Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]          [Home Page]

Tìm hieåu vaán ñeà Nieát Baøn cuûa Phaät Giaùo

Leâ Ngoïc Cöông - NCS Ñaïi Hoïc KHXH & NV

Nieát Baøn (Nirvana) laø khaùi nieäm cuûa Phaät giaùo, moät toân giaùo khoâng coâng nhaän vaø khoâng thöøa nhaän coù Thöôïng Ñeá, coù thaàn, coù linh hoàn tröôøng cöûu. Muïc ñích cao caû cuûa Phaät giaùo laø Nieát baøn. Ngoaøi Nieát baøn vaø khao khaùt chöùng ñaéc Nieát Baøn, ngöôøi Phaät töû khoâng tìm kieám vaø mong muoán gì khaùc. Vaäy Nieát Baøn laø gì ? Nieát Baøn coù toàn taïi, hieän höõu khoâng ? Neáu toàn taïi, hieän höõu thì Nieát Baøn ôû ñaâu? Neáu toàn taïi, hieän höõu thì vôùi tö caùch laø caùi phaûn aùnh, Nieát Baøn laø khaí nieäm ñöôïc ruùt ra töø baûn chaát cuûa moät toàn taïi thöïc laø khaùi nieäm thöïc, coù yù nghóa. Neáu khoâng toàn taïi, hieän höõu thì caùi goïi laø Nieát baøn chæ laø aûo voïng do con ngöôøi taïo ra ñeå töï huyeãn hoaëc mình. Caâu hoûi nöõa laø toàn taïi hay khoâng toàn taïi thì nieàm tin vaøo Nieát Baøn coù ñem ñeán cho ngöôøi moät giaù trò naøo khoâng ? Baøi vieát seõ phaân tích töøng vaán ñeà.

Muoán giaûi ñaùp nhöõng caâu hoûi treân ñaây, ñieàu nhaát thieát laø phaûi naém ñöôïc toång quaùt trieát lyù cuûa Phaät giaùo. Coù theå noùi toaøn boä trieát lyù cuûa Phaät giaùo döïa treân kinh nghieäm ngoä (The Englightened)

