Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Ñaõ noùi ñeán ñaïo Phaät thì laøm sao maø khoûi noùi ñeán chöõ töø, ñeán loøng thöông yeâu ngöôøi. Töø aùi laø tình caûm, maø thoùi thöôøng thì xem tình caûm laø muø quaùng. Taïi sao nhaø Phaät laïi ñem caûm tính muø quaùng laøm moät truïc trung taâm cho caû heä lyù thuyeát vaø thöïc haønh cuûa mình ?
Haõy yeâu nhau ñi !
hay chöõ "Töø " trong ñaïo Phaät
Buøi Moäng Huøng Ñeå laøm saùng toû vaøi khaùi nieäm veà chöõ töø cuûa ñaïo Phaät, vaø nhaân ñoù tìm giaûi ñaùp cho caâu hoûi treân, coù leõ khoâng gì hôn laø chuùng ta cuøng nhau phaân tích yù nghóa hai baøi kinh : Loøng töø vaø Phoå moân. Caû hai ñeàu ñöôïc trì tuïng roäng raõi, nhöng khaùc nhau, veà thôøi ñieåm phaùt sinh, veà khu vöïc ñöôïc phoå bieán.
Kinh Loøng töø (metta sutta) thuoäc boä Sutta-nipata coù töø thôøi raát xa xöa, ñöôïc tuïng nieäm thöôøng ngaøy trong khu vöïc Phaät giaùo nguyeân thuûy (Sri-Lanka, Myanma, Thaùi Lan, Campuchia...) . Coøn Phoå moân, thaät ra laø moät chöông - phaåm thöù 25 - cuûa kinh Dieäu Phaùp Lieân Hoa (Saddharma pundarika sutra), thaønh hình khaù muoän veà sau so vôùi kinh Loøng töø vaø ñöôïc phoå bieán ôû khu vöïc Phaät giaùo ñaïi thöøa trong ñoù coù Vieät Nam ta.
I. Loøng töø trong Phaät giaùo nguyeân thuûy
I .1. Moät ñoaïn kinh Loøng töø
Truyeàn thoáng Phaät giaùo Vieät Nam ít bieát ñeán kinh naøy. Nhöng coù moät baûn tieáng Vieät do hoaø thöôïng Thích Thieän Chaâu ñaõ coù yù dòch ra vaàn ñieäu, tuïng nieäm raát thuaän tieän. Tuy nhieân, ñeå laøm cô sôû baøn luaän toâi xin dòch moät ñoaïn (1) gaàn ñöôïc vôùi lôøi moäc maïc cuûa baøi kinh chöøng naøo hay chöøng naáy:
"... Caàu cho taát caû moïi sinh vaät hieän coù, bieát di ñoäng hay khoâng chuyeån ñoäng ñöôïc, khoâng loaïi tröø moät gioáng naøo, duø cho daøi hay lôùn, vöøa hay ngaén, maûnh deû hay thoâ keäch,
Maét troâng thaáy ñöôïc hay khoâng thaáy ñöôïc, duø laø ôû gaàn hay ôû xa, ñaõ sinh ra roài hay ñang tìm loái taùi sinh, caàu cho taát caû chuùng sinh ñöôïc an vui.
Nhö ngöôøi meï che chôû cho ñöùa con moät, khoâng ngaïi hy sinh ñôøi soáng cuûa mình, neân luyeän loøng töø khoâng giôùi haïn ñoái vôùi moïi sinh vaät.
Neân höôùng taâm töø khoâng giôùi haïn ra khaép theá gian, höôùng leân treân vaø höôùng xuoáng döôùi cuõng nhö höôùng ngang khaép boán phöông trôøi, khoâng vöôùng ngaïi, khoâng haän thuø, khoâng gheùt boû.
