Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [ Trang Chuû ]
|
|
Thöôïng Só teân thaät laø Traàn Tung, con caû cuûa Traàn Lieãu, sinh naêm 1230; anh ruoät cuûa Höng Ñaïo Ñaïi Vöông vaø Hoaøng haäu Nguyeân Thaùnh Thieân Caûm - vôï cuûa Traàn Thaùnh Toâng. Thöôïng Só tham gia choáng giaëc Nguyeân Moâng, tích cöïc ôû caû ba traän chieán (1257,1285 vaø 1288). Sau ngaøy khaùng chieán thaéng lôïi, Thöôïng Só ñöôïc phong Tieát Ñoä Söù, traán giöõ Thaùi Bình. Sau ñoù khoâng laâu, Thöôïng Só lui veà Döôõng Chaân Trang tham cöùu Phaät hoïc vaø haønh saâu giaûi thoaùt. Töø treû, Thöôïng Só hoïc ñaïo döôùi söï daãn daét cuûa thieàn sö Tieâu Dao; thöïc haønh giaûi thoaùt taâm trong ñôøi soáng gia ñình, hình thöùc cö só, vöøa ñaûm traùch caùc coâng vieäc xaõ hoäi maø trieàu ñình giao phoù. Thöôïng Só ñöôïc vua Thaùnh Toâng vôùi kieán thöùc uyeân baùc veà noäi vaø ngoaïi ñieån neå vì, toân laøm ñaïo huynh, vaø ñöôïc vua Traàn Nhaân Toâng thôø laøm ñaïo giaûi thoaùt. Sinh tieàn, Thöôïng Só saùng taùc nhieàu thi, keä; moät soá ñöôïc kieát taäp trong "Thöôïng Só Ngöõ Luïc" raát thôøi danh. Ngöôøi ñaõ soáng hieân ngang, maõnh lieät maø töï taïi, haøo saûng vôùi phong thaùi cuûa moät ñaïi thieàn sö Vieät Nam. Ngöôøi tòch vaøo naêm 1291, laøm chuû thôøi ñieåm xaû baùo thaân. |
|
Thöôïng Só soáng ñôøi soáng dung tuïc, chæ coù Thaùnh Toâng, Nhaân Toâng vaø caùc baäc thaïc ñöùc trong röøng Thieàn môùi bieát chieâm ngöôõng taâm giaûi thoaùt vaø tueä giaûi thoaùt cuûa Ngöôøi. Baøi bieân khaûo naày seõ ñi vaøo tìm hieåu vöôøn Thieàn cuûa Ngöôøi qua moät soá neùt höông saéc Ngöôøi ñeå laïi trong caùc thi keä trong "Thô Vaên Lyù Traàn" vaø "Vieät Nam Phaät Giaùo Söû Luaän". 1. Toâng chæ Thieàn cuûa Thöôïng Só Ñaây cuõng laø toâng chæ cuûa thieàn Tieâu Dao vaø thieàn phaùi Truùc Laâm Yeân Töû. Toâng chæ ôû ñaây thöïc söï laø bí quyeát quyeát ñònh coâng phu ñi vaøo Taâm vaø Tueä giaûi thoaùt. Moät hoâm, Nhaân Toâng hoûi Ngöôøi veà toâng chæ aáy, Ngöôøi baûo :"Haõy quay veà töï thaân maø tìm laáy toâng chæ aáy, khoâng theå ñaït töø ai khaùc". Quay veà töï thaân maø tìm laáy toâng chæ laø yù nghóa töï mình trôû veà chính mình ñeå khôi daäy taâm vaø tueä giaûi thoaùt voán coù ôû taâm mình. Töø Kinh taïng Nikaøya, ñöùc Phaät daïy haõy trôû veà nöông töïa mình vaø nöông töïa phaùp: moät Tyû kheo nöông töïa mình vaø nöông töïa phaùp laø Tyû kheo haønh Töù nieäm xöù. Haønh Töù nieäm xöù laø coâng phu khôi daäy taâm vaø tueä giaûi thoaùt saün coù ôû taâm mình. Nhö theá, toâng chæ thieàn maø Thöôïng Só trao truyeàn cho Nhaân Toâng laø hoaøn toaøn phuø hôïp vôùi lôøi daïy tinh yeáu cuûa ñöùc Gotama