên ghi nhaän: "muùc, muùc, muùc".

Khi ñöa thöùc aên leân mieäng ghi nhaän: "ñöa, ñöa, ñöa".

Khi thöùc aên ñuïng moâi, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng".

Khi thöùc aên vaøo ñeán mieäng, ghi nhaän: "vaøo, vaøo, vaøo".

Khi mieäng ngaäm laïi, ghi nhaän: "ngaäm, ngaäm, ngaäm".

Khi boû tay xuoáng, ghi nhaän: "boû xuoáng, boû xuoáng, boû xuoáng".

Khi tay ñuïng dóa, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng".

Khi nhai ghi nhaän: "nhai, nhai, nhai".

Khi bieát muøi vò ghi nhaän: "bieát, bieát, bieát".

Khi nuoát, ghi nhaän: "nuoát, nuoát, nuoát".

Khi thöïc phaåm vaøo trong cuoáng hoïng chaïm vaøo cuoáng hoïng, ghi nhaän: "ñuïng, ñuïng, ñuïng".

Haõy chuù taâm theo doõi moãi khi baïn muùc moät muoãng côm cho ñeán khi xong böõa aên. Luùc môùi thöïc haønh seõ coù raát nhieàu thieáu soùt. Ñöøng ngaïi ñieàu ñoù, sau moät thôøi gian kieân trì taäp luyeän, söï thieáu soùt ghi nhaän seõ giaûm ñi. Khi möùc thieàn taäp cuûa baïn tieán trieån ñeán möùc ñoä cao hôn baïn seõ coøn ghi nhaän ñöôïc theâm nhieàu chi tieát hôn nhöõng ñieàu ñaõ ñeà caäp ôû ñaây.

Baøi Taäp Thieàn Haønh Caên Baûn

Giöõa hai laàn thieàn toïa laø khoaûng thôøi gian töø boán möôi ñeán chín möôi phuùt ñeå thieàn haønh. Thieàn haønh xen keû giöõa thieàn toïa ñeå quaân bình naêng löïc vaø nhöõng yeáu toá cuûa söï ñònh taâm, ñoàng thôøi ñeå traùnh buoàn nguû. Baïn coù theå thieàn haønh trong phoøng hay ngoaøi saân. Luùc thieàn haønh baïn neân ñi chaäm hôn luùc bình thöôøng vaø ñi moät caùch töï nhieân. Trong luùc thieàn haønh baïn phaûi chuù taâm vaøo söï chuyeån ñoäng cuûa chaân. Baïn phaûi chuù taâm khi baøn chaân phaûi (maët) baét ñaàu nhaát leân khoûi maët ñaát, ghi nhaän: dôû; Khi ñöa chaân tôùi ghi nhaän: böôùc; khi chaân ñaët xuoáng ñaát, ghi nhaän: ñaïp. Chaân traùi cuõng laøm nhö theá...

Cuõng nhö luùc ngoài thieàn; khi ñi, moïi phoùng taâm hay caûm giaùc phaûi ñöôïc ghi nhaän. Chaúng haïn chôït nhìn moät vaät gì ñoù trong khi baïn ñang ñi haõy ghi nhaän töùc thì: "nhìn, nhìn, nhìn", roài trôû veà vôùi nhöõng chuyeån ñoäng cuûa chaân. Maëc daàu trong khi ñi nhöõng vaät baïn nhìn thaáy khoâng lieân quan gì ñeán thieàn haønh nhöng neáu baïn voâ tình ñeå taâm ñeán noù thì phaûi ghi nhaän ngay: "nhìn, nhìn, nhìn".

Khi ñi ñeán möùc cuoái cuûa ñoaïn ñöôøng kinh haønh dó nhieân baïn phaûi trôû böôùc ñeå ñi ngöôïc trôû laïi; luùc coøn vaøi böôùc ñeán böôùc cuoái cuøng ñoaïn ñöôøng, baïn phaûi ghi nhaän: "muoán quay, muoán quay, muoán quay". Y Ù ñònh muoán quay coù theå khoù ghi nhaän luùc ban ñaàu nhöng khi thieàn cuûa baïn tieán trieån, baïn seõ thaáy deã daøng. Sau khi ghi nhaän yù ñònh baïn phaûi ghi nhaän taát caû chi tieát cuûa tö töôûng vaø taùc ñoäng lieân quan ñeán vieäc quay.... ôû böôùc cuoái cuûa con ñöôøng, baïn baét ñaàu quay mình, phaûi ghi nhaän: "quay, quay, quay", khi chaân chuyeån ñoäng phaûi kòp thôøi ghi nhaän dôû... böôùc... ñaïp, v.v... Trong luùc quay thöôøng vì söï caùm doã cuûa beân ngoaøi neân baïn coù yù ñònh muoán nhìn xem chung quanh coù caùi gì laï khoâng, phaûi ghi nhaän ngay: "döï-ñònh, döï-ñònh, döï-ñònh" hay "muoán, muoán, muoán", roài laïi chuù taâm ñeán böôùc chaân.

Thoâng thöôøng ñoái vôùi nhöõng thieàn sinh môùi, chuù taâm ñeán ba giai ñoaïn dôû, böôùc vaø ñaïp raát coù hieäu quaû. Tuy nhieân, tuøy theo khaû naêng cuûa töøng ngöôøi, thieàn sö coù theå khuyeân hoï neân chuù yù ít hay nhieàu giai ñoaïn hôn. Nhieàu luùc thaáy söï ñi chaäm baát tieän, nhaát laø luùc ñi ra ngoaøi khu vöïc haønh thieàn baïn coù theå ñi nhanh hôn vaø ghi nhaän: traùi, phaûi moãi khi chaân traùi hay chaân phaûi ñaët xuoáng ñaát. Ghi nhaän nhieàu hay ít giai ñoaïn khoâng quan troïng, ñieàu coát yeáu laø baïn coù chuù taâm tænh thöùc trong töøng böôùc ñi hay khoâng?

Thieàn Möùc Cao Hôn

Sau moät thôøi gian haønh thieàn, ñònh löïc cuûa baïn phaùt trieån vaø baïn ñaõ deã daøng theo doõi söï phoàng xeïp cuûa buïng, luùc baáy giôø baïn seõ nhaän thaáy coù moät thôøi gian, hay khoaûng hôû giöõa hai giai ñoaïn phoàng xeïp. Neáu baïn ñang ngoài thieàn baïn haõy ghi nhaän: "phoàng, xeïp, ngoài". Khi ghi nhaän ngoài, baïn haõy chuù taâm vaøo phaàn treân cuûa thaân. Khi baïn ñang naèm thieàn haõy ghi nhaän: "phoàng xeïp, naèm".

Neáu baïn thaáy coù khoaûng thôøi gian hôû giöõa phoàng, xeïp, vaø xeïp, phoàng, baïn haõy ghi nhaän: "phoàng, ngoài, xeïp, ngoài". Neáu baïn ñang naèm haõy ghi nhaän: "phoàng, naèm, xeïp, naèm". Neáu thöïc haønh moät laùt maø thaáy söï ghi nhaän ba hay boán giai ñoaïn nhö treân khoâng deã daøng ñoái vôùi baïn, haõy trôû veà vôùi hai giai ñoaïn phoàng, xeïp.

Trong khi chuù taâm theo doõi chuyeån ñoäng cuûa cô theå, baïn khoâng caàn phaûi chuù yù ñeán ñoái töôïng thaáy vaø nghe. Khi baïn coù khaû naêng chuù taâm vaøo chuyeån ñoäng phoàng xeïp thì baïn cuõng coù khaû naêng chuù taâm vaøo ñoái töôïng nghe vaø thaáy. Tuy nhieân, khi chuù yù nhìn moät vaät gì ñoù thì baïn phaûi ñoàng thôøi ghi nhaän ba laàn: "thaáy, thaáy, thaáy" sau ñoù trôû veà vôùi söï chuyeån ñoäng cuûa buïng. Giaû söû coù moät ngöôøi naøo ñoù ñi vaøo trong taàm nhìn cuûa baïn, baïn ñeå yù thaáy thì phaûi ghi nhaän: thaáy hai hay ba laàn, roài trôû veà vôùi söï phoàng xeïp. Baïn coù nghe tieáng noùi khoâng? Baïn coù laéng nghe khoâng? Neáu baïn nghe hay laéng nghe thì phaûi ghi nhaän: "nghe, nghe, nghe" hay "laéng-nghe, laéng-nghe, laéng-nghe"; sau ñoù trôû veà vôùi söï phoàng xeïp. Giaû söû baïn nghe nhöõng tieáng ñoäng lôùn nhö tieáng choù suûa, noùi chuyeän to, tieáng haùt baïn phaûi töùc khaéc ghi nhaän hai hay ba laàn: nghe, roài trôû veà vôùi baøi taäp phoàng, xeïp. Neáu baïn queân khoâng ghi nhaän khi ñang phoùng taâm vaøo söï nghe, ñieàu naøy coù theå khieán baïn suy töôûng hay chaïy theo chuùng maø queân chuù yù vaøo söï phoàng xeïp. Luùc baáy giôø söï phoàng xeïp seõ trôû neân yeáu ñi hay khoâng phaân bieät ñöôïc roõ raøng. Gaëp nhöõng tröôøng hôïp baïn bò loâi cuoán bôûi nhöõng phieàn naõo chaäp choàng nhö theá, baïn haõy ghi nhaän hai hay ba laàn: "suy-töôûng, suy-töôûng, suy-töôûng" roài trôû veà vôùi söï phoàng xeïp. Neáu queân ghi nhaän nhöõng chuyeån ñoäng cuûa cô theå, tay chaân, v.v.. thì phaûi ghi nhaän: "queân, queân, queân" roài trôû veà vôùi söï chuyeån ñoäng cuûa buïng. Baïn coù theå caûm thaáy luùc baáy giôø hôi thôû seõ chaäm laïi hay chuyeån ñoäng phoàng xeïp khoâng roõ raøng. Neáu ñieàu ñoù xaûy ra vaø luùc aáy baïn ñang ngoài thì haõy chuù taâm ghi nhaän: ngoài, ñuïng. Neáu luùc baáy giôø ñang naèm haõy ghi nhaän naèm, ñuïng. Khi ghi nhaän ñuïng, khoâng phaûi baïn chæ chuù taâm vaøo moät ñieåm cuûa cô theå ñang tieáp xuùc, maø phaûi chuù taâm vaøo nhieàu ñieåm keá tieáp nhau. Coù nhieàu choã ñuïng; ít nhaát saùu hay baûy choã baïn phaûi chuù taâm ñeán. Moät trong nhöõng ñieåm ñoù laø: ñuøi, ñaàu goái, hai tay chaïm nhau, hai chaân ñuïng nhau, hai ngoùn caùi ñuïng nhau, chôùp maét, löôõi ñuïng mieäng, moâi chaïm nhau.