Khi ñöùng khi ñi, khi ngoài khi naèm, baát cöù luùc naøo taâm trí ñöôïc tænh taùo, neân chuù taâm vaøo boán taâm khoâng giôùi haïn "
(thuaät ngöõ töù voâ löôïng taâm : töø, bi, hæ, xaû ; töø laø loøng yeâu thöông, bi laø loøng thöông xoùt noãi khoå cuûa ngöôøi khaùc, hæ laø loøng töï vui vaø vui veû vôùi moïi sinh vaät, xaû laø loøng thanh thaûn khoâng vöôùng baän vì lôøi khen hay cheâ, caùch ñoái xöû troïng hay khinh cuûa ngöôøi khaùc ñoái vôùi mình)I.2. Lyù töôûng loøng töø
Lôøi kinh moäc maïc nhöng noùi ñöôïc moät caùch thaät giaûn ñôn noäi dung saâu ñaäm, roäng khaép vaø thuaàn khieát cuûa lyù töôûng loøng töø trong ñaïo Phaät :
Saâu ñaäm, nhö loøng meï thöông con.
Roäng khaép, traûi ra moïi sinh vaät, khoâng giôùi haïn veà gioáng loaøi, khoâng haïn cheá trong khoâng gian cuõng nhö trong thôøi gian.
Thuaàn khieát, khoâng vaån bôïn haän thuø, giaän gheùt ; ngaén goïn theá thoâi, caùi lôøi nheï nhaøng nhaéc nhôû, thöøa bieát raèng thöông maø giaän, giaän maø thöông, yeâu thöông ñaây, oaùn haän cuõng ñaây laø taâm lyù thöôøng tình con ngöôøi.
I.3. Vaø thöïc haønh
Troïng taâm chính laø theå hieän loøng töø trong thöïc taïi.
Vì theá maø lieàn sau khi ñònh nghóa töø laø gì, ta gaëp ngay caâu kinh höôùng daãn thöïc haønh. Neân hieåu, traûi loøng töø ra khaép theá gian boán phöông taùm höôùng leân treân trôøi vaø xuoáng döôùi ñaát khoâng chæ laø moät caùch noùi, moät hình aûnh thi vò, maø chính laø caùch thöïc haønh thieàn ñònh theo phöông phaùp " quaùn töø bi ". Cuõng vì theá maø caâu tieáp theo daën doø luùc naøo tinh thaàn tænh taùo thì chuù taâm vaøo töø aùi.
Chuùng ta khoâng khoûi ngaïc nhieân töï hoûi ngoài moät choã maø " töø bi " laø nghóa lyù laøm sao ?
Thöông yeâu laø phaûi cuï theå, ñeán hy sinh cuõng khoâng ngaïi nhö lôøi kinh coù noùi. Vaø Phaät giaùo daïy theå hieän loøng töø baèng giuùp ñôõ cuûa caûi vaät chaát (taøi thí) ; baèng caùch laøm cho ngöôøi trong theá yeâu, ngöôøi khoâng coù theá löïc heát sôï haõi (voâ uùy thí) ; laøm cho ngöôøi khaùc ñöôïc vui, cuøng chia seû nieàm vui vôùi hoï (tuøy hæ thí), v.v...
Ñieåm chuùng ta khoâng roõ laø " quaùn töø"; quaùn (tieáng phaïn vipassana) laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ phöông phaùp thieàn ñònh quan saùt, xem xeùt. Ñaõ quen theo tö töôûng vaø vaên hoaù phöông Taây, chuùng ta khoâng coøn thöïc haønh vaø vì theá döôøng nhö queân maát, chæ coøn hieåu loaùng thoaùng veà caùc phöông phaùp laøm cho taâm yeân tónh, moät loaïi kyõ thuaät tu luyeän phoå bieán trong vaên hoaù AÙ ñoâng, trong AÁn ñoä giaùo, Laõo giaùo hay Phaät giaùo. Nguyeân taéc cuûa phöông phaùp quaùn loøng töø : loøng laéng yeân, yù chí taäp trung vaøo loøng töø cho noù traøn ngaäp thaân vaø yù, toaû ra khaép khoâng gian...
