Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]          [Home Page]

Loä trình tu chöùng trong A-tyø-ñaït-ma

Thích Haïnh Bình

I. Daãn luaän

Sau khi Theá Toân nhaäp dieät, khoaûng theá kyû thöù III tröôùcTaây lòch, vaøo trieàu ñaïi Khoång Töôùc, Phaät giaùo ñöôïc vua A Duïc (Asoka) tín nhieäm vaø hoaèng döông, Phaät giaùo ñaõ trôû thaønh quoác giaùo. Töø ñoù Phaät giaùo môû ñaàu cho söï chuyeån bieán veà hình thöùc sinh hoaït laãn noäi dung tö töôûng. Veà maët hình thöùc, Phaät giaùo tröôùc thôøi A Duïc chæ laø moät ñoaøn theå xuaát gia, soáng trong röøng saâu, chuyeân tu taäp, thöïc nghieäm taâm linh, chöa coù nhöõng sinh hoaït mang tính toân giaùo, vôùi ñôøi soáng voâ gia cö, voâ taøi saûn, laáy vieäc khaát thöïc laøm phöông tieän nuoâi sinh maïng, ñeán thôøi A Duïc Phaät giaùo ñaõ chuyeån thaønh cuoäc soáng ñònh cö, môû ñaàu cho vieäc hoaït ñoäng Toân giaùo, mang maøu saéc tín ngöôõng. Trong coâng taùc hoaèng duông Phaät phaùp nhaø vua ñaõ xaây döïng 84.000 ngoâi Thaùp, thôø cuùng Xaù Lôïi Phaät. Vì coù nhu caàu xaây döïng, cho neân coù nhu caàu taøi chaùnh, ngöôøi coù kyû naêng, ngöôøi baûo quaûn...laø ñieàu taát yeáu. Vì loøng hoaøi nieäm vaø kính phuïc cuûa haøng ñeä töû ñoái vôùi ñöùc Phaät, cho neân Xaù Lôïi Phaät ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng toân thôø cho moïi tín ñoà Phaät Giaùo. Veà maët tö töôûng, do nhu caàu sinh hoaït cuûa Taêng giaø ñoåi thay, ñaõ daãn ñeán yù kieán baát ñoàng veà moät soá giôùi ñieàu, ñaây laø moät trong nhöõng lyù do chính yeáu cho vieäc phaân hoùa Phaät giaùo, vaø cuoái cuøng Phaät giaùo taïi AÁn Ñoä hình thaønh 18 hoaëc 20 boä phaùi. Ñieàu ñoù cho chuùng ta thaáy raèng, giaùo lyù Phaät giaùo laø moät thaät theå soáng, laø moät quaù trình phaùt trieån tö töôûng töø khôûi ñaàu cho ñeán ngaøy nay, tuøy theo moãi thôøi gian vaø moãi khoâng gian yeâu caàu khaùc nhau, nhöõng nhaø Phaät hoïc phaân tích lyù giaûi theo nhu caàu cuûa töøng xaõ hoäi aáy, taát nhieân söï lyù giaûi naøy phaûi ñöôïc caên cöù töø nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät.

Hoâm nay, chuùng ta laø nhöõng ngöôøi cuûa cuoái theá kyû 20 saép böôùc sang theá kyû 21, laø thôøi ñaïi coù neàn giaùo duïc cao, khoa hoïc kyû thuaät tieân tieán, phöông tieän thoâng tin hieän ñaïi, khoâng theå che daáu gì döôùi aùnh saùng cuûa khoa hoïc, do vaäy, nhöõng sinh hoaït mang tính meâ tín thaàn quyeàn trong toân giaùo, ngay caû Phaät giaùo, khoâng theå toàn taïi hoaëc khoù coù theå phaùt trieån trong xaõ hoäi vaên minh aáy. Laø nhöõng ngöôøi truyeàn giaùo, nhaát laø nhöõng ngöôøi con Phaät, chuùng ta caàn trang bòc lôøi daïy trong saùng, thaät teá vaø khoa hoïc maø ñöùc Phaät ñaõ huaán thò töø ngaøn xöa, ñoàng thôøi phaûi coù moät phöông phaùp giaùo duïc höõu hieäu vaø thích nghi cho con ngöôøi ôû xaõ hoâi ngaøy môùi. Ñoái vôùi vaán ñeà naøy ngöôøi vieát nghó raèng, muoán thöïc hieän coâng taùc ñoù, vieäc laøm troïng taâm vaãn laø coâng taùc giaùo duïc, töùc laø thuùc ñaåy phong traøo nghieân cöùu, ñaøo taïo moät theá heä laõnh ñaïo treû, khoâng nhöõng chæ coù ñaïo haïnh maø coøn coù kieán thöùc Phaät hoïc uyeân thaâm ñeå ñaùp öùng nhöõng nhu caàu cuûa xaõ hoäi môùi.

Thoâng qua coâng taùc giaùo duïc vaø nghieân cöùu naøy, chuùng ta môùi coù theå gaït boû nhöõng tî hieàm nhoû nhen, nhöõng hieåu bieát noâng caïn, ñoàng thôøi noù cuõng cho chuùng ta moät caùi nhìn toaøn dieän, khoâng maâu thuaãn trong Phaät phaùp, giöõa ngöôøi vôùiuï con ngöôøi, giöõa caù nhaân vôùi taäp theå.

Moät soá ngöôøi cho raèng, A Tyø Ñaït Ma (Abhidharma) laø boä Luaän chæ giaûi thích suoâng veà vuõ truï vaø nhaân sinh, maø khoâng ñeà caäp ñeán loä trình tu chöùng. Theo ngöôøi vieát moät nhaän ñònh nhö theá laø sai laàm, vì caên cöù "Phaùp Uaån Tuùc Luaän" trong "A Tyø Ñaït Ma Luaän", töø phaåm thöù nhaát laø "Hoïc Xöù" ñeán phaåm thöù möôøi laêm laø "Giaùc Chi" (1). Toaøn boä 15 phaåm naøy giôùi thieäu, giaûi thích loä trình tu taäp cuûa A Tyø Ñaït Ma. Ñoàng thôøi, neáu cho raèng, Kinh Taïng Paøli hay A Haøm laø hai Taïng kinh ñöôïc keát taäp thaønh vaên sôùm nhaát trong Phaät giaùo, vôùi noäi dung trình baøy loä trình tu taäp, thì A Tyø Ñaït Ma chæ laø boä luaän chuyeân sôù giaûi, heä thoáng hoùa tö töôûng A Haøm, nhaát laø hai boä Taïp vaø Trung A Haøm. Do vaäy, veà maët tu taäp, A Tyø Ñaït Ma thöøa keá giaûi thích tö töôûng A Haøm, cho neân luaän naøy laáy "Töù Nieäm xöù, Thieàn ñònh" laøm phöông tieän cho haønh giaû tu taäp ñeå. Phöông phaùp tu taäp naøy ñöôïc goïi laø "Tieäm Ngoä", khaùc vôùi Ñaïi thöøa-Baùt Nhaõ chuû tröông "Ñoán Ngoä". Ñaây chính laø ñieåm dò bieät veà phöông phaùp tu taäp giöõa Thöôïng Toïa Boä (Theravadha) vaø Ñaïi Chuùng Boä (Maøhayana).

Ñeå lyù giaûi nhöõng vaán ñeà treân, ngöôøi vieát tröôùc tieân laøm cuoäc so saùnh, ñoái chieáu giöõa thaùnh ñieån "A Haøm" vaø "Phaùp Uaån Tuùc Luaän" trong A Tyø Ñaït Ma, thöù ñeán giôùi thieäu loä trình tu chöùng trong luaän naøy. Ñaây laø hai ñieåm chính, ngöôøi vieát seõ trình baøy trong baøi vieát naøy.

II. Khaùi luaän veà moái quan heä giöõa A-haøm vaø A-tyø-ñaït-ma

1. Kinh A Haøm trong thaùnh ñieån Phaät giaùo.

Truyeàn thuyeát cho raèng, sau khi Theá Toân nhaäp dieät, vaøo muøa An cö cuûa naêm thöù nhaát, taïi thaønh Vöông xaù (Raøjagrha). Caùc vò thaùnh ñeä töû tieán haønh keát taäp thaùnh ñieån laàn thöù nhaát. Laàn keát taäp naøy, do ngaøi Ñaïi Ca Dieáp (Maøhakassapa) chuû toïa, cuøng 500 vò Tyø Kheo khaùc tham gia, ñaïi hoäi ñeà cöû ngaøi Öu Ba Ly (Upaøli) tuïng Luaät taïng, vaø ngaøi A Nan (Ananda) tuïng Kinh taïng (2). Quan ñieåm naøy, caên cöù hieän löu truyeàn nhöõng Kinh Luaät cuûa moãi Boä phaùi, khoâng nhöõng khaùc nhau veà phöông phaùp keát caáu maø ngay caû noäi dung cuõng coù nhieàu ñieåm baát ñoàng. Ñieàu nan giaûi ôû ñaây, moãi Boä phaùi ñieàu töï cho raèng, nhöõng kinh vaø luaät ñang löu haønh cuûa Toâng phaùi mình laø nhöõng Kinh Luaät ñöôïc keát taäp laàn thöù nhaát. Theá thì nhöõng kinh luaät gì cuûa Boä phaùi naøo ñöôïc keát taäp laàn thöù nhaát? Nghieân cöùu söï bieân taäp thaùnh ñieån cuûa Phaät giaùo nguyeân thuûy, ngöôøi vieát cho raèng, ñoái vôùi nhöõng thaùnh ñieån ñöôïc xem laø keát taäp ôû laàn thöù nhaát naøy, caàn laøm moät cuoäc khaûo saùt veà maët lòch söû, töø ñoù chuùng ta môùi coù ñuû yeáu toá ñoaùn ñònh söï hình thaønh tröôùc hay sau cuûa thaùnh ñieån.