4. Baøi Taäp Thöù Tö

Cho ñeán baây giôø baïn ñaõ haønh thieàn ñöôïc nhieàu giôø roài. Baïn coù theå baét ñaàu caûm thaáy laøm bieáng khi nghó raèng mình chöa tieán boä ñöôïc bao nhieâu. Ñöøng boû dôû, haõy tieáp tuïc ghi nhaän: "laøm bieáng, laøm bieáng, laøm bieáng".

Tröôùc khi thieàn cuûa baïn ñuû söùc maïnh ñeå phaùt trieån khaû naêng chuù yù, ñònh taâm vaø tueä giaùc, baïn coù theå nghi ngôø khoâng bieát caùch thöùc haønh thieàn nhö theá naøy coù ñuùng, coù höõu ích khoâng. Gaëp tröôøng hôïp naøy haõy ghi nhaän: "nghi-ngôø, nghi-ngôø, nghi-ngôø". Baïn coù ao öôùc hay mong muoán ñaït ñöôïc thaønh quaû toát trong thieàn khoâng? Neáu baïn coù tö töôûng nhö theá thì haõy ghi nhaän: "ao öôùc, ao öôùc, ao öôùc" hay "mong muoán, mong muoán, mong muoán". Baïn coù suy nghó xeùt laïi caùch thöùc thöïc taäp ñeå baïn ñaït ñöôïc möùc ñoä naøy khoâng? Neáu coù, baïn haõy ghi nhaän: "xeùt laïi, xeùt laïi, xeùt laïi". Coù tröôøng hôïp naøo baïn xem xeùt ñoái töôïng thieàn vaø phaân vaân khoâng bieát ñoù laø taâm hay vaät chaát khoâng? Neáu coù, baïn haõy ghi nhaän: "xem xeùt, xem xeùt, xem xeùt". Coù khi naøo baïn tieác nuoái vì mình khoâng ñaït ñöôïc söï tieán boä naøo khoâng? Neáu coù, baïn haõy chuù taâm ghi nhaän caûm giaùc: "tieác nuoái, tieác nuoái, tieác nuoái".

Ngöôïc laïi, baïn coù caûm thaáy sung söôùng khi möùc ñoä thieàn cuûa baïn tieán trieån hay khoâng? Neáu coù, baïn haõy ghi nhaän: "sung söôùng, sung söôùng, sung söôùng". Ñaáy laø caùch thöùc baïn ghi nhaän moãi moät traïng thaùi cuûa taâm hoàn, neáu khoâng coù nhöõng tö töôûng hay quan nieäm ñöôïc ghi nhaän thì baïn haõy trôû veà vôùi söï phoàng xeïp.

Trong moät khoùa haønh thieàn tích cöïc thì thôøi gian haønh thieàn baét ñaàu töø luùc thöùc daäy cho ñeán khi ñi nguû. Baïn caàn nhôù laø phaûi luoân luoân thöïc haønh hoaëc baøi taäp caên baûn, hoaëc laø thöïc haønh söï chuù taâm lieân tieáp suoát ngaøy cho ñeán ñeâm, neáu baïn chöa buoàn nguû. Chaúng coù nghæ ngôi phuùt naøo. Khi thieàn cuûa baïn ñaït ñöôïc möùc tieán boä cao thì baïn seõ khoâng coøn caûm thaáy buoàn nguû maëc duø baïn phaûi haønh thieàn raát nhieàu giôø; luùc baáy giôø baïn coù theå tieáp tuïc thieàn caû ngaøy laãn ñeâm.

Toùm laïi trong thôøi gian haønh thieàn, baïn phaûi ñeå taâm ghi nhaän taát caû nhöõng traïng thaùi cuûa taâm, duø ñoù laø traïng thaùi toát hay xaáu; baïn cuõng phaûi chuù taâm ñeán nhöõng söï chuyeån ñoäng cuûa cô theå, duø ñoù laø nhöõng chuyeån ñoäng lôùn hay nhoû; baïn phaûi

chuù taâm ñeán moãi moät caûm giaùc, daàu caûm giaùc aáy deã chòu hay khoù chòu. Trong suoát thôøi gian haønh thieàn neáu khoâng coù nhöõng gì ñaëc bieät xaûy ra khieán baïn phaûi ghi nhaän, thì haõy chuù taâm vaøo söï phoàng xeïp cuûa buïng. Neáu baïn ñi laøm moät vieäc gì ñoù, chaúng haïn, ñi uoáng nöôùc, baïn phaûi chuù yù ñeán nhöõng taùc ñoäng caàn thieát cuûa söï ñi, baïn phaûi chuù taâm tænh thöùc ghi nhaän töøng böôùc ñi moät, chaúng haïn: ñi, ñi, hay traùi, phaûi. Luùc ñeán nôi baïn haõy nieäm: ñ?ng, caàm, naém, uoáng v.v... Nhöng khi baïn thöïc taäp thieàn haønh baïn phaûi chuù yù ñeán ba giai ñoaïn cuûa böôùc ñi: dôû, böôùc, ñaïp. Thieàn sinh phaûi noã löïc taäp luyeän suoát ngaøy ñeâm môùi coù theå sôùm khai trieån taâm ñònh ñeán tueä giaùc thöù tö (tueä bieát ñöôïc söï sinh dieät) vaø töø ñoù ñaït ñeán nhöõng tueä giaùc cao hôn.

Hoøa Thöôïng Mahasi Sayadaw
Dòch Giaû: Tyø khöu Khaùnh Hyû
Hieäu Ñính: Tyø Khöu Kim Trieäu
b.4.3. Thieàn Toâng vôùi Thieàn Ñaïi Thöøa.

Thieàn Ñaïi Thöùa cuõng coù nhieàu loái tu, caàn yeáu töø töôùng thaúng vaøo baûn taùnh. Tuy coù nhöõng ñeà muïc ñoàng vôùi Tieåu Thöøa, nhö Boà Taùt Tu Nguõ Phaùp: Boà Taùt quaùn Phaät tam Muoäi, Boà Taùt quaùn baát tònh tam muoäi, Boà Taùt quaùn Töø tam muoäi, Boà Taùt quaùn nhôn duyeân tam muoäi, Boà Taùt quaùn Luïc dieäu phaùp moân. Song ñoái moãi phaùp naày, Boà Taùt quaùn töø töôùng ñi thaúng vaøo taùnh, töùc laø töø giaû töôùng ñeán Phaät töôùng. Hoaëc Thieàn theo Toâng Thieân Thai cuûa Ngaøi Trí Giaû Ñaïi Sö, öùng duïng phaùp tam quaùn: quaùn khoâng, quaùn giaû, quaùn trung, y cöù baøi keä trong quyeån Trung Quaùn Luaän cuûa Boà Taùt Long Thoï. Baøi Keä:

Nhôn duyeân sôû sanh phaùp Nhôn duyeân sanh caùc phaùp

Ngaõ thuyeát töùc thò khoâng
Dieäc danh vi giaû danh
Dieäc danh trung ñaïo nghóa
Dòch nghóa:

Ta noùi töùc laø khoâng
Cuõng goïi laø giaû dang
Cuõng goïi laø trung ñaïo
Thaáy caùc phaùp do nhôn duyeân sanh, theå taùnh ñeàu khoâng, töùc laø quaùn khoâng. Theå taùnh caùc phaùp laø khoâng, song duyeân hoïp giaû coù, töùc laø quaùn giaû. Khoâng Giaû ñeàu buoâng, chæ coøn nhaát taâm chôn nhö, töùc laø Quaùn Trung Ñaïo ñeä nhaát nghóa. Boà Taùt tu nhôn nhö theá, ñeán keát quaû seõ chöùng töøng baäc töø Thaäp tín, Thaäp Truï, , Thaäp Haïnh, Thaäp Hoài Höôùng, Thaäp Ñòa ñeán Ñaúng Giaùc, Dieäu Giaùc laø Phaät. Thieàn Ñaïi Thöøa ñaõ gaàn vôùi Thieàn Toâng, song Thieàn Ñaïi Thöøa coøn thaáy coù phaùp ñeå tu, thaáy coù quaû ñeå chöùng, neân coøn khaùc bieät. Bôûi vì, Thieàn Toâng khoâng thaáy coù phaùp ñeå daïy ngöôøi, khoâng thaáy coù moät quaû ñeå chöùng. (Töï Gia Baûo, 391, 92)

b.4.4 vaø Thieàn cuûa Giaùo Lyù Nguyeân Thuûy

HT. Thích Thanh Töø

Taát caû chuùng ta ñeàu ñoàng yù laø, phaùp tu cuûa Ñaïo Phaät, duø phöông tieän coù theå khaùc song cöùu caùnh phaûi gaëp nhau. Neáu hai phaùp tu maø phöông tieän vaø cöùu caùnh ñeàu khaùc bieät nhau thì, phaùp naày laø Ñaïo Phaät, phaùp kia haún khoâng phaûi Ñaïo Phaät. Phaät giaùo Vieät Nam ñaõ mang saün hai phaùp tu Thieàn: Thieàn Toâng vaø Thieàn Nguyeân Thuûy. Vaäy söï gaëp gôõ nhau nhö theá naøo? Ñaây laø muïc tieâu chuùng ta phaûi nghieân cöùu. Theo thieån kieán chuùng toâi thaáy coù nhöõng ñieåm gaëp nhau, nhö döôùi ñaây:

A.- Chuû Ñích Ban Ñaàu Gaëp Nhau

Thieàn Toâng va Thieàn Nguyeân Thuûy ñeàu thöøa nhaän ñöùc Phaät Thích Ca laø Giaùo Chuû, ñoàng kính thôø Ngaøi. Ñaäm neùt nhaát laø muïc ñích xuaát gia khi Ngaøi coøn laøm Thaùi Töû. Sau khi daïo boán cöûa thaønh, hình aûnh sanh giaø beänh cheát ñaõ ñaäp maïnh vaøo maét Ngaøi, ñaõ in saâu vaøo taâm naõo Ngaøi, söï baát löïc cuûa con ngöôøi vôùi luaät voâ thöôøng, khieán Ngaøi phaûi baên khoaên thaéc maéc. Ngaøi cöông quyeát tìm phöông pahaùp giaûi thoaùt sanh giaø beänh cheát. Ñaây laø vaán ñeà khoâng tieàn khoaùng haäu, maø Ngaøi töï ñaït ra cho mình. Töø ñaây, "phöông phaùp giaûi thoaùt sanh giaø beänh cheát" laø vaán ñeà böùc xuùc nhaát, thuùc baùch Ngaøi phaûi tìm phöông giaûi quyeát. Chính laø ñoäng cô chuû yeáu thoâi thuùc Ngaøi vöôït thaønh xuaát gia. Sau khi xuaát gia, Ngaøi gaëp caùc Ñaïo Só daïy tu Thieàn ñònh, cho ñeán caùi ñònh cuoái cuøng laø Phi töôûng phi phi töôûng, song vaãn chöa giaûi quyeát hoaøi baõo Ngaøi cöu mang töø buoåi ban ñaàu. Ngaøi töø giaõ hoï, roài bao nhieâu naêm doø daãm saên tìm, ñeán phuùt giaây quyeát ñònh laø ñeâm thöù 49, Ngaøi ngoài döôùi coäi Boà Ñeà ñöôïc giaùc ngoä vieân maõn. Ñeán ñaây, Ngaøi ñaõ thaáy töôøng taän manh moái troùi buoäc loâi keùo chuùng sanh vaøo ñöôøng sanh töû vaø bieát raønh reõ phöông phaùp dieät tröø caét ñöùt moïi moái daây troùi buoäc giaûi thoaùt sanh töû. Baøi phaùp Töù Ñeá Ngaøi giaûng ñaàu tieân taïi vöôøn Loäc Uyeån ñuû minh chöùng ñieàu naøy. Theá laø Ngaøi giaûi quyeát xong vaán ñeà oâm aáp töø thuôû ban sô, tuyeân boá thaønh Phaät.