Dó nhieân, " quaùn " khoâng theå thay theá haønh ñoäng töø aùi trong ñôøi soáng haøng ngaøy, vaäy noù chæ coù yù nghóa phuï trôï. Caùi noù ñem theâm, laø khaû naêng taäp trung toaøn dieän - theå xaùc, tình caûm, yù chí, trí tueä - vaøo loøng töø cuõng nhö vaøo haønh ñoäng töø aùi. Cuøng khaû naêng luøi xa ñeå coù khoaûng caùch maø nhaän ra loøng töø trong ta khi naøo trong suoát, khi naøo vaån nhöõng hôøn, giaän, oaùn, gheùt, loøng töø thaät hay laø nhöõng boä maët traù hình cuûa caùi ta yeâu ta ; ta yeâu em, maø bao nhieâu laø " yeâu em " , bao nhieâu " ta yeâu ta " nhæ ?
Tuy nhieân, " quaùn töø " vaø " haønh töø ", thieàn ñònh vaø haønh ñoäng, caùn caân coù theå nghieâng beân naøy hay beân kia. Chuyeän aáy coù ñaët ra trong thöïc teá chaêng ? Vaán ñeà seõ ñöôïc baøn tôùi trong moät ñoaïn sau.
Ñieàu quan troïng laø trong Phaät giaùo, caùc phöông phaùp thöïc haønh chaúng nhöõng thöøa höôûng ñöôïc kinh nghieäm cuûa nhieàu theá heä thuoäc nhieàu neàn vaên hoaù khaùc nhau, maø ñeàu coù cô sôû lyù thuyeát.
I. 4. Loøng töø vaø trí tueä
" Caùi toâi ", thuaät ngöõ goïi laø " ngaõ " laø vaán ñeà troïng taâm haøng ñaàu trong suy luaän cuûa Phaät giaùo.
Ñaïo Phaät nhaän ñònh raèng xem baûn chaát " caùi toâi " toàn taïi tuyeät ñoái vaø ñoäc laäp vôùi ngöôøi khaùc, vôùi söï vaät quanh mình laø moät quan ñieåm sai laàm. Töø caùch nhìn leäch laïc ñoù maø naûy sinh ra xu höôùng xem mình laø trung taâm, laø caùi roán cuûa vuõ truï. Noù ñöa ñeán thaùi ñoä cho raèng mình coù quyeàn treân moïi söï vaät ôû theá gian naøy, ñem loøng gaén boù vôùi nhöõng nieàm tin sai laïc aáy. Vaø roài theá naøo cuõng coù khi naøy hay khi khaùc söï vieäc chaúng tuaân theo heät nhö caùch nhìn vaø yù muoán cuûa mình, sinh ra böïc doïc, baát maõn, laøm khoå mình vaø laøm khoå ngöôøi khaùc.
Loøng töø laø böôùc ñaàu ñöa toâi vöôït ra khoûi voû cöùng cuûa " caùi toâi " ñeå ñeán vôùi anh ; ñeå maø nhaän ra anh laø taám kính phaûn chieáu hình aûnh toâi, toâi laø caùi nhìn trong con maét anh, coù anh toâi môùi roõ toâi.
Laï luøng thay moái töông quan giöõa beân yeâu vaø beân ñöôïc yeâu. Cho maø laø nhaän, vöøa yeâu laø ñaõ ñöôïc taëng laïi töø phía beân ñöôïc yeâu.
