Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
Vieäc hoïc vaø haønh veà taùnh khoâng laø coâng vieäc saâu xa lôùn roäng. ÔÛ Taây taïng ngöôøi ta phaûi traûi qua nhieàu naêm ñeå hoïc veà Khoâng. Do ñoù nhöõng trình baøy sau ñaây veà Taùnh khoâng chæ laø toaùt yeáu sô löôïc.
HIEÅU BIEÁT VEÀ TAÙNH KHOÂNG (Trích trong Phaät Giaùo Truyeàn Thoáng Ñaïi Thöøa)
Geshe Kelsang Gyatso/ Thích Nöõ Trí Haûi dòch
Ñieàu voâ cuøng quan yeáu laø phaûi hieåu "Taùnh khoâng" coù nghóa laø gì. Laïi cuõng quan troïng ñeå bieát Taùnh khoâng ôû ngay trong taâm mình, qua kinh nghieäm baûn thaân. Muoán caûm nghieäm Khoâng taùnh, thöïc tính cuûa vaïn phaùp, thì tröôùc heát phaûi hieåu noù treân bình dieän tri thöùc. Neáu khoâng hieåu taùnh khoâng treân bình dieän tri thöùc, thì seõ voâ cuøng khoù khaên ñeå maø coù ñöôïc caûm nghieäm thöïc thuï veà Khoâng. Hieåu Taùnh khoâng treân bình dieän tri thöùc laø moät ñieàu kieän chuaån bò cho vieäc phaùt sinh thöïc chöùng kinh nghieäm veà Taùnh khoâng baèng tröïc giaùc. Vaäy laø coù hai caùch hieåu veà Taùnh khoâng: hieåu baèng tri thöùc vaø hieåu baèng kinh nghieäm baûn thaân.
LAØM THEÁ NAØO ÑEÅ HIEÅU TAÙNH KHOÂNG TREÂN BÌNH DIEÄN TRI THÖÙC
Khi môùi khôûi söï tra taàm veà Khoâng, ta caàn phaûi bieát nhöõng muïc ñích vaø lyù do taïi sao phaûi laøm vieäc aáy, nhöõng lôïi ích phaùt sinh do thöïc chöùng Taùnh khoâng, vaø nhöõng loãi laàm do khoâng thöïc chöùng. Neáu hieåu ñöôïc muïc ñích vaø lôïi ích cuûa vieäc thöïc chöùng Taùnh khoâng, thì ta seõ coù ñöôïc taâm mong muoán quyeát lieät phaûi laøm moïi noã löïc ñöa ñeán söï thöïc chöùng aáy.
Vì chöa thöïc chöùng Taùnh khoâng, vì haønh ñoäng do ngu si khoâng bieát thöïc chaát cuûa moïi söï, maø chuùng ta luoân luoân taïo aùc nghieäp. Haäu quaû laø ta phaûi kinh quaù nhöõng khoå ñau baát taän do nghieäp aùc ñem laïi. Chính vì lyù do naøy maø Phaät daïy nguyeân nhaân khieán höõu tình phaûi kinh quaù nhöõng khoå ñau, baát toaïi yù, laø do chuùng khoâng thöïc chöùng Taùnh khoâng.
Goác reã moïi thoáng khoå cuûa chuùng ta laø ngaõ chaáp (oâm giöõ caùi ta). Bao laâu yù nieäm sai laàm veà ngaõ coøn toàn taïi trong doøng taâm thöùc ta, thì ta vaãn coøn bò vöôùng vaøo chu kyø sinh töû. Phöông phaùp thuø thaéng nhaát ñeå nhoå taän goác reã thoùi chaáp ngaõ vaø do ñoù taän dieät khoå ñau, chính laø chaùnh kieán saâu xa veà Khoâng.
Theo giaùo lyù Phaät, nhôø thöïc haønh Phaùp ta coù theå thaønh ñaït hai keát quaû chính. Keát quaû ñaàu tieân laø töï giaûi thoaùt khoûi ñau khoå; keát quaû thöù hai vaø toái haäu laø giaùc ngoä hay Phaät quaû. Nhöng neáu khoâng thöïc chöùng Taùnh khoâng thì ta khoâng theå ñaït ñeán caùi naøo trong hai keát quaû aáy.
Ngay caû trong truyeàn thoáng Tieåu thöøa cuûa Phaät giaùo, ôû ñaây chæ coát nhaán maïnh veà giaûi thoaùt, cuõng khoâng coù caùch naøo khaùc hôn ñeå ñaït giaûi thoaùt neáu khoâng thöïc chöùng Taùnh khoâng. Trong truyeàn thoáng ñaïi thöøa, ta tìm caàu Giaùc ngoä hay Phaät quaû ñeå laøm lôïi ích cho höõu tình. Nhöng tröôùc khi ñaït giaùc ngoä toái haäu nhôø thöïc haønh con ñöôøng ñaïi thöøa, haønh giaû cuõng phaûi thöïc chöùng Taùnh khoâng caùi ñaõ. Söï chöùng ñaéc cuûa taâm Phaät toaøn tri laø tuøy thuoäc vaøo vieäc thöïc chöùng Taùnh khoâng.