Lieân quan ñeán vaán ñeà naøy, trong taùc phaåm "Nguyeân thuûy Phaät giaùo thaùnh ñieån chi taäp thaønh", Hoøa thöôïng AÁn Thuaän ñaõ phaùt bieåu nhö sau:

"Sau khi Ñöùc Phaät nhaäp dieät, maõi cho ñeán thôøi gian maø Phaät giaùo chöa coù söï ñoái laäp giöõa caùc Boä phaùi, goïi thôøi kyø naøy laø Phaät giaùo nguyeân thuûy. Ñoái vôùi vieäc nghieân cöùu Phaät phaùp, "Phaät giaùo nguyeân thuûy" laø chuû ñeà troïng yeáu nhaát. Thaùnh ñieån ñöôïc keát taäp trong thôøi kyø Phaät giaùo nguyeân thuûy, ñaïi khaùi ñöôïc phaân laøm hai boä phaän: 1. Kinh (Tu-ña-la) laø 4 boä A Haøm. 2. Luaät (Tyø naïi da) , laø nhöõng boä phaän troïng yeáu trong Luaät taïng. Nhöõng kinh vaø luaät maø caùc Boä phaùi thöøa nhaän, laø nhöõng Kinh Luaät ñöôïc keát taäp trong thôøi ñaïi Phaät giaùo nguyeân thuûy, noù ñaïi bieåu cho "Phaät giaùo nguyeân thuûy" (3).
Ngoaøi ra, cuõng trong taùc phaåm naøy, Hoøa thöôïng AÁn Thuaän coøn trích daãn nhöõng thaønh quaû nghieân cöùu cuûa nhöõng hoïc giaû AÂu Myõ vaø Nhaät Baûn, tuy nhöõng hoïc giaû naøy coù söï baát ñoàng veà quan ñieåm vaø phöông phaùp nghieân cöùu, nhöng keát luaän chung ñeàu cho raèng 4 Boä A Haøm (Agama) cuûa Baéc truyeàn hoaëc 5 Boä Nikaøya laø nhöõng vaên hieán keát taäp thaønh vaên sôùm nhaát trong thaùnh ñieån Phaät giaùo.

2. Tö töôûng nguyeân löu cuûa A Tyø Ñaït Ma

A Tyø Ñaït Ma (Skt. Abhidharma, Paøli. Abhidhamma), cöïu dòch laø A tyø ñaøm, hoaëc goïi laø Tyø ñaøm, nghóa laø "ñaïi phaùp", "voâ tyû phaùp", "ñoái phaùp" v.v. Trong söï phaùt trieån cuûa Phaät phaùp, A Tyø Ñaït Ma ñöôïc goïi laø Luaän Taïng, moät trong 3 taïng cuûa Phaät Giaùo (4). Sôû dó ñöôïc xeáp vaøo Luaän Taïng, vì noäi dung cuûa A Tyø Ñaït Ma laø giaûi thích, heä thoáng hoùa nhöõng lôøi ñöùc Phaät daïy ñöôïc ghi cheùp trong A Haøm.

Sau khi ñöùc Phaät nhaäp dieät, nhieäm vuï cuûa taêng giaø, ngoaøi vieäc töï thaân tu taäp, tìm caàu giaûi thoaùt, coøn coù nhieäm vuï hoaèng döông Phaät phaùp. Do vaäy, sau khi keát taäp thaùnh ñieån Paøli hoaëc Kinh taïng A Haøm xong, Taêng giaø tieáp tuïc coâng taùc chænh lyù, luaän cöùu, heä thoáng hoùa nhöõng lôøi ñöùc Phaät daïy, ñaây laø lyù do hình thaønh A Tyø Ñaït Ma Luaän. Nhöõng nhaân vaät tieán haønh coâng taùc lyù giaûi bieân soaïn naøy, goïi laø "Luaän sö", nhö ngaøi Ñaïi Muïc Kieàn Lieân (Mahaømaudgalaøna), Ñaïi Caâu Si La (Mahaøkausthila), Ñaïi Ca Chieân Dieân (Mahaøkaøtyaøyana), Phuù Laâu Na (Puonamaitra Yanìputra), A Nan (Ananda)... (5).

Noäi dung A Tyø Ñaït Ma Luaän laø giaûi thích nhöõng gì maø ñöùc Phaät chöùng ngoä ñöôïc ghi cheùp trong A haøm, töø söï töï chöùng ngoä naøy, sau ñoù Ngaøi phaùt nguyeän hoùa ñoä chuùng sinh. Trong 45 hoaëc 49 naêm Theá Toân thuyeát Phaùp ñoä sinh, nhöõng gì maø ñöôïc Ngaøi tuyeân thuyeát, veà sau ñöôïc goïi laø nguoàn goác cuûa taát caû Phaùp. Ñieåm chuû yeáu trong lôøi daïy cuûa Ngaøi laø vaán ñeà "tu taäp" vaø "giaûi thoaùt". Ñeå ñaït ñeán muïc ñích naøy, ñaàu tieân ñöùc Phaät phaân tích nhöõng vaán ñeà nhö: Nguõ Uaån, Thaäp Nhò Xöù, Thaäp Baùt Giôùi... nhaèm giôùi thieäu cho moïi ngöôøi hieåu raèng, thaät töôùng cuûa vuõ truï nhaân sinh laø khoå, khoâng, voâ thöôøng, vaøvoâ ngaõ. Ñeå thoaùt ly nhöõng thoáng khoå phieàn naõo naøy, baèng con ñöôøng tu taäp, töùc laø nhöõng phöông phaùp huaán luyeän thaân vaø taâm nhö: Töù nieäm xöù, Töù chaùnh caàn, Töù nhö yù tuùc, Nguõ caên, nguõ löïc, Thaát giaùc chi, Baùt chaùnh ñaïo... nhöõng giaùo lyù naøy ñöôïc ghi cheùp trong "Taïp A Haøm" hay "Töông ÖÙng" laø boä Kinh xuaát hieän sôùm nhaát trong vaên hieán Phaät giaùo. Taïp A Haøm laø nhöõng baøi Kinh raát ngaén goïn, deã ghi nhôù, ñaày ñuû yù nghóa, gioáng nhö ñeà cöông cuûa moät baøi luaän vaên, noù laø nhöõng baøi kinh ngaén goïn, deã ghi nhôù, phuø hoïp cho thôøi ñaïi maø ñöùc Phaät cuõng nhö nhöõng haøng ñeä töû cuûa Ngaøi chöa duøng chöõ vieát ñeå löu truyeàn, phaûi duøng ñeán boä nhôù con ngöôøi, do vaäy, chuùng ta coù theå ñoaùn ñònh Taïp A Haøm hay kinh Töông Öng laø boä kinh coù khaû naêng keát taäp thöù nhaát, tuy raèng keát taäp laàn thöù nhaát naøy, chæ laø hình thöùc tuïng ñoïc chöa bieân cheùp thaønh vaên töï, nhöng noäi dung kieát taäp ñaõ ñöôïc xaùc ñònh nhöõng cöông yeáu maø Theá Toân ñaõ giaûng daïy luùc coøn taïi theá. Nhöõng baøi kinh mang tính cöông yeâu naøy, tieáng Phaïn goïi laø Maøtrka, Trung Vaên dòch laø Boån maãu. Veà sau, caùc Luaän Sö cuûa A Tyø Ñaït Ma ñaõ vaän duïng Taïp A Haøm tieáp tuïc bieân taäp, giaûi thích vaø heä thoáng hoùa thaønh A Tyø Ñaït Ma (Abhidharma).

Lieân quan ñeán vaán ñeà naøy, trong taùc phaåm "AÁn Ñoä Phaät hoïc tö töôûng khaùi luaän", hoïc giaû Löõ Tröng ngöôøi Trung Quoác phaùt bieåu:

"Trong Luaän Du Giaø Sö Ñòa, quyeån thöù 14, coøn löu giöõ Boån maãu (Maøtrka) trong kinh Taïp A Haøm. Chuùng ta coù theå laáy noù cuøng vôùi Taïp A Haøm Kinh tieán haønh bieân soaïn, ñoaùn ñònh baûn Haùn dòch "Taïp A Haøm" töùc laø " Töông Öng A Haøm" cuûa caên baûn Thuyeát nhöùt thieát höõu boä" (6).
Trong lôøi phaùt bieåu treân, coù hai ñieåm caàn chuù yù. Thöù nhaát laø töø "Boån maãu" trong A Haøm Kinh. Töø Boån maãu maø Löõ Tröng duøng, ñöôïc dòch nghóa chöõ Maøtrka (phaïn vaên), dòch aâm laø Ma Laëc Ca, Ma Ly Ca, Muïc Ñaéc Ca v.v... Chöõ Boån maãu, töø naøy dòch nghóa töø Maøt, coù nghóa laø "Caên baûn töø ñaây maø phaùt sinh". Caên cöù ngaøi AÁn Thuaän giaûi thích, yù nghóa coå xöa cuûa töø Maøtrka coù hai loaïi: 1. Thuoäc veà Luaät, nhö Tyø Ni Maãu kinh, Tyø Ni Tuïng trong Thaäp tuïng luaät. Nhöõng boä luaät naøy, trong ñoù lieät keâ moät soá quy cheá cuûa Taêng giaø mang tính cöông yeáu nhö vaán ñeà Thoï giôùi, Töï töù, Boà taùt, An cö v.v... 2. Thuoäc veà Phaùp (Dharma), xuaát phaùt töø Thuyeát Nhaát Thieát Höõu Boä, trong ñoù lieät keâ cöông yeáu cuûa Kinh (Sutra), nhö Töù nieäm xöù, Töù chaùnh caàn, Töù thaàn tuùc, Nguõ caên, Nguõ löïc, Thaát boà ñeà phaàn, Baùt chaùnh ñaïo v.v... (7). Thöù hai, Taïp A Haøm laø baûn Kinh caên baûn cuûa Thuyeát Nhöùt Thieát Höõu Boä. Ñeå minh chöùng ñieåm naøy, ngöôøi vieát ñem hai vaên baûn "A Tyø Ñaït Ma" vaø "Taïp A Haøm" so saùnh ñoái chieáu, phaùt hieän chuùng coù noäi dung gioáng nhau. Thoâng thöôøng phöông phaùp luaän giaûi cuûa caùc luaän sö A Tyø Ñaït Ma, ñem moãi moät Phaåm trong A Tyø Ñaït Ma ñöôïc phaân toâí thieåu 2 phaàn trôû leân. Phaàn thöù nhaát laø "Kheá Kinh" (Suøtra), phaàn naøy ñöôïc Löõ Tröng goïi laø "Boån maãu" (Maøtrka) töùc laø trích daãn moät ñoaïn kinh trong Taïp A Haøm, laøm ñieåm töïa, ñeà muïc chính cho vieäc sôù giaûi. Phaàn thöù 2 laø "Kinh phaân bieät" (Vibhanga) laø phaàn sôù giaûi, bình luaän cuûa caùc luaän sö, leõ dó nhieân caùc luaän sö caên cöù vaøo Kheá kinh (Suøtra) giaûi thích theo kieán giaûi cuûa töøng luaän sö. Phaàn 3 vaø 4 laø nhöõng phaàn phaân bieät cuûa phaân bieät, töùc laø phaàn tieáp tuïc giaûi thích cuûa phaàn chuù giaûi chöa ñöôïc roõ raøng.