Anh vaø toâi phaùt hieän ra " caùi chuùng ta ", chuùng ta cuøng nhau chia seû haøng vaïn caùi chung. Nhö tieáng Vieät chaúng haïn. Sinh ra laø chuùng ta ñaõ naèm trong noâi tieáng Vieät. Rieâng moät chuyeän ñôn giaûn ngoaøi yù muoán cuûa chuùng ta aáy ñaõ nhaøo naën chuùng ta theo caùi neàn vaên hoaù cuûa bao theá heä ñi tröôùc ñeå laïi, vaø roài chuùng ta seõ truyeàn laïi cho theá heä sau...
Theá ra, " caùi toâi " lieân ñôùi vôùi vaø tuøy thuoäc vaøo haèng haø sa soá chuyeän lôùn vaø chuyeän nhoû : ngöôøi thaân cuûa toâi, xaõ hoäi toâi soáng trong ñoù, caùc theá heä ñi tröôùc vaø ñi sau, theá giôùi quanh toâi, v.v... Noù tuøy thuoäc vaøo caùc ñieàu kieän sinh soáng cuûa toâi, noù laø heä quaû cuûa caùc ñieàu kieän ñaõ qua, noù ñang - coù yù thöùc hay khoâng yù thöùc - vaät loän vaø thích nghi vôùi ñieàu kieän hieän taïi, vaø cöù theá maø seõ coøn nöõa, coøn nöõa..., vì theá noù seõ ñoåi thay.
Caùi nhìn thaáy ra " caùi toâi " tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän vaø chuyeån bieán khoâng ngöøng, thuaät ngöõ goïi laø " voâ ngaõ ".
Phaät giaùo cho caùi nhìn aáy laø saùt vôùi thöïc taïi, laø caùi nhìn " trí tueä ".
Chuùng ta ñaõ quen vôùi loái suy luaän taây phöông, phaân chia roõ reät tình caûm moät beân, lyù trí moät beân, khoâng chung chaï vôùi nhau. Quan nieäm Phaät giaùo hôi khaùc : coù caùi nhìn khaùch quan laïnh luøng phaân tích cuûa lyù trí nhöng cuõng coù caùi nhìn cuûa loøng töø, cuûa con tim thaáy ra nhöõng khía caïnh maø lyù trí muø tòt boû qua. Caùi nhìn cuûa lyù trí vaø caùi nhìn cuûa con tim quyeän vaøo nhau laø caùi nhìn cuûa " trí tueä ".
Chính vì theá maø trong thöïc haønh nhaø Phaät ñem loøng töø laøm khôûi ñieåm môû ñöôøng ñeán trí tueä, trí tueä naûy nôû soi saùng trôû laïi cho loøng töø.
Coù nhö vaäy môùi hy voïng traùnh ñöôïc caùi vöïc nguy cô maø tuïc ngöõ taây phöông haèng nhaéc nhôû : " thieän yù loùt ñöôøng ñöa thaúng tôùi ñòa nguïc " (l'enfer est paveù de bonnes intentions).
II. Quan theá aâm boà taùt
Ñeán ñaây, xin baïn cuøng toâi, chuùng ta vöôït thôøi gian vaø khoâng gian rôøi theá giôùi cuûa kinh Loøng töø, ñi qua theá giôùi Quan theá aâm boà taùt phoå moân phaåm cuûa kinh Dieäu phaùp lieân hoa (2).
Caùi töïa chöõ Haùn Quan theá aâm boà taùt phoå moân phaåm daøi soïc aáy, coù theå dòch laø chöông noùi veà söï toaøn dieän cuûa boà taùt Quan theá aâm.
II. 1. Lyù töôûng boà taùt
Caùi khaùc ñaàu tieân laø töø boà taùt. Chaúng phaûi Phaät giaùo nguyeân thuûy khoâng coù töø naøy, noù duøng ñeå chæ ñöùc Phaät Thích ca khi ngaøi chöa hoaøn toaøn giaùc ngoä. - ñaây, töø ñöôïc duøng trong moät quan nieäm nôùi roäng : boà taùt do phieân aâm tieáng phaïn bodhisattva maø ra, bodhi laø giaùc ngoä, sattva laø sinh vaät ; boà taùt laø ngöôøi giaùc ngoä, caàu ñaïo giaùc ngoä toät böïc khoâng gì hôn, töùc laø thaønh Phaät. Nhöng coù lôøi nguyeän heã maø coøn sinh vaät laën huïp trong beå khoå thì ôû coøn ôû laïi giuùp ñôõ cho thoaùt khoûi caûnh khoå, coøn chöa vaøo nieát baøn nôi cöïc laïc an laønh.