Thieàn Toâng nhaém thaúng muïc ñích aáy, thöïc hieän theo sôû haønh cuûa Phaät maø khoâng hoaøn toaøn theo lôøi daïy cuûa Phaät. Laáy phöông chaâm "Giaûi thoaùt sanh töû" laøm kim chæ nam. Ñaët vaán ñeà "Laøm sao giaûi thoaùt sanh töû? " laøm coâng aùn, traên trôû thao thöùc nghieàn ngaãm maõi vaán ñeà naøy, ñeán bao giôø vôõ tung môùi thoâi. Phaûi ñaït ñeán cöùu caùnh thaønh Phaät laø muïc tieâu cuoái cuøng. Vì theá, Toå Boà Ñeà Ñaït Ma (Bodhidharma) doõng daïc tuyeân boá: "Giaùo ngoaïi bieät truyeàn baát laäp vaên töï, tröïc chæ nhaân taâm, kieán taùnh thaønh Phaät ". Laáy "Giaûi thoaùt sanh töû" laøm chuû ñeà, ñaët nghi vaán laøm phöông tieän tu, do duøi maøi hun ñuùc maõi vaán ñeà naøy, khieán moïi taâm nieâm laêng xaêng töï phaûi döøng laïi, ñeán khi thuaàn thuïc chín muoài vaán ñeà noå tung laø giaùc ngoä "giaûi thoaùt sanh töû". Choã naøy raát thích hôïp vôùi caùc nhaø khoa hoïc xöa nay, bôûi nghi vaán neân tìm toøi nghieân cöùu ñeán luùc chín muoài lieàn phaùt minh. Coù khi vaán ñeà ñaët ra chìm ngaàm trong tieàm thöùc, nhö maïch nöôùc chaûy ngaàm döôùi ñaát, nhôø coâng phu thieàn ñònh ñeán möùc toät cuøng, boãng döng phaùt saùng, thaáy roõ vaán ñeà mình oâm aáp töø tröôùc, nhö nhôø ñaøo saâu xoi thuûng truùng maïch thì doøng nöôùc voït leân. Chính ñaây laø höôùng thöïc haønh cuûa Thaùi Töû Taát Ñaït Ña thöôû xöa.

Thieàn Nguyeân Thuûy cuõng nhaèm muïc ñích giaûi thoaùt sanh töû. Phöông tieän tieán tu doàn heát tö töôûng vaøo moät ñeà muïc, ñi saâu maõi cho ñeán chöùng sô thieàn, nhò thieàn, tam thieàn, töù thieàn, böôùc sang tam minh, cuoái cuøng giaùc ngoä "giaûi thoaùt sanh töû", cuï theå baèng thaáy roõ Töù Ñeá. Nhö ñoaïn kinh Phaät daïy:

"Vôùi taâm ñònh tónh, thuaàn tònh, khoâng caáu nhieãm, khoâng phieàn naõo, nhu nhuyeán, deã söû duïng, vöõng chaéc, bình thaûn nhö vaäy, vò aáy daãn taâm, höôùng taâm ñeán laäu taän trí. Vò aáy bieát nhö thaät: "Ñaây laø khoå", bieát nhö thaät: "Ñaây laø nguyeân nhaân cuûa khoå", bieát nhö thaät: "Ñaây laø söï dieät khoå", bieát nhö thaät: "Ñaây laø con ñöôøng ñöa ñeán dieät khoå", bieát nhö thaät: "Ñaây laø nhöõng laäu hoaëc", bieát nhö thaät: "Ñaây laø nguyeân nhaân cuûa laäu hoaëc ", bieát nhö thaät: "Ñaây laø ñoaïn tröø caùc laäu hoaëc", bieát nhö thaät: "Ñaây laø con ñöôøng ñöa ñeán söï dieät tröø caùc laäu hoaëc". Nhôø hieåu bieát nhö vaäy, nhaän thöùc nhö vaäy, taâm cuûa vò aáy thoaùt khoûi duïc laäu, thoaùt khoûi höõu laäu, thoaùt khoûi voâ minh laäu. Ñoái vôùi töï thaân ñaõ giaûi thoaùt nhö vaäy, khôûi leân söï hieåu bieát: "Ta ñaõ giaûi thoaùt". Vò aáy bieát: "Sanh ñaõ taän, phaïm haïnh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc caàn laøm ñaõ laøm; sau ñôøi hieän taïi khoâng coù ñôøi soáng naøo khaùc nöaõ " (Trung boä i., 278-279)

B.- Giôùi Ñònh Tueä Gaëp Nhau

Thieàn Toâng ñaët giôùi luaät leân treân, cuï theå laø Luïc Toå Hueä Naêng ngoä ñaïo roài vaãn thoï giôùi, sau môùi hoaèng hoùa.

Thieàn Toâng öùng duïng theo hai loái tu:

1) Ñaët nghi vaán ñeå theo doõi

2) Nhìn laïi mình, khoâng theo voïng töôûng.

Ñaët nghi vaán ñeå theo doõi laø khaùn Coâng AÙn hay Thoaïi Ñaàu. Khi theo doõi coâng aùn, moïi nieäm löï deã döøng laëng. Nhö khi ta ñang thaéc maéc veà moät vaán ñeà quan troïng thì moïi suy nghó khaùc ñeàu tan. Doàn heát taâm tö trong moät coâng aùn thì ñoái vôùi duïc laïc theá gian ta seõ lô laø, giôùi luaät ñaõ naèm saün ôû ñaây. Gioáng nhö nhieàu nhaø khoa hoïc khi maûi meâ nghieân cöùu moät ñeà taøi gì coù luùc queân caû vôï con, aên uoáng. Khi vaán ñeà ñaõ thaønh khoái thì yù thöùc cheát lòm trong aáy, ñaáy laø Ñònh. Ñeán luùc chín muoài gaëp duyeân khoái nghi tan vôõ, laø thaáu suoát ñöôïc vaán ñeà mình bao naêm theo doõi, goïi laø ngoä ñaïo. Töùc laø giaùc ngoä muïc ñích mình tìm kieám, ñaây laø Hueä. Haàu heát nhöõng vaán ñeà ñaët ra ñeàu toái quan troïng nhö: Theá naøo laø Phaät? Theá naøo laø Ñaïi yù Phaät Phaùp? Theá naøo laø Kieán taùnh thaønh Phaät? Theá naøo laø yù Toå Sö töø Taây sang?

Nhìn laïi mình "Khoâng theo voïng töôûng" goïi laø "Phaûn quan töï kyû", cuõng goïi "Hoài quan phaûn chieáu", duøng trí quaùn saùt taâm tö cuûa mình. Moïi ngöôøi ñeàu nhaän yù nghó laêng xaêng laø taâm mình, chaïy theo noù taïo nghieäp khoâng cuøng. ÔÛ ñaây haønh giaû trong moïi oai nghi tænh taùo quan saùt taâm nieäm mình, "Thaáy noù khoâng theo", hoaëc tìm xem noù phaùt xuaát töø choã naøo? Khoâng theo thì noù laëng, tìm laïi thì noù maát. Vaän duïng trí tueä quan saùt thöôøng xuyeân khieán voïng töôûng khoâng coù cô hoäi dong chaïy, laø giöõ Giôùi. Voïng töôûng cuøng ñöôøng khoâng loái thoaùt, buoäc chuùng phaûi laëng yeân laø Ñònh. Voïng töôûng ñaõ saïch, trí tueä hieän tieàn laø Hueä. Choã naøy Thieàn Sö Hoaøi Haûi (724-814) noùi: "Taâm ñòa nhöôïc khoâng, hueä nhaät töï chieáu". Ñaát taâm neáu khoâng, maët trôøi trí tueä töï saùng. Loái tu naøy xuaát phaùt töø Toå Ñaït Ma chæ daïy Ngaøi Hueä Khaû. Hueä Khaû hoûi: "Taâm con khoâng an, xin thaày daïy phaùp an taâm". Toå Ñaït Ma baûo: "Ñem taâm ta an cho". Hueä Khaû söûng soát tìm taâm khoâng ñöôïc, thöa: "Con tìm taâm khoâng ñöôïc". Toå Ñaït Ma baûo: "Ta an taâm cho ngöôi roài". Ngay ñaây Ngaøi Hueä Khaû bieát ñöôïc loái vaøo. (Söû 33 vò Toå, tr. 163)

Thieàn Sö Ñöùc Sôn (780-865) daïy chuùng: "Caùc oâng chôù cuoàng, khuyeân caùc oâng khoâng gì hôn Thoâi Heát ñi, Voâ Söï ñi. Taâm vöøa khôûi moät nieäm töùc laø quyeán thuoäc nhaø ma, laø keû tuïc phaù giôùi" (Trung Hoa Chö Thieàn Ñöùc ii, 138). Cuï theå hoùa loái tu naøy baèng hình aûnh "Möôøi Muïc Chaên Traâu Thieàn Toâng" (Thaäp Muïc Ngöu Ñoà Thieàn Toâng).