Trong ñôøi soáng haøng ngaøy phaàn ñoâng chuùng ta giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà raéc roái cuûa mình baèng nhöõng phöông tieän beân ngoaøi. Taäp trung giaûi quyeát vaán ñeà baèng caùch aáy thì nhieàu nhaát cuõng chæ coù lôïi taïm thôøi cho ta trong cuoäc ñôøi ngaén nguûi hieän taïi. Nhöng neáu ta thöïc chöùng Taùnh khoâng, taäp trung noã löïc vaøo noäi taâm ñeå laøm vieäc aáy, thì ta seõ ñaït ñeán nhöõng lôïi ích laâu beàn. Söï thöïc chöùng Taùnh khoâng seõ nhoå taän goác reã moïi ñau khoå vaø vaán ñeà noäi taâm cuûa chuùng ta.
Nhö ñaõ noùi tröôùc ñaây, moïi vaán ñeà vaø ñau khoå ñeàu tuøy thuoäc vaøo taâm maø coù ra. Söï thöïc chöùng Taùnh khoâng huûy dieät nhöõng lo sôï cuûa ta vaø coù theå chaám döùt noãi khoå sinh töû trong ñôøi ta. Khi thöïc chöùng Taùnh khoâng, ta coù theå giaûi quyeát taát caû moïi vaán ñeà cuûa mình. Nhöõng Boà Taùt ñaõ thöïc chöùng taùnh khoâng thì duø thaân theå coù bò caét xeû thaønh töøng maûnh vuïn, caùc ngaøi vaãn khoâng caûm thoï ñau ñôùn.
Nhôø thöïc chöùng Taùnh khoâng maø ta vöôït qua ñöôïc nhöõng noãi khoå ñau vaø vaán ñeà raéc roái trong hieän taïi, vaø cuoái cuøng coøn ñaït ñeán giaûi thoaùt vónh vieãn khoûi khoå ñau. Hieän taïi trong cuoäc ñôøi ta phaûi chòu nhöõng noãi khoå ngoaøi taàm kieåm soaùt bôûi vì ta thieáu thöïc chöùng veà taùnh khoâng. Baèng kinh nghieäm baûn thaân chuùng ta coù theå thaáy raèng töø nhöõng vò vua lôùn nhaát, nhöõng ngöôøi coù laém quyeàn laém cuûa trôû xuoáng cho ñeán nhöõng keû khoán cuøng, taát caû ñeàu phaûi bò nhöõng noãi lo sôï baát maõn, khoâng coù ai laø hoaøn toaøn giaûi thoaùt. Khoâng ai muoán kinh quaù nhöõng noãi khoå giaø, beänh, cheát, theá nhöng nhöõng khoå naøy vaãn giaùng xuoáng ñaàu ta moät caùch töï nhieân. Ñoái vôùi nhöõng caùi khoå naøy thì chuùng ta khoâng theå traùnh ñöôïc.
Nhieàu ngöôøi khoâng thích nghe giaùo lyù veà Taùnh khoâng, bôûi vì Taùnh khoâng vaø nhöõng hieän töôùng maø ta thöôøng thaáy thì raát khaùc nhau. Laïi nöõa, taùnh khoâng voâ cuøng thaâm thuùy vaø bôûi theá, ñoái vôùi moät soá ngöôøi, noù raát khoù hieåu thaáu. Sau khi giaùc ngoä, ñöùc Phaät tuyeân boá:
"Phaùp maø Ta tìm ñöôïc thaät gioáng nhö vò Cam loà baát töû. Nhöng Phaùp vi dieäu nhö cam loà naøy khoâng phaûi moïi ngöôøi ñeàu thaáu hieåu ñöôïc, bôûi vì noù quaù saâu xa."
Maëc duø Taùnh khoâng thoâng thöôøng raát khoù chaáp nhaän, khoù hieåu thaáu, nhöng neáu trong nhöõng ñôøi tröôùc chuùng ta ñaõ taïo nhöõng khuynh höôùng taâm linh (chuûng töû) toát laønh vaø ñaõ phaùt trieån söï quen thuoäc vôùi nhöõng khía caïnh cuûa Taùnh khoâng, thì dó nhieân ta coù theå thöïc chöùng moät caùch deã daøng hôn nhöõng ngöôøi khaùc.
Nhieàu naêm veà tröôùc coù moät baäc thaày trong Phaät giaùo noåi tieáng nhôø ngaøi thöïc chöùng Taùnh khoâng. Ngaøi ñaõ thöïc chöùng ñöôïc nhôø tröïc giaùc, vaø ñöôïc moät oâng vua môøi veà laøm thaày. Vua theo doõi lôøi daïy cuûa baäc thaày veà Taùnh khoâng, thöïc chaát cuûa moïi hieän töôïng. Maëc duø baäc thaày daïy veà Chaân khoâng, vò vua ñaõ phaùt sinh moät hieåu bieát sai laïc vì tính chaát vi teá cuûa vaán ñeà naøy.