Xeùt cho cuøng, quan nieäm naøy chæ laø heä luaän hieån nhieân khi thaáy ra raèng baïn vôùi toâi, chuùng ta lieân ñôùi vôùi nhau, laø sinh vaät thì lieân ñôùi vôùi moïi sinh vaät khaùc ; vaäy coøn sinh vaät khoå ñau thì laøm sao maø coù chuyeän cöïc laïc cho rieâng mình ñöôïc !
Noù cuõng laø heä luaän cuûa quan nieäm nhaø Phaät cho raèng nieát baøn (nirvana) khoâng ôû ngoaøi coõi luaân hoài (samsara).
Phaûi noùi raèng lyù töôûng boà taùt laø moät phaûn öùng choáng laïi lyù töôûng la haùn. Khoaûng 300 naêm sau khi ñöùc Phaät Thích ca qua ñôøi, coù moät xu höôùng tu haønh nghieâng veà thaùi ñoä " xuaát theá gian ", soáng ñôøi trong saïch thanh cao, khoâng vöôùng baän buïi baëm traàn theá, thanh tònh giaûi thoaùt chöùng quaû a la haùn (arhat, arahant, ta goïi taét laø la haùn) thoaùt caûnh sinh töû luaân hoài (3).
Ngöôïc laïi, lyù töôûng boà taùt laø xu höôùng " nhaäp theá gian " cho raèng trong saïch thanh tònh nhö lyù töôûng la haùn laø xa rôøi vôùi thöïc taïi ñaày raãy nhô baån khoå ñau. Khoâng theå coù thaùi ñoä keû caû ngoài nôi thanh cao maø vôùi tay töø bi cöùu ñoä ñöôïc nhöõng ngöôøi laën huïp trong ñôøi soáng thöïc taïi ; khoâng theå yeân tónh maø ngoài " quaùn töø bi " laø ñuû, phaûi daán thaân vaøo cuoäc soáng thöïc taïi.
Ñaïo Phaät thöôøng töï ví vôùi hoa sen. Sen, hoa trong saïch ngaùt thôm nhöng luoân luoân phaûi baét reã vaøo buøn ; coù sen maø khoâng coù buøn thì sen seõ khoâng coøn. Hay chæ laø hoa sen chaát deûo plastic !
II. 2. Quan theá aâm...
Quan theá aâm (Avalokitesvara), ta hay goïi taét laø Quan aâm, nghóa laø xem xeùt, quan saùt tieáng keâu cuûa theá gian. Teân goïi ñeå noùi raèng vò boà taùt naøy coù loøng töø bi roäng lôùn, thoâng caûm vôùi noãi khoå cuûa chuùng sinh. Lôøi kinh :
" ... voâ soá traêm ngaøn vaïn öùc chuùng sinh bò moïi söï ñau khoå, nghe noùi ñeán boà taùt Quan theá aâm maø moät loøng trì nieäm danh hieäu cuûa ngaøi, thì boà taùt töùc khaéc nghe thaáy aâm thanh aáy vaø hoï ñöôïc thoaùt caû ".Kinh nhaán maïnh veà phöông tieän cöùu giuùp : " Boà taùt Quan theá aâm... duøng moïi thaân hình vaøo moïi theá giôùi maø hoaù ñoä chuùng sinh ".
