Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Giaùo lyù Nguyeân thuûy Phaät giaùo
Hoøa Thöôïng Thích Thanh Kieåm
LGT: Hoøa Thöôïng Thích Thanh Kieåm du hoïc ôû Nhaät Baûn vaøo ñaàu thaäp nieân 50, naêm 1962 veà nöôùc, naêm 1963 Ngaøi cho xuaát baûn Lòch Söû Phaät Giaùo AÁn Ñoä vaø Lòch Söû Phaät Giaùo Trung Quoác, hai quyeån saùch raát coù giaù trò veà Giaùo lyù vaø lòch söû truyeàn baù ñaïo Phaät. Hoøa Thöôïng laø Phoù Ñaïi Dieän Mieàn Vónh Nghieâm Giaùo Hoäi Phaät Giaùo Vieät Nam Thoáng Nhaát kieâm truù trì Toå Ñình Vónh Vónh Nghieâm Saøigoøn. Ngaøi laø baäc chaân tu, uyeân thaâm giaùo ñieån, taøi cao, ñöùc troïng.Baøi naày trích töø quyeån "Lòch söû Phaät Giaùo AÁn Ñoä", xin traân troïng giôùi thieäu vôùi quyù ñoäc giaû.
Nguyeät san Phaät Hoïc, thaùng 5-1999
1. Giaùo lyù caên baûn cuûa Phaät giaùo
Ñöùc Theá Toân, trong khoaûng 45 naêm, Ngaøi tuyeân döông chaùnh phaùp, muïc ñích duy nhaát laø ñeå cöùu vôùt chuùng sanh thoaùt khoûi beå sinh-töû traàm luaân, tôùi choán nieát baøn, thöôøng truï, an-laïc. Noùi toùm laïi, töùc laø chuyeån meâ khai ngoä, neân giaùo lyù cuûa Ngaøi moät maët chuù troïng veà phöông dieän trí tueä, moät maët chuù troïng phaùp thöïc tieãn tu haønh. Phaùp thöïc tieãn tu haønh töùc laø phaùp moân Töù Ñeá: Khoå Ñeá, Taäp Ñeá, Dieät Ñeá, vaø Ñaïo Ñeá.Phaùp Töù Ñeá laø keát quaû cuûa söï thöïc nghieäm tu haønh maø Ñöùc Theá Toân ñaõ chöùng ngoä ñöôïc ôû döôùi caây Boà Ñeà. Vì muïc ñích lôïi tha, neân sau khi thaønh ñaïo, tröôùc heát Ngaøi khai-thò phaùp Töù Ñeá ôû vöôøn Loäc Daõ ñeå ñoä naêm ngöôøi ñeä töû ñaàu tieân. Tieáp sau, ñi caùc nôi thuyeát phaùp ñoä sinh, Ngaøi nöông vaøo caên cô cuûa thính chuùng neân giaùo phaùp cuûa Ngaøi noùi ra hoaëc cao, hoaëc thaáp, hoaëc noâng, hay saâu khaùc nhau, nhöng töïu trung cuõng ñeàu baét nguoàn töø phaùp moân Töù Ñeá.