Vua khôûi söï nghó raèng baäc thaày naøy coù nhöõng quan ñieåm sai laïc. Neáu oâng ta baûo raèng tuyeät ñoái khoâng coù gì hieän höõu, vaø neáu cöù ñeå cho oâng tieáp tuïc giaûng daïy sai leäch nhö vaäy cho thaàn daân cuûa mình, thì oâng ta seõ daãn nhieàu ngöôøi ñi sai höôùng, phaù hoaïi ñôøi soáng tinh thaàn cuûa hoï. Vì lyù luaän nhö theá, nhaø vua ñaõ sai cheùm ñaàu baäc thaày.
Vaøi naêm sau, vua khôûi söï theo hoïc moät baäc thaày khaùc. Laàn naøy trong luùc khôûi ñaàu söï tu taäp, nhaø vua khoâng ñöôïc chæ giaùo veà Taùnh khoâng. Ngaøi ñöôïc daïy nhöõng giaùo lyù veà voâ thöôøng, nhöõng loãi laàm cuûa voøng luaân hoài sinh töû, baûn chaát cuûa nhöõng khoå ñau baát toaïi. Baèng caùch giaûi thích veà voâ thöôøng vi teá vaø nhöõng giaùo lyù caên baûn khaùc, vò thaày thöù hai naøy giuùp cho trí tueä cuûa vua taêng tröôûng. Nhôø giaûng daïy caùch aáy maø khi vò thaày naøy khôûi söï daïy veà Taùnh khoâng, thì khoâng coù söï hieåu laàm naøo phaùt sinh nöõa. Nhaø vua cuoái cuøng ñaït thöïc chöùng veà taùnh khoâng, vaø nhôø tueä tröïc giaùc, vua nhaän ra raèng caùi Khoâng naøy chính thöïc laø caùi Khoâng maø baäc thaáy tröôùc kia ñaõ giaûng. Khi nhaän thöùc ñöôïc ñieàu aáy, vua ngaäp traøn hoái haän vì ñaõ voâ côù huûy hoaïi maïng soáng cuûa thaày mình, moät baäc ñaõ giaùc ngoä.
Ngay caû khi ñoïc chöông naøy, coù theå nhieàu ngöôøi cuõng hieåu laàm veà yù nghóa cuûa Taùnh khoâng. Luùc ñaàu raát coù theå coù nhöõng hoaøi nghi hoang mang veà Taùnh khoâng sinh khôûi, nhöng neáu lieân tuïc hoïc hoûi thì giaùo lyù naøy seõ trôû neân raát saùng suûa. Maëc duø ñoâi khi coù nhöõng hieåu laàm coù theå phaùt sinh, ñieàu thöïc quan troïng laø phaûi hoïc giaùo lyù veà taùnh khoâng. Cuõng thöïc quan troïng ñeå bieát muïc ñích cuûa vieäc hoïc Taùnh khoâng, nhöõng lôïi ích do söï hoïc naøy vaø söï thöïc chöùng veà Taùnh khoâng mang laïi. Chính nhôø thöïc chöùng taùnh khoâng maø ta coù theå thöïc söï ñaït ñeán giaûi thoaùt khoå ñau baát maõn.
Taùnh khoâng laø gì?
Taùnh khoâng laø söï kieän raèng taát caû hieän töôïng ñeàu khoâng coù thöïc höõu noäi taïi. Muoán hieåu taùnh khoâng, ta phaûi söû duïng nhöõng ñöôøng lyù luaän vaø ví duï nhö Phaät ñaõ daïy. Neáu khoâng coù nhöõng lyù do vaø ví duï thì thöïc voâ cuøng khoù hieåu taùnh khoâng; bôûi theá ta caàn phaûi döïa vaøo nhöõng ví duï naøy.
Moïi caùi khoâng coù theå chia thaønh hai loaïi: khoâng cuûa ngöôøi (nhaân khoâng) vaø khoâng cuûa caùc hieän töôïng (phaùp khoâng). Nhaân khoâng laø con ngöôøi khoâng coù thöïc höõu noäi taïi, phaùp khoâng laø söï thieáu thöïc höõu noäi taïi ôû nôi baát cöù hieän töôïng naøo khaùc ngoaøi con ngöôøi.
Khôûi thuûy hoïc veà Taùnh khoâng thì ta neân quaùn saùt moät con ngöôøi khoâng coù thöïc höõu noäi taïi nhö theá naøo. Moät ngöôøi coù hai baûn chaát, baûn chaát tuyeät ñoái vaø baûn chaát töông ñoái. Ta haõy xem xeùt ñieàu naøy baèng moät ví duï veà con ngöôøi teân Xoaøi. Anh Xoaøi coù hai baûn chaát, baûn chaát toái haäu cuûa anh vaø baûn chaát töông ñoái. Baûn chaát tuyeät ñoái hay toái haäu cuûa Xoaøi laø troáng roãng, khoâng thöïc höõu noäi taïi, coøn teân Xoaøi laø baûn chaát tuïc ñeá.