ñöôïc kieát taäp ôû kinh taïng Nikaøya (Paøli Text Society). Thôøi ñöùc Phaät, caùc taêng só tìm veà toâng chæ noùi treân trong neáp soáng xuaát theá; caùc cö só thì tìm veà toâng chæ ôû ñôøi soáng gia ñình, xaõ hoäi. Thôøi Traàn, ôû Vieät Nam, ÖÙng Thuaän - thaày truyeàn ñaïo cho taêng só Tieâu Dieâu, quoác sö Nhaát Toâng, thieàn sö Giôùi Ninh vaø Giôùi Vieân - laø moät cö só taïi gia nhö Tueä Trung : theá laø vieäc trôû veà vôùi taâm vaø tueä giaûi thoaùt ôû Vieät Nam cuõng nhö döôùi thôøi ñöùc Phaät ñeàu coù theå thöïc hieän trong neáp soáng xuaát theá hay nhaäp theá, tuøy duyeân. Ñieàu ñaëc bieät ôû Vieät Nam laø Tueä Trung laø moät thieàn sö vöøa laøm töôùng caàm quaân choáng giaëc Nguyeân; vua Lyù Thaùnh Toâng, Traàn Thaùi Toâng, Traàn Thaùnh Toâng thì vöøa laøm vua vöøa laøm thieàn sö , vua Nhaân Toâng thì vöøa laøm vua vöøa laøm thieàn sö luùc taïi gia vaø luùc xuaát gia, raát tuøy duyeân, khoâng caâu neä. Seõ khoâng coøn nghi ngôø hay ngaïc nhieân, neáu ta nhìn thaúng vaøo thöïc chaát cuûa coâng phu caù nhaân soi mình ñeå ñaït ñöôïc taâm vaø tueä giaûi thoaùt aáy: ñoù laø coâng phu nhìn thaáy roõ caùi hö ngaõ cuûa "Nguõ thuû uaån" ; do töø caùi thaáy ñoù maø haønh giaû töï ñoäng buoâng xaû heát thaûy voïng taâm - duïc voïng; tham aùi veà saéc, thinh, höông, vò, xuùc, phaùp; chaáp ngaõ; vaø caùc taâm lyù tieâu cöïc phaùt sinh töø tham aùi vaø chaáp ngaõ aáy - töï ñoäng ñeán vôùi taâm vaø tueä giaûi thoaùt. Ñaây quaû laø noäi dung chöùng ñaéc cuûa caùc thieàn sö Vieät Nam thôøi Lyù, Traàn, vaø chính ñaây laø söùc maïnh taâm lyù - hay coù theå goïi laø söùc maïnh tinh thaàn, hoaëc söùc maïnh taâm linh - taïo neân caùc thaønh quaû lòch söû to lôùn cuûa Lyù, Traàn. 2. Ca tuïng ñaïo hoïc cuûa Thaùnh Toâng Sinh tieàn, Thaùnh Toâng thöôøng hoäi cuøng caùc thieàn sö danh tieáng vaø Thöôïng Só ñaøm ñaïo, baøn ñeán caùc ñieåm uyeân aùo cuûa Phaät phaùp. Töø caùc lôøi, yù taùn thaùn caùi taâm caùi tueä cuûa Thaùnh Toâng, ta coù theå hình dung ñöôïc söï thaät raèng Thöôïng Só ñaõ laøm chuû gia taøi giaûi thoaùt cuûa taâm thöùc mình: Tuïng Thaùnh Toâng ñaïo hoïcTruùc Thieân dòch: (tr.254) " Thaùnh hoïc cao vôøi suoát coå kim,Qua baøi Ñöôøng luaät naày, Thöôïng Só xaùc nhaän Thaùnh Toâng ñaõ naém vöõng lôøi Phaät, yù Toå, naém chaéc coát tuûy cuûa Phaät phaùp. Ngöôøi maø xaùc nhaän ñöôïc sôû ñaéc cuûa ngöôøi khaùc thì sôû ñaéc coù theå coøn cao hôn: sinh thôøi, Thaùnh Toâng kính neå sôû hoïc, sôû ñaéc cuûa Thöôïng Só. Nay thöû laàn löôït tìm hieåu caùc daáu veát bieåu hieän sôû ñaéc kia cuûa Thöôïng Só. 3. Khuyeân ngöôøi ñôøi ñeán vôùi Phaät phaùp Khuyeán theá tieán