maø Phaät toå Nhö Lai ñaõ ñaït ñöôïc. Theo Ngaøi, trieát gia duø coù kieán thöùc nhö theá naøo chaêng nöõa thì kieán thöùc phaûi phaùt sinh töø kinh nghieäm cuûa chính trieát gia, caùi kinh nghieäm ñoù chính laø kieán hay thaáy. Phaät toå luoân luoân nhaán maïnh ñieàu naøy. Tri phaûi luoân ñi lieàn vôùi kieán, vì khoâng coù caí thaáy thì caùi bieát khoâng coù chieàu saâu, khoâng theå hieåu ñöôïc baûn chaát cuûa thöïc taïi, cuûa ñôøi soáng. Hieåu bieát saâu saéc laø hieåu bieát töï mình tìm ra. Heä thoáng tö töôûng cuûa Ngaøi döïa treân caùi kinh nghieäm ngoä maø Ngaøi ñaõ chöùng nghieäm sau saùu naêm khoå tu vaø 49 ngaøy nhaäp ñònh döôùi coäi caây Boà ñeà. Taát caû nhöõng gì Ngaøi daïy, nhöõng tö töôûng veà vuõ truï, veà nhaân sinh vaø thaùi ñoä cuûa con ngöôøi ñoái vôùi cuoäc ñôøi ... laø söï khai môû caùi tri giaùc noäi taïi maø Ngaøi ñaït ñöôïc luùc baáy giôø. Coù theå toùm taét coát tuûy tö töôûng cuûa Phaät giaùo nhö sau : Chö haønh voâ thöôøng, chö phaùp voâ ngaõ, Nieát Baøn tòch tònh. Vaïn vaät ñeàu voâ thöôøng. Vaïn vaät ñeàu ñöôïc taäp hôïp laïi maø thaønh, ñeàu do nhaân duyeân chi phoái taïo thaønh. Duyeân hôïp thì vaïn vaät toàn taïi, hieän höõu, duyeân tan thì vaïn vaät khoâng toàn taïi, khoâng hieän höõu, vaïn vaät bò huyû hoaïi. Vaïn vaät luoân luoân ñang trôû thaønh, ñang voâ thöôøng. Vaïn vaät ñeàu voâ ngaõ. Vaïn vaät ñeàu do duyeân neân khoâng coù töï tính, khoâng coù baûn tính cuûa rieâng mình, khoâng toàn taïi ñoäc laäp. Taát caû ñeàu nöông töïa vaøo nhau, caùi naøy coù thì caùi kia coù, caùi naøy khoâng coù, thì caùi kia khoâng coù. Khoâng coù caùi naøo töï mình coù ñöôïc. Khoâng coù vaät naøo laø moät thöïc theå rieâng bieät, khoâng bieán chuyeån. Voâ ngaõ do ñoù cuõng laø voâ thöôøng. Voâ thöôøng laø ñöùng veà phöông dieän thôøi gian, voâ ngaõ laø ñöùng veà phöông dieän khoâng gian. Kinh Laêng giaø vieát : "Taát caû caùc söï vaät ñeàu khoâng coù töï tính vì raèng chæ coù moät söï töông tuïc ngay lieàn khoâng giaùn ñoaïn vaø nhöõng bieán ñoåi töø traïng thaùi naøy sang traïng thaùi