Khi ta bieát baûn chaát tuïc ñeá thì ñieàu naøy seõ giuùp ta bieát ñöôïc baûn chaát cuûa chaân ñeá. Caùi caên cöù ñeå gaén teân Xoaøi laø naêm uaån laøm neân anh Xoaøi. Xoaøi ñöôïc laøm neân bôûi naêm nhoùm laø saéc (thaân), thoï (caûm giaùc), töôûng (yù), haønh (nhöõng khuynh höôùng noäi taâm) vaø thöùc (caùi bieát). Taäp hoïp cuûa naêm uaån laøm neân thaân taâm cuûa anh Xoaøi laø caùi caên baûn ñeå ñaët teân Xoaøi. Nhö vaäy, Xoaøi laø moät hieän töôïng ñöôïc ñaët teân caên cöù vaøo naêm uaån cuûa anh ta.
Neáu tra xeùt kyõ ta khoâng theå tìm thaáy anh Xoaøi naøo trong töøng moãi uaån saéc, thoï, töôûng, haønh hay thöùc. Sau khi thieát laäp raèng rieâng töøng uaån moät khoâng coù uaån naøo laø anh Xoaøi thöïc söï, ta laïi phaûi xaùc ñònh raèng söï taäp hoïp cuûa naêm uaån aáy cuõng khoâng phaûi Xoaøi noát. Ta coù theå laøm vieäc naøy baèng caùch nhaän ra raèng chính vì khoâng coù moät uaån naøo trong taäp hoïp cuûa naêm uaån ñöôïc goïi laø Xoaøi, cho neân nhoùm goàm taát caû nhöõng vaät phi-Xoaøi aáy cuõng khoâng theå laø Xoaøi.
Moät khi ñaõ hieåu roõ ta khoâng theå xem Xoaøi laø taäp hoïp cuûa naêm uaån hay baát cöù moät uaån naøo trong ñoù, keá tieáp ta neân hoûi, coù theå naøo Xoaøi hieän höõu ôû ngoaøi hay khaùc vôùi naêm uaån hay khoâng? Vì chính töø cô sôû naêm uaån maø Xoaøi ñaõ ñöôïc gaùn teân aáy, neân Xoaøi khoâng theå ñöôïc tìm thaáy ôû ñaâu khaùc ngoaøi naêm uaån, hoaëc rieâng reû hoaëc taäp hôïp. Nhôø söû duïng nhöõng phöông phaùp lyù luaän, kieåm soaùt chaët cheõ, maø ta thaáy khoâng theå tìm ra Xoaøi, Xoaøi khoâng hieän höõu töø trong baûn chaát. Baây giôø ta neân quaùn xeùt ñieàu naøy chöùng toû caùi gì – söï kieän raèng sau khi tra taàm, ta khoâng tìm thaáy moät anh Xoaøi hieän höõu töï noäi?
Khi aáy ta seõ khaùm phaù ra raèng Xoaøi chæ laø do taâm phaân bieät ñaët ra, thuoäc tính chaát cuûa tuïc ñeá hay söï thaät töông ñoái. Bôûi vaäy, Xoaøi thieáu söï thöïc höõu töï noäi; Xoaøi chæ laø moät nhaõn hieäu do tö töôûng phaân bieät baøy ñaët. Noùi toùm, chính vì khi tra taàm ta khoâng theå tìm thaáy ñaâu laø Xoaøi, neân ñieàu aáy chöùng toû Xoaøi khoâng coù moät hình thaùi hieän höõu töï noäi naøo caû. Xoaøi chæ laø moät hieän töôïng thuoäc phaïm truø "con ngöôøi" do taâm phaân bieät ñaët teân.
Neáu anh Xoaøi thöïc söï coù ra nhö moät thöïc theå bieät laäp, thì sau khi tìm toøi ta phaûi thieát laäp ñöôïc söï hieän höõu noäi taïi cuûa Xoaøi. Tuy nhieân thöïc teá khoâng phaûi vaäy, ta khoâng tìm ra ñöôïc moät anh Xoaøi naøo hieän höõu noäi taïi bieät laäp. Bôûi theá keát thuùc söï tra taàm naøy, ta phaûi chaáp nhaän raèng Xoaøi khoâng theå naøo hieän höõu moät caùch bieät laäp töï noäi. Maëc duø hình thöùc lyù luaän naøy luùc ñaàu khi môùi xem qua coù veû truøng laëp khoâ khan, song noù raát caàn thieát cho ta neáu ta muoán traùnh raéc roái khi thieát laäp hieän höõu cuûa Taùnh khoâng.