ñaïoHueä Chi dòch (tr.264): " Naêm thaùng xoay vaàn, xuaân ñeán thu,Thaáy roõ ngöôøi ñôøi khoâng ai traùnh khoûi khoå: caùi khoå do voâ thöôøng gaây ra: khoå giaø, khoå beänh, khoå vì nhöõng gì öa thích laïi voäi vaõ ra ñi, nhöõng gì gheùt boû thì cöù lao mình ñeán, tình ngöôøi thì laém ñoåi thay, caøng ham soáng thì caøng thaát voïng lôùn, con ñöôøng tröôùc maët sau löng ñeàu môø mòt..., Thöôïng Só ñaõ nhaéc nhôû ngöôøi ñôøi raèng thöùc tænh thì lieàn thaáy caûnh giôùi an nhaøn, haïnh phuùc mình mong tìm töø nôi söï tænh thöùc: caøng muoán thoûa maõn caùc ham muoán traàn theá thì caøng muoán nhieàu hôn vaø caøng thaát voïng nhieàu hôn; bieát döøng laïi, bieát tieát cheá, bieát cheá ngöï caùc ham muoán vò kyû thì caøng deã tieáp caän vôùi haïnh phuùc. Ñeán vôùi söï thöùc tænh ñoù laø ñeán vôùi Phaät phaùp roài vaäy. Baây giôø haønh giaû vaãn tieáp tuïc cuoäc haønh trình voâ thöôøng maø loøng thì thaáy nhö khaép choán ñeàu nôû hoa, nhö Thöôïng Só ñaõ töøng: " ... Thieân thanh vaïn thuùy meâ höông quoác,4. Khuyeân ngöôøi hoïc ñaïo (ñaõ ñeán vôùi ñaïo vaø ñang haønh giaûi thoaùt) Thò ChuùngHueä Chi dòch: " Thoâi tìm nuùi Thieáu vôùi khe Taøo,Khi ñaõ tænh thöùc ñeán vôùi ñaïo, haønh giaû tieáp tuïc an truù, phaùt huy söï tænh thöùc aáy: kinh ñieån, lôøi Phaät, yù Toå chæ laø söï ñaùnh thöùc vaø chæ höôùng, haønh giaû haø taát phaûi nhôø caäy ñeán Ñaït Ma (Thieáu Thaát) vaø Luïc Toå (Khe Taøo), do bôûi taùnh saùng voán coù nôi taâm mình, voán ôû nôi taâm mình, caùc Toå khoâng giuùp gì ñöôïc nhieàu hôn trong vieäc khôi daäy maïnh meõ taùnh saùng aáy. Kinh nghieäm taâm linh cuûa Thöôïng Só ñaõ hieän roõ: khoå, vui ñeàu do moãi ngöôøi töï ñònh; meâ thì khoå, ngoä thì vui, haù do thôøi tieát boán muøa hay nhöõng ñoåi thay cuûa cuoäc soáng; coù theå soáng ôû ñôøi maø vui vôùi ñaïo nhö Nhaân Toâng ñaõ caûm taùc trong "Cö traàn laïc ñaïo phuù": ngoä thì haïnh phuùc coù maët khaép nôi, taùnh saùng cuûa taâm hieän dieän khaép choán: "Khuùc dieäu goác nguoàn xin cöù haùt, Boán phöông thoâi chôù hoûi nôi nao". 5. Gôïi baûo moïi ngöôøi (Thò Chuùng) :(ibid.,tr.231-232) Ñeå giuùp ngöôøi ñôøi an truù trong taâm vaø tueä giaûi thoaùt, an truù vöõng chaéc hôn, cao hôn, toät cuøng ñeán beán bôø giaûi thoaùt, Thöôïng só baûo: " Theá gian nghi voïng baát nghi chaân,Hueä Chi dòch: " "Doái" öa, "thöïc" gheùt, aáy troø ñôøi,Taïi ñaây, Thöôïng Só minh ñònh theâm moät laàn nöõa: - Thoùi ñôøi, taäp quaùn soáng cuûa ngöôøi ñôøi laø höôûng thuï, thoûa maõn loøng duïc, vò kyû: ñaáy laø vuøng taâm lyù hö doái, nhöng ngöôøi ñôøi öa naém giöõ. - Soáng rôøi khoûi loøng duïc, xa höôûng thuï, soáng vò