Ñeå thuaän tieän cho vieäc tra cöùu, ngöôøi vieát xin trích daãn "Phaåm Nieäm Truù" trong "Phaùp Uaån Tuùc Luaän" ñeå ngöôøi ñoïc thaáy roõ phöông phaùp luaän giaûi cuûa Abhidharma, ñoàng thôøi, qua ñoù noù cho chuùng ta thaáy raèng, A Tyø Ñaït Ma voán laø moät boä luaän chuyeân luaän giaûi kinh Taïp A Haøm:

"Moät thôøi, ñöùc Baït Giaø Phaïm ôû thaønh Thaát La Phieät, röøng Theä Ña, vöôøn oâng Caáp coâ Ñoäc. Luùc baáy giôø, Theá Toân daïy caùc vò Tyø Kheo raèng: "Nay ta vì caùc oâng löôïc noùi veà phaùp tu taäp Töù Nieäm Truù, nghóa laø Tyû Kheo ñoái vôùi noäi thaân caàn coù chaùnh caàn, chaùnh tri vaø chaùnh nieäm quan saùt thaân naøy, nhôø quaùn nhö vaäy, vò aáy töø boû tham lam vaø öu phieàn cuûa theá gian. Ñoái vôùi ngoaøi thaân (thaân theå cuûa ngöôøi khaùc), cuõng caàn coù chaùnh caàn, chaùnh tri, chaùnh nieäm quaùn chieáu thaân theå cuûa ngöôøi, nhôø quaùn nhö vaäy maø vò aáy ñoaïn tröø ñöôïc nhöõng than lam vaø öu phieàn ôû ñôøi. Ñoái vôùi noäi thaân, ngoaøi thaân, vaø noäi ngoaïi thaân cuõng caàn coù chaùnh caàn, chaùnh tri, chaùnh nieäm quaùn chieáu noäi thaân, ngoaïi thaân vaø noäi ngoaïi thaân, nhôø quaùn chieán nhö vaäy maø vò aáy tröø ñöôïc tham lam öu phieàn ôû ñôøi. Ñoái vôùi Thoï, Taâm, Phaùp cuõng quaùn nhö vaäy (Ñaây laø phaàn Kheá Kinh, töùc laø ñoaïn naøy ñöôïc trích töø kinh Taïp A Haøm). Ñoái vôùi quaù khöù, vò lai Tyû Kheo cuõng neân tu taäp phaùp moân Töù Nieäm Truï nhö vaäy. Theá naøo goïi laø Tyû Kheo ñoái vôùi noäi thaân quan saùt moät caùch chaân chaùnh ?... (töø ñoaïn naøy trôû veà sau ñöôïc goïi laø kinh Phaân bieät -Vibhanga)".

Ñoaïn Kinh vöøa neâu treân töø "Moät thôøi ... Thoï, Taâm, Phaùp cuõng laïi nhö vaäy" laø phaàn Kheá kinh (Suøtra) coøn töø " Theá naøo goïi laø Tyû Kheo ñoái vôùi noäi thaân ... heát" laø phaàn Kinh phaân bieät (Vibhanga), töùc laø phaàn luaän giaûi. Chuùng ta coù theå ñem ñoaïn Kinh naøy so saùnh vôùi baøi Kinh thöù 6 cuûa phaàn "Nieäm Xöù Töông Öng" trong Taïp A Haøm Kinh Luaän hoäi bieân (8). (ñoaïn kinh naøy seõ ñöôïc trích daãn sau).

Qua cuoäc so saùnh, chuùng ta thaáy raèng, noäi dung cuûa hai ñoaïn Kinh vaên treân hoaøn toaøn gioáng nhau, nhöng coù moät vaøi ñieåm khaùc bieät nho nhoû. Thöù nhaát, ñòa ñieåm maø ñöùc Phaät noùi Kinh giöõa hai baûn khoâng gioáng nhau; Thöù hai, " phaåm Nieäm Truù " trong A Tyø Ñaït Ma Phaùp Uaån Tuùc Luaän laïi theâm 2 thôøi "quaù khö" vaø "vò lai" cuûa phaùp tu taäp Töù Nieäm Truù. Töø hai ñieåm dò bieät naøy, ngöôøi vieát suy ñoaùn: Thöù nhaát, phaûi chaêng ñòa ñieåm maø boä phaùi Thuyeát Nhöùt Thieát Höõu hoaït ñoäng laø thaønh Thaát La Phieät, khaùc vôùi ñòa ñieåm maø ñöùc Phaät noùi Kinh Taïp A Haøm laø nöôùc Xaù Veä. Ñieåm thöù hai laø hình thaønh 2 thôøi "quaù khöù" vaø "vò lai" trong Luaän A Tyø Ñaït Ma laø ñeå hình thaønh, luaän chöùng cho quan ñieåm "Tam theá thaät höõu, phaùp theå haèng toàn" cuûa caùc luaän sö thuoäc boä phaùi Thuyeát Nhöùt Thieát Höõu. Qua hai ñoaïn Kinh vöøa so saùnh ñöôïc neâu treân, minh chöùng Taïp A Haøm laø nguoàn goác, laø ñieåm töïa cuûa Luaän A Tyø Ñaït Ma (Abhidharma).

Toùm laïi, ñoaïn kinh maø caùc nhaø luaän giaûi cuûa A Tyø Ñaït Ma vaän duïng, ñem so saùnh ñoái chieáu vôùi kinh Taïp A Haøm coù theå noùi noäi dung hoaøn toaøn gioáng nhau, chæ coù moät vaøi ñieåm dò bieät giöõa hai baûn Kinh, nhö ñaõ ñöôïc neâu treân, Qua ñoù, minh chöùng raèng, quan ñieåm cuûa töøng boä phaùi khoâng ñoàng nhaát, ñoàng thôøi coù theå laø moãi Boä phaùi hoaït ñoäng moãi khu vöïc khaùc nhau, cho neân trong Kinh vaên ñòa ñieåm ñöùc Phaät noùi Kinh khoâng ñoàng nhaát, tuy laø noäi dung cuûa baøi phaùp hoaøn toaøn gioáng nhau.

Ngoaøi ra, ngöôøi vieát coøn phaùt hieän noäi dung cuûa "Phaåm Ña Giôùi" trong Phaùp uaån tuùc luaän raát gioáng vôùi "Kinh Ña Giôùi" trong Kinh Trung A Haøm (9). Söï gioáng nhau naøy, phaûi chaêng phaåm "Ña Giôùi" trong Phaùp Uaån Tuùc Luaän laø luaän giaûi, chuù thích Kinh "Ña Giôùi" trong Trung A Haøm? Töø söï truøng hôïp naøy, ngöôøi vieát cho raèng, Kinh Trung A Haøm cuõng laø moät boä Kinh thuoäc Phaùi Thuyeát Nhöùt Thieát Höõu. Ñoàng thôøi, chuùng ta laáy "Chuùng taäp Kinh" cuûa Tröôøng A Haøm ñem so vôùi Taäp Dò Moân Luaän, chuùng ta thaáy hai baûn naøy coù noäi dung khoâng phuø hôïp, ñieàu ñoù chöùng minh raèng, Kinh Tröôøng A Haøm khoâng thuoäc Boä phaùi Thuyeát Nhöùt Thieát Höõu .

III. Phöông phaùp tu taäp trong A-tyø-ñaït-ma

Trong Kinh Taïng Paøli, Trung Boä I, Kinh Taát Caû Laäu Hoaëc (Sabbasavasuttam) soá 2, ñöùc Phaät xaùc ñònh quan ñieåm vaø muïc ñích giaùo duïc cuûa Ngaøi nhö sau:

"Naøy caùc Tyø Kheo, ta giaûng söï dieät taän caùc laäu hoaëc cho ngöôøi thaáy, ngöôøi bieát, khoâng phaûi cho ngöôøi khoâng thaáy khoâng bieát"
Vaø moät baøi Kinh khaùc trong Trung Boä ñöùc Phaät daïy:
"Naøy Xaù Lôïi Phaát (Sariputta), nhöõng ai noùi chaân chính veà ta phaûi noùi nhö sau: Moät vò höõu tình khoâng bò söï chi phoái, sinh ra ôû ñôøi, vì haïnh phuùc cho soá ñoâng, vì söï an laïc cho soá ñoâng, vì loøng thöông töôûng cho ñôøi, vì lôïi ích, vì haïnh phuùc, vì an laïc cho chö thieân vaø loaøi ngöôøi."
Trong Kinh Taïng Baéc Truyeàn, Kinh Phaùp Hoa cuõng xaùc ñònh muïc ñích ra ñôøi cuûa ñöùc Phaät: " Khai thò ngoä nhaäp Phaät tri kieán OÁ Nghóa laø hieån thò chæ daïy cho chuùng sinh thaáy vaø chöùng ñöôïc tri kieán cuûa Phaät."

