Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]          [Home Page]
Vaøi ñaëc ñieåm cuûa Phaät Giaùo
Hoøa thöôïng Thích Trí Quang
Phaät giaùo nhö aùnh saùng maët trôøi maø nhìn aùnh saùng aáy, chuùng ta chæ coù caëp maét nhoû heïp. Tuy nhieân, moät laø taát caû, chuùng ta coù theå caên cöù moät vaøi ñieàu sau ñaây maø bieát taát caû ñaëc ñieåm cuûa Phaät giaùo.

Thöù nhaát, ñaëc ñieåm cuûa Phaät giaùo laø 'In nhö söï thaät': Lyù thuyeát, phöông phaùp, keát quaû ñeàu hôïp lyù, ñeàu nhö thaät. Phaät giaùo khoâng chen chuû quan cuûa mình vaøo tröôùc hay trong khi suy nghieäm söï thaät, vaø chaân lyù cuûa ñaïo Phaät laø lôøi keát luaän sau söï suy nghieäm chung thöïc aáy. Ñaïo Phaät chæ thaáy vaø chæ noùi nhöõng söï thaät maø söï vaät coù, khoâng theâm khoâng bôùt. Ñaïo Phaät, nhaân ñoù, caám ñoaùn nhöõng tín ngöôõng vaø haønh ñoäng khoâng phaùt sinh töø söï hieåu bieát nhö thaät, luoân theo, ñaïo Phaät khoâng coâng nhaän nhöõng keát quaû cuûa tín ngöôõng meâ môø, haønh ñoäng manh ñoäng laø hôïp lyù. Cho neân ñaïo Phaät cuõng goïi laø Ñaïo Nhö Thaät.

Ñaëc ñieåm thöù hai laø 'toân troïng söï soáng'. Khoâng saùt sanh, aên chay, laø nhöõng ñieàu töôïng tröng cuï theå cho ñaëc ñieåm aáy. Ñaïo Phaät xem söï soáng treân taát caû. Heát thaûy caùi gì goïi laø coù giaù trò laø phaûi baûo veä söï soáng aáy. Gieát söï soáng ñeå nuoâi söï soáng laø meâ muoäi maø vì tham soáng neân haïi söï soáng cuõng laø voâ minh. Cho neân toân troïng söï soángkhoâng nhöõng baèng caùch giuùp nhau ñeå soáng coøn, maø coøn coù khi phaûi hy sinh söï soáng ñeå baûo veä söï soáng, nghóa laø coù khi tieâu cöïc nhö aên chay ñeå cöùu muoân loaøi, coù khi tích cöïc nhö 'thay khoå cho chuùng sanh' ñeå cöùu vaïn loaïi. Ñaïo Phaät ñaëc bieät chuù troïngvaø neâu cao chuû nghóa lôïi tha, nhöng chöõ lôïi aáy laø phaûi höôùng veà muïc ñích toân troïng söï soáng.

Ñaëc ñieåm thöù ba cuûa ñaïo Phaät laø chæ thöøa nhaän söï 'töông quan sinh toàn'. Ñaïo Phaät daïy cho ngöôøi ta thaáy ôû ñôøi phaûi töï laäp chöù khoâng phaûi bieät laäp. Phaät töû khoâng thaáy, khoâng taïo neân moät ñoái phöông. Vuõ truï laø moät loø töông quan; khoâng coù gì laø trung taâm, khoâng coù gì laø phuï thuoäc, hay ngöôïc laïi. Bôûi theá cho neân phaân ly laø töï taïo moät ung nhoït, maø chieán ñaáu (theo nghóa heïp) chæ laø töông ñoái. Chieán ñaáu phaûi laø moät haønh ñoäng vì baûo veä söï sinh toàn maø baát ñaéc dó phaûi aùp duïng trong tröôøng hôïp baát ñaéc dó. Neáu bieán söï baát ñaéc dó aáy thaønh söï tuyeät ñoái caàn thieát trong moïi tröôøng hôïp, thì chieán ñaáu seõ trôû thaønh chieán tranh.

Ñaëc ñieåm thöù tö cuûa ñaïo Phaät laø xaùc nhaän 'ngöôøi laø trung taâm ñieåm cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi'. Ñaïo Phaät khoâng noùi duy taâm, khoâng noùi duy vaät, maø taát caû ñeàu do ngöôøi phaùt sinh vaø ñeàu phaùt sinh vì ngöôøi. Keát luaän naøy thöïc teá ôû ñaâu cuõng roõ reät caû. Treân theá giôùi loaøi ngöôøi naøy khoâng coù gì töï nhieân sinh ra hay töø hö khoâng rôi xuoáng, maø ñeàu do naêng löïc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi taïo thaønh. Naêng löïc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi taïo taùc chi phoái taát caû. Taát caû khoå hay vui, tieán hoùa hay thoaùi hoùa, laø ñeàu do con ngöôøi daõ man hay vaên minh. Ngöôøi laø chuùa teå cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, xaõ hoäi loaøi ngöôøi khoâng theå coù chuùa trôøi thöù hai.