khaùc ñöôïc quaùn thaáy khaép hieän höõu. Neáu coù töï tính khoâng bò aûnh höôûng cuûa söï thay ñoåi vaø bieán hoùa thì caùi doøng sinh hoùa naøy cuûa vuõ truï khoâng bao giôø xaûy ra". Do nhaân duyeân taùc ñoäng, söï bieán hoùa trôû thaønh lieân tuïc, tuyeät ñoái neân vaïn vaät chæ laø hö aûo, khoâng coù vaät naøo toàn taïi vónh vieãn. Khoâng thöïc coù sinh, coù dieät, coù söï vaät naøy, coù söï vaät kia. Sinh laø dieät, dieät laø sinh. Do nhaân duyeân theá giôùi trôû thaønh voâ thuûy voâ chung, khoâng ñaàu khoâng cuoái. Vaïn vaät voâ thöôøng, baát ñònh vaø chæ coù söï bieán ñoåi voâ thöôøng baát ñònh naøy môùi laø chaân thöïc, vónh vieãn, thöôøng haèng. Baûn chaát chaân thöïc cuûa theá giôùi laø voâ thöôøng voâ ngaõ nhöng con ngöôøi laïi voâ minh, khoâng nhaän ra chaân töôùng cuûa thöïc taïi ñoù. Con ngöôøi khoâng thaáy ñöôïc thaân xaùc nguõ uaån cuûa noù cuõng laø voâ thöôøng voâ ngaõ, cuõng bò ñònh luaät nhaân duyeân chi phoái, neân con ngöôøi tham, saân, si. Tham laø muoán chieám ñoïat laøm cuûa rieâng, sôû höõu rieâng cho mình. Saân laø giaän döõ, thuø haän, ganh gheùt vì khoâng ñaït ñöôïc yù muoán. Si laø u meâ, taêm toái chaïy ñuoåi theo nhöõng giaù trò haõo huyeàn do voâ minh taïo ra. Voâ minh daãn tôùi aùi duïc. Voâ minh vaø aùi duïc daãn daét con ngöôøi neân ñôøi ngöôøi laø khoå, soáng laø khoå. Kinh Phaùp cuù vieát : "Khoâng coù löûa naøo nhö löûa tham, khoâng coù nguïc tuø naøo nhö loøng saân, khoâng coù löôùi naøo nhö Voâ minh, khoâng coù doøng soâng naøo nhö aùi duïc"(Kinh Phaùp cuù - Thích Minh Chaâu, Thaønh Hoäi PG TP HCM aán haønh, 1986, tr.23). Do aùi duïc con ngöôøi haønh ñoäng vaø haønh ñoäng taïo thaønh nghieäp vaø nghieäp ñöa con ngôøi quanh quaån trong luaân hoài : sinh roài cheát, cheát roài taùi sinh, taùi sinh roài cheát. Sinh ra laøm ngöôøi laøm suùc sinh, laøm ngaï quyû hay A tu laAÅ laø tuøy thuoäc vaøo haønh ñoäng cuûa chuùng ta. Tu ñaïo laø ñeå chaám döùt voøng luaân hoài sinh töû, ñeå thoaùt ra khoûi voøng sinh töû töû sinh trieàn mieân voâ haïn, ñeå ñaït tôùi Nieát baøn.