Qua nhöõng lôøi daïy treân, chuùng ta thaáy raèng, muïc ñích giaùo duïc cuûa Phaät giaùo laø "Giaûi Thoaùt", ñoái töôïng maø Phaät giaùo giaùo duïc laø "Con Ngöôøi", neáu nhö rôøi khoûi ñoái töôïng vaø muïc ñích naøy, thì duø cho nhaân danh laø ai ñi nöõa, nhöõng gì ñöôïc noùi ra ñoù, chaéc chaén khoâng phaûi giaùo duïc chaân chính cuûa Phaät giaùo. Nhìn chung, nhöõng hoaït ñoäng cuûa Phaät giaùo hieän nay, thieân veà maët hoaït ñoäng tín ngöôõng, mang yù nghóa thaàn bí, coù theå noùi noù khoâng coøn phuø hoïp vôùi xaõ hoäi ngaøy nay, nhaát laø nhöõng xaõ hoäi phöông Taây, nhöõng loaïi hoaït ñoäng n aøy, noù khoâng giaûi ñoaïn tröø taän goác reã nhöõng öu phieàn vaø thoáng khoå cuûa con ngöôøi, neáu coù ñi chaêng nöõa, chæ laø söï xoa dòu, traán an noãi baát an cuûa con ngöôøi maø thoâi, vì theo Phaät giaùo quan nieäm, nguoàn goác cuûa noåi khoå ñau cuûa con ngöôøi laø "voâ minh", chính do voâ minh maø con ngöôøi khoâng nhìn thaáy thaät töôùng cuûa caùc phaùp laø giaû danh khoâng thaät coù, cho neân con ngöôøi sanh loøng khaùt aùi . do coù khaùt aí, neân toaøn theå khoå naõo xuaát hieän. Nhö vaäy, khi naøo voâ minh coøn hieän höõu, thì khi aáy vaãn coøn thoáng khoå. Do ñoù, nhöõng sinh hoaït thuoäc loaïi meâ tín, khoâng nhöõng khoâng giuùp ích cho con ngöôøi maø coøn ñi ngöôïc laïi nhöõng nguyeân taéc cô baûn giaùo duïc trong Phaät Giaùo. Chính vì ñieåm naøy, trong loä trìng tu taäp ñöùc Phaät khuyeân moïi ngöôøi caàn coù "chaùnh kieán " laø chi quan troïng, ñöôïc xeáp haøng ñaàu trong "Baùt chaùnh ñaïo". Chaùnh kieán laø caùi thaáy ñuùng, nhôø noù maø con ngöôøi môùi quan saùt, löïa choïn nhöõng vaán ñeà ñuùng sai, phaûi quaáy thöôøng xaûy ra haøng ngaøy, vaø chung quanh chuùng ta.

Thaùi ñoä löïa choïn naøy, trong Phaät giaùo goïi laø "Traïch phaùp" laø moät trong 7 Giaùc chi, neáu nhö ngöôøi ta soáng maø khoâng coù söï hieåu bieát ñuùng, vaøthieáu thaùi ñoä löïa choïn ñuùng ñaéng naøy, ngöôøi aáy chaéc chaén vaø luoân luoân gaëp phaûi nhöõng baát haïnh trong cuoäc soáng. Ví nhö, coù ngöôøi môøi chuùng ta thöû vaän ñoû ñen, hay duøng ma tuùy... Trong tröôøng hôïp naøy, neáy chuùng ta khoâng coù "chaùnh kieán" laø caùi thaáy nhö thaät veà söï nguy hieåm cuûa vieäc côø baïc vaø huùt chích ma tuùy , vaø "Traïch phaùp" laø thaùi ñoä löïa choïn, traùnh xa söï nguy hieåm naøy, thì chuùng ta chaéc chaén khoâng traùnh khoûi caùi khoå cuûa vieäc côø baïc vaø huùt chích. Töø quan ñieåm naøy, chuùng ta cuõng coù theå phaân tích giaûi thích moät soá vaán ñeà hoaøi nghi cuûa moät soá ngöôøi cho raèng, taïi sao coù moät soá ngöôøi laøm thieän, tu nhaân tích ñöùc maø ngöôøi aáy luoân luoân gaëp phaûi nhöõng ñieàu baát haïnh? Ngöôøi vieát cho raèng luaät "nhaân quaû" cuûa Phaät giaùo raát bình ñaúng, khoâng thieân vò baát cöù ai. Tuy nhieân vaán ñeà neâu treân, chuùng ta khoâng theå ñôn ñieäu giaûi thích moät caùch maùy moùc, maø caàn xem xeùt haønh ñoäng aáy coù lieân quan ñeán "trí tueä" laø caùi quyeát ñònh khoå ñau hay haïnh phuùc. Vì theo Phaät ggiaùo chuû tröông raèng, khi naøo con ngöôøi coøn boùng daùng voâ minh, khi aáy con ngöôøi vaãn coøn khoå ñau. Do ñoù, caùi thieän, caùi toát trong Phaät giaùo, caùi ñoù phaûi gaéng lieàn vôùi trí tueä, neáu taùch rôøi trí tueä, vieäc aáy khoâng theå xem laø thieän. Nhö vaäy, theo laäp tröôøng Phaät giaùo, nhöõng haønh ñoäng naøo lieân heä vôùi voâ minh thì haønh ñoäng aáy khoâng theå xem laø thieän.

Ví nhö, coù moät em beù, xin tieàn boá meï ñeå mua vuõ khí gieát ngöôøi. Trong tröôøng hôïp naøy, neáu nhö boá meï cuûa em khoâng chòu suy xeùt, gaïn hoûi em xin tieàn ñeå laøm gì, vì loøng thöông con, boá meï cuûa em ñaõ ñaùp lôøi yeâu caàu cuûa em. Thöû hoûi haønh ñoâng naøy coù phuø hôïp chaêng? boá meï cuûa em coù nhaän ñöôïc keát quaû toát ñeïp naøo töø loøng thöông aáy khoâng? hay chæ mang haäu quaû khoå ñau? Cuõng vaäy, trong cuoäc soáng haèng ngaøy, chuùng ta coù bieát bao vieäc laøm cuõng töông tôï nhö theá maø ta cöù töôûng laø thieän, laø toát, nhöng ñaâu nghôø caùi nhaân saâu xa beân trong laø baát thieän, khoâng dính daùng gì ñeán vieäc tu taäp giaûi thoaùt maø chuùng ta mong muoán, theá thì laøm theá naø chuùng ta gaët ñöôïc quaû laønh ? Vì chính leõ aáy, ñaïo Phaät khuyeân chuùng ta caàn phaûi coù chaùnh kieán trong cuoäc soáng, caàn coù thaùi ñoä löïa choïn giöõa thieän vaø aùc, giöõa haïnh phuùc vaø khoå ñau, ñeå höôùng cuoäc soáng vöông tôùi giaûi thoaùt. Nhö vaäy, nhöõng haønh ñoäng maø chuùng ta cho laø thieän laø toát aáy, leõ ra phaûi ñöôïc höôûng quaû laønh, theá nhöng keát quaû khoâng nhö yù muoán, vì nhöõng haønh ñoäng aáy vaéng boùng cuûa chaùnh kieán, hay noùi caùch khaùc laø thieáu trí tueä, cho neân söï löïa choïn rôi vaøo sai laàm, daãn ñeán keát quaû khoå ñau.

Ñöùng veà phöông dieän tu taäp cuõng theá, chaùnh kieán laø caùi phaân ñònh giöõa chaùnh phaùp vaø taø phaùp, giöõa caùi nguïy trang vaø söï chaân thaät. Traïch phaùp laø caùi giuùp cho haønh giaû löïa choïn nhöõng phaùp moân tu taäp, thích hôïp hoaøn caûnh cho chính ho,ó ñoàng thôøi Phaùp moân aáy coù khaû naêng daãn ñeán giaûi thoaùt an laïc.

Cho ñeán ngaøy nay, trong Phaät Giaùo coù nhieàu phöông phaùp tu taäp cho moïi caên cô vaø trình ñoä, nhöng treân cô baûn, Phaùp moân cuõng laáy tieán trình Giôùi, Ñònh, Tueä laøm cô baûn cho vieäc tu taäp. Giôùi laø nhöõng ñieàu kieän caàn thieát cho vieäc tu taäp, bao goàm nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån taâm linh, baûo veä söï hoøa hôïp cuûa Taêng ñoaøn, baûo veä söùc khoûe, vaø moâi sinh v.v... Ñònh laø nhöõng phöông phaùp giuùp cho taâm cuûa haønh giaû khoâng coøn laêng xaêng, taùn loaïn, laøm neàn taûng cho trí tueä sanh tröôûng. Tueä laø söï thaáy vaø bieát ñuùng, nhö thaät, khoâng phaûi laø söï töôûng töôïng cuûa trí oùc, tueä chính laø baûo kieám chaët ñöùt voâ minh, laø chuû nhaân taïo ra moïi khoå ñau.