tha laø neáp soáng ñaïo (thöïc) thì ngöôøi ñôøi muoán traùnh xa. - Thöïc ra caùi noäi dung goïi laø naém giöõ hay traùnh xa treân chæ laø caùi töôùng doái, thöïc cuûa taâm öa gheùt. Taâm öa gheùt thöïc söï cuõng laø hö voïng, buïi baån : vôùi Thöôïng Só ñaéc caùi taâm "duy taùc" (laøm maø khoâng taùc yù dính maéc, khoâng thuû tröôùc) khoâng nhieãm traàn moät caùch thuaàn thuïc töï nhieân nhö taâm haøi ñoàng cuûa treû thô thì haønh giaû môùi thöïc söï vaøo saâu taâm vaø tueä giaûi thoaùt. Baøi keä "Thò Chuùng" naày laø moät böôùc chæ daïy xa hôn cuûa Thöôïng Só. 6. Gôïi baûo ngöôøi hoïc ñaïo (Thò hoïc) " Hoïc giaû phaân phaân baát naïi haø,Ñoã vaên Hyû dòch: " Hoïc ñaïo meâng mang ai coù hayVôùi baøi thô töù tuyeät naøy, Thöôïng Só ñaõ löu yù ngöôøi hoïc ñaïo giaûi thoaùt, haønh giaûi thoaùt caån troïng giaùc tænh ôû nhieàu ngöôõng cöûa phaûi ñi qua: a/ Ngöôõng cöûa vaên töï, khaùi nieäm: kinh ñieån, lôøi Phaät, yù Toå thì coù nhieàu; taát caû ñeàu laø ngoùn tay chæ ñöôøng, chæ maët traêng chaân lyù: ngöôøi hoïc ñaïo phaûi choùng rôøi khoûi ngoùn tay ñeå trôû veà vôùi maët traêng chaân lyù trong töï taâm mình; khoâng coù gì bí maät ôû ñaây caû, haønh giaû chæ caàn môû lôùn con maét giaùc tænh thì lieàn nhaän ra. b/ Kinh ñieån, caùc lôøi daïy cuûa Phaät, Toå laø giôùi thieäu con ñöôøng, giôùi thieäu phaùp haønh, theå caùch soáng, maø khoâng phaûi laø chaân lyù; haønh giaû caàn soáng, thöïc haønh môùi coù nhaân duyeân tieáp caän chaân lyù. c/ Caùc phaùp haønh chæ laø söï chæ höôùng toång quaùt cho moïi ngöôøi, cho nhieàu caên cô khaùc nhau, haønh giaû caàn thoaùt ngay ra khoûi söï caâu neä caùc hình thöùc theå hieän, bôûi haønh laø taâm cuûa haønh giaû haønh, vaän haønh, chuyeån dòch, chuyeån ñoåi, maø khoâng phaûi caùi söï töôùng haønh. Theá neân, baûn chaát cuûa haønh ôû ngoaøi söï raøng buoäc cuûa tuoåi taùc, phaùi tính, giai caáp, vò trí xaõ hoäi, thôøi gian, nôi choán... Haønh laø ñeå haønh giaû thöïc söï laøm chuû caùi taâm giaùc tænh cuûa mình, laøm chuû caùi taâm giaûi thoaùt vaø tueä giaûi thoaùt : khi ñaõ coù theå laøm chuû caùi taâm aáy roài thì haønh giaû töï taïi haønh xöû caùc vieäc ích ñôøi, lôïi ñaïo, khoâng coøn neä vaøo phaùp naøo, con ñöôøng naøo nöõa : ñaây laø ñieåm bieåu hieän raát nhaân baûn (traû haønh giaû veà vôùi töï thaân hoaøn toaøn) vaø raát trí tueä (ñuùng phaùp, chaân an laïc, haïnh phuùc). Khoâng haønh xöû nhö theá laø haønh giaû ñi vaøo môø mòt cuûa taâm thöùc, maõi gôûi mình (phoù thaùc ñôøi mình) ôû cöûa ngöôøi, troïn khoâng theå giaùp maët vôùi taùnh saùng trong taâm mình, nhö laø cöù tieáp tuïc maøi gaïch maø mong thaønh göông