Caâu hoûi ñöôïc ñaët ra ôû ñaây laø : Nieát baøn vôùi tö caùch laø söï chaám döùt voøng luaân hoài, thì noù laø khoâng gian thöïc hay laø caùi gì ? Neáu noù laø khoâng gian thöïc thì Nieát baøn ôû ñaâu ? Kinh Milida - Pananaø vieát : "Khoâng coù nôi naøo nhìn veà höôùng Taây, höôùng Nam, höôùng Ñoâng, höôùng Baéc, phía treân, phía döôùi hay phía ngoaøi maø coù theå noùi laø Nieát Baøn ... nhö löûa, khoâng phaûi ñöôïc tích tröõ moät nôi ñaëc bieät naøo, nhöng khi hôïp ñuû ñieàu kieän thì löûa phat (1) sinh. Cuõng theá aáy ta khoâng theå noùi laø Nieát Baøn ôû ñaâu nhöng khi ñaïo ñuû duyeân ñaày thì quaû Nieát Baøn ñöôïc thaønh töïu (Ñöùc Phaät vaø Phaät phaùp - Nhaø xuaát baûn Thuaän Hoaù vaø Thaønh Hoäi PG TP HCM aán haønh 1994, tr.474). Kinh Ñaïi Nieát Baøn cuõng vieát : "Trong Nieát Baøn khoâng coù maët trôøi, maët traêng, tinh tuù, laïnh, noùng, gioù, möa, sanh, giaø, beänh, cheát, 25 coõi AÅ. Nieát Baøn nhö vaäy laø choã Nhö Lai ôû thöôøng khoâng bieán ñoåi". (Kinh Ñaïi Nieát Baøn taäp 1 Thaønh Hoäi Phaät giaùo TP HCM aán haønh 1994, tr. 122-181). Lôøi giaûi thích cuûa Ñöùc Naøgasenna vaø cuûa chính Ñöùc Phaät cho ta thaáy Nieát Baøn khoâng phaûi laø khoâng gian thöïc, töùc laø moät nôi choán naøo ñoù, khoâng phaûi laø moät caûnh trôøi naøo ñoù, vaø Nieát Baøn cuõng khoâng ôû ñaâu caû. Neáu nhö vaäy, thì phaûi chaêng Nieát Baøn laø hö voâ, laø khoâng thöïc coù. Phaät giaùo ñöa ra caâu chuyeän nhö sau : Laâu laém caù môùi gaëp laïi ruøa. Caù hoûi :