Ñaëc ñieåm thöù naêm cuûa ñaïo Phaät chuù troïng 'ñoái trò taâm bònh con ngöôøi tröôùc heát'. Lyù do raát deã hieåu. Con ngöôøi laø trung taâm ñieåm cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi, xaõ hoäi aáy tieán hoùa hay thoaùi hoùa laø hoaøn toaøn do hoaït ñoäng con ngöôøi chi phoái; maø hoaït ñoäng con ngöôøi laïi do taâm trí con ngöôøi chuû ñaïo, vaäy xaõ hoäi phaûn aùnh trung thaønh cuûa taâm trí con ngöôøi. Cho neân muoán caûi taïo xaõ hoäi, caên baûn laø phaûi caûi taïo con ngöôøi, caûi taïo taâm bònh cuûa con ngöôøi. Taâm bònh con ngöôøi neáu coøn ñoäc taøi, tham lam, thì xaõ hoäi loaøi ngöôøi laø ñòa nguïc; taâm bònh con ngöôøi ñöôïc ñoái trò roài thì hoaït ñoäng con ngöôøi raát saùng suoát maø xaõ hoäi con ngöôøi, keát quaû cuûa hoaït ñoäng aáy, cuõng raát cöïc laïc.

Ñaëc ñieåm thöù saùu, muïc ñích ñaïo Phaät laø 'ñaøo luyeän con ngöôøi thaønh bi, trí, duõng'. Bi laø toân troïng quyeàn soáng cuûa ngöôøi khaùc. Trí laø haønh ñoäng saùng suoát lôïi laïc. Duõng laø quyeát taâm quaû caûm haønh ñoäng. Duõng khoâng coù bi vaø trí thì seõ thaønh taøn aùc vaø manh ñoäng. Trí khoâng coù bi vaø duõng thì seõ trôû thaønh gian xaûo vaø moäng töôûng. Bi khoâng coù trí vaø duõng seõ thaønh tình caûm vaø nhuùt nhaùt. Bi laø tö caùch tieán hoùa, trí laø trí thöùc tieán hoùa, duõng naêng löïc tieán hoùa. Con ngöôøi nhö theá laø con ngöôøi môùi, caên baún cuûa xaõ hoäi môùi.

Ñaëc ñieåm thöù baûy cuûa ñaïo Phaät laø 'kieán thieát moät xaõ hoäi môùi' maø caên baûn laø con ngöôøi môùi. Cho neân tranh ñaáu cho xaõ hoäi môùi aáy, trôû laïi vaán ñeà, laø phaûi chieán thaéng chính mình tröôùc heát. Con ngöôøi töï chieán thaéng con ngöôøi, nghóa laø caùi 'nhaân cuõ' (boùc loät, ñaøn aùp, ñoäc taøi, xaâm löôïc) khoâng coøn nöõa, thì keát quaû ñöôïc caùi 'quaû môùi' laø laø moät xaõ hoäi môùi. Trong xaõ hoäi aáy quyeàn soáng tuyeät ñoái bình ñaúng nhö söï soáng: Bình ñaúng trong nhieäm vuï, bình ñaúng trong höôûng thuï.

Ñaëc ñieåm thöù taùm cuûa ñaïo Phaät laø 'tieán leân voâ thöôïng giaùc'. Ñaøo luyeän moät con ngöôøi môùi, kieán thieát moät xaõ hoäi môùi roài, khoâng phaûi muïc ñích cuûa ñaïo Phaät cöùu caùnh ôû ñoù. Cao xa, ñaïo Phaät coøn höôùng daãn con ngöôøi leân choùp ñænh cuûa söï tieán hoùa laø ñòa vò voâ thöôïng giaùc, ñòa vò voâ minh toaøn dieät, trí tueä toaøn giaùc, ñòa vò Phaät ñaø.

Ñaëc ñieåm thöù chín cuûa ñaïo Phaät laø ñaïo Phaät daïy phaûi 'töï löïc giaûi thoaùt'. Ñaáy laø moät tinh thaàn tuyeät ñoái caàn thieát. Ñöùc Phaät chæ laø moät ñaïo sö daãn ñaïo con ñöôøng saùng cho chuùng ta. Coøn chuùng ta phaûi töï thaép ñuoác trí tueä cuûa mình maø soi ñöôøng, phaûi töï ñoäng caëp chaân naêng löïc cuûa mình maø ñi. Con ngöôøi môùi laø phaûi töï reøn luyeän; xaõ hoäi môùi laø phaûi töï kieán thieát; voâ thöôïng giaùc laø phaûi töï tu chöùng. Töï löïc giaûi thoaùt laø con ñöôøng duy nhaát cuûa möôøi phöông caùc ñöùc Phaät Boà-Taùt. An laïc khoâng phaûi caàu xin, trí giaùc khoâng do caàu hoà. Moät ñieàu nöõa, nöôùc trong baûn chaát laø nöôùc ñuïc, hoa sen khoâng moïc treân caùt vaøng, cho neân ngöôøi trong ñaïo Phaät phaûi töï löïc giaûi thoaùt ngay trong caûnh giôùi ñau khoå meâ muoäi. Laùnh ngoaøi theá gian ñau khoå ñeå tìm giaùc ngoä, thì kinh daïy, ñoù laø ñi tìm söøng con thoû. Phaät töû khoâng coù ñöùng vaøo haøng nguõ thoâng minh maø phaûi höôùng veà lôùp ngöôøi ngu doát dìu daét hoï. Hoa Ñaøm muoân thuôû ngöôøi ta chæ tìm thaáy trong ao buøn, tueä giaùc voâ thöôïng chæ coù bôûi chuùng sanh.