Thieàn Nguyeân Thuûy laáy Giôùi Ñònh Hueä laøm caên baûn. Thieáu giôùi thì khoâng ñònh, khoâng ñònh thì chaúng phaùt hueä. Chuùng ta ñoïc ñoaïn naøy trong kinh Sa Moân Quaû (Tröôøng Boä i, 71):

"Vò aáy, vôùi giôùi uaån cao quyù naày, vôùi söï hoä trì caùc caên cao quyù naáy, vôùi chaùnh nieäm töï giaùc cao quyù naày, vôùi haïnh bieát ñuû cao quyù naày, löïa moät choã thanh vaéng, tòch mòch, nhö röøng, goác caây, khe nuùi, hang ñaù, baõi tha ma, luøm caây, ngoaøi trôøi, ñoáng rôm. Sau khi ñi khaát thöïc veà vaø aên xong, vò aáy ngoài kieát giaø, löng thaúng taïi choã noùi treân, vaø an truù chaùnh nieäm tröôùc maët"... Vôùi taâm ñònh tænh, thuaàn tònh, khoâng caáu nhieãm, khoâng phieàn naõo, nhu nhuyeán, deã söû duïng, vöõng chaéc, bình thaûn nhö vaäy, vò Tyø Kheo daãn taâm, höôùng taâm ñeán laäu taän trí. Vò aáy bieát nhö thaät: "Ñaây laø Khoå"; bieát nhö thaät: "Ñaây laø nguyeân nhaân khoå"; bieát nhö thaät: "Ñaây laø söï dieät khoå"; bieát nhö thaät: "Ñaây laø con ñöôøng ñöa ñeán dieät khoå", bieát nhö thaät: "Ñaây laø nhöõng laäu hoaëc"; bieát nhö thaät: "Ñaây laø nguyeân nhaân cuûa laäu hoaëc"; bieát nhö thaät: "Ñaây laø söï dieät tröø caùc laäu hoaëc". Nhôø hieåu bieát nhö vaäy, nhaän thöùc nhö vaäy, taâm cuûa vò aáy thoaùt khoûi duïc laäu, thoaùt khoûi höõu laäu, thoaùt khoûi voâ minh laäu. Ñoái vôùi töï thaân ñaõ giaûi thoaùt nhö vaäy, khôûi leân söï hieåu bieát: "Ta ñaõ giaûi thoaùt". Vò aáy bieát: "Sanh ñaõ taän, phaïm haïnh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc caàn laøm ñaõ laøm; sau ñôøi hieän taïi, khoâng coù ñôøi soáng naøo khaùc nöaõ" (Tröôøng Boä i. 82-83).

Ñoïc hai ñoaïn treân, chuùng ta thaáy töø Giôùi luaät ñaày ñuû môùi tu Thieàn Ñ?nh, töø Thieàn Ñònh ñaày ñuû môùi phaùt Trí hueä saùng suoát thaáy ñuùng nhö thaät coäi nguoàn sanh töû vaø xuaát ly sanh töû.

Thieàn Toâng vaø Thieàn Nguyeân Thuûy ñeàu gaëp nhau ôû choã khai thaùc Trí Voâ Sö. Giaùo lyù nhaø Phaät chia hai thöù trí: Trí Höõu Sö vaø Trí Voâ Sö. Trí Höõu Sö do hoïc hoûi maø ñöôïc, laø saûn phaåm cuûa ngöôøi khaùc truyeàn sang. Trí Voâ Sö saün coù nôi mình, chæ khi naøo moïi taâm löï ñình chæ thì töï phaùt hieän. Neáu con ngöôøi töï maõn vôùi Trí Höõu Sö mai kia chuùng ta seõ khoâng thoâng minh baèng ngöôøi maùy. Vì khoa hoïc ngaøy nay ñaõ baét chöôùc teá baøo naõo con ngöôøi, cheá bieán caùc vi ñieän töû cuõng coù khaû naêng ghi nhôù nhöõng döõ kieän nhö naõo boä con ngöôøi. Neáu ngöôøi ta phaùt vaøo naõo boä ngöôøi maùy thaät nhieàu döõ kieän, noù seõ bieát nhieàu, nhôù nhieàu hôn chuùng ta. Bao nhieâu kieán thöùc chuùng ta thu thaäp ñöôïc ñeàu thuoäc beân ngoaøi ñöa vaøo, khoâng phaûi laø söï phaùt minh cuûa Trí Voâ Sö cuûa chuùng ta.

Thieàn Toâng baét buoäc thieàn giaû phaûi phaùt minh Trí Voâ Sö, moïi kieán thöùc tieáp thu ñöôïc beân ngoaøi ñeàu thuoäc voâ thöôøng, thuoäc ngöôøi khaùc, khoâng phaûi chính mình. Qua caâu chuyeän ñoái ñaùp cuûa hai Thieàn Sö Nham Ñ?u Toaøn Khoaùt (826-887) vaø Tuyeát Nghóa Phong Toàn (822-908) thaáy roõ ñieàu naøy.

- Tuyeát Phong noùi: "Toâi thaät coøn chöa oån".

- Nham Ñaàu baûo: "Neáu oâng thaät nhö theá cöù choã thaáy cuûa oâng moãi moãi thoâng qua, choã phaûi toâi seõ chöùng minh cho oâng, choã khoâng phaûi toâi seõ vì oâng ñuoåi deïp".

- Tuyeát Phong: "Khi toâi môùi ñeán Dieâm Quan thaáy thöôïng ñöôøng noùi nghóa saéc khoâng lieàn ñöôïc choã vaøo".

- Nham Ñaàu: "Töø ñaây ñeán ba möôi naêm raát kî khoâng neân noùi ñeán".

- Tuyeát Phong: "Toâi thaáy baøi keä cuûa Ñoäng Sôn qua soâng: Thieát kî tuøng tha mích, ñieàu ñieàu döõ ngaõ sô, cöø kim chaùnh thò ngaõ, ngaõ kim baát thò cöø".

- Nham Ñaàu: "Neáu cuøng aáy töï cöùu cuõng chöa toät".

- Tuyeát Phong, sau, hoûi Ñöùc Sôn: Vieäc trong toâng thöøa töø tröôùc con coù phaàn chaêng?

- Ñöùc Sôn ñaùnh moät gaäy hoûi: Noùi caùi gì? Toâi khi ñoù gioáng nhö thuøng luõng ñaùy.

- Nham Ñaàu naït: OÂng chaúng nghe noùi: "Töø cöûa vaøo chaúng phaûi cuûa baùu trong nhaø?"

- Tuyeát Phong: Veà sau laøm theá naøo môùi phaûi?

- Nham Ñaàu: Veà sau, neáu muoán xieån döông Ñaïi Giaùo, moãi moãi töø trong hoâng ngöïc mình löu xuaát, sau naày cuøng ta che trôøi che ñaát ñi!

Tuyeát Phong nhôn caâu aáy ñaïi ngoä lieàn ñaûnh leã, ñöùng daäy keâu luoân: Sö huynh! Ngaøy nay môùi laø thaønh ñaïo ôû Ngao Sôn (Trung Hoa Chö Thieàn Ñöùc ii. 203)

Thieàn Nguyeân Thuûy cuõng do moïi taâm nieäm ñeàu laëng saïch môùi phaùt sanh trí tueä. Trí tueä naøy do ñònh phaùt sanh neân thuoäc Trí Voâ Sö. Chuùng ta nghe moät ñoaïn Phaät keå laïi söï tu chöùng cuûa Ngaøi: "... Xaû laïc xaû khoå, dieät hyû öu ñaõ caûm thoï tröôùc, chöùng vaø truù thieàn thöù tö, khoâng khoå khoâng laïc, xaû nieäm thanh tònh... vôùi taâm ñònh tónh, thuaàn tònh, khoâng caáu nhieãm, khoâng phieàn naõo, nhu nhuyeán, deã xöû duïng, vöõng chaéc, bình tónh nhö vaäy, Ta daãn taâm, höôùng taâm ñeán Tuùc Maïng Minh. Ta nhôù ñeán caùc ñôøi soáng quaù khöù, nhö moät ñôøi, hai ñôøi..." (Trung Boä i. 247).

Sau khi ñöôïc xaû nieäm thanh tònh, höôùng taâm veà quaù khöù thì thaáy roõ nhieàu ñôøi cuûa quaù khöù... Trí tueä thaáy roõ naøy khoâng phaûi do suy xeùt maø ñöôïc. Chæ nhôø xaû nieäm thanh tònh, neân thuoäc Trí voâ Sö.

C. Gaëp Nhau Treân Loä Trình Tu Taäp

Thieàn Toâng nghieân cöùu coâng aùn hay ñeà khôûi thoaïi ñaàu coát phaûi ñeán choã nieâm maät, cho ñeán coâ ñoïng thaønh moät khoái goïi laø nghi tình. Khi nghi tình tan vôõ laø thaønh töïu ñaùp aùn, cuõng coù nghóa laø ngoä ñaïo. Neáu duøng "Thaáy voïng khoâng theo" (phaûn quan töï kyû) cuõng phaûi haèng tænh haèng giaùc cho ñeán khi naøo voïng nieäm laëng heát thì kieán taùnh ngoä ñaïo. Thieàn sö Trieäu Chaâu Tuøng Thaåm (778-897) noùi: "Moät taâm chaúng sanh muoân phaùp khoâng loãi. OÂng cöù nghieân cöùu lyù naøy, ngoài quaùn saùt hai ba möôi naêm, neáu chaúng hoäi, chaët ñaàu laõo taêng ñi. Nhoïc nhaèn naém baét moäng huyeãn khoâng hoa, taâm neáu chaúng khaùc thì muoân phaùp nhaát nhö". (Trung Hoa Chö Thieàn Ñöùc i. 397)

Thieàn Nguyeân Thuûy quaùn Töù Nieäm Xöù phaûi chuyeân taâm coät nieäm trong boán Phaùp seõ ñöôïc keát quaû. Chuùng ta nghe Phaät daïy trong baøi kinh Töù Nieäm Xöù:

"Naày caùc Tyø Kheo, ñaây laø con ñöôøng ñoäc nhaát, ñöa ñeán thanh tònh cho chuùng sanh, vöôït khoûi saàu naõo, dieät tröø khoå öu, thaønh töïu chaùnh trí, chöùng ngoä Nieát Baøn. Ñoù laø Boán Nieäm Xöù".

"Theá naøo laø boán? Naày caùc Tyø Kheo, ôû ñaây vò Tyø Kheo soáng quaùn thaân treân thaân, tinh caàn, tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi; soáng quaùn thoï treân caùc thoï, tinh caàn tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi; soáng quaùn taâm treân taâm, tinh caàn tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi; soáng quaùn phaùp treân caùc phaùp, tinh caàn tænh giaùc, chaùnh nieäm ñeå cheá ngöï tham öu ôû ñôøi." (Trung Boä i. 56 -57).

Cuõng kinh Töù Nieäm Xöù Phaät noùi keát quaû cuûa Tyø Kheo naøo tinh caàn nhö sau:

"Naày caùc Tyø Kheo, vò naøo tu taäp Boán Nieäm Xöù naøy nhö vaäy trong baûy naêm, vò aáy coù theå chöùng moät trong hai quaû sau ñaây: Moät laø chöùng chaùnh trí ngay trong hieän taïi, hay neáu coøn höõu dö y, chöùng quaû Baát Hoaøn.

Naøy caùc Tyø Kheo khoâng caàn gì baûy naêm, moät vò Tyø Kheo tu Boán Nieäm Xöù naày nhö vaäy trong saùu naêm, trong naêm naêm, trong boán naêm, trong ba naêm, trong hai naêm, trong moät naêm, vò aáy coù theå chöùng moät trong hai quaû sau ñaây: Moät laø chöùng chaùnh trí ngay trong hieän taïi, hay neáu coøn höõu dö y, chöùng quaû Baát Hoaøn.