Neáu taäp hôïp naêm uaån cuûa Xoaøi laø anh Xoaøi, thì phaûi coù moät uaån naøo trong ñoù laø Xoaøi thöïc söï. Ví duï, neáu ta coù moät xaâu chuoãi traøng moät traêm haït, neáu taäp hôïp moät traêm haït maø laø traøng haït, thì phaûi coù moät hoaëc moät soá haït trong ñoù laø chuoãi traøng. Nhöng söï thöïc khoâng phaûi vaäy. Do theá, noäi caùi taäp hôïp 100 haït khoâng phaûi laø traøng haït. Cuõng vaäy, noäi taäp hôïp naêm uaån cuûa Xoaøi khoâng phaûi laø anh Xoaøi, vì trong naêm uaån ñoù khoâng moät uaån naøo laø anh Xoaøi thöïc söï.
Ta neân quaùn saùt ví duï naøy, luaän cöù naøy trong moät thôøi gian daøi, xeùt xem yù nghóa vaø ví duï coù töông öùng vôùi nhau khoâng. Coù theå khi môùi xem qua ví duï naøy, ta thaáy noù döôøng nhö hoaøn toaøn voâ nghóa. Nhöng neáu tra taàm kyõ trong moät thôøi gian laâu daøi, ta seõ tìm ñöôïc yù nghóa saâu xa.
Trong nhöõng baûn kinh luaän thuoäc tröôøng phaùi Trung ñaïo, coøn coù nhöõng giaûi thích theâm nöõa veà nhöõng luaän chöùng loâ gích ñeå hieåu taùnh khoâng. Chaúng haïn, neáu noäi caùi taäp hôïp naêm uaån cuûa Xoaøi maø laø Xoaøi thöïc, thì heä luaän seõ laø noäi söï taäp hôïp nhöõng boä phaän cuûa moät chieác xe ñaõ laø xe. Neáu nhöõng boä phaän cuûa xe maø laø xe, thì moät ñoáng nhöõng boä phaän aáy ñang naèm giöõa ñaát laø xe hay sao?
Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ nghieân cöùu nhieàu veà taùnh khoâng, thì nhöõng gì ñöôïc noùi ôû ñaây thaät roõ raøng khoâng coøn coù hoaøi nghi gì nöõa. Nhöng nhieàu ngöôøi vaãn coøn tin raèng rieâng taäp hôïp cuûa naêm uaån- nhö trong ví duï veà anh Xoaøi - cuõng ñaõ laø Xoaøi thöïc thuï. Ngay caû vaøi tröôøng phaùi Phaät giaùo tieåu thöøa cuõng tin nhö vaäy. Trung luaän (Prasangika), tröôøng phaùi Phaät giaùo cao nhaát, theå hieän caùi nhìn tuyeät ñoái cuûa Phaät, thì khoâng bao giôø chaáp nhaän raèng anh Xoaøi chæ laø taäp hôïp cuûa naêm uaån cuûa anh, cuõng khoâng chaáp nhaän baát cöù moät uaån naøo trong ñoù thöïc söï laø Xoaøi. Ñieåm naøy raát quan troïng caàn bieát ñeå khoûi hieåu laàm giaùo lyù veà Taùnh khoâng. Ngay caû khi baäc thaày giaûi thích Taùnh khoâng moät caùch chính xaùc roõ raøng, ngöôøi hoïc vaãn coøn coù theå hieåu laàm nhöõng gì vò aáy noùi. Bôûi vaäy ta caàn thuï giaùo veà taùnh khoâng vôùi moät baäc thaày gioûi, vaø coøn phaûi nghieân cöùu, quaùn saùt vaø thieàn ñònh nhieàu veà taùnh khoâng thì môùi thaáu hieåu ñöôïc yù nghóa vi dieäu cuûa noù.
Ta neân xeùt xem coù nhöõng loãi laàm gì khi tin töôûng raèng naêm uaån cuûa Xoaøi chính laø Xoaøi. Neáu chaéc chaén naêm uaån cuûa Xoaøi laø Xoaøi, thì dó nhieân noùi nhö theá khoâng coù loãi gì caû. Nhöng neáu suy xeùt thaät kyõ ta seõ thaáy raèng söï tin raèng Xoaøi laø taäp hôïp cuûa naêm uaån cuûa anh ta roõ raøng coù nhieàu loãi veà lyù luaän. Ta neân luyeän taäp caùc phöông phaùp lyù luaän naøy ñeå ñaït ñeán moät tri kieán veà taùnh khoâng. Neáu coù theå, ta cuõng caàn söû duïng nhöõng ví duï lieân heä ñeán nhöõng kinh nghieäm cuûa baûn thaân ta.
LAØM THEÁ NAØO ÑEÅ HIEÅU TAÙNH KHOÂNG BAÈNG KINH NGHIEÄM BAÛN THAÂN
Ñöùc Tsong Khapa giaûi thích vaøi ví duï nhö chieâm bao, aûo giaùc, vaø söï laàm laãn moät cuoän daây coù soïc laø con raén, ñeå giuùp ta ñaït ñeán tueä tri veà taùnh khoâng. Neáu ta söû duïng nhöõng giaác moäng cuûa mình laøm ví duï, thì söï hieåu bieát Taùnh khoâng cuûa ta trôû thaønh kinh nghieäm thöïc chöùng.