Hoaù ñoä coù nghóa laø ñöa töø nôi ñau khoå qua choán an laønh nhôø nhöõng chuyeån thay trong baûn thaân cuûa ngöôøi ñöôïc giuùp ñôõ.
" Duøng moïi thaân hình " ñöôïc moät ñoaïn kinh noùi vaøo chi tieát : " ... ngöôøi naøo neân hoaù ñoä baèng thaân hình quoác chuùa thì boà taùt bieán theå thaân hình aáy maø thuyeát phaùp, ngöôøi naøo neân hoaù ñoä baèng thaân hình tröôûng giaû thì boà taùt bieán theå thaân hình aáy maø thuyeát phaùp, ngöôøi naøo neân hoaù ñoä baèng thaân hình cö só thì boà taùt bieán theå thaân hình aáy maø thuyeát phaùp, ngöôøi naøo neân hoaù ñoä baèng thaân hình teå quan thì boà taùt bieán theå thaân hình aáy maø thuyeát phaùp, ngöôøi naøo neân hoaù ñoä baèng thaân hình baø la moân thì boà taùt bieán theå thaân hình aáy maø thuyeát phaùp... Nhöõng ngöôøi neân hoaù ñoä baèng thaân hình phuï nöõ cuûa tröôûng giaû, cö só, teå quan vaø baø la moân thì boà taùt bieán theå nhöõng thaân hình phuï nöõ aáy maø thuyeát phaùp... ".
II. 3. Loøng töø cuûa boà taùt
Loøng töø traûi ñeán taát caû moïi ngöôøi, thuoäc moïi giôùi tính, moïi taàng lôùp xaõ hoäi, töø vua, quan ñeán thöôøng daân. Chuyeän naøy khoâng môùi laï, quan nieäm nhaø Phaät cho raèng baát cöù ai ai, ñaõ laø sinh vaät thì phaûi gaëp nhöõng söï vieäc khoâng nhö yù nguyeän, vaø goïi ñoù laø khoå.
Caùi môùi laø quan nieäm raèng phaûi laøm thaân phuï nöõ ñeå ñeán vôùi ngöôøi phuï nöõ. Noù haøm nhieàu yù nghóa. Tröôùc heát laø thaùi ñoä, khoâng thöông haïi maø ñoàng caûm vôùi ngöôøi trong voøng khoå ñau ; baûn thaân mình khoå noãi khoå, ñau caùi ñau cuûa ngöôøi.
Nhöng khoâng chæ coù theá, coøn theâm khaùi nieäm vaøo ôû " theá giôùi " nghóa laø soáng trong ñieàu kieän, moâi tröôøng cuï theå cuûa ngöôøi caàn ñöôïc cöùu trôï.
Ñieåm môùi vaø quan troïng ñaây ! Coù theå naøo noùi chuyeän khoå ñau, giaûi thoaùt khoûi ñau khoå maø khoâng tính ñeán nhöõng ñieàu kieän sinh ra caùc moái ñau khoå aáy, khoâng tính ñeán caùc ñieàu kieän taâm lyù, gia ñình, xaõ hoäi, vaân vaân vaø vaân vaân... khoâng nhæ ? Ñieàu aáy cuõng haøm yù cöùu trôï höõu hieäu phaûi taùc ñoäng töø beân trong, do baûn thaân nhöõng ngöôøi tröïc tieáp gaùnh chòu, môùi coù cô giaûi thoaùt khoûi caùc ñieàu kieän taùc haïi vaøo caû moät taàng lôùp con ngöôøi. Phaûi coù haønh ñoäng cuûa chính phuï nöõ môùi mong giaûi phoùng ñöôïc phuï nöõ thoaùt khoûi nhöõng nguoàn khoå ñau cuûa rieâng hoï.