- Chaøo chò ruøa, chò ñi ñaâu maø laâu roài toâi khoâng gaëp ?
- A , chaøo chò caù. Toâi ñi chôi ôû treân ñaát khoâ - Ruøa traû lôøi.
- Ñaát khoâ aø ? Caù ngaïc nhieân - chò noùi ñaát khoâ, vaäy ñaát khoâ laø caùi gì ? Ñaát laøm sao maø khoâ ñöôïc ? Toâi chöa khi naøo thaáy ñaát maøkhoâ. Ñaát khoâ chaéc laø khoâng coù gì heát.
- Chò muoán nghó vaäy cuõng ñöôïc - Ruøa ñaùp - Tuy nhieân toâi ñaõ ñi chôi ôû ñaát khoâ thaät.
- Naøy, chò ruøa, chò noùi laïi coi. Ñaát khoâ maø chò noùi ra laøm sao, gioáng nhö caùi gì ? Noù coù aåm öôùt khoâng ?
- Khoâng, ñaát khoâ khoâng aåm öôùt.
- Ñaát khoâ coù maùt meû eâm dòu deã chòu khoâng ?
- Khoâng, ñaát khoâ khoâng maùt meû, eâm dòu vaø deã chòu.
- Ñaát khoâ coù trong suoát vaø aùnh saùng roïi xuyeân qua ñöôïc khoâng ?
- Khoâng, ñaát khoâ khoâng trong suoát vaø aùnh saùng cuõng khoâng roïi xuyeân qua ñöôïc.
- Ñaát khoâ coù meàm maïi vaø dòu daøng ñeå mình bôi loäi trong aáy ñöôïc khoâng ?
- Khoâng, ñaát khoâng meàm maïi vaø khoâng bôi loäi trong loøng noù ñöôïc.
- Ñaát coù di chuyeån vaø troâi thaønh doøng khoâng ?
- Khoâng ,ñaát khoâng di chuyeån vaø troâi thaønh doøng.
- Ñaát coù noåi soùng vaø taïo thaønh boït khoâng ?
- Khoâng, ñaát khoâng noåi soùng vaø cuõng chaúng tan thaønh boït.
Caù cöôøi vang vaø khaúng ñònh vôùi ruøa :
- Toâi hoûi caùi gì, chò cuõng khaúng ñònh laø khoâng : ñaát khoâng aåm öôùt, khoâng maùt meû, deã chòu, khoâng trong suoát vaø aùnh saùng khoâng xuyeân qua ñöôïc, khoâng di chuyeån vaø troâi thaønh doøng, khoâng noåi noùng vaø khoâng tan ra thaønh boït. Nhö vaäy, caùi maø chò goïi laø ñaát khoâ, ñoù chæ laø hö voâ, khoâng coù thaät, khoâng coù caùi goïi laø ñaát khoâ.

Caâu chuyeän treân cho thaáy Phaät giaùo khaúng ñònh Nieát Baøn laø coù thaät. Nieát Baøn khoâng phaûi laø hö voâ. Nhöng Nieát Baøn coù thaät maø khoâng ôû ñaâu caû, khoâng laø khoâng gian thaät, khoâng laø nôi choán hay caûnh trôøi naøo ñoù trong vuõ truï, thì Nieát Baøn laø caùi gì ?

Nghieân cöùu caùc kinh Udanna Itivuttaka vaø kinh Ñaïi Nieát Baøn cho thaáy: Theo Phaät Toå Nhö Lai khi voâ minh vaø aùi duïc daãn daét vaø laøm chuû con ngöôøi thì con ngöôøi khoâng theå laøm chuû thöïc taïi nhö noù laø maø chæ coù tri thöùc veà thöïc taïi. Con ngöôøi bò chaáp chaët vaøo tri thöùc ñoù, bò dính maéc vaø bò chuùng ñieàu khieån. Con ngöôøi taïo neân khoå ñau cho chính mình vaø cho tha nhaân. Kinh Ñaïi Nieát Baøn vieát : " Keû naøo bò aùi duïc thieâu ñoát, bò aùi duïc aùp ñaûo, bò muø loøa vì noù, keû aáy coù nhöõng yù ñònh tai haïi cho chính mình, cho ngöôøi khaùc, cho caû mình laãn ngöôøi vaø kinh nghieäm nhöõng khoå ñau noäi taâm, phieàn naõo" (Kinh Ñaïi Nieát Baøn, taäp 1, Thaønh hoäi Phaät giaoù TP HCM aán haønh 1994, tr.122-181). Muoán xoùa boû aùi duïc thì thöïc taïi phaûi ñöôïc nhaän thöùc nhö noù laø. Khi thöïc taïi ñöôïc nhaän thöùc nhö noù laø thì voâ minh vaø aùi duïc bò tieâu dieät vaø giaùc ngoä phaùt khôûi. Giaùc ngoä laø giaùc ngoä thöïc taïi cuûa theá giôùi hieän thöïc. Kinh Ñaïi Nieát Baøn vieát :