Haõy xeùt ñeán ví duï ñeâm vöøa qua ta moäng thaáy mình leo leân nuùi cao. Trong giaác mô, ta coù kinh nghieäm veà ngoïn nuùi nhö moät caùi gì raát thöïc. Nhöng laøm sao maø ngoïn nuùi hieän höõu ñöôïc? Moät ngoïn nuùi khoång loà nhö theá khoâng theå naèm trong phoøng ta, vì noù quaù to lôùn ñoái vôùi gian phoøng. Ngoïn nuùi cuõng khoâng hieän höõu ôû ngoaïi giôùi. Xeùt theo caùch aáy, ta khoâng theå tìm ra ngoïn nuùi, chöùng toû noù khoâng coù moät hieän höõu naøo töï noäi.
Maëc duø taùnh khoâng laø caùi gì raát saâu xa vi teá, nhöng nhôø nhöõng ví duï soáng ñoäng nhö nhöõng giaác chieâm bao cuûa chuùng ta, maø ta coù theå hieåu ñöôïc raèng ngoïn nuùi, con ngöôøi hay baát cöù gì ta xeùt tôùi, cuõng ñeàu khoâng coù moät lai lòch thöïc höõu töï trong baûn chaát cuûa noù. Laáy moät ví duï khaùc, nhö ta xem moät phim kinh hoaøng veà söï xuaát hieän cuûa moät con quaùi vaät. Khi xem phim, ta caûm thaáy hoài hoäp sôï haõi. Luùc kinh nghieäm aáy xaûy ra, ta haõy ñaët caâu hoûi: thöïc söï laø ta ñang sôï caùi gì?
Noãi sôï haõi maø ta caûm nghieäm laø do con quaùi vaät xuaát hieän treân maøn aûnh truyeàn hình gaây neân, noù troâng nhö soáng thöïc. Khi xeùt cho kyõ, ta seõ khôûi söï khaùm phaù raèng töï baûn chaát, con quaùi vaät khoâng hieän höõu thöïc thuï. Ta khoâng theå tìm thaáy quaùi vaät trong nhaø ta. Con quaùi vaät maø ta sôï haõi aáy khoâng coù lai lòch bieät laäp, töï baûn chaát noù khoâng thöïc höõu. Söï sôï haõi cuûa ta ñoái vôùi quaùi vaät chæ laø do baøy ñaët cuûa tö töôûng phaân bieät. Cuõng theá, ta neân xem caùi "toâi" xuaát hieän cuõng chæ hieän höõu ñoäc laäp trong taâm trí ta maø thoâi.
Neáu xeùt kyõ baûn chaát cuûa caùi "toâi" hieän höõu trong taâm ta, ta thaáy raèng gioáng nhö lai lòch cuûa con quaùi vaät treân maøn hình, caùi toâi aáy cuõng khoâng coù hieän höõu thöïc thuï. Nhôø quaùn xeùt caùi toâi maø ta coù theå ñaït ñeán vaøi hieåu bieát vaø kinh nghieäm baûn thaân veà Taùnh khoâng. Nhaän ra ñöôïc söï troáng roãng cuûa caùi toâi laø chuyeän khaùc xa vôùi caùi caùch ta thöôøng theâm laø mình hieän höõu.
Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù loøng tin ñoái vôùi ñöùc Phaät, thì kinh ñieån hay giaùo lyù Phaät daïy cuõng ñuû khieán cho hoï chaáp nhaän Taùnh khoâng vaø hoïc hoûi saâu roäng ñeå thöïc chöùng yù nghóa chaân thöïc veà Taùnh khoâng. Ngöôøi ta baûo raèng vôùi nhöõng keû voâ phöôùc thì seõ raát khoù ñeå thöïc chöùng Taùnh khoâng. Nhöng nhöõng ngöôøi ñaõ taïo nhöõng nhaân toát laønh thì coù theå chöùng ngoä taùnh khoâng moät caùch deã daøng. Song le, nhö ngoïc quyù khoù ñöôïc maø deã maát; nhöõng ngöôøi ñaõ taïo phöôùc nghieäp ñeå coù theå thöïc chöùng taùnh khoâng cuõng theá, hoï deã ñaùnh maát caùi cô hoäi ñeå chöùng ñaéc Khoâng taùnh. Theo tuïc ngöõ thì nhöõng ngöôøi giaøu coù laø may phöôùc, nhöng muoán ñaït ñeán söï thöïc chöùng saâu xa veà Taùnh khoâng, ta caàn tích luõy taøi saûn taâm linh laø naêng löïc coâng ñöùc.
Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ gaây taïo aùc nghieäp thì laïi caøng khoù hôn ñeå maø thöïc chöùng veà Taùnh khoâng. Cuõng nhö ta khoâng theå gieo gioáng muøa maøng treân ñaát ñaày soûi ñaù, thöïc khoù maø vun troàng thöïc chöùng veà Taùnh khoâng trong moät caùi taâm xaáu xa ñoäc aùc. Vì lyù do aáy maø söï thanh loïc chöôùng ngaïi vaø aùc nghieäp coù taàm quan troïng lôùn lao: nhöõng haønh trì ñeå saùm hoái thanh loïc nhö vaäy laø moät phöông phaùp nhôø ñoù ta coù theå thöïc chöùng Taùnh khoâng.
Neáu ta ñi theo ñöôøng loái cuûa ñöùc Vaên Thuø vaø nöông töïa ngaøi, hieän thaân trí tueä cuûa taát caû chö Phaät, thì trí tueä ta seõ taêng tröôûng vaø thöïc chöùng taùnh khoâng moät caùch khoâng khoù khaên. Coù ba phaùp haønh trì chính yeáu ñeå theå nghieäm taùnh khoâng: moät laø tònh hoùa aùc nghieäp vaø tích luõy coâng ñöùc; hai laø theo moät baäc thaày ñuû tö caùch, coù kinh nghieäm; ba laø thöïc thuï thi haønh caùc phaùp thieàn veà taùnh khoâng vaø luyeän taäp nhôø naêng löïc cuûa tinh taán noã löïc. Nhôø daán mình vaøo caùc phaùp tu naøy maø ta coù theå coù ñöôïc kinh nghieäm veà taùnh khoâng, neáu khoâng thöïc haønh nhö theá thì söï thöïc nghieäm veà Taùnh khoâng seõ voâ cuøng khoù.
Muoán lieãu ngoä ñöôïc Taùnh khoâng, ñieàu thöïc quan troïng laø phaûi bieát raèng vaïn phaùp hay moïi hieän töôïng, keå caû caùi toâi, ñeàu do tö töôûng phaân bieät baøy ñaët, gaùn teân. Nhöõng khaùi nieäm ñöôïc giaûi thích ôû ñaây, cuøng vôùi caùi caùch thoâng thöôøng ta nhìn söï vaät, quaû thöïc khoâng töông öùng vôùi nhau. Thoâng thöôøng ta thaáy moïi hieän töôïng ñeàu hieän höõu trong baûn chaát cuûa chính noù, taïo neân aûo töôûng veà moät töï tính bieät laäp. Ñaây laø moät töôùng giaû doái do chính ngaõ chaáp cuûa ta taïo neân. Kyø thöïc moïi söï vaät ñeàu do taâm taïo, nhö ngoïn nuùi trong giaác chieâm bao. Ngoïn nuùi chæ hieän höõu trong taâm ta, chöù khoâng thöïc söï coù do baûn chaát cuûa chính noù.
Ta neân khôûi söï quaùn saùt chính baûn thaân ta cuõng khoâng coù thöïc höõu noäi taïi nhö theá naøo. Neáu ta thöïc haønh phaùp thieàn tònh chæ hay thieàn hình thöùc veà taùnh khoâng, thì ta haõy ngoài leân boà ñoaøn, coá töø boû moïi tö töôûng xaáu vaø taùn loaïn ñuû loaïi maø ñaøo luyeän moät traïng thaùi taâm laønh thieän. Sau khi phaùt khôûi tö töôûng maïnh meõ laø ta seõ thieàn quaùn veà taùnh khoâng, ta haõy coá laøm phaùt sinh tröôùc heát moät yù thöùc soáng ñoäng veà caùi toâi cuûa mình. Haõy khai trieån yù nieäm aáy moät caùch ñaëc bieät. Chaúng haïn, haõy töôûng ñeán caùi caûm giaùc maõnh lieät xuaát hieän khi ta bò nguy khoán tæ nhö "ta saép rôi xuoáng töø moûm ñaù cao" hoaëc "ta saép cheát" hoaëc moät caûm giaùc raát maïnh phaùt sinh nhö khi ta nghó "mình ñoùi quaù" hoaëc "mình quaù töùc giaän".
Sau khi laøm phaùt sinh yù thöùc soáng ñoäng veà caùi toâi, ta haõy khôûi söï ñi tìm vaø coá naém laáy, thieát laäp lai lòch cuûa caùi toâi aáy.
Khi ñi tìm caùi toâi naøy, coù hai khaû naêng chính xaûy ra. Neáu caùi toâi naøy hieän höõu, thì noù phaûi hieän höõu trong thaân hoaëc trong taâm. Vì ñoái töôïng tra taàm ñöôïc caên cöù vaøo caùi toâi, vaø vì ta ñaõ nhaän caùi toâi aáy coù töông quan hoaëc vôùi thaân hoaëc vôùi taâm, neân seõ phi lyù neáu ta ñi tìm moät caùi toâi hieän höõu bieät laäp, taùch rôøi khoûi thaân taâm aáy.