Lieân quan ñeán loä trình tu taäp naøy, döôùi ñaây ngöôøi vieát giôùi thieäu loä trình tu chöùng trong Abhidharma, ñeå minh chöùng Abhidharma laø moät boä luaän raát chuù troïng phöông dieän tu taäp, khoâng phaûi chæ luaän baøn nhöõng vaán ñeà khoâng lieân quan ñeán giaûi thoaùt. Abhidharma khoâng nhöõng chæ giôùi thieäu loä trình tu chöùng, maø coøn theâm phaàn chuù thích, phaân tích cuûa caùc luaän sö Abhidharma. Do ñoù, caùc nhaø luaän sö cuûa Abhidharma cho raèng, Abhidharma laø Giaûi thoaùt tri kieán trong Nguõ Phaàn Phaùp Thaân (10).

1. Nhaän thöùc luaän

Vaán ñeà tu taäp trong Phaät giaùo khoâng theå taùch rôøi 3 giai ñoaïn laø Vaên, Tö vaø Tu. Vaên laø giai ñoaïn hoïc taäp, thaâu thaäp kinh nghieäm; Tö laø ñem nhöõng gì maø haønh giaû ñaõ hoïc taäp ñöôïc tieáp tuïc suy tö phaân ñònh ñuùng sai. Tu laø thöïc nghieäm nhöõng gì maø haønh giaû ñaõ hoïc taäp ñöôïc töø Phaät phaùp, söûa ñoåi loãi laàm, taêng tröôûng trí tueä. Do vaäy, yù nghóa cuûa vieäc tu taäp laø hoïc taäp Phaät Phaùp, duøng Phaät Phaùp söûa ñoåi nhöõng taäp quaùn xaáu xa cuûa mình, ñeå moãi ngaøy moãi taêng tröôûng trí tueä, nhôø aùnh saùng cuûa trí tueä maø dieät tröø tham, saân vaø si. Ñoù laø yù nghóa chöõ tu moät caùch chaân chaùnh trong Phaät giaùo, khoâng phaûi tu chæ coù caïo toùc, maëc aùo ca sa, hoaëc chæ ñeán chuøa leã baùi, mieäng tuïng kinh nieäm Phaät, tay laàn chuoãi maø trong taâm nhöõng taäp quaùn xaáu xa vaãn coøn khoâng söûa ñoåi.

1.A) Y Ù nghóa cuûa vieäc xuaát gia:

Trong phaåm "Tònh Löï" trong "Phaùp Uaån Tuùc Luaän" (11) ñeà caäp ñeán boán haïng ngöôøi xuaát gia nhö sau:

a. Thaân xuaát gia maø taâm khoâng xuaát gia

"Coù moät loaïi ngöôøi ñoái vôùi nhöõng duïc caûnh, thaân ngöôøi aáy tuy ñaõ xa lìa nhöõng duïc caûnh, nhöng taâm vaãn coøn ñaém tröôùc. Nhö coù ngöôøi caïo boû raâu toùc, maëc aùo ca sa, chaùnh tín xuaát gia, ngöôøi aáy tuy thaân töôùng laø xuaát gia, nhöng taâm vò aáy vaãn coøn tham luyeán nhôù nghó veà nhöõng duïc caûnh maø ngöôøi aáy ñaõ ñöôïc caûm thoï tröôùc ñaây. Nhöõng ngöôøi naøy, goïi laø thaân xuaát gia maø taâm chöa xuaát gia".

Haïng ngöôøi thöù nhaát naøy, thaân theå tuy laø hình töôùng cuûa ngöôøi xuaát gia, caïo boû raâu toùc, maëc aùo caøsa, nhöng taâm taùnh cuûa ngöôøi aáy chöa xuaát gia vì tham aùi nguõ duïc luïc, tìm caàu lôïi döôõng. Ñöùng treân phöông dieän tu taäp trong Phaät giaùo, ngöôøi naøy khoâng phaûi laø haïng ngöôøi chaân chaùnh xuaát gia.

b. Taâm xuaát gia maø thaân chöa xuaát gia

"Coù moät haïng ngöôøi, ñoái caùc nhöõng duïc caûnh, taâm tuy ñaõ xa lìa maø thaân vaãn chöa xa lìa. Nhö coù ngöôøi, tuy coù vôï con, ruoäng vöôøn, nhaø cöûa, trang söùc chaâu baùu, xoa öôùp höông thôm, aên uoáng nhöõng thöù thöôïng dieäu, coù ngöôøi haàu haï v.v... nhöng ngöôøi aáy ñoái vôùi caùc duïc caûnh, taâm khoâng sanh nhieãm tröôùc, tham aùi. Ngöôøi aáy, thaân tuy laø taïi gia maø taâm ñaõ xuaát gia, ngöôøi naøy goïi laø taâm xuaát gia maø thaân chöa xuaát gia".

Haïng ngöôøi thöù 2 naøy, thaân theå ngöôøi aáy khi coøn hình töôùng laø ngöôøi taïi gia, nhöng taâm ñaõ xuaát gia, khoâng coøn tham luyeán nguõ duïc cuûa theá gian. Ñoái vôùi haïng ngöôøi naøy hình töôùng tuy chöa xuaát gia nhöng taâm ñaõ döôïc an laïc, giaûi thoaùt nhö Ngaøi Duy Ma Caät.

c. Thaân vaø taâm ñeàu xuaát gia

"Coù haïng ngöôøi ñoái vôùi nhöõng duïc caûnh. Nhö coù ngöôøi, caïo boû raâu toùc, maëc aùo caø sa, chaùnh tín xuaát gia. Ngöôøi aáy ñoái vôùi nhöõng duïc caûnh taâm khoâng töôûng nhô,uø luyeán aùi nhöõng duïc caûnh tröôùc ñaây ñaõ thoï duïng, taâm vò aáy thöôøng aên naên saùm hoái nhöõng loãi laàm, soáng trong chaùnh nieäm. Ngöôøi aáy ñöôïc goïi laø thaân vaø taâm ñieàu xuaát gia".

d. Thaân vaø taâm khoâng xuaát gia

"Coù moät haïng ngöôøi,ñoái vôùi caùc duïc caûnh. Nhö ngöôøi coù vôï con, ruoäng vöôøn, nhaø cöûa, chaâu baùu, trang söùc vaøng ngoïc, xoa öôùp höông thôm, an uoáng thöôïng dieäu, coù ngöôøi haàu haï v.v... ñoái vôùi caùc duïc caûnh, ngöôøi aáy sanh taâm tham luyeán. Ngöôøi naøy ñöôïc goïi laø thaân vaø taâm khoâng xuaát gia".

Haïng ngöôøi thöù 4 naøy, ñöùc Phaät muoán aùm chæ ngöôøi theá tuïc, khoâng hieåu vaø tu theo Phaät Phaùp.

Theo quan ñieåm Phaät giaùo, ñöùc Phaät chæ ñeà cao khen ngôïi haïng ngöôøi thöù 3 laø "Thaân xuaát gia vaø taâm xuaát gia" vaø haïng ngöôøi thöù 2 laø "Taâm xuaát gia maø thaân chöa xuaát gia". Vì hai haïng ngöôøi naøy, taâm cuûa hoï ñaõ thaät söï xa rôøi khoâng coøn tham aùi ñoái vôùi nguõ duïc laïc, do vì khoâng coøn tham luyeán ñoái vôùi nguõ duïc, cho neân taát caû nhöõng saàu, bi, khoå, naõo khoâng coøn nöõa, taâm vò aáy ñaõ thaät söï giaûi thoaùt. Hai haïng ngöôøi naøy laø ñeä töû chaân chính cuûa ñöùc Phaät, moät ñaïi dieän cho ngöôøi xuaát gia vaø moät ñaïi dieän cho ngöôøi taïi gia, laø hai haïng ngöôøi ñeán vôùi ñöùc Phaät vôùi muïc ñíc mong caàu giaûi thoaùt, khoâng phaûi vì lôïi döôõng hay ñòa vò. Hai haïng ngöôøi coøn laïi laø haïng ngöôøi thöù nhaát vaø thöù tö bò Phaät cheâ traùch, vì cuoäc soáng cuûa hoï khoâng höôùng ñeán muïc ñích toái thöôïng laø söï giaûi thoaùt. Haïng ngöôøi thöù nhaát tuy thaân ñaõ xuaát gia nhöng taâm vaãn coøn tham ñaém 5 thöù duïc laïc laø: 1. tieàn taøi, 2. saéc ñeïp, 3. ñòa vò, 4. aên uoáng, 5. nguû nghó. Vì theo Phaät giaùo 5 thöù naøy laø nhöõng thöù laøm chöôùng ngaïi con ñöôøng tieán tu ñaïo nghieäp, do ñoù Phaät khuyeân moïi ngöôøi nhaát laø haïng ngöôøi xuaát gia traùnh xa nguõ duïc. Do vaäy, ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tuy ñaõ caïo boû raâu toùc, maët aoù cuûa ngöôøi xuaát gia, nhöng taâm vaãn chöa rôøi nguõ duïc, ngöôøi aâyù chaéc chaén khoâng gaët haùi keát quaû toát naøo maø ñaïo Phaät mang ñeán, nhö ngöôøi vaøo röøng traàm höông ñeå nhaët traàm höông, nhöng khi ngöôøi aáy vaøo röøng, chæ mang veà moät soá coû gai, chuøm gôûi maø thoâi. Söï thaät, haïng ngöôøi thöù nhaát naøy, xöa cuõng nhö hieän nay khoâng phaûi laø khoâng coù trong Taêng giaø. Laø ngöôøi Phaät töû chaân chính chuùng ta caàn coù thaùi ñoä thaän troïng, ñeán vôùi ñaïo Phaät laø ñeán vôùi muïc ñích mong caàu giaûi thoaùt, vaø phuïc vuï chung, khoâng phuïc vuï cho tö lôïi, baát cöù caù nhaân naøo vaø rieâng ai.