Vì vaäy maø theo toâi söï kieän lôøi kinh noùi ñeán caùc taàng lôùp xaõ hoäi, vua, quan, tröôûng giaû - tröôûng giaû ôû ñaây khoâng ñoàng nghóa vôùi nghóa tröôûng giaû hoïc laøm sang cuûa Molieøre, töø duøng ñeå chæ ngöôøi chuû moät gia ñình, moät ngöôøi daân, thöôøng laø noâng daân trong xaõ hoäi coå AÁn Ñoä - söï kieän naøy chaúng phaûi laø khoâng coù yù nghóa cuûa noù.
Duø theá naøo ñi nöõa, khaùi nieäm Quan theá aâm boà taùt ñaët ngoùn tay vaøo moät kích thöôùc tröôùc ñoù chöa ñöôïc löu yù ñuùng möùc.
Vaãn bieát raèng thöông yeâu laø cuï theå ; ñaõ laø töø aùi thì ít nhaát phaûi coù hai ngöôøi, loøng töø traûi giöõa anh vaø toâi, giöõa nhöõng con ngöôøi cuï theå, giöõa beân yeâu vaø beân ñöôïc yeâu, vaø nhö ñaõ coù noùi ôû treân caû hai ñeàu beân nhaän ñöôïc moät caùi gì. Ñieàu ñoù raát roõ trong Phaät giaùo töø thôøi nguyeân thuûy.
Tuy nhieân, noùi ñeán con ngöôøi laø gaëp chuyeän ña kích thöôùc. Ñaõ goïi laø yeâu thì khoâng theå yeâu ôû möùc ñoä chung chung, khoâng theå khoâng thaáy raèng con ngöôøi ñöôïc nhaøo naën trong moâi tröôøng sinh soáng, moái tröôøng xaõ hoäi, moâi tröôøng thieân nhieân... Noùi chuyeän giaûi thoaùt khoå ñau coù theå naøo maø khoâng nhìn thaáy vaø khoâng tìm caùch taùc ñoäng vaøo nhöõng heä thoáng saûn sinh ra khoå ñau. Noùi thöông yeâu, cöùu giuùp quyû ñoùi (ngaï quyû) - hieän nay treân theá giôùi haøng traêm vaïn con ngöôøi vaän meänh chaúng hôn gì loaøi quyû ñoùi - maø khoâng tìm phöông thöùc loaïi tröø nhöõng ñieàu kieän laøm cho caû loaït sinh vaät phaûi daøi daøi ñieâu ñöùng vì naïn ñoùi thì ñoù laø thöông thaät hay laø thöù loøng thöông chaäp chôøn chaúng hôn gì phaát phô qua cöûa mieäng ñöôïc laø bao ?
Suy nhö theá thì haún phaûi laø nhöõng ngöôøi laõo luyeän kinh nghieäm trong haønh ñoäng cuï theå môùi hình dung ra ñöôïc boà taùt Quan theá aâm.
Môùi nhìn vaøo, loøng töø bi tröøu töôïng moâng lung, bao truøm khaép moïi nôi, ñeán tôùi moïi ngöôøi trong khaùi nieäm Quan theá aâm boà taùt coù caùi gì nhö sieâu hình. Ñoïc kyõ kinh thì laïi thaáy ra moät khía caïnh khaùc. Khi baïn gaëp khoå ñau, chæ nieäm tôùi teân laø ñuû ñeå boà taùt Quan theá aâm ñeán vôùi baïn ; khoâng loaïi tröø khaû naêng laø tôùi an uûi cöu mang baïn döôùi loát nhöõng khuoân maët quen thuoäc, bieát ñaâu chaúng laø em Naêm, hay chò Baûy, thím Saùu, baùc Hai... Caâu chuyeän coù theå xaûy ra baát cöù ôû nôi ñaâu, cho baát cöù ai vaø maõi maõi cöù nhö theá.