2. Töù ñeá
Töù Ñeá coøn goïi laø Töù Thaùnh Ñeá (Catvaøri-aùrya-satyaøni), hay Töù-Chaân-Ñeá, goïi taét laø Töù Ñeá. Ñeá nghóa laø chaân thöïc neân Töù Ñeá ñöôïc goïi laø boán chaân-lyù nhö thöïc.1- Khoå Ñeá (Dukka-satya) - Trong theá giôùi hieän-thöïc naøy, baát cöù loaøi höõu tình hay voâ-tình, ñeàu ôû trong chaân töôùng khoå naõo. Caên cöù vaøo lôøi Phaät daïy thì con ngöôøi tröôùc heát coù boán caùi khoå lôùn, töùc laø Sinh (Jaøtir), Laõo (Jaraø), Beänh (Vyaødihir), Töû (Marana); tieáp sau, ngöôøi thaân yeâu bò xa caùch, goïi laø "AÙi bieät ly khoå"; ñieàu mong caàu laïi khoâng toaïi nguyeän, goïi laø "Caàu baát ñaéc khoå"; chaáp tröôïc vaøo naêm yeáu toá: Saéc, Thuï, Töôûng, Haønh, Thöùc, bò noù nung naáu khoå sôû, goïi laø "Nguõ aám thònh khoå". Vì ñaày raãy söï khoå sôû, khoâng coù moät chuùt khoaùi laïc, xeùt cho cöùu kính laø caùi theá giôùi khoå naõo. Heát thaûy chuùng sinh vì hoân meâ khoâng bieát, chaáp tröôïc ham ñaém vaøo duïc laïc ôû theá gian cho laø sung söôùng, neân cöù chìm ñaém vaøo beå khoå, bò sinh töû luaân hoái maõi khoâng coù kyø-haïn giaûi thoaùt. Ñöùc Theá Toân, Ngaøi nhaän chaân thaáy cuoäc ñôøi laø khoå, theá giôùi thì sinh, truï, dò, dieät, voâ-thöôøng, neân Ngaøi ñaõ noùi ra Khoå Ñeá.
2- Taäp- Ñeá (Samudaya-satya) - Taäp nghóa laø taäp-hôïp, chöùa goùp nhöõng chaân töôùng khoå naõo laøm nguyeân nhaân cho hieän taïi vaø töông lai. Caên cöù vaøo lôøi Ñöùc Thích Toân giaùo huaán, thì theá giôùi vaïn höõu heát thaûy ñeàu y vaøo söï quan heä giöõa nguyeân-nhaân vaø keát-quaû maø sinh hay dieät, ngay caû ñeán söï töôïng nhoû beù li ty chaêng nöõa cuõng khoâng traùnh khoûi luaät nhaân-quaû. Con ngöôøi vì sinh trong theá giôùi voâ-thöôøng, neân taát caû moïi sinh-hoaït cuûa con ngöôøi thöôøng gaëp nhöõng ñieàu khoâng nhö yù, nhieàu khoå naõo. Taát caû moïi hieän töôïng khoå naõo, khoâng phaûi laø ngaãu nhieân, maø ñeàu leä thuoäc vaøo Taäp-nhaân roài theo luaät nhaân-quaû chi phoái. Taäp-nhaân töùc laø "voâ-minh", vì y vaøo voâ-minh neân sinh ra chaáp-tröôïc, sinh ra duïc-voïng, taïo thaønh caùc nghieäp aùc veà Thaân, Khaåu, Y Ù vaø caùc nghieäp khaùc, neân trôû thaønh "Nghieäp". Nghieäp (Karma) töùc laø nghieäp-löïc, noù coù caùi söùc tích-taäp, neân trôû thaønh nghieäp-nhaân, caùc nghieäp töông öùng vôùi nghieäp nhaân goïi laø nghieäp quaû, ñöa ñeán khoå baùo, gaây thaønh khoå quaû. Toùm laïi, caän-nhaân cuûa quaû khoå laø nghieäp, vaø vieãn-nhaân cuûa quaû khoå laø voâ minh, hay laø "hoaëc". Vaäy neân quaû khoå cuûa hieän-taïi, laø do hoaëc vaø nghieäp ôû quaù khöù maø sinh, quaû khoå vò-lai laø do hoaëc vaø nghieäp cuûa hieän-taïi maø coù. Quaû khoå ñöôïc toàn taïi laø do hoaëc vaø nghieäp cöù lieân tieáp khoâng ngöøng. Vì theá, ba thöù "Hoaëc", "Nghieäp", "Khoå" cöù laøm nhaân laãn nhau, gaây thaønh quaû khoå voâ-cuøng voâ-taän, neân goïi laø Taäp-Ñeá.