Naøy caùc Tyø Kheo khoâng caàn gì moät naêm, moät vò naøo tu taäp Boán Nieäm Xöù naày trong baûy thaùng, vò aáy coù theå chöùng moät trong hai quaû sau ñaây: Moät laø chöùng chaùnh trí ngay trong hieän taïi, hay neáu coøn höõu dö y, chöùng quaû Baát Hoaøn.

Naày caùc Tyû Kheo, ñaây laø con ñöôøng ñoäc nhaát, ñöa ñeán thanh tònh cho chuùng sanh, vöôït khoûi saàu naõo, dieät tröø khoå öu, thaønh töïu chaùnh trí, chöùng ngoä Nieát Baøn. Ñoù laø Boán Nieäm Xöù". (Trung Boä i. 62A)

Tuy phöông phaùp öùng duïng tu coù khaùc, song ñeàu phaûi nhieät taâm tinh caàn, keát quaû seõ ñeán khoâng nghi. Thieàn Toâng nhìn thaúng taâm nieäm mình, Thieàn Nguyeân Thuûy töïa vaøo Töù Nieäm Xöù, duïng coâng tu cuõng phaûi thieát tha thaønh khaån nhö nhau, keát quaû taâm nieäm laëng heát seõ ngoä ñaïo hay chöùng Nieát Baøn.

D. Thieàn Toâng Gaëp Giaùo Lyù Nguyeân Thuûy.

Thieàn Toâng tu baèng caùch xoay saùu caên trôû veà töï taùnh cuûa noù (Hoài quang phaûn chieáu). Baèng chöùng khi Luïc Toå Hueä Naêng (638-713 T.L) nghe Nguõ Toå giaûng kinh Kim Cang, ñeán caâu: "Baát öng truï saéc sanh taâm, baát öng truï thanh höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm, öng voâ sôû truï nhi sanh kyø taâm". Chaúng neân dính saéc sanh taâm, chaúng neân dính thanh, höông, vò, xuùc, phaùp sanh taâm, neân khoâng choã dính maø sanh taâm kia: Taâm Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc. Luïc Toå phaùt ngoä la leân: "Ñaâu ngôø taùnh mình xöa nay thanh tònh! Ñaâu ngôø taùnh mình voán töï ñaày ñuû...". (Kinh Phaùp Baûo Ñaøn, Phaåm Haønh Do). Saùu caên khoâng dính maéc vôùi saùu traàn laø nguyeân nhaân ñöa ñeán giaùc ngoä. Chính Truùc Laâm Ñ?u Ñaø (Traàn Nhaân Toâng) ñònh nghóa Thieàn Toâng moät caùch ñôn giaûn vaø cuï theå. Trong baøi keä Haùn vaên keát thuùc baøi phuù "Cö Traàn Laïc Ñaïo " caâu choùt "Ñoái caûnh voâ taâm maïc vaán thieàn". Ñoái caûnh khoâng taâm laø saùu caên tieáp ñoái saùu traàn maø khoâng daáy nieäm chaïy theo, Thieàn laø ngay nôi ñoù.

Caùc kinh Nguyeân Thuûy, Phaät thöôøng daïy saùu caên tieáp xuùc saùu traàn phaûi bieát nhö thaät taäp khôûi, söï chaám döùt, vò ngoït, söï nguy haïi vaø söï xuaát ly khoûi saùu caên. Neáu bieát nhö thaät roài thì ñaâu coøn chaïy theo saùu traàn, cuõng laø nguyeân nhaân chöùng A La Haùn hay Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc. Nhö baøi kinh Phaät daïy sau ñaây:

..." Naày caùc Tyø Kheo, coù saùu caên naøy. Theá naøo laø sauù? Nhaõn caên.... yù caên "

"Cho ñeán khi naøo, naày caùc Tyû kheo, Ta chöa nhö thaät chöùng tri söï taäp khôûi, söï chaám döùt, vò ngoït, söï nguy haïi vaø söï xuaát ly khoûi saùu caên naày, cho ñeán khi aáy, naày caùc Tyø Kheo. Ta khoâng coù bieát roõ veà söï chöùng ngoä Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc, ñoái caùc theá giôùi, Ma giôùi, Phaïm Thieân giôùi, vôùi caùc chuùng Sa moân, Baø La Moân, Chö Thieân vaø loaøi ngöôøi. Cho ñeán khi naøo, naày caùc Tyø Kheo, Ta nhö thaät chöùng tri söï taäp khôûi, söï chaám döùt, vò ngoït, söï nguy haïi vaø söï xuaát ly khoûi saùu caên naày, cho ñeán khi aáy naày caùc Tyø Kheo. Ta môùi nhaän bieát roõ yù nghóa veà söï chöùng ngoä Voâ Thöôïng Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc, ñoái vôùi caùc theá giôùi, nhö Thieân giôùi, Ma giôùi, Phaïm Thieân giôùi, vôùi caùc chuùng Sa moân, Baø La Moân, Chö Thieân vaø loaøi ngöôøi." (Töông Öng Boä V. 218-219)

Thieàn Toâng phaûn quan noäi taâm, khoâng theo voïng töôûng, khoâng coù phaùp moân ñeå tu. Maõ Toå Ñaïo Nhaát (709-788) daïy chuùng: "Caùc oâng moãi ngöôøi tin taâm mình laø Phaät, taâm naày töùc laø taâm Phaät. Toå Ñaït Ma töø Nam AÁn sang Trung Hoa truyeàn phaùp thöôïng thöøa nhaát taâm, khieán caùc oâng khai ngoä. Toå laïi daãn kinh Laêng Giaø ñeå aán taâm ñòa chuùng sanh. Sôï e caùc ngöôi ñieân ñaûo khoâng töï tin phaùp taâm naày moãi ngöôøi töï coù, neân kinh Laêng Giaø noùi "Phaät noùi taâm laø chuû, cöûa khoâng laø cöûa phaùp'' - Phaät ngöõ: taâm vi toâng, voâ moân vi phaùp moân" (Trung Hoa Chö Thieàn Ñöùc i. 90). Thieàn Sö Voâ Nghieäp (760-821) ñaùp nhöõng caâu hoûi cuûa caùc Thieàn khaùch, sö thöôøng söû duïng caâu: "Chôù voïng töôûng". Sö daïy chuùng: "Chö Phaät chöa töøng ra ñôøi, cuõng khoâng coù moät phaùp daïy ngöôøi, chæ tuøy bònh cho thuoác neân coù 12 phaàn giaùo, nhö laáy chuoái ngoït nheùt thuoác ñaéng vaøo, coát goät saïch goác nghieäp cho caùc oâng (Trung Hoa Chö Thieàn Ñöùc i. 237)". Ñöùc Sôn Tuyeân Giaùm (780-865) noùi: "Toâng ta khoâng ngöõ cuù, thaät khoâng moät phaùp cho ngöôøi".

Giaùo lyù Nguyeân Thuûy cuõng coù baøi kinh "Coù phaùp moân naøo?" töông töï Thieàn Toâng:

"Coù phaùp moân naøo, do phaùp moân aáy, Tyû Kheo, ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi suy tö veà phöông phaùp (akaøraparitakka), ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän (ditthini khaønakhanti), coù theå xaùc chöùng chaùnh trí. Vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän, Phaïm haïnh ñaõ thaønh. Nhöõng gì neân laøm ñaõ laøm. Khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naày nöûa"?

-"Baïch Theá Toân, ñoái vôùi chuùng con, phaùp laáy Theá Toân laøm caên baûn... "

"Coù moät phaùp moân, naày caùc Tyû kheo, do phaùp moân aáy, Tyû kheo ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän, coù theå xaùc chöùng chaùnh trí. Vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän... traïng thaùi naày nöõa"?"

-"Phaùp moân aáy laø gì, do phaùp moân aáy... khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naày nöõa".

"ÔÛ ñaây naày caùc Tyø Kheo. Tyû kheo maét thaáy saéc, bieát roõ raèng: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân si". Noäi taâm coù tham, saân, si bieát roõ raèng: "Noäi taâm ta coù tham, saân, si"; hoaëc bieát roõ noäi taâm khoâng coù tham, saân, si: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si". Naày caùc Tyø kheo khi maét thaáy saéc, hoaëc noäi taâm coù tham saân si bieát roõ: "Noäi taâm ta coù tham saân si"; noäi taâm khoâng coù tham saân si bieát roõ: "Noäi taâm ta khoâng coù tham, saân, si". Naày caùc Tyû Kheo bieát roõ chuùng coù maët hay khoâng coù maët trong taâm vò aáy, coù phaûi chuùng laø nhöõng phaùp do loøng tin ñöôïc hieåu bieát, hay do öa thích ñöôïc hieåu bieát, hay do laéng nghe ñöôïc hieåu bieát, hay do suy tö veà phöông phaùp ñöôïc hieåu bieát, hay do kham nhaãn, thích thuù veà bieän luaän ñöôïc hieåu bieát? "

-"Thöa khoâng, baïch Theá Toân ".

" Coù phaûi phaùp naày, do thaáy chuùng vôùi trí tueä, neân ñöôïc hieåu bieát? "

- " Thöa phaûi, Baïch Theá Toân.

"Ñaây laø phaùp moân, naày caùc Tyû Kheo, do phaùp moân naày, ngoaøi loøng tin, ngoaøi öa thích, ngoaøi laéng nghe, ngoaøi suy tö veà phöông phaùp, ngoaøi kham nhaãn, thích thuù bieän luaän, coù theå xaùc chöùng vôùi chaùnh trí. Vò aáy bieát roõ: "Sanh ñaõ taän.....khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naày nöõa"... (Töông öng boä iV. 146-147)

Qua baøi kinh naày, chuùng ta thaáy cuï theå coù loái tu khoâng döïa vaøo phaùp moân. Chæ phaûn quan laïi taâm mình thaáy ñuùng nhö thaät, coù tham saân si hay khoâng tham saân si. Chuû yeáu laø ñeán khoâng tham saân si. Tham saân si, Thieàn Toâng goïi laø voïng töôûng, khoâng tham saân si laø heát voïng töôûng. Theá laø hai beân gaëp nhau ôû choã "Phaûn quan töï kyû" vaø keát cuoäc ñeàu ñeán choã giaûi thoaùt sanh töû. Chính quaùn saùt noäi taâm laø trí tueä, nhôø trí tueä khoâng bò phieàn naõo daãn, töø töø chuùng laëng saïch.

E.- Choã Cöùu Caùnh Gaëp Nhau

Thieàn Nguyeân Thuûy tu qua töù Thieàn ñeán giaùc ngoä töù ñeá laø giaûi thoaùt sanh töû. Thieàn Toâng khi ngoä ñöôïc Phaät Taùnh saïch heát moïi taäp khí voïng töôûng cuõng giaûi thoaùt sanh töû. Ñaây laø choã cöùu caùnh hai beân gaëp nhau. Chæ khaùc nhau choã, Thieàn Toâng noùi Phaät Taùnh, Phaùp Thaân, Baûn Lai Dieän Muïc... coøn Thieàn Nguyeân Thuûy chæ noùi giaûi thoaùt khoâng coøn taùi sanh ñôøi sau. Tuy nhieân vaãn coù baøi kinh trong heä Nguyeân Thuûy noùi roõ coù caùi ñeå giaûi thoaùt (Duk. 11.6) (it.37):

"Ñieàu naày ñaõ ñöôïc Theá Toân noùi ñeán, ñaõ ñöôïc baäc A La Haùn noùi ñeán, vaø toâi ñaõ ñöôïc nghe.