Nghó cho cuøng, noùi vaäy thì chæ laø moät caùch noùi khaùc ñi caùi quan nieäm raèng boà taùt tính - töùc laø khaû naêng giaùc ngoä vaø loøng töø aùi vôùi moïi sinh vaät - tieàm taøng nôi moãi ngöôøi chuùng ta, ai ai cuõng laø moät maàm boà taùt, ôû moïi nôi trong theá gian naøy, vaø seõ maõi maõi nhö theá khi naøo coøn sinh vaät chòu khoå ñau.
Thay lôøi keát : trí tueä, haønh ñoäng vaø loøng töø
Nhìn laïi, baøn veà loøng töø maø döôøng nhö noùi ñeán haønh ñoäng nhieàu chaúng keùm gì ñeà taøi chính. Xin baïn chôù ngaïc nhieân !
Ñaõ noùi ñeán Phaät giaùo laøm sao traùnh ñöôïc chöõ nghieäp (karma) maø nghieäp laø thuaät ngöõ duøng ñeå chæ haønh ñoäng coù yù thöùc vaø heä quaû cuûa noù. Phaät giaùo cho raèng caùi nghieäp chuyeån vaän höôùng ñi cuûa cuoäc soáng, taïo neân con ngöôøi. Nhaém maét troán ñôøi cuõng laø haønh ñoäng, haønh ñoäng tieâu cöïc vôùi taát caû caùi nghieäp cuûa tieâu cöïc.
Maø haønh ñoäng laø cöûa môû cho nguy cô, nguy cho mình nguy cho ngöôøi khaùc. Chaát men chuyeån hoaù ñöôïc tieàm naêng nguy cô ra khaû naêng lôïi ích cho baïn, cho toâi, cho chuùng ta laø loøng töø.
Trí tueä vaø haønh ñoäng, Phaät giaùo ñaët trong moät voøng quan heä bieän chöùng : trí tueä soi saùng haønh ñoäng vaø ngöôïc laïi haønh ñoäng phaùt trieån trí tueä. Moät caùch ñaåy cöûa vaøo trí tueä laø loøng töø, vaø ñem töø aùi aáy laøm ñoäng cô cho haønh ñoäng thì quan heä töø bi, trí tueä, haønh ñoäng nöông nhau maø vaïch neân moät quyõ ñaïo xoaén oâc ñöùc haïnh höôùng tôùi giaùc ngoä - giaùc ngoä coù nghóa laø söï thaät ra sao thì nhìn thaáy y nhö vaäy vaø cö xöû hoaøn toaøn thích öùng vôùi thöïc taïi. Ñoù laø con ñöôøng nhaø Phaät ñeà nghò cho moãi ngöôøi trong chuùng ta nöông theo, deät neân cuoäc ñôøi cuûa mình.
Vì vaäy, neáu phaûi laáy moät caâu toùm goïn nhöõng daën doø coát tuûy cuûa nhaø Phaät, thì baïn aï, phaàn toâi xin ñöôïc nhaén raèng :
Yeâu nhau ñi ! Yeâu nhau laøm khôûi ñieåm vaø ñoäng cô cho haønh ñoäng.
6. 1998
Chuù thích
(1) theo baûn tieáng Phaùp cuûa A. Barreau, La voix du Bouddha, nxb, Philippe Lebaud, Paris, 1996, tr. 133-134.
(2) Kinh Dieäu phaùp lieân hoa thöôøng ñöôïc goïi taét laø Phaùp hoa coù hai baûn tieáng Vieät, moät baûn do hoaø thöôïng Thích Thanh Töø dòch ñaõ ñöôïc in nhieàu laàn, moät baûn dòch môùi cuûa hoaø thöôïng Trí Quang, nxb Mai Lan Leä AÁn, Muõnchen, CHLB Ñöùc,1996.
(3) Har Dayal, The Boddhisattva doctrine in Boddhist sanskrit literature, (Luaän thuyeát Boà taùt trong vaên hoïc Phaät giaùo tieáng sanskrit), Buddhist Research Society, Singapore, 1991.
[ Trôû Veà ]