3- Dieät-Ñeá (Nirodha-satya) - Dieät-ñeá laø giaûi-thoaùt-luaän vaø cuõng laø lyù-töôûng-luaän cuûa Phaät-Giaùo, Khoå ñeá vaø Taäp-ñeá laø nguyeân-nhaân vaø keát-quaû cuûa khoå naõo, Dieät-ñeá laø phöông-phaùp dieät tröø khoå-quaû vaø khoå nhaân, ñöa chuùng sinh tôùi choã Nieát-Baøn thöôøng truï. Caên cöù vaøo giaùo lyù cuûa Ñöùc Phaät, thì khoå quaû cuûa con ngöôøi laø do nghieäp laøm caän-nhaân, nghieäp nöông vaøo hoaëc maø sinh, hoaëc laáy voâ-minh laøm nguyeân nhaân caên-baûn. Töø voâ-minh sinh ra ngaõ töôûng, y vaøo ngaõ töôûng sinh ra chaáp tröôïc, nhaän theá-giôùi voâ-thöôøng laø thöïc-taïi, neân sinh ra voïng-töôûng, voïng-töôûng laø cô-baûn ñeå sinh ra moïi phieàn naõo, gaây ra moïi nghieäp nhaân, taïo thaønh caùi quaû khoå sinh töû. Vì vaäy, neáu muoán dieät khoå quaû, tröôùc heát phaûi ñöøng taïo nghieäp nhaân, muoán khoâng taïo nghieäp-nhaân, tröôùc heát caàn phaûi dieät ngaõ-töôûng. Ngaõ töôûng ñaõ ñoaïn, thì nhaän ñöôïc chaân töôùng cuûa theá-giôùi laø baûn lai voâ ngaõ. Bieát ñöôïc chaân-töôùng cuûa theá-giôùi laø Baûn-lai voâ-ngaõ, töùc laø ngaõ töôûng ñoaïn-dieät, caét ñöùt ñöôïc xieàng xích luaân hoài, thoaùt moïi khoå naõo trong beå sinh töû, khoâng bò luaân-hoài trong luïc-thuù, tôùi choán giaûi thoaùt Nieát-Baøn, ñoù laø Dieät-Ñeá.
4- Ñaïo-Ñeá (Maørga-satya) - Giaùo lyù duøng laøm nguyeân-nhaân ñeå ñaït tôùi quaû Giaûi-thoaùt Nieát-baøn, töùc laø nhöõng phaùp moân thöïc-tieãn tu-haønh, thuoäc Ñaïo-Ñöùc luaän cuûa Phaät-Giaùo. Caên cöù vaøo giaùo-lyù cuûa Ñöùc Phaät ñeå ñaït tôùi quaû Nieát-Baøn, thì khoâng gioáng nhö Thuaät-theá ngoaïi-ñaïo, thieân chaáp veà khoå-haïnh hay khoaùi laïc, maø laø phaùp moân Trung-ñaïo (madhya-pratipada). Phaùp moân Trung-ñaïo naøy, Ñöùc Phaät nöông vaøo thôøi cô maø noùi ra, nhö khi sô chuyeån phaùp luaân, Ngaøi noùi giaùo lyù baùt chaùnh ñaïo, khi nhaäp nieát baøn, Ngaøi noùi "tam thaäp thaát phaåm trôï ñaïo". Ñeå quy ñònh caùch thöùc tu haønh vaø haønh vi haøng ngaøy cho caùc ñeä-töû, neân Ngaøi laïi noùi ra giôùi luaät hay thieàn-ñònh .v.v..
Vaäy neân ngöôøi tu haønh tröôùc heát phaûi giöõ giôùi ñeå thaân taâm ñöôïc thoáng nhaát, khoâng bò moïi voïng nieäm khuaáy ñoäng, do coâng phu ñoù maø trí-tueä ñöôïc phaùt-sinh, thaáu suoát ñöôïc chaân töôùng cuûa theá giôùi, dieät tröø ñöôïc moïi hoaëc, nghieäp, khoå.
Trong Phaùp-moân Töù Ñeá thì Khoå Ñeá (quaû) vaø Taäp Ñeá (nhaân) laø nhaân quaû theá gian; Dieät Ñeá (quaû) vaø Ñaïo Ñeá (nhaân) laø nhaân quaû xuaát theá gian.