"Keû naøo nhìn ñöôïc chaân töôùng cuûa söï vaät vôùi tueä giaùc, keû aáy khoâng coøn ham muoán söï höõuAÅ.baèng söï taän dieät moïi ham ñaém maø coù söï baát tham, söï ñình chæ ôû moïi khía caïnh Nieát Baøn"( Kinh Ñaïi Nieát Baøn, taäp 1, Thaønh hoäi Phaät giaoù TP HCM aán haønh 1994, tr. 122-181).

Nhö vaäy Nieát Baøn laø taän dieät voâ minh hay tri kieán sai laàm veà thöïc taïi, taän dieät aùi duïc hay moïi tham ñaém do voâ minh ñöa laïi. Nieát baøn laø chaám döùt tham, saân, si, chaám döùt voøng sinh töû luaân hoài do voâ minh vaø aùi duïc daãn daét. Nieát Baøn laø tueä giaùc veà thöïc taïi, laø söï giaùc ngoä vieân maõn, laø nhaän chaân ñuùng theá giôùi nhö noù laø, laø chaám döùt doøng löu chuyeån gaây ñau khoå vaø söï baùm víu vaøo tri kieán sai laàm. Kinh Taïp A Haøm vieát :"Nieát Baøn laø gì, hôõi ñaïo höõu ? Söï taän dieät tham, taän dieät saân, taän dieät si. Ñoù, naøy ñaïo höõu, goïi laø Nieát Baøn" (Ñöùc Phaät vaø Phaät phaùp , NXB Thuaän Hoaù vaø Thaønh Hoäi PG TP HCM aán haønh 1994, tr. 467). Sir Edwin Arnorl cuõng vieát :"If any teach Nirvana is to cease, say unto such they lie, if any teach Nirvana is to leave, say unto such they err, not knowing this. From a metaphysical stanpoint Nirvana is deliverance from suffering. From a psychological standpoint Nirvana is the eradication of egoism. From an ethical standpoint Nirvana is destruction of lust, hatred, and ignoranca"(The Light of Asia or The Great Renunciation By Sir Edwin Arnorl London 1948, tr. 153) (Taïm dòch Neáu coù ai daïy Nieát baøn laø chaám döùt, haõy noùi raèng hoï ñaõ doái löøa. Neáu coù ai daïy Nieát Baøn ñang soáng ñoù, haõy noùi raèng hoï ñaõ sai laàm. Khoâng bieát ñieàu naøy. Veà phöông dieän sieâu hình Nieát Baøn laø söï giaûi thoaùt khoûi khoå ñau. Veà phöông dieän taâm lyù, Nieát Baøn laø tieâu dieät loøng ích kyû. Veà phöông dieän ñaïo ñöùc, Nieát Baøn laø dieät boû tham saân si). Nieát Baøn nhö ñöôïc mieâu taû treân ñaây laø moät ñaïo quaû, chöù khoâng phaûi laø khoâng gian vaät lyù, hay daïng toàn taïi baûn theå naøo. Noù laø traïng thaùi tinh thaàn maø baèng trí tueä roát raùo con ngöôøi ñaït ñöôïc, laø söï thaønh töïu toái thöôïng cuûa söï chuyeån hoùa cuûa nhaän thöùc. Vaäy trong traïng thaùi Nieát Baøn, trong traïng thaùi ñaõ taän dieät tham saân si, ñaõ chaám döùt luaân hoài, ñaõ dieät boû voâ minh vaø aùi duïc, con ngöôøi soáng nhö theá naøo ?Muoán ñaït ñeán Nieát Baøn tröôùc heát vaø treân heát phaûi laéng ñoïng moïi hoaït ñoäng cuûa thaân, khaåu, yù. Phaûi döùt boï moïi söï quyeán luyeán dínhmaéc vaøo caùc daïng caûm thoï, caùc khoaùi caûm giaùc quan do voâ minh ñöa laïi. Phaûi tieán haønh thieàn ñònh (Dhyana) . Thieàn ñònh laø con ñöôøng ñöa con ngöôøi vaøo Nieát Baøn giaûi thoaùt. Trong traïng thaùi thieàn ñònh con ngöôøi thaáy roõ chaân baûn cuûa theá giôùi. Theá giôùi muoân sai ngaøn khaùc, vôùi caùc söï vaät hieän töôïng khaùc nhau ôû hình töôùng, nhöng ñoàng nhaát vôùi nhau ôû maët baûn theå. Taát caû ñeàu voâ thöôøng, voâ ngaõ. Nhaän chaân ñöôïc baûn theå cuûa vuõ truï nhö vaäy, con ngöôøi phaùt khôûi ñaïi trí, ñaïi bi. Con ngöôøi phuùt choác böøng nôû tình thöông voâ haïn ñoái vôùi muoân loaøi muoân vaät. Taát caû ñeàu laø moät, chæ vì tri kieán sai laàm neân con ngöôøi môùi tham saân, si, môùi haønh ñoäng taïo nghieäp ñeå thoûa maõn vaø naâng cao caùi ngaõ voán voâ ngaõ. Vôùi tueä giaùc do thieàn ñònh ñöa laïi, ranh giôùi ta vaø ngöôøi , ta vaø tha nhaân, ta vaø chuùng sinh, ngöôøi vaø vaät bieán maát, tình thöông voâ haïn, tình yeâu voâ bieân voái bieân giôùi vaø nhaân giôùi böøng nôû, daâng traøn. Tueä giaùc ñöa con ngöôøi vaøo maùt laønh, haïnh phuùc, an laïc.