"Naày caùc Tyø Kheo, coù caùi khoâng sanh, khoâng hieän höõu, khoâng taùc thaønh, khoâng laøm ra (asankhatam). Naày caùc Tyû Kheo, neáu khoâng coù caùi khoâng sanh, khoâng hieän höõu, khoâng taùc thaønh, khoâng laøm ra, thôøi ôû ñaây khoâng theå trình baøy ñöôïc söï xuaát ly khoûi sanh, khoûi hieän höõu, khoûi taùc thaønh, khoûi laøm ra. Ñoù vì, naày caùc Tyû Kheo, coù caùi khoâng sanh, khoâng hieän höõu, khoâng taùc thaønh, khoâng laøm ra, neân coù theå trình baøy ñöôïc söï xuaát ly khoûi sanh, khoûi hieän höõu, khoûi taùc thaønh, khoûi laøm ra. Theá Toân ñaõ noùi yù nghóa naày. ÔÛ ñaây ñieàu naày ñöôïc noùi ñeán" (Tieåu Boä i. 442 - 443).

Bao nhieâu cuõng ñuû minh chöùng heä Nguyeân Thuûy coù caùi ñeå giaûi thoaùt khoûi sanh töû, maëc duø khoâng noùi teân ra. Nhö vaäy Thieàn Toâng vaø Thieàn Nguyeân Thuûy choã cöùu caùnh laø gaëp nhau. Chæ coù moät ñieàu, Thieàn Toâng ñeán choã giaûi thoaùt roài khoâng chòu an truï nôi ñoù maø vaãn löu nguyeän laên loän ñoä sanh. Nhö trong "Möôøi muïc chaên traâu", muïc thöù chín laø nhaäp Phaät giôùi: Laù ruïng veà coäi, muïc thöù möôøi laø vaøo Ma giôùi: Buoâng thoõng tay vaøo chôï.

Ñeå keát thuùc baøi naày, chuùng toâi nhaän thaáy töø muïc ñích ban ñaàu Thieàn Toâng vaø Thieàn Nguyeân Thuûy ñaõ gaëp nhau, cho ñeán cöùu caùnh hai beân cuõng gaëp nhau. Chæ coù phöông tieän hai beân coù khaùc nhau. Treân loä trình tu haønh coù gaëp nhau cuõng coù khaùc nhau. Tuy nhieân troïng taâm haønh ñaïo muïc ñích vaø cöùu caùnh gaëp nhau, laø chung moät muïc tieâu, chung moät lyù töôûng roài. Phöông tieän sai bieät, chæ vì trình ñoä khaùc nhau thoâi. Vôùi thôøi gian ngaén nguûi, chuùng toâi khoâng ñuû thì giôø nghieân cöùu chín chaén, coù nhieàu ñieàu sai soùt khoâng theå traùnh ñöôïc, mong quyù vò chæ baûo cho,

(Trích: "Thieàn nguyeân Thuûy vaø Thieàn Phaùt trieån", Thieàn Vieän Vaïn Haïnh, Saøi goøn 1994)

b.4.5. THIEÀN DZOGCHEN (Taïng Thö Soáng Cheát): PHAÄT GIAÙO TAÂY TAÏNG

Söï thöïc taäp tu luyeän Dzogchen ñöôïc moâ taû laø Kieán, Thieàn, Haønh. Thaáy ñöôïc moät caùch tröïc tieáp traïng thaùi tuyeät ñoái, caûnh hay neàn taûng cuûa baûn theå chuùng ta - töï taùnh, taùnh baûn nhieân - ñoù laø Kieán; caùi caùch ñeå laøm cho caùi thaáy aáy khoâng giaùn ñoaïn goïi laø Thieàn; vaø hoäi nhaäp caùi thaáy aáy vaøo trong toaøn theå thöïc taïi vaø cuoäc ñôøi chuùng ta, goïi laø Haønh.

a). KIEÁN: Vaäy Kieán laø gì? Ñaáy laø thaáy ñöôïc thöïc traïng cuûa vaïn phaùp nhö noù laø, ñaây laø bieát ñöôïc raèng baûn taùnh thöïc cuûa töï taâm cuõng laø baûn taùnh thöïc söï cuûa söï vaät, vaø ñaõy laø chaân lyù tuyeät ñoái. Dudjom Rinpoche noùi: Kieán laø söï bao goàm cuûa traïng thaùi tónh thöùc sô nguyeân, trong ñoù moïi söï ñöôïc chöùa ñöïng: nhaän thöùc giaùc quan vaø hieän töôïng beân ngoaøi, sinh töû vaø nieát baøn.Söï tónh thöùc aáy coù hai khía caïnh: Khoâng laø caùi tuyeät ñoái, vaø Töôùng hay nhaän thöùc laø caùi töông ñoái. Ñieàu naày muoán noùi leân raèng toaøn theå laõnh vöïc töôùng coù theå hieän ra, vaø taát caû hieän töôïng trong moïi thöïc taïi khaùc nhau, duø sinh töû hay nieát baøn, taát caû vaãn luoân luoân vaø seõ maõi maõi toaøn veïn, ñaày ñuû trong baàu trôøi bao la cuûa töï taùnh taâm. Nhöng maëc duø tinh tuùy cuûa vaïn phaùp laø troáng roãng, vaø oûoõthanh tònh töø khôûi thuûy, baûn chaát cuûa noù vaãn ñaày ñuû ñöùc tính cao quyù vaø sung maõn moïi khaû naêng. Ñoù laø moät moâi tröôøng saùng taïo voâ bieân naêng ñoäng khoâng ngöøng nghæ vaø luoân luoân töï nhieân toaøn haûo.

Baïn coù theå hoûi: Neáu tröïc nhaän caùi thaáy aáy laø chöùng ngoä baûn taâm, theá thì baûn taâm laø gì? Haõy töôûng töôïng moät baàu trôøi troáng roãng bao la, trong saùng töø khôûi thuûy, tinh tuùy (Theå) cuûa noù laø nhö theá. Haõy töôûng töôïng moät maët trôøi saùng, trong, khoâng bò maây che, hieän dieän moät caùch töï nhieân:

Baûn chaát (Töôùng) cuûa noù nhö theá. Haõy töôûng töôïng maët trôøi aáy chieáu ra moät caùch voâ tö treân taát caû ngöôøi vaø vaät, ñi vaøo moïi höôùng; naêng löïc (Duïng) cuûa noù, bieåu hieän cuûa taâm ñaïi bi - laø nhö theá -khoâng gì laøm chhöôùng ngaïi noù ñöôïc, vaø noù thaâm nhaäp taát caû...

b). THIEÀN: Theá thì Thieàn ñònh trong Dzogchen nghóa laø gì? Ñaáy chæ laø an truù trong Kieán khoâng xao laõng, moät khi ñaõ ñöôïc khai thò. Dudjom Rinpoche moâ taû: Thieàn laø truù taâm vaøo traïng thaùi Taâm baûn lai (Rigpa), khoâng heát thaûy moïi taïo taùc cuûa Taâm, trong khi hoaøn toaøn buoâng xaû, khoâng xao laûng cuõng khoâng baùm víu. Vì ngöôøi xöa ñaõ noùi raèng Thieàn khoâng phaûi laø noã löïc, maø töï nhieân thaám vaøo trong ñoù.

Toaøn theå muïc ñích cuûa Thieàn trong phaùp Dzogchen laø taêng cöôøng vaø an truù traïng thaùi taâm baûn nhieân (Rigpa), khieán cho noù phaùt trieån toaøn veïn. Caùi taâm bình thöôøng theo taäp quaùn, ñaày nhöõng döï phoùng, thaät laø maûnh lieät voâ cuøng. Noù cöù luoân luoân trôû laïi, vaø toùm laáy ta moät caùch deã daøng, khi ta khoâng chuù yù hoaëc xao laõng. Dudjom Rinpoche thöôøng noùi: Baây giôø taâm baûn nhieân (Rigpa) cuûa ta nhö moät haøi nhi beù boång bò maéc keït treân moät baõi chieán tröôøng voïng töôûng noåi leân raát maïnh. Toâi muoán noùi raèng chuùng ta khôûi söï coâng vieäc giöõ em, giöõ caùi taâm baûn nhieân ôû trong moâi tröôøng baûo ñaûm cuûa Thieàn ñònh Tinh yeáu cuûa haønh Thieàn Dzogchen ñöôïc ñeà ra trong boán ñieåm nhö sau:

-- Khi moät nieäm quaù khöù ñaõ chaám döùt maø nieäm vò lai chöa sanh, trong khoaûng hôû ñoù giöõa hai nieäm, coù phaûi laø coù moät yù thöùc veà thöïc taïi, môùi meû, nguyeân sô, khoâng bò thay ñoåi moät tô toùc khaùi nieäm naøo, thuaàn laø moät söï tónh giaùc nguyeân veïn hay khoâng? Ñaáy! Taâm baûn nhieân laø theá ñaáy!

--Tuy nhieân noù khoâng ôû maõi traïng thaùi nhö vaäy, bôûi vì moät nieäm khaùc laïi khôûi leân, phaûi khoâng?

Ñaáy laø aùnh saùng chieáu ra cuûa Taâm baûn nhieân.

-- Nhöng neáu baïn khoâng nhaän ra nieäm aáy ñuùng nhö baûn chaát noù (nghóa laø khi coù taâm, thì töï nhieân coù yù töôûng noåi leân -DG) ngay khi noù khôûi, thì noù seõ trôû thaønh moät yù töôûng khaùc, nhö tröôùc. Ñaây goïi laø daây chuyeàn voïng töôûng, vaø laø nguoàn goác cuûa sinh töû.

-- Neáu baïn coù theå nhaän chaân ñöôïc baûn chaát thaät söï cuûa yù töôûng (nieäm) ngay khi noù khôûi leân, vaø cöù ñeå yeân noù ñöøng theo ñuoåi theâm, thì baát cöù yù töôûng naøo khôûi leân ñeàu töï ñoäng tan trôû laïi vaøo trong khoaûng bao la cuûa taâm baûn nhieân, vaø ñöôïc giaûi thoaùt.

Coù leû ñieåm quan troïng nhöùt laø Dzogchen trôû thaønh moät doøng lieân tuïc cuûa taâm baûn nhieân nhö moät con soâng chaûy lieân tuïc ngaøy ñeâm khoâng giaùn ñoaïn. Dó nhieân ñaây laø traïng thaùi lyù töôûng, vì söï an truù vaøo Kieán moät caùch khoâng xao laõng aáy, sau khi ñöôïc khai thò vaø nhaän chaân --chính laø phaàn thöôûng cuûa nhieàu naêm tu taäp kieân trì.