3. Möôøi hai nhaân duyeân
Möôøi hai nhaân duyeân laø giaùo lyù noäi-quaùn cuûa Ñöùc Phaät khi thaønh ñaïo. Sau khi thaønh ñaïo, Ngaøi caên cöù vaøo leû sinh khôûi cuûa khoå giôùi laø Khoå Ñeá vaø Taäp Ñeá maø laàn löôït noùi ra söï nhaân quaû quan heä cuûa noù cho 12 thöù, ñöôïc goïi laø duyeân-khôûi, hoaëc 12 chi, hay 12 nhaân duyeân. Ñoái vôùi giaùo lyù cuûa Phaät giaùo, 12 nhaân duyeân chieám moät vò trí raát quan-troïng.Giaûi thích veà 12 nhaân-duyeân coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau. Nay caên cöù vaøo phöông phaùp Tam Theá Phoái Ñaúng ñeå giaûi thích ñaïi khaùi nhö sau:
Tröôùc heát, chi "Laõo-Töû" (Javaø-marana) cuûa vò-lai phaûi chòu, laø töø chi "Sinh" (Jaøti) ôû vò-lai maø coù; chi "Sinh" ôû vò-lai laø keát-quaû veà tích taäp moïi nghieäp cuûa hieän-taïi laø "Höõu" maø coù; chi "Höõu" (Bhava) thì nöông vaøo söï chaáp tröôïc cuûa "Thuû" maø coù; chi "Thuû" (Upaødaøna) nöông vaøo söï tham aùi veà söï vaät cuûa "AÙi" maø coù; "AÙi" (Trsna) nöông vaøo söï caûm giaùc khoå vui cuûa "Thuï" maø coù; chi "Thuï" (Vedanaø) nöông vaøo söï xuùc tieáp vôùi ngoaïi caûnh cuûa "Xuùc" maø coù; chi "Xuùc" (Sparsa) nöông vaøo söï xuùc tieáp veà saùu caûm quan cuûa "Luïc nhaäp" maø coù; "Luïc nhaäp" (Sad-aùyatana) nöông vaøo söï keát hôïp giöõa thaân vaø taâm cuûa "Danh saéc' maø coù; "Danh saéc" (Naømaruõpa) nöông vaøo söï taùc duïng nhaän thöùc phaân bieät cuûa "Thöùc" (Vijnaõna) maø coù; nhöng thaân theå cuûa hieän taïi thì ñeàu do keát quaû veà nghieäp ôû quaù khöù ñaõ taïo laø "Haønh" (Samskaøra); "Haønh" nöông vaøo "Hoaëc" töùc laø "Voâ-minh" (Avidyaø) maø sinh ra. Nhö vaäy, nguyeân nhaân caên baûn cuûa moïi khoå naõo töùc laø "Voâ-minh"; goïi laø caên baûn voâ minh".
Trong 12 chi, Sinh vaø Laõo-Töû laø hai quaû vò-lai, nguyeân nhaân tröïc tieáp cuûa hai quaû naøy laø ba chi: AÙi, Thuû, Höõu, goïi laø ba nhaân cuûa hieän taïi. Naêm chi Thöùc, Danh saéc, Luïc nhaäp, Xuùc, vaø Thuû laø nguyeân nhaân giaùn tieáp cho hai quaû vò-lai, ñoàng thôøi cuõng laø keát quaû veà nghieäp cuûa quaù khöù, neân coøn goïi laø naêm quaû cuûa hieän taïi. Sau heát, Voâ-minh vaø Haønh laø hai nhaân ôû quaù khöù. Nhö vaäy, ba ñôøi quaù khöù, hieän taïi, vaø vò-lai trôû thaønh moái quan heä nhaân quaû laãn cho nhau, goïi laø tam theá löôõng truøng nhaân quaû. Neáu phoái ñaùng vôùi ba thöù Hoaëc, Nghieäp, Khoå, thì hai quaû cuûa vò-lai vaø naêm quaû cuûa hieän taïi laø "Khoå", Höõu vaø Haønh laø "Nghieäp" cuûa quaù khöù vaø hieän taïi; Thuû, AÙi vaø Voâ-minh laø "Hoaëc" cuûa quaù khöù vaø hieän taïi. Khoå, Hoaëc, vaø Nghieäp cuõng quan-heä laãn nhau, neân taïo thaønh moät voøng troøn tuaàn hoaøn khoâng ngöøng, 12 nhaân duyeân cuõng nöông vaøo nhau ñeå taïo nhaân keát quaû, chaáp thaønh moái giaây lieân-laïc voâ-cuøng voâ-taän.