1.B) Nguyeân taéc thoï duïng phaåm vaät cuùng döôøng
Caên cöù phaåm "Thaùnh chuûng" trong "Phaùp Uaån Tuùc Luaän" (12) ñöùc Phaät daïy raèng:

"Nhöõng vò Ña vaên Thaùnh ñeä töû cuûa ta, khi thoï nhaän y phuïc, taâm sanh khôûi nieàm hoan hyû trong söï bieát ñuû, taùn thaùn haïnh bieát ñuû, khoâng khôûi taâm tham caàu, khieán theá gian cheâ cöôøi. Tyû kheo naøo khoâng nhaän ñöôïc söï cuùng döôøng, taâm vò aáy cuõng khoâng sanh khôûi söï than van vaø saàu muoän, khoâng chaát chöùa söï hoaûng hoát mong caàu. Khi thoï duïng, Tyû kheo chôn chaùnh thaáy roõ söï nguy hieåm cuûa söï höôûng tho vaät chaátó, nhôø vaäy tyû kheo khôûi taâm xa laùnh. Ñoái vôùi Tyû Kheo, do vì taâm hoan hyû vôùi söï bieát ñuû khi thoï duïng y phuïc, cho neân khoâng sanh khôûi phieàn muoän, nhöôïc laïi töï saùch taán, an truù trong chaùnh nieäm. Nhöõng vò Tyû Kheo thoï duïng y phuïc nhö theá ñöôïc goïi laø "Tyû kheo an truù trong thaønh chuûng". Ñoái vôùi vieäc thoï duïng aåm thöïc, ngoïa cuï v.v... cuõng gioáng nhö ñaõ tröôøng thuaät treân ñaây".

Nhöõng nhu caàu vaät chaát cho vò Tyû kheo, vaøo thôøi ñaïi Phaät giaùo nguyeân thuûy (530-370 TCN) raát ñôn giaûn. Y aùo, aåm thöïc, duïng cuï nguû nghæ vaø döôïc phaåm laø nhöõng nhu caàu caàn thieát cho nhöõng Tyø kheo, laø nhöõng ngöôøi xuaát gia soáng ñoäc thaân, khoâng gia ñình, khoâng taøi saûn, chæ mang trong loøng lyù töôûng höôùng ñeán giaûi thoaùt, nhöõng nhu caàu caàn thieát ñeå duy trì maïng soáng ñeàu nöông nhôø vaøo tín. Nhöõng ngöôøi xuaát gia soáng trong thôøi ñaïi naày, ñeàu laáy vieäc khaát thöïc laøm phöông tieän duy trì thaân maïng, ñeå tu taäp ñaït muïc ñích toái thöôïng laø giaûi thoaùt. Hình thöùc khaát thöïc naøy, hieän löu haønh ôû nhöõng nöôùc Phaät giaùo Nam toâng nhö: Thaùi lan, Mieán ñieän, Laøo.v.v. Tuy laø Y phuïc, aåm thöïc, duïng cuïng nguû nghæ vaø döôïc lieäu laø nhöõng nhu caàu caàn thieát cho vò Tyû kheo, nhöng cuõng khoâng phaûi vì theá maø thoï duïng böøa baõi thaùi quaù, thoï duïng chuùng khoâng vôùi taâm bieát ñuû, bieát hoå theïn, ñoàng thôøi thaáy söï nguy hieåm cuûa noù khi thoï duïng quaù ñaùng. Moâ taû veà yù nghóa naøy, Kinh Caàu Phaùp trong Trung A Haøm(13), ñöùc Phaät khuyeân caùc vò Tyû kheo raèng:

"Naøy caùc Tyû kheo! Caùc Tyû kheo neân thaät haønh haïnh caàu Phaùp, chôù neân thaät haønh haïnh mong caàu taøi vaät".

Muïc ñích cuûa ngöôøi xuaát gia laø giaûi thoaùt, con ñöôøng daãn ñeán söï giaûi thoaùt, khoâng theå naøo taùch rôøi nguyeân taéc cô baûn Hoïc vaø Tu. Caùi hoïc nhö laø ngöôøi ñi ñöôøng coù baûn ñoà trong tay, vieäc tu nhö ngöôøi ñi ñöôøng, nöông vaøo söï chæ daãn trong baûn ñoà ñeå ñi ñeán muïc ñích maø ngöôøi aáy ñaõ choïn. Cuõng vaäy, vieäc tu taäp cuûa chuùng ta cuõng theá, tu vaø hoïc nhö boùng vôùi hình, khoâng theå phaân ñoâi, thieáu hoïc thì laáy caùi gì maø tu, thieáu tu thì hoïc thaønh voâ duïng. Coù moät soá ngöôøi quan nieäm raèng, tu khoâng lieân quan gì ñeán hoïc, caøng hoïc caøng loaïn taâm, khoâng coù ích gì cho vieäc tu. Theo ngöôøi vieát, moät quan nieäm nhö theá laø sai laàm, vì khaùi nieäm "tu" laø söûa ñoåi , coù nghóa laø ñem nhöõng taäp quaùn khoâng toát ñeïp, söûa thaønh toát ñeïp. Thöû hoûi ngöôøi söûa ñoåi naøy, laáy gì ñeå phaân bieät caí naøy laø khoâng toát, caùi kia laø toát, caùi naøy laø thieän caùi kia laø baát thieän, vieäc naøy daãn ñeán haïnh phuùc, vieäc kia daãn ñeán khoå ñau? neáu nhö ngöôøi aáy khoâng töø söï hoïc taäp thu thaäp kinh nghieäm qua lôøi daïy ñöùc Phaät, chö Toå, nhöõng baäc thieän tri thöùc, vaø qua nhöõng kinh nghieäm haèng ngaøy cuûa chuùng ta, thì ngöôøi aáy khoâng coù cô sôû ñeå phaân bieät söï ñuùng sai naøy. Do vaäy, ngöôøi vieát cho raèng, nhieäm vuï chính cuûa ngöôøi xuaát gia laø "Thöôïng caàu Phaät ñaïo, haï hoùa quaàn sanh". Muoán hoaøn thieän nhieäm vuï naøy, vieäc laøm tröôùc tieân vaãn la hoïc taäp Phaät phaùp, sau ñoù môùi ñuû khaû naêng hoùa ñoä chuùng sanh.. Chính vì yù nghóa naøy maø ñöùc Phaät khuyeân nhöõng vò Tyû kheo laáy Tam Voâ Laäu hoïc laøm vuõ khí ñeå chaët ñöùt voâ minh phieàn naõo. laáy töø bi vaø trí tueä naøy laøm phöông tieän ñoä sanh. Khoâng theå noùi laùi xe maø chæ coù ngöôøi laùi maø khoâng coù xe, khoâng theå noùi aên côm maø chæ coù ngöôøi aên maø khoâng coù côm, cuõng vaäy khoâng theå noùi ñoä sinh maø khoâng coù loøng töø bi vaø söï hieåu bieát. Thieáu hai yeáu toá naøy nhö ngöôøi laùi xe maø khoâng baèng laùi, söï nguy hieåm cuûa noù aét haún khoâng löôøng. Do vaäy, ñöùc Phaät khuyeân chuùng ta "haõy laø nhöõng ngöôøi thöøa töï phaùp, chôù neân laø ngöôøi thöøa töï taøi vaät".

2. Tu taäp

2.A) Töù nieäm truï (Satipatthanasutta)

Theo HT. AÁn Thuaän, baûn kinh "Töù nieäm truï" ñöôïc xuaát hieän sôùm nhaát ôû "Taïp A Haøm" (14). Sau ñoù caùc luaän sö cuûa A Tyø Ñaït Ma laáy ñoù laøm ñieåm caên cöù ñeå giaûi thích thaønh ra phaåm "Nieäm truù" trong Phaùp Uaån Tuùc Luaän (15) . Vì ñeå thuaän tieän cho ñoïc giaû tham khaûo, ngöôøi vieát trích daãn nhö döôùi ñaây.

Nieäm truù phaåm trong Phaùp Uaån Tuùc Luaän ghi:

"Moät thôøi, ñöùc Baït Giaø Phaïm truù taïi thaønh Thaát La Phieät, röøng Theä Ña, vöôøn oâng Caáp Coâ Ñoäc. Baáy giôø, Theá Toân baûo caùc Tyû kheo raèng. Nay ta vì chö Tyû kheo, löôïc noùi Phaùp moân tu taäp Töù nieäm truù. Nghóa laø Tyû kheo, ñoái vôùi noäi thaân, an truù nôi thaân vaø quan saùt moät caùch caàn maãn vôùi chaùnh tri vaø chaùnh nieäm. Nhôø quaùn saùt nhö vaäy, Tyû kheo ñoaïn tröø ñöôïc nhöõng tham öu ôû theá gian. Ñoái vôùi ngoaøi thaân, an truù nôi thaân vaø quan saùt moät caùch caàn maãn vôùi chaùnh trí vaø chaùnh nieäm, nhôø quaùn saùt nhö vaäy, Tyû kheo ñoaïn tröø nhöõng tham öu ôû ñôøi. Ñoái vôùi noäi thaân, ngoaøi thaân , noäi ngoaïi thaân, vò aáy an truù vaø quaùn saùt moät caùch caàn maãn, vôùi chaùnh trí vaø chaùnh nieäm, nhôø quaùn saùt nhö vaäy, Tyû kheo ñoaïn tröø ñöôïc nhöõng tham öu ôû ñôøi. Ñoái vôùi Thoï, Taâm vaø Phaùp cuõng ñöôïc quan saùt nhö vaäy" (16).