Giaû söû baïn thaáy mình ôû trong traïng thaùi yeân laëng saâu xa, thoâng thöôøng traïng thaùi aáy khoâng keùo daøi, moät yù nieäm, moät chuyeån ñoäng luoân luoân khôûi leân, nhö soùng trong bieån. Ñöøng choái boû söï chuyeån ñoäng hay ñaëc bieät oâm laáy söï yeân tónh, maø cöù tieáp tuïc doøng hieän truù thuaàn tuùy aáy cuûa taâm baïn. Traïng thaùi an bình lan khaép cuûa Thieàn ñònh aáy chính laø taâm baûn nhieân, moïi söï khôûi leân trong taâm khoâng gì khaùc hôn laø taâm aáy chieáu ra. Ñaây laø traùi tim, laø neàn taûng cuûa phaùp haønh thieàn Dzogchen. Moät caùch ñeå töôûng töôïng ñieàu naày laø, nhö theå baïn ñang côûi treân tia maët trôøi ñeå trôû veà maët trôøi. Bôûi theo doûi ngay nhöõng nieäm khôûi trôû veà caên nguyeân cuûa chuùng, neàn taûng taâm baûn nhieân. Khi baïn theå hieän söï beàn vöõng cuûa Kieán, thì baïn khoâng coøn bò ñaùnh löøa vaø chia trí bôûi baát cöù gì sanh khôûi, vaø do ñoù khoâng theå laøm moài cho voïng töôûng.

Dó nhieân trong bieån coù soùng to, soùng nhoû, coù nhöõng caûm xuùc maïnh keùo ñeán nhö giaän döõ, duïc voïng, ganh tò. Haønh giaû thöïc thuï seõ nhaän chaân nhöõng thöù naày khoâng phaûi quaáy raày hay chöôùng ngaïi, maø cô hoäi lôùn. Phaûn öùng laïi mhöõng sinh khôûi nhö theá vôùi khuynh höôùng thoâng thöôøng laø chaáp nhaän vaø choái boû chính laø nhöõng daáu hieäu chöùng toû khoâng nhöõng baïn chia trí, maø coøn khoâng nhaän ra ñöôïc, vaø ñaõ maát daáu Taâm baûn nhieân. Phaûn öùng laïi caûm xuùc baèng caùch ñoù thì chæ laøm cho chuùng coù theâm naêng löïc, vaø troùi buoäc chuùng ta chaët cheû hôn vaøo daây xích voïng töôûng. Bí quyeát lôùn cuûa Dzogchen laø nhìn suoát nhöõng caûm xuùc khi chuùng khôûi leân, ñeå thaáy maët thöïc cuûa chuùng laø bieåu hieän soáng ñoäng nhö ñieän chôùp cuûa chính naêng löïc Rigpa, Taâm baûn nhieân. Khi baïn taäp daàn caùch laøm naày, thì ngay caû nhöõng caûm xuùc raày raø nhöùt cuõng khoâng theå toùm laáy baïn, maø tan bieán nhö soùng lôùn daäy leân roài luøi laïi chìm vaøo ñaïi döông yeân tónh.

Haønh giaû khaùm phaù - vaø ñaây laø moät caùi nhìn ñaûo loän, maø söï vi teá vaø naêng löïc cuûa noù khoâng theå suy löôøng - raèngkhoâng nhöõng caûm xuùc maïnh khoâng theå keùo baïn ñi, loâi baïn trôû laïi vaøo doøng nöôùc xoaùy cuûa söï thaùc loaïn trong baïn, maø chuùng coù theå thöïc söï höõu ích ñeå ñaøo saâu, laøm maïnh theâm taêng cöôøng Rigpa, traïng thaùi Taâm baûn nhieân. Naêng löïc vuõ baõo trôû thaønh nguyeân lieäu ñeå nuoâi döôõng caùi naêng löôïng ñaõ ñöôïc ñaùnh thöùc cuûa taâm baûn nhieân. Caûm xuùc caøng maïnh, caøng boác löûa, thì traïng thaùi taâm baûn nhieân caøng ñöôïc taêng cöôøng. Toâi thaáy raèng phöông phaùp ñoäc ñaùo naày cuûa Dzogchen coù maûnh löïc gheâ gôùm ñeå giaûi toûa ngay nhöõng vaán ñeà taâm lyù vaø caûm xuùc ñaõ aên saâu, thaâm caên coá ñeá.

-ooOoo-

Baây giôø toâi ñöa ra cho baïn moät loái giaûi thích giaûn dò veà tieán trình naày hoaït ñoäng ra sao. Ñieàu naày seõ voâ giaù veà sau, khi ta xeùt ñeán nhöõng gì xaûy ra vaøo luùc cheát.

Trong Dzogchen, baûn chaát noäi taïi töï nhieân cuûa moïi söï gì laø AÙnh saùng caên baûn hay AÙnh saùng meï. Noù lan khaép laõnh vöïc kinh nghieäm cuûa chuùng ta, vaø bôûi theá cuõng laø baûn chaát noäi taïi cuûa nhöõng tö töôûng vaø caûm xuùc khôûi leân trong taâm ta nöõa, maëc duø chuùng ta khoâng nhaän ra ñieàu ñoù. Khi baäc thaày khai thò cho chuùng ta baûn chaát chaân thaät cuûa taâm, töùc laø traïng thaùi Rigpa hay Taâm baûn nhieân, thì ñieàu aáy gioáng nhö thaày cho ta moät caùi chìa khoùa. Trong Dzogchen chuùng ta goïi chìa khoùa aáy--seõ môû cho chuùng ta ñeán tri kieán toaøn veïn --laø AÙnh saùng ñaïo loä hay AÙnh saùng con.AÙnh saùng caên baûn vaø AÙnh saùng ñaïo loä thöïc ra chæ laø moät, nhöng vì muïc ñích giaûng daïy maø phaân ra nhö theá Nhöng moät khi coù ñöôïc chìa khoùa AÙnh saùng ñaïo loä nhôø söï khai thò cuûa baäc thaày, thì ta coù theå söû duïng noù tha hoà ñeå môû vaøo caùnh cöûa Baûn taùnh töï nhieân cuûa thöïc taïi --söï môû cöûa naày ñöôïc goïi theo Dzogchen laø Gaëp gôû giöõa AÙnh saùng caên baûn vaø AÙnh saùng ñaïo loä hay Meï con gaëp gôû. Moät caùch noùi khaùc laø, vöøa khi moät yù töôûng hay caûm xuùc khôûi leân, AÙnh saùng ñaïo loä-Rigpa- nhaän ra ngay baûn chaát cuøa noù, tính noäi taïi cuûa noù, laø AÙnh saùng caên baûn. Trong giaây phuùt nhaän ra nhau aáy, hai aùnh saùng tan hoøa vaøo nhau, tö töôûng vaø caûm xuùc ñöôïc giaûi phoùng ngay taïi neàn taûng cuûa noù. Ñieàu coát yeáu laø kieän toaøn söï taäp luyeän hoäi nhaäp hai AÙnh saùng naày vaø giaûi toûa nhöõng moùng taâm ñoäng nieäm ngay khi ñang soáng, bôûi vì ñieàu naày xaûy ra vaøo luùc cheát, vôùi taát caû moïi ngöôøi laø: AÙnh saùng caên baûn xuaát hieän trong veû huy hoaøng roäng lôùn, vaø mang theo noù moät cô hoäi ñeå giaûi thoaùt hoaøn toaøn--neáu, vaø chæ neáu, laøm theá naøo ñeå nhaän ra noù.

Danh töø duy nhöùt coù theå dieãn ñaït ñöôïc caùi naày laø Khoâng-Thieàn. Trong traïng thaùi aáy, theo lôøi caùc baäc thaày, duø baïn coù ñi tìm voïng töôûng cuõng khoâng coøn soùt laïi caùi naøo. Cho duø baïn muoán kieám moät hoøn soûi bình thöôøng treân moät hoøn ñaûo vaøng ngoïc, thì baïn cuõng khoâng caùch naøo tìm ñöôïc. Khi Kieán ñaõ hieän dieän lieân tuïc, doøng taâm baûn nhieân khoâng giaùn ñoaïn, söï hoøa nhaäp hai AÙnh saùng laø töï nhieân, lieân tuïc, thì moïi voïng töôûngkhaû höõu ñeàu ñöôïc giaûi toûa ngay taïi goác cuûa noù, vaø toaøn theå nhaän thöùc cuûa baïn khôûi leân lieân tuïc laø taâm baûn nhieân.

Nhöõng baäc thaày nhaán maïnh raèng muoán oån ñònh ñöôïc Kieán trong thieàn ñònh, ñieàu coát yeáu tröôùc heát laø hoaøn taát söï luyeän taäp naày trong moät khung caûnh ñaëc bieät cuûa nhaäp thaát, ôû ñaây moïi ñieàu kieän thuaän lôïi ñeàu saün coù. Coøn ôû giöõa söï taùn loaïn roän raøng cuûa theá gian, thì duø baïn coù thieàn bao nhieâu, kinh nghieäm thöïc thuï cuõng khoâng phaùt sinh ñöôïc trong taâm baïn.

Thöù hai, maëc duø trong Dzogchen khoâng coù söï khaùc bieät giöõa thieàn vaø ñôøi soáng thöôøng nhöït, song khi baïn chöa coù ñöôïc söï an truù vöõng vaøng nhôø thieàn taäp vaøo nhöõng thôøi khoùa haún hoøi, thì baïn khoâng theå naøo hoäi nhaäp tueä giaùc cuûa thieàn ñònh vaøo kinh nghieäm haøng ngaøy. Thöù ba, ngay caû khi baïn thöïc haønh, baïn coù theå an truù doøng töông tuïc Taâm baûn nhieân vôùi nieàm tin cuûa Kieán. Nhöng neáu baïn khoâng theå tieáp tuïc doøng aáy vaøo moïi luùc vaø moïi tình huoáng, hoøa laãn söï tu taäp vôùi ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa baïn, thì noù seõ khoâng laøm phöông thuoác cöùu baïn ñöôïc, moãi khi hoaøn caûnh khoù chòu noåi leân, vaø baïn seõ bò yù töôûng, caûm xuùc daãn cho laïc vaøo meâ voïng.

Coù caâu chuyeän thuù vò veà moät haønh giaû Dzogchen soáng khoâng khoe khoang, nhöng laïi coù moät ñaùm ñoâng ñoà ñeä. Coù moät oâng thaày tu raát kieâu haûnh veà hoïc vaán ña vaên cuûa mình, ñaâm ra ganh tò vôùi haønh giaû maø oâng bieát laø khoâng ñoïc saùch nhieàu. OÂng ta nghó: Sao moät ngöôøi taàm thöôøng nhö theá daùm daïy ñeä töû? Sao y daùm töï xöng thaày? Ta seõ ñeán thöû tri kieán cuûa y, cho loä caùi giaû doái cuûa y, vaø laøm nhuïc y tröôùc maët ñeä töû, ñeå boïn naày boû maø theo ta. Bôûi vaäy y ñeán vieáng vò haønh giaû, vaø hoûi vôùi veû khinh mieät: Naøy ñoàng baïn Dzogchen, coù phaûi oâng chæ coù thieàn maø thoâi khoâng?