Möôøi hai nhaân duyeân nhö treân ñaõ thuaät, laø pheùp tö-duy noäi quaùn cuûa Ñöùc Phaät ôû döôùi caây Boà-Ñeà. Ngaøi ñaõ chöùng ngoä, bieát ñöôïc nguyeân nhaân caên baûn cuûa moïi khoå laø do Hoaëc töùc laø Voâ-minh, neân Ngaøi ñaõ ñoaïn dieät heát voâ-minh vaø chöùng ñöôïc ñaïo quaû giaûi thoaùt. Vaäy neân, neáu Voâ-minh dieät töùc laø Haønh dieät, Haønh dieät töùc laø Thöùc dieät, Thöùc dieät töùc Danh saéc dieät, Danh saéc dieät töùc Luïc nhaäp dieät, Luïc nhaäp dieät töùc Xuùc dieät, Xuùc dieät töùc Thuï dieät, Thuï dieät töùc AÙi dieät, AÙi dieät töùc Thuû dieät, Thuû dieät töùc Höõu dieät, Höõu dieät töùc Sinh dieät, Sinh dieät töùc Laõo töû moïi khoå ñeàu dieät, ñaït tôùi caûnh giôùi Nieát Baøn giaûi thoaùt.
4. Theá giôùi quan
Ñöùc Thích Toân, Ngaøi quan saùt theá gian theo hai daïng thöùc khaùc nhau, töùc laø hieän thöïc theá giôùi quan, vaø lyù töôûng theá giôùi quan. Hieän thöïc theá giôùi quan laø theá giôùi sinh töû, meâ voïng, khoå naõo; lyù-töôûng theá giôùi quan laø theá giôùi Nieát Baøn, thöôøng truï an laïc. Hai theá giôùi naøy ñöôïc khu-phaân laø caên cöù vaøo söï chi phoái cuûa nhaân duyeân coù hay khoâng. Veà hieän thöïc theá giôùi thì nöông vaøo nhaân duyeân maø coù, vì nöông vaøo nhaân duyeân maø coù, neân laø theá giôùi voâ-thöôøng (Aniccataø), coù sinh-dieät bieán hoùa, thuoäc theá giôùi höõu-vi (Samskrta) ; lyù-töôûng theá giôùi thì khoâng bò nhaân duyeân chi phoái, neân laø theá giôùi thöôøng truï, khoâng sinh dieät bieán hoùa, thuoäc theá giôùi voâ-vi (Asamskrta).Veà thaønh phaàn ñeå thaønh laäp theá giôùi thì coù vaät vaø taâm, vaø söï quan heä giöõa vaät vaø taâm, hay laø khoâng phaûi vaät vaø cuõng khoâng phaûi taâm, chia ra laøm 5 yeáu toá, goïi laø nguõ uaån (Paûnca-skandaøh). Uaån coù nghóa laø tích tuï.
1- Saéc uaån (Ruøpa-skadha) - Toång theå cuûa vaät chaát, coù tính caùch chöôùng ngaïi, tröôùc heát laø boán nguyeân toá: Ñòa, Thuûy, Hoûa, Phong, sau laø do söï keát hôïp cuûa 4 nguyeân toá ñoù thaønh nguõ quan laø Nhaõn, Nhó, Tyû, Thieät, Thaân vaø ñoái caûnh cuûa nguõ quan laø nguõ traàn: Saéc, Thanh, Höông, Vò, Xuùc.
2- Thuï uaån (Vedanaø-skadha) - Söï caûm thuï cuûa nguõ caên ñoái vôùi nguõ uaån, sinh ra moïi caûm giaùc nhö khoå söôùng, vui buoàn.
3- Töôûng uaån (Samjnaõ-skadha) - Söï töôûng töôïng vaø tö-duy veà hình daùng cuûa söï vaät, sau taùc duïng cuûa caên ñoái vôùi caûnh.