Noäi dung kinh Töù Nieäm Xöù trong kinh Taïp A Haøm nhö sau:

"Nhö vaäy toâi nghe: moät thôøi, ñöùc Phaät ôû taïi nöôùc Xaù Veä, vöôøn oâng Caáp Coâ Ñoäc. Baáy giôø, Theá Toân baûo caùc vò Tyû Kheo raèng: Ta nay vì caùc oâng, noùi phaùp moân Töù Nieäm Xöù, haõy laéng nghe vaø suy nghó kyõ. Caùi gì goïi laø Töù Nieäm Xöù? Nghóa laø ñoái vôùi noäi thaân an truù trong chaùnh nieäm vaø quaùn saùt moät caùch caàn maãn vôùi chaùnh tri vaø chaùnh nieäm, nhôø quaùn nhö vaäy, Tyû kheo ñoaïn tröø nhöõng tham öu ôû ñôøi; Ñoái vôùi ngoaøi thaân, trong vaø ngoaøi thaân quan saùt moät caùch caàn maãn vôùi chaùnh trí vaø chaùnh nieäm, nhôø quaùn saùt nhu vaäy, Tyû kheo ñoaïn tröø ñöôïc nhöõng tham öu ôû ñôøi. Ñoái vôùi Thoï, Taâm vaø Phaùp cuõng quaùn saùt nhö vaäy. Ñaây goïi laø Tyû kheo tu taäp Töù Nieäm Xöù. Sau khi nghe Theá Toân thuyeát giaûng xong, caùc vò Tyû Kheo hoan hyû phuïng haønh" (17).

Hai ñoaïn Kinh vaên vöøa neâu treân, coù xuaát xöù khaùc nhau laø töø A Haøm vaø A Tyø Ñaït Ma, theá nhöng, chuùng ta ñem noäi dung cuûa hai ñoaïn Kinh naøy so saùnh, coù keát quaû laø noäi dung cuûa hai kinh gioáng nhau, chæ coù ñòa ñieåm maø ñöùc Phaät noùi Kinh laø khaùc. Söï khaùc bieät naøy nhö ngöôøi vieát ñaõ trình baøy ôû treân.

Döôùi ñaây, ngöôøi vieát caên cöù Phaåm Nieäm Truù trong Phaùp Uaån Tuùc Luaän (18), ñeå chöùng minh vaø giôùi thieäu Abhidharma raát chuù troïng phöông dieän tu taäp, luaän naøy laáy phaùp moân Töù nieäm xöù vaø Töù thieàn laøm loä trình tu chöùng theo quan ñieåm cuûa A Tyø Ñaït Ma.

Töù nieäm truù ñöôïc phaân thaønh 4 ñeà taøi laø: Quaùn thaân, Quaùn caùc caûm thoï, Quaùn taâm vaø Quaùn Phaùp.

2.B) Quaùn thaân
Quaùn thaân baát tònh:

"Tyû Kheo ñoái vôùi noäi thaân quan saùt tö duy töø ñaàu ñeán chaân, taát caû ñeàu laø baát tònh, oâ ueá. Nghóa laø töï thaân vaø tha thaân chæ laø nhöõng loaïi toùc, loâng, moùng, raêng, da, thòt, xöông, coát... ñaïi tieän, tieåu tieän. Tyû kheo, khi quaùn saùt thaân laø baát tònh nhö vaäy, taâm vò aáy khôûi leân nhöõng suy nghó gì veà thaân, vò aáy phaân tích chi ly, thaáy bieát roõ raøng. Tyû kheo nhôø tu taäp phaùp moân naøy maø ñoaïn tröø hai phaùp tham lam vaø öu phieàn. Ñoái vôùi ngoaøi thaân, trong vaø ngoaøi thaân cuõng ñöôïc quaùn chieáu nhö vöøa töôøng thuaät ôû treân.

Quaùn thaân do saùu ñaïi hôïp thaønh:

" Coù nhöõng Tyû Kheo ñoái vôùi noäi thaân (töï thaân) quaùn chieáu tö duy phaân bieät caùc giôùi. Ñoái vôùi noäi thaân, ngoaïi thaân, noôïi ngoïai thaân ñeàu do caùc loaïi ñaát, nöôùc, gioù, löûa, khoâng vaø thöùc taäp hôïp taïo thaønh. Tyû Kheo khi tö duy nhö vaäy, taâm vò aáy khôûi leân taâm nieäm gì ñoái vôùi caùc giôùi naøy ñeàu thaáy bieát moät caùch roõ raøng. Tyû kheo khi tu taäp phaùp quaùn naøy, tröø dieät ñöôïc hai phaùp tham lam vaø öu phieàn ôû ñôøi. Ñoái vôùi ngoaïi thaân, noäi ngoïai thaân cuõng ñöôïc quaùn chieáu nhö treân."

"Quaùn thaân" vöøa ñöôïc giôùi thieäu treân ñöôïc caên cöù töø phaåm Nieäm Truù Phaåm trong A Tyø Ñaït Ma, chuùng ta ñem so saùnh vôùi kinh Nieäm Xöù trong Trung Boä Kinh (Majihima Nikaøya) thì coù söï sai khaùc veà noäi dung. "Quaùn thaân" trong phaåm Nieäm Truù, khoâng coù "Quaùn töù oai nghi" vaø "Quaùn hôi thô", nhöng trong "Quaùn thaân" trong Trung Boä Kinh laïi theâm hai phaàn naøy. Ngoaøi ra, ñieåm khaùc bieät ñaùng ñöôïc chuù yù, Kinh Nieäm Xöù cuûa Trung Boä chæ coù quaùn 4 ñaïi laø ñaát, nöôùc, gioù vaø löûa, nhöng Nieäm Truù Phaåm trong Abhidharma laïi theâm 2 ñaïi laø "Khoâng" vaø "Thöùc" thaønh 6 ñaïi. Phaûi chaêng ñaây laø ñieåm dò bieät tö töôûng cuûa caùc Boä phaùi.

2.C) Quaùn thoï
"Tyû Kheo ñoái vôùi nhöõng caûm thoï cuûa töï thaân, khi caûm thoï nhöõng laïc thoï, vò aáy nhö thaät tueä tri: toâi ñang caûm thoï nhöõng laïc thoï aáy; khi caûm thoï nhöõng khoå thoï naøo, vò aáy cuõng nhö thaät tueä tri: toâi ñang caûm thoï nhöõng khoå thoï aáy; khi caûm thoï nhöõng caûm thoï khoâng khoå khoâng vui, vò aáy cuõng nhö thaät tueä tri: toâi ñang caûm thoï nhöõng caûm thoï khoâng khoå khoâng vui aáy. Khi caùc caûm thoï ñöôïc quaùn saùt tö duy nhö vaäy, khi taâm khôûi leân nhöõng suy tö gì veà nhöõng caûm thoï naøy, vò aáy tueä tri moät caùch raát roõ raøng vaø coù choïn löïa. Khi Tyû Kheo tu taäp phaùp quaùn thoï naøy, ñoaïn tröø ñöôïc hai phaùp tham lam vaø öu phieàn. Ñoái vôùi ngoïai thoï, noäi ngoaïi thoï cuõng ñöôïc quan saùt nhö treân."
2.D) Quaùn taâm
"Tyû Kheo ñoái vôùi noäi taâm quan saùt tö duy caùc töôùng traïng cuûa noäi taâm. Khi taâm coù tham, vò aáy nhö thaät tueä tri: noäi taâm coù tham, taâm xa lìa tham lam, cuõng nhö thaät tueä tri: noäi taâm xa lìa tham lam. Noäi taâm coù saân haän, vò aáy nhö thaät tueä tri: noäi taâm coù saân haän. Noäi taâm khoâng saân haän, cuõng nhö thaät tueä tri: noäi taâm khoâng coù saân haän. Noäi taâm coù ngu si, nhö thaät tueä tri: noäi taâm coù ngu si, noäi taâm khoâng coù ngu si, cuõng nhö thaät tueä tri: noäi taâm khoâng coù ngu si... Taâm cuûa Tyû kheo ñöôïc tö duy quan saùt nhö vaäy, khi khôûi leân nhöõng gì ñoái vôùi taâm naøy, Vò aáy quan saùt moät caùch roõ raøng vaø coù choïn löïa. Khi Tyû kheo tu taäp phaùp quaùn taâm naøy, ñoaïn tröø ñöôïc 2 phaùp tham lam vaø öu phieàn. Ñoái vôùi ngoaïi taâm, noäi ngoaïi taâm cuõng ñöôïc quaùn saùt nhö treân".
2.E) Quaùn phaùp
Quaùn Naêm trieàn caùi:

"Tyû kheo ñoái vôùi Naêm trieàu caùi quan saùt tö duy caùc töôùng traïng cuûa noù. Neáu nhö noäi taâm coù tham duïc trieàu caùi, vò aáy nhö thaät tueä tri: trong toâi coù tham duïc trieàu caùi, trong toâi khoâng coù tham duïc trieàu caùi, vò aáy cuõng nhö thaät tueä tri: trong toâi khoâng coù tham duïc trieàn caùi. Ñoàng thôøi, vò aáy cuõng nhö thaät tueä tri nhöõng tham duïc trieàu caùi chöa sanh khieán noù sanh, ñaõ sanh khieán noù ñöôïc ñoaïn tröø, ñaõ ñoaïn khieán cho noù khoâng taùi sinh. Tyû Kheo tö duy quaùn saùt nhö vaäy, nhöõng gì khôûi leân ñoái vôùi tham duïc caùi naøy, taâm vò aáy bieát raát roõ raøng. Tyû kheo tu taäp phaùp quaùn naøy, ñoaïn tröø 2 phaùp tham lam vaø öu phieàn. Ñoái vôùi saân haän, hoân traàm thuïy mieân, traïo cöû vaø nghi ngôø, Tyû kheo cuõng ñöôïc quaùn saùt nhö vaäy".