Kinh Ñaïi Nieát Baøn vieát :"Ñaây laø söï bình yeân. Ñaây laø söï bình yeân toái thöôïng" (Kinh Ñaïi Nieát Baøn, taäp 1, Thaønh hoäi Phaät giaoù TP HCM aán haønh 1994, tr. 122-181). "Y Ù thöùc vò kyû hay söï chaáp ngaõ chaám döùt" (Kinh Ñaïi Nieát Baøn, taäp 1, Thaønh hoäi Phaät giaoù TP HCM aán haønh 1994, tr. 122-181). "Nghó raèng mình khoâng coù linh hoàn thöôøng truù, keû aáy thoaùt ñöôïc nhöõngkieâu maïn, vò kyû do yù nieäm "Toâi laø" theå hieän" (Kinh Ñaïi Nieát Baøn, taäp 1, Thaønh hoäi Phaät giaoù TP HCM aán haønh 1994, tr. 122-181). Nhö vaäy ñaït Nieát Baøn con ngöôøi an laïc, töï taïi, haïnh phuùc, thanh tònh, baát nhieãm, giaûi thoaùt. Phaät giaùo ñöa ra ví duï ñeå so saùnh haïnh phuùc Nieát Baøn vôùi haïnh phuùc giaùc quan nhö sau : Nhö ngöôøi bò gheû ngöùa caûm thaáy sung söôùng luùc gaõi nhöng sau ñoù laø caûm giaùc ñau ñôùn do söï gaõi. Do bò gheû maø anh ta coù söôùng vaø coù khoå. Nhöng khi khoâng coøn bò gheû, anh ta coù söï sung söôùng trong moät daïng hoaøn toaøn môùi laï vaø cao ñaúng hôn. Caùch kinh nghieäm haïnh phuùc theá tuïc ñöôïc xem nhö kinh nghieäm gheû ngöùa, coøn haïnh phuùc Nieát Baøn gioáng vôùi söï khoâng bò gheû. Ngöôøi Phaät töû goïi haïnh phuùc ñaït ñöôïc ngay trong kieáp soáng hieän tieàn, trong luùc mang thaân nguõ uaån laø "Höõu dö Nieát Baøn". Ngoaøi ñaïo quaû naøy coøn coù ñaïo quaû "Voâ dö Nieát Baøn" laø ñaïo quaû maø caùc vò A la Haùn, caùc vò Boà taùt ñaït ñöôïc luùc truùt boû xaùc thaân nguõ uaån. Nhöng ñoù laø choã maø Phaät Toå noùi trí tueä höõu laäu cuûa chuùng sinh chöa theå hieåu ñöôïc. Töø nhöõng phaân tích treân cho pheùp ruùt ra nhöõng keát luaän veà Nieát Baøn cuûa Phaät giaùo nhö sau :Nieát Baøn laø ñaïo quaû ñaït ñöôïc chöùng ngoä nhö moät ñoái töôïng tinh thaàn. Noù laø keát quaû cuûa söï noã löïc, vöôn tôùi hieåu bieát thöïc taïi, theá gian nhö noù laø. Ñaïo quaû ñoù xuaát phaùt töø laäp tröôøng chaáp nhaän moïi khía caïnh cuûa thöïc taïi vaø giaù trò cuûa noù. Nieát Baøn khoâng phaûi laø chaïy troán khoûi theá giôùi, khoâng phaûi laø söï phuû nhaän hay choái boû theá gian maø laø tìm caùch ñeå chuyeån hoùa caùi tri kieán sai laàm veà thöïc taïi, tìm caùch ñeå thay ñoåi thaùi ñoä ñoái vôùi theá giôùi laøm cho noù trôû thaønh moät nôi choán deã chòu vaø haïnh phuùc hôn. Nieát Baøn laø söï giaùc ngoä mang tính trí tueä vôùi thaønh quaû laø söï vieân maõn nhaân caùch vaø hoaøn haûo luaân lyù. Söï giaùc ngoä ñoù ñöôïc ñaët caên baûn treân nhaän thöùc veà chaân töôùng cuûa thöïc taïi, treân moät tueä giaùc chaân chính veà thöïc taïi. Nieát Baøn khoâng phaûi do Phaät taïo ra maø caøng khoâng phaûi laø sôû höõu cuûa rieâng Phaät. Phaät khoâng taïo ra Nieát Baøn, khoâng coù uy quyeàn gì vôùi Nieát Baøn. Phaät khoâng ñe doïa ñeå höùa heïn, caøng khoâng ñaët ñieàu kieän ñeå tuyeån choïn ai vaøo Nieát Baøn vaø cho ai ñöùng ngoaøi Nieát Baøn. Vôùi Nieát Baøn Phaät chæ laø ngöôøi chöùng ngoä, ñaït ñeán. Vôùi Nieát Baøn, Phaät vaø chuùng sinh bình ñaúng vì Phaät vaø chuùng sinh ñoàng baûn tính. Vôùi Nieát Baøn Phaät laø ngöôøi ñaõ thaønh, chuùng sinh laø ngöôøi ñang thaønh, seõ thaønh, neáu khaùt khao chaân lyù vaø noã löïc tinh taán, böôùc leân con ñöôøng cao thöôïng. Vôùi Nieát Baøn Phaät vaø chuùng sinh laø moät. Vôùi Nieát Baøn caùi toâi vò kyû, caùi toâi heïp hoøi bò suïp ñoå. Ranh giôùi giöõa ta vaø tha nhaân tan bieán vì theá gian ñoàng nhaát ôû baûn theå. Vôùi Nieát Baøn con ngöôøi phaùt trieån nhaân caùch cuûa mình treân bình dieän taâm linh vaø xaõ hoäi. Nieát Baøn vì vaäy khoâng phaûi laø khoâng gian vaät lyù, khoâng phaûi laø caûnh trôøi hay nôi choán naøo ñoù maø ngöôøi ta phaûi ñaêng kyù ñeå ñöôïc xeùt duyeät, tuyeån choïn. Nieát Baøn laø thanh tònh, baát nhieãm, giaûi thoaùt, laø trí tueä tuyeät ñoái vaø tình thöông tuyeät ñoái.

(Taïp chí nghieân cöùu Phaät hoïc soá 5/2000)

[ Trôû Veà ]