4- Haønh uaån (Samakaøra-skadha) - Söï quan-heä taùc-duïng cuûa taâm vaø taâm-baát-töông-öùng-haønh, khôûi ra moïi haønh ñoäng thieän aùc.
5- Thöùc uaån (Vijgaõna-skadha) - Thöùc-uaån laø taùc-duïng cuûa tinh-thaàn, ñeå nhaän thöùc vaø phaân bieät moïi traïng thaùi cuûa taâm ñoái vôùi caûnh, töùc laø yù-thöùc, baûn theå cuûa taâm.
Naêm uaån ñeàu coù caùi coâng-naêng taïo-taùc vaø keát-hôïp ñeû thaønh-laäp theá-giôùi. Vì nöông vaøo söï keát hôïp khaùc nhau, neân sinh ra theá giôùi höõu-tình vaø voâ-tình, thieân hình vaïn traïng sai khaùc nhau. Söï keát hôïp cuûa nguõ uaån thì khoâng nhaát ñònh, nöông vaøo nhaân duyeân maø keát hôïp, cuõng laïi nöông vaøo nhaân duyeân maø ly taùn. Vì lyù do keát hôïp, ly taùn, neân öôùc vaøo thôøi gian thì khoâng thöôøng truï, öôùc vaøo khoâng gian laïi khoâng coá ñònh. Toùm laïi, veà hieän töôïng cuûa theá giôùi höõu-vi laø bieán hoùa voâ-thöôøng, neân goïi laø chö-haønh voâ-thöôøng.
Chö-haønh voâ-thöôøng laø chaân töôùng cuûa theá giôùi hieän thöïc, laø theá giôùi cuûa sinh-dieät bieán hoùa, phuû nhaän söï toàn taïi cuûa ngaõ, laø chuû theå duy nhaát. Ngaõ chaúng qua chæ laø caùi quaù trình cuûa sinh dieät bieán hoùa, chæ taïm thôøi toàn taïi, ví nhö nöôùc chaûy, boït noåi ñeàu khoâng coù thöïc theå, maø töôûng töôïng laø thöïc theå, thöïc höõu, thì chæ laø söï meâ voïng, cho neân goïi laø "chö phaùp voâ-ngaõ".
Chuùng sinh khoâng bieát, nhaän theá giôùi laø thöôøng truï, töôûng töôïng laø coù ngaõ, chaáp tröôïc thaønh ngaõ-töôûng, sinh ra moïi thöù hoaëc, taïo ra moïi thöù nghieäp, gaây ra moïi söï Khoå, neân goïi laø Nhaát-thieát giai-khoå. Neáu bieát ñöôïc "chö haønh voâ-thöôøng", "chö phaùp voâ-ngaõ", "nhaát thieát giai-khoå", töùc laø ñoaïn dieät ñöôïc moïi "Hoaëc", "Nghieäp", "Khoå", tôùi choán nieát-baøn Tòch-tònh.
Theá giôùi tuy chia ra höõu-vi vaø voâ-vi, khoå vaø vui, voâ-thöôøng vaø thöôøng truï, sinh töû vaø nieát baøn, nhöng chæ laø nöông vaøo söï coù Ngaõ töôûng, hay khoâng coù Ngaõ töôûng maø thaønh laäp. Neáu khôûi taâm coù Ngaõ töôûng, thì ñoàng thôøi cuõng sinh ra hieän töôïng giôùi cuûa nhaân sinh dieät, gaây thaønh theá giôùi höõu vi khoå naõo. Traùi laïi, neáu dieät ñöôïc Ngaõ töôûng, thì ñoàng thôøi cuõng giaûi thoaùt ñöôïc caùi quan heä nhaân duyeân sinh dieät tôùi coõi voâ vi an laïc. Vaäy neân phaùp Voâ Ngaõ Quaùn chieám moät ñòa vò troïng yeáu trong Phaät giaùo./.
Thích Thanh Kieåm
(trích "Lòch söû Phaät giaùo AÁn ñoä")
Source: Phaät-Hoïc Magazine, Kentucky, U.S.A., http://www.win.net/phathoc/
[ Trôû Veà ]