Söï kieän raèng ta noùi "thaân cuûa toâi" vaø "taâm cuûa toâi" chöùng toû khoâng caùi naøo trong hai thöù ñoù laø caùi toâi caû. Vì thaân vaø taâm ñeàu khoâng phaûi toâi, neân caùi söu taäp thaân vaø taâm cuõng khoâng phaûi laø toâi. Ta neân keát luaän raèng, sôû dó ta khoâng theå ñi tìm caùi toâi ôû trong thaân hay trong taâm, lyù do vì caùi toâi aáy chæ laø moät baøy ñaët cuûa tö töôûng phaân bieät. Chính vì lyù do naøy maø caùi toâi khoâng coù moät hình thaùi thöïc höõu töï noäi naøo caû.
Sau ñoù ta neân daùn chaët taâm treân Taùnh khoâng vaø an truù trong ñoù moät caùch nhaát taâm chuyeân chuù. Vôùi ngöôøi chöa quen thuoäc vôùi phaùp thieàn naøy, thì trong moät thôøi gian daøi hoï seõ thaáy raát khoù maø taäp trung vaøo ñoái töôïng thieàn laø Taùnh khoâng. Vì leõ ñoù, khi môùi thieàn quaùn veà Khoâng, ta neân taäp nhöõng thôøi thieàn ñònh ngaén. Daàn daàn khi ta trôû neân quen thuoäc vôùi Khoâng, ta coù theå tuøy tieän keùo daøi nhöõng thôøi thieàn.
Nhôø tu phaùp thieàn naøy, ñöôïc vaøi kinh nghieäm veà taùnh khoâng, ta seõ thaáy raèng caùi toâi thoâng thöôøng xuaát hieän trong taâm ta baây giôø ñaõ maát. Thoâng thöôøng ta baùm chaët vaøo yù thöùc cuûa mình veà ngaõ, vaø khi laøm theá ta caûm thaáy coù moät caùi toâi thöïc höõu noäi taïi. Nhöng khi thieàn quaùn veà taùnh khoâng, thì caùi toâi thöïc höõu noäi taïi aáy bieán maát. Khi ñieàu naøy xaûy ra, thì coù theå noùi laø söï thieàn taäp cuûa ta ñaõ tieán trieån toát, ñöa ta tieán gaàn hôn tôùi choã thöïc chöùng taùnh khoâng. Vaäy luùc aáy cuõng khoâng heà gì neáu ta maát yù thöùc veà "toâi", vì ñieàu naøy coù taùc duïng nhö moät phaùp ñoái trò cho thaáy caùi thaáy sai laïc cuûa ta tröôùc ñaáy veà moät töï ngaõ thöïc höõu noäi taïi. Tuy nhieân khi ta ñaõ ñaït ñeán ñieåm naøy, thì coù theå xaûy ra nhöõng hieåu laàm daãn ta rôi vaøo cöïc ñoan chaáp ñoaïn dieät.
Neáu sau khi quaùn veà taùnh khoâng, maø ta rôi vaøo cöïc ñoan chaáp ñoaïn dieät – cho raèng tuyeät ñoái khoâng coù gì – thì ta laïi phaûi ñaûo ngöôïc phaùp thieàn cuûa mình, trôû laïi quaùn xeùt raèng taïi sao quaû coù moät caùi toâi. Chaúng haïn, neáu khoâng coù caùi toâi thì ai ñang suy nghó vaø laøm caùi söï tra taàm naøy. Vì caùi toâi laø moät hieän töôïng, neân noù phaûi hieän höõu. Nhöng khi ta tìm toøi coá thieát laäp söï hieän höõu cuûa noù, thì ta khoâng theå tìm ra noù. Ñieàu quan troïng laø phaûi bieát khoâng coù maâu thuaån naøo giöõa hai laäp ngoân aáy, vì moät caùi aùm chæ baûn chaát töông ñoái, caùi kia aùm chæ baûn chaát tuyeät ñoái cuûa caùi toâi. Khi ta hieåu raèng chaân ñeá vaø tuïc ñeá khoâng traùi nhau, töùc laø ta ñaõ thaønh töïu ñöôïc söï dung thoâng giöõa hai chaân lyù aáy. Khi hieåu ñöôïc nhö theá thì khoâng coøn cô nguy bò rôi vaøo moät trong hai cöïc ñoan: chaáp ñoaïn hoaëc chaáp thöôøng.
Thieàn quaùn veà Taùnh khoâng laø phöông thuoác thaàn dieäu giuùp ta traùnh thoaùt nhöõng chöôùng ngaïi. Bôûi theá ta neân coá luoân luoân duy trì Taùnh khoâng trong taâm ta – ñoïc, tö duy, hoïc hoûi vaø thieàn ñònh veà noù baát cöù luùc naøo coù cô hoäi. Ñieàu naøy cuoái cuøng seõ ñem laïi cho ta söï chöùng ngoä tröïc giaùc veà taùnh khoâng, vaø giaûi thoaùt ta khoûi khoå.
Geshe Kelsang Gyatso/ Thích Nöõ Trí Haûi dòchSource : baùo Ñaát Laønh (Myõ)