Ñaëc ñieåm thöù möôøi cuûa ñaïo Phaät laø 'hieän chöùng theå nghieäm'. Ñöùc Phaät chæ höôùng daãn chuùng ta, chöù chaân lyù khoâng phaûi laø thöù ñem quay phim cho ngöôøi thaáy ñöôïc. Ñöùc Phaät laø ñaïo sö, nhöng trí giaùc khoâng phaûi laø thöù ai daïy khoân cho ai. Cho neân ñoái vôùi chaân lyù toái cao, ta phaûi töï löïc theå nghieäm. Söï töï löïc theå nghieäm aáy, khoâng nhöõng aùp duïng vôùi tinh thaàn töï löïc giaûi thoaùt maø thoâi, maø coøn ñaëc bieät chuù yù ñeán söï hieän chöùng. Theá naøo goïi laø söï hieän chöùng? Ví duï con ñöôøng ñi ñeán Mai thoân coù möôøi ñoaïn. Ngöôøi ñi khoâng ham, khoâng theå ham nhaûy voït ñeán Mai thoân maø khoâng qua möôøi ñoaïn ñöôøng, maø phaûi ñi töøng böôùc, böôùc töøng ñoaïn, ñöôïc moät ñoaïn laø ñeán Mai thoân moät ñoaïn. Con ñöôøng voâ thöôïng giaùc cuõng vaäy, nöông theo lôøi Phaät chæ daãn, ta phaûi böôùc töøng böôùc, hieän chöùng ñeán ñaâu theå nghieäm chaân lyù ñeán ñoù, cho ñeán khi toaøn giaùc. Ñöùc Phaät taïo cho ta caùi thang, nhöng khoâng keùo giaøn hoa xuoáng hay ñaåy thaúng ta leân ñöôïc. Ta phaûi töï löïc maø treøo töøng naác thang leân giaøn hoa thieân lyù. Treøo ñöôïc naác naøo laø töï theå nghieäm chaân lyù naác aáy. Ñoái vôùi chaân lyù chöa hieän chöùng, chuùng ta chæ noùi hoïc, khoâng noùi bieát. Tinh thaàn tu chöùng ñaïo Phaät laø theá.

Do taát caû ñaëc ñieåm treân ñaây, chuùng ta thaáy ñaïo Phaät khoâng phaûi chæ laø moät toân giaùo. 'Ñaïo Phaät laø taát caû', ñoù laø moät ñaëc ñieåm vöøa cuoái cuøng vöøa tröôùc heát cuûa ñaïo Phaät. Cho neân Phaät töû khoâng thöïc haønh ñaïo Phaät baèng caùch ñeå hoaït ñoäng cuûa mình moät phaàn chính vaøo söï leã baùi caàu nguyeän. Phaät töû thöïc haønh ñaïo Phaät laø aùp duïng vaøo ñôøi soáng, aùp duïng vaøo taát caû moïi hoaït ñoäng. Caên baûn cuûa ñaïo Phaät laø nhö thaät, tinh thaàn ñaïo aáy laø bi, trí, duõng. Soáng trong caên baûn vaø tinh thaàn aáy, Phaät töû töï nhieân khoâng theå phuû nhaän söï taøn saùt, söï manh ñoâng vaø söï noâ leä.Cho neân hoï phaûi töï löïc haønh ñoängñeå thöôïng thöôïng taêng tieán. Vaø haønh ñoäng aáy khoâng coù laõnh vöïc trong khoâng gian, khoâng coù giôùi haïn treân thôøi gian, khoâng coù phaïm vi trong toå chöùc, khoâng coù khu phaân trong tröôøng hôïp. ÔÛ ñaâu vaø luùc naøo, vôùi ai vaø caûnh naøo, Phaät töû cuõng aùp duïng caên baûn vaø tinh thaàn bi, trí, duõng cuûa ñaïo Phaät vaøo ñeå taùc ñoäng vaø chi phoái, haàu taïo thaønh moät theá giôùi tònh ñoä. Cho neân ñaïo Phaät bao truøm taát caû. Noùi ngöôïc laïi, taát caû coù tinh thaàn ñaïo Phaät môùi toát ñeïp.

Phaät Giaùo Haûi Ngoaïi, Soá 17, trang 14,15,16.

Source: Phat-Hoc Magazine, Kentucky, USA, http://www.phathoc.org/

[ Trôû Veà ]