-- Theá thì oâng khoâng thieàn ñònh gì caû sao?

Vò haønh giaû traû lôøi moät caâu baát ngôø:

-- Coù gì ñeå thieàn?

-- Theá thì oâng khoâng thieàn ñònh gì caû sao? vò hoïc giaû noùi moät caùch ñaéc thaéng.

-- Nhöng coù bao giôø toâi taùn loaïn ñaâu?, vò haønh giaû ñaùp.

c). HAØNH: Khi söï an truù trong Taâm baûn nhieân trôû neân moät thöïc taïi, thì baét ñaàu thaám nhuaàn söï soáng haøng ngaøy cuûa haønh giaû, nuoâi döôõng moät söï oån ñònh, vaø nieàm tin saâu xa. Dudjom Rinpoche noùi:

-Haønh coù nghóa laø thaät söï ngaám nhìn nhöõng yù töôûng cuûa chính baïn, xaáu hay toát, nhìn suoát baûn chaát thaät söï cuûa baát cöù yù töôûng naøo coù theå khôûi leân, khoâng truy taàm quaù khöù cuõng khoâng môøi moïc töông lai, khoâng ñeå cho taâm baùm víu vaøo moät khinh nghieäm haïnh phuùc, cuõng khoâng ñeå cho noù traøn ngaäp nhöõng tình caûm ñau buoàn. Khi laøm nhö vaäy, baïn coá ñaït ñeán vaø an truù trong ñaïi xaû, trong ñoù moïi toát xaáu, an nguy ñeàu khoâng coù lai lòch gì chaân thöïc.

Söï tröïc ngoä Kieán moät caùch tinh vi toaøn trieät, seõ thay ñoåi caùi nhìn cuûa baïn ñoái vôùi söï vaät. Caøng ngaøy toâi caøng nhaän roõ raèng chính yù töôûng vaø khaùi nieäm ñaõ ngaên caûn khoâng ñeå cho chuùng ta luoân an truù trong tuyeät ñoái. Baây giôø toâi môùi hieåu vì sao thaày toâi daïy: Haõy coá gaéng ñöøng taïo ra quaù nhieàu hy voïng hay lo sôï vì chuùng chæ toå gaây theâm söï baùm víu trong taâm. Khi Kieán coù maët, thì nhöõng yù töôûng ñöôïc nhìn thaáy ñuùng nhö baûn chaát chuùng, ñoù laø phuø du, trong suoát, vaø chæ coù tính caùch töông ñoái. Baïn thaáy suoát moïi söï moät caùch tröïc tieáp nhö theå laø baïn coù con maét X-quang. Baïn khoâng baùm víu cuõng khoâng xua ñuoåi nhöõng yù töôûng caûm xuùc, maø chaøo taát caû chuùng trong voøng oâm lôùn roäng cuûa Taâm baûn nhieân. Nhöõng gì maø tröôùc ñaây baïn coi laø raát quan troïng--nhöõng tham voïng, keá hoaïch, mong ñôïi, hoaøi nghi, ñam meâ--khoâng coøn khoáng cheá baïn moät caùch saâu xa nöõa, vì chaùnh kieán ñaõ giuùp baïn thaáy ñöôïc caùi toáng roãng, phi lyù cuûa taát caû chuùng noù, nhôø vaäy phaùt sinh trong baïn moät tinh thaàn töø boû thaät söï.

An truù trong nieàm tin vaø aùnh saùng cuûa Taâm baûn nhieân laøm cho yù töôûng caûm xuùc baïn ñöôïc giaûi toûa moät caùch töï nhieân khoâng caàn noã löïc, vaøo trong khoâng gian roäng lôùn cuûa Töï Tính Taâm, gioáng nhö laø vieát chöõ treân maët nöôùc hay veõ treân neàn trôøi. Neáu baïn thaät söï tu taäp nhö theá ñeán choã toaøn veïn, thì nghieäp khoâng coøn cô hoäi ñeå tích luõy, vaø trong traïng thaùi buoâng xaû hoaøn toaøn aáy, ñònh luaät nhaân quaû trong voøng nghieäp baùo khoâng coøn caùch naøo troùi buoäc baïn.

Ñöøng töôûng ñieàu deã. Thaät voâ cuøng gaây go ñeå an truù khoâng xao laõng trong töï taùnh cuûa taâm, duø chæ trong choác laùt, chöù ñöøng noùi giaûi toûa moät yù nieäm hay caûm xuùc ngay khi noù sinh khôûi. Chuùng ta thöôøng cho raèng chæ vì mình hieåu ñöôïc moät ñieàu gì treân phöông dieän tri thöùc, hoaëc töôûng mình ñaõ hieåu, maø vieäc aáy coù nghóa raèng mình ñaõ thaät söï ñaït ngoä. Ñaáy laø moät aûo töôûng lôùn lao. Caàn phaûi coù söï laéng nghe, tö duy, quaùn töôûng, thieàn ñònh vaø thöïc haønh kieân trì. Vaø nhöùt laø thöïc haønh Dzogchen luoân luoân caàn söï höôùng daãn vaø khai ñaïo cuûa moät baäc thaày ñuû tö caùch.

Neáu khoâng, thì seõ coù moät moái nguy maø truyeàn thoáng naày goïi laø Kieán nuoát maát Haønh. Moät giaùo lyù cao sieâu maûnh lieät nhö Dzogchen keùo theo moät nguy cô traàm troïng. Khi töï löøa doái mình --töôûng mình ñaõ giaûi thoaùt heát tö töôûng caûm xuùc, maø kyø thöïc tuyeät nhieân baïn chöa coù khaû naêng laøm chuyeän aáy; hoaëc töôûng mình ñang haønh ñoäng moät caùch töï nhieân nhö thieàn sö Dzogchen thöïc thuï -- thì baïn chæ coù ñang keát naïp, tích luõy voâ soá aùc nghieäp. Nhö Padmasambhava noùi, vaø ñieàu naày chuùng ta ñeàu neân coù, laø:

- Maëc duø Kieán ta bao la nhö baàu trôøi, maø haønh ñoäng vaø nieàm toân kính ñoái vôùi nhaân quaû nôi ta nhoû nhieäm, vi teá nhö haït buïi.

Ngay trong moät haønh giaû Dzogchen cao caáp nhaát, noãi buoàn nieàm vui hy voïng sôï haûi vaãn coøn noåi leân nhö tröôùc. Caùi khaùc nhau giöõa moät ngöôøi thöôøng vôùi moät haønh giaû laø caùi caùch hoï nhìn caûm xuùc cuûa hoï vaø phaûn öùng ñoái vôùi nhöõng caûm xuùc ñoù. Moät ngöôøi thöôøng seõ theo baûn naêng maø chaáp nhaän hay choái boû ngay nhöõng caûm xuùc, vaø theá laø khôi daäy raøng buoäc hoaëc chaùn gheùt, keát quaû laø tích luõy theâm aùc nghieäp. Nhöng moät haønh giaû Dzogchen thì nhaän ra moïi söï khôûi leân trong traïng thaùi trong saùng töï nhieân cuûa noù, khoâng ñeå cho söï chaáp thuû khôûi leân trong nhaän thöùc cuûa mình.

Dilgo Khientse Rinpoche moâ taû moät haønh giaû lang thang qua moät khu vöôøn. OÂng hoaøn toaøn tónh giaùc tröôùc veû ñeïp huy hoaøng cuûa nhöõng ñoùa hoa, thöôûng thöùc maøu saéc, hình daùng, muøi höông cuûa chuùng. Nhöng khoâng coù moät daáu veát naøo cuûa söï baùm víu ôû nôi oâng, hay baát cöù moät haäu yù naøo trong taâm. Nhö Dudjom Rinpoche noùi:

- Baát cöù nhaän thöùc gì khôûi leân, baïn haõy neân laøm nhö moät ñuøa treû ñi vaøo moät ngoâi chuøa trang hoaøng loäng laãy. Noù nhìn maø söï baùm víu tuyeät nhieân khoâng ñi vaøo nhaän thöùc cuûa noù. Cöù theá baïn ñeå moïi söï ôû nguyeân trong trong traïng thaùi môùi meû, töï nhieân, soáng ñoäng, , voâ nhieãm cuûa noù. Khi baïn ñeå moïi söï ôû nguyeân traïng thaùi noù, thì hình daùng noù khoâng thay ñoåi, maøu saéc khoâng phai nhaït, veû saùng suûa cuûa noù khoâng bieán maát. Baát cöù gì xaõy ñeán khoâng bò oâ nhieåm bôûi chaáp thuû naøo, bôûi theá taát caû gì baïn thaáy ñeàu khôûi leân nhö laø tröïc giaùc traàn tuïc cuûa (Rigpa) Taâm baûn nhieân, vaø voán laø söï aát khaû phaân cuûa aùnh saùng vaø hö khoâng.

Söï haøi loøng, tin töôûng, söï trong saùng khoaùng ñaït, söùc maïnh vaø tính haøi höôùc saâu xa, nieàm xaùc tính khôûi leân do söï tröïc nhaän chaùnh kieán veà Taâm baûn nhieân, laø kho taøng vó ñaïi nhaát cuûa cuoäc ñôøi, laø haïnh phuùc toái thöôïng, maø moät khi ñaõ ñaït ñeán, thì khoâng coù gì phaù huûy, ngay caû caùi cheát.

Dilgo Rinpoche noùi:

- Moät khi baïn ñaõ coù chaùnh kieán, thì duø cho nhöõng nhaän thöùc löøa doái cuûa sinh töû vaãn coøn khôûi leân trong taâm, baïn vaãn nhö baàu trôøi: khi moät caàu voøng xuaát hieän tröôùc maët, noù cuõng khoâng laáy laøm haõnh dieän, maø khi maây muø xuaát hieän, noù cuõng khoâng laáy laøm buoàn böïc. Coù moät caûm giaùc saâu xa veà söï haøi loøng. Beân trong baïn cöôøi thaàm khi thaáy maët tieàn cuûa nieát baøn vaø sinh töû. Chaùnh kieán laøm cho baïn luoân luoân vui veû, moät nuï cöôøi haøm tieáu luoân nôû trong taâm.

Duljom Rinpoche noùi:

- Khi ñaõ thanh loïc aûo töôûng lôùn, boùng ñen cuûa taâm thöùc, thì tia saùng cuûa maët trôøi khoâng bò ngaên bít cöù lieân tuïc chieáu ra. (tr.218 - 237)

-ooOoo-

---

[ Trôû veà  ]