vaäy. Haønh xöû ñuùng nhö theá laø haønh giaû seõ thaáy hoa nôû khaép nôi giöõa traàn gian, giaûi thoaùt trong moïi thôøi. Ñaây laø moät kinh nghieäm giaûi thoaùt nöõa maø Thöôïng Só ñeå laïi cho ñôøi! 7. Thoaùt ñôøi (Thoaùt theá) (ibid.,tr.243) Laøm chuû caùi taâm giaûi thoaùt vaø tueä giaûi thoaùt aáy laø theå hieän yù nghóa giaûi thoaùt, thöïc hieän con ñöôøng giaûi thoaùt thoaùt khoûi caùc raøng buoäc cuûa theá tình, cuûa cuoäc ñôøi, maø khoâng phaûi troán laùnh cuoäc ñôøi, troán laùnh caùc theå töôùng cuûa ñôøi. Thöôïng Só ñaõ vieát: Thoaùt theáÑaøo Phöông Bình dòch: " Xoay mình moät neùm vöôït ra loàng,Trí tueä giaûi thoaùt laø trí tueä theå nhaäp vaøo söï thaät cuûa taát caû hieän höõu, söï thaät duyeân sinh voâ ngaõ, voâ töï taùnh: muoân söï ñeàu khoâng coù töï tính cuûa thò, phi, toát, xaáu, caáu, tònh, phieàn naõo hay boà ñeà. Con maét thaáy söï thaät voâ ngaõ taùnh naày goïi laø con maét Khoâng ("Khoâng nhaõn") thaáu suoát ba coõi Duïc, Saéc vaø Voâ Saéc. Caùi thaáy naày töï noù ñem laïi cho haønh giaû caûm nhaän thanh thaûn, haïnh phuùc, töï taïi neân "voâ caàu", luoân luoân töï taïi maëc cho ñeâm ñi ngaøy ñeán, hay ñeâm ñeán ngaøy ñi: cuoäc ñôøi baáy giôø trôû neân maõi ñeïp, ñeïp hôn caû öôùc mô! Ñaây laø giaù trò soáng maø Thöôïng Só thaáy caàn giôùi thieäu, trao truyeàn cho daân Vieät nhö trao söï ñoäc laäp giaønh laïi töø tay giaëc thuø: daân Vieät phaûi thöïc söï ñöôïc haïnh phuùc giöõa cuoäc thaêng traàm thöôøng coù cuûa lòch söû! 8. Töï taïi (ibid.;tr.241) Töï taïiÑoaøn Phöông Bình dòch: " Nanh chuoät giaây bìm cöù laán xaâm,Xaõ hoäi töø ngaøn xöa ñeán maõi ngaøn sau vaãn tieáp tuïc troâi chaûy voâ thöôøng nhö theá, vaãn thò phi, an nguy vôùi vaïn phieàn muoän vaø vaïn nieàm vui moûng manh nhö theá. Thöôïng Só vaøo thôøi trai treû vaãn haønh giaûi thoaùt, an truù giaûi thoaùt maø vaãn xoâng pha traän maïc ñeå cöùu nöôùc cöùu daân, vaãn giaûng daïy ñaïo lyù tuøy caên cô tieáp nhaän. Luùc laõo suy thì töï taïi lui veà am tranh ôû vuøng non yeân tònh. Vôùi Thöôïng Só, ôû ñaâu vaø luùc naøo cuõng coù maët giaûi thoaùt, coù nöôùc coù daân tuøy taâm Thöôïng Só. Nhöõng voâ thöôøng, sinh dieät, thò phi ôû ñôøi khoâng laøm vöôùng baän loøng Ngöôøi: ñeán vôùi cuoäc ñôøi laø ñeán vôùi phaùp giôùi, töø giaõ xaùc thaân vaø töø giaõ cuoäc ñôøi cuõng laø ñeán vôùi phaùp giôùi nhö thaät: chaúng ñöôïc cuõng chaúng maát. Ñaây laø söï thaät cuûa moïi ngöôøi, giuùp moïi ngöôøi trôû veà vôùi söï tænh taùo, ñònh tænh cuûa taâm.
|
9. Phaøm Thaùnh
chaúng khaùc nhau (Phaøm Thaùnh baát dò) (ibid.;tr.285)
" Thaân toøng voâ töôùng baûn lai khoâng.Dòch nghóa: " Thaân töø "