Quaùn Baûy giaùc chi:

"Tyû Kheo ñoái vôùi noäi thaân coù Nieäm giaùc chi, vò aáy nhö thaät tueä tri: noäi thaân coù nieäm giaùc chi, noäi thaân khoâng coù nieäm giaùc chi, Tyû kheo cuõng nhö thaät tueä tri: noäi thaân khoâng coù nieäm giaùc chi, ñoàng thôøi, Tyû kheo cuõng nhö thaät tueä tri nhöõng nieäm giaùc chi naøo chöa sanh khieán cho noù sanh, ñaõ sanh thì an truù vöõng chaéc, khoâng sao laõng, khieán cho noù moãi ngaøy moät kieân coá taêng tieán. Tyû kheo tö duy nhö vaäy, nhöõng gì khôûi leân ñoái vôùi nieäm giaùc chi naøy, ñeàu ñöôïc vò aáy hieåu bieát roõ raøng. Tyû kheo tu taäp phaùp quaùn naøy, vò aáy ñoaïn tröø ñöôïc 2 phaùp tham duïc vaø öu phieàn. Ñoái vôùi 6 giaùc chi coøn laïi cuõng ñöôïc quan saùt nhö vaäy".

Toùm laïi, noäi dung tu taäp Töù Nieäm Truù ñöôïc phaân laøm 4 loaïi: 1. Quaùn thaân, 2. Quaùn thoï, 3. Quaùn taâm, 4. Quaùn phaùp. Trong phaùp "Quaùn thaân" laïi chia hai ñeà muïc nhoû, "Quaùn thaân baát tònh" vaø "Quaùn thaân do 6 ñaïi hoøa hôïp taïo thaønh"; Quaùn thoï töùc laø quaùn saùt nhöõng caûm thoï cuûa chuùng ta, hoaëc khoå hoaëc vui hoaëc khoâng khoå khoâng vui; Quaùn taâm laø quaùn saùt veà nhöõng traïng thaùi dieãn bieán cuûa taâm; Quaùn Phaùp bao goàm quaùn Naêm trieàu caùi, Saùu caên, Baûy giaùc chi v.v... Noùi caùch khaùc, quaùn Töù nieäm truï laø quaùn Nguõ Uaån, quaùn "Thaân" töùc laø quaùn saéc uaån, quaùn "Tho,ó Taâm, Phaùp" laø quaùn thoï töôûng, haønh vaø thöùc. Thöïc haønh phöông phaùp Töù nieäm truù naøy, coù nhöõng keát quaû nhö sau: Thöù nhaát, thaáy ñöôïc thöïc töôùng cuûa con ngöôøi voán laø söï giaû taïo, khoâng thaät coù, nhôø söï thaáy bieát nhö thaät naøy maø haønh giaû môùi coù theå thoaùt ly nhöõng ñieân ñaûo moäng töôûng, laø nhöõng nguyeân nhaân gaây khoå ñau. Thöù hai, huaán luyeän thaân vaø taâm an truù trong chaùnh nieäm, Kinh A Di Ñaø goïi laø "nhöùt taâm baát loaïn", chaùnh nieäm naøy laø caùi beä phoùng cho trí tueä phaùt sanh. Khi tueä ñaõ thaép saùng thì haønh giaû ñoái maët vôùi cuoäc ñôøi khoâng coù sôï haõi, vì moïi söï moïi vaät ñeàu ñöôïc chaùnh nieäm vaø trí tueä giuùp cho haønh giaû thaáy bieát roõ raøng, khoâng coù nhaàm laãn, chính caùi thaáy nhö thaät naøy, haønh giaû môùi ñuû khaû naêng chaët ñöùt taát caû voâ minh phieàn naõo. Do vaäy, trong Kinh Baùt Nhaõ noùi raèng: " Boà Taùt Quaùn Töï Taïi duøng trí tueä quaùn chieáu, thaáy thaân nguõ uaån naøy laø khoâng thaät töôùng, do vaäy Boà Taùt chaët ñöùt taát caû caùc khoå naõo"

IV. Keát luaän

Nguoàn goác giaùo lyù Phaät giaùo laø nhöõng gì ñöôïc ñöùc Phaät chöùng ngoä, töø nôi chöùng ngoä maø Ngaøi phaùt nguyeän hoùa ñoä chuùng sinh. Khi ñöùc Phaät coøn taïi theá, 45 naêm giaùo hoùa ñoä sinh laø nguoàn goác cuûa Phaät phaùp. Nhöng coù moät ñieàu ñaùng löu yù laø, ñöông thôøi ñöùc Phaät vaø nhöõng ñeä töû cuûa Ngaøi khoâng coù ghi cheùp baèng vaên töï maø chæ duøng hình thöùc truyeàn khaåu. Maõi cho ñeán thôøi ñaïi vua A Duïc, Phaät phaùp môùi ñöôïc ghi cheùp baèng vaên töï. Ñaïi ña soá ngöôøi ta cho raèng, A Haøm Kinh (Auïganima) vaø kinh taïng Paøli laø hai loaïi vaên hieám coù sôùm nhaát trong thaùnh ñieån Phaät giaùo. Töø 2 loaïi vaên hieám cô baûn naøy maø caùc vò Thaùnh ñeä phaùt huy thaønh nhöõng tö töôûng khaùc nhau cuûa töøng Boä phaùi. Trong ñoùsöï hình thaønh Abhidharma thuoäc Boä phaùi Thuyeát Nhöùt Thieát Höõu cuõng khoâng ngoaøi yù nghóa naøy.

Qua nhöõng vaên baûn, vöøa giôùi thieäu treân, chöùng minh raèng noäi dung A Tyø Ñaït Ma laø giaûi thích heä thoáng hoaù tö töôûng cuûa Taïp A Haøm vaø Trung A Haøm.

Ñoàng thôøi, xuyeân qua "Nieäm Truù Phaåm, Tònh Löï Phaåm v.v.." trong Phaùp Uaån Tuùc Luaän chöùng minh quan ñieåm cuûa A Tyø Ñaït Ma raát chuù troïng ñeán vieäc tu taäp. Chaúng qua, phöông phaùp tu taäp trong A Tyø Ñaït Ma laáy "Töù Nieäm Xöù, Töù thieàn" laøm phöông tieän ñeå ñöa chuùng sanh töø phaøm phu ñeán giaûi thoaùt, baèng phöông phaùp quaùn saùt thaät töôùng cuûa thaân naøy laû giaû taïo, khoâng thaät coù. Nhôø quaùn saùt trong chaùnh nieäm nhö vaäy maø haønh giaû thaáy ñöôïc thaät töôùng cuûa thaân nguõ uaån voán laø: Thaân laø baát tònh, caùc caûm thoï laø khoå, taâm laø voâ thöôøng, caùc Phaùp laø voâ ngaõ, cuõng nhö taát caû nhöõng vaät chaát. Do vaäy, haønh giaû khoâng luyeán aùi töï thaân, thaân ngöôøi vaø vaät chaát, do khoâng coù tham aùi, cho neân khoâng coù yù nieäm chieám ñoaïn (thuû), do khoâng coù chieám ñoaït, cho neân khoâng coù saàu, bi, khoå, öu naõo.

Thích Haïnh Bình
Ñaøi Loan, 1999
Ghi chuù:
1. Ñaïi taïng 26, A Tyø Ñaït Ma Phaùp Uaån Tuùc Luaän, trang 453-491.
2. Tham khaûo, Thaêng Gia Khaåu Thai v.v... bieân soaïn. Döông hoäi vaên dòch, AÁn Ñoä Phaät Giaùo Söû Khaùi Luaän, NXB Haï Ñaùn ñaïi hoïc, 1993, trang 25.
3. HT.AÁn Thuaän, "Nguyeân thuûy Phaät giaùo thaùnh Ñieån chi taäp thaønh" NXB chaùnh, Trung Hoa daân quoác naêm 83, trang 1-2.
4. HT.AÁn Thuaän, Thuyeát nhöùt thieát höõu boä vi chuû luaän thö döõ luaän sö chi nghieân cöùu, NXB Chaùnh vaên, daân quoác naêm 81, trang 33.
5. Nhö treân, trang 56.
6. Löõ Tröng, AÁn Ñoä Phaät Hoïc Tö Töôûng Khaùi Luaän, NXB Thieân Hoa, tr 57.
7. HT.AÁn Thuaän, thuyeát nhaát thieát höõu boä vi chuû ñích luaän thö döõ kyø luaän sö chi nghieân cöùu, NXB chaùnh vaên, trang 25.
8. HT. AÁn Thuaän bieân soaïn, Taïp A Haøm Kinh Luaän hoäi bieân, NXB Chaùnh vaên trang 239.
9. Ñaïi Taïng 1, Trung A Haøm, trang 723-724.
10. Giôùi, Ñònh, Tueä, Giaûi thoaùt, Giaûi thoaùt tri kieán.
11. Ñaïi Taïng 26, phaåm Tònh Löï, trang 482.
12. Ñaïi Taïng 26, phaåm Thaùnh Chuûng, trang 466b.
13. Ñaïi Taïng 1, Caàu Phaùp Kinh, trang 570a.
14. HT. AÁn Thuaän bieân taäp, Taïp A Haøm kinh hoäi bieân.quyeån haï,trang 236-239.
15. Ñaïi Taïng 26, Nieäm Truù phaåm, trang 475-478.
16. Ñaïi Taïng 26, Nieäm Truù phaåm, trang 475-476.
17. Hoøa Thöôïng AÁn Thuaän bieân taäp, Taïp A Haøm Kinh Hoäi bieân, quyeån Trung, NXB chaùnh vaên, trang 239.
18. Ñaïi Taïng 26, Nieäm Truù phaåm, trang 476-479.

Source: Quaûng Ñöùc web page, Melbourne, Australia, http://www.eisa.net.au/~quangduc/
(Computer typesetting: Thuïc Ñöùc)
 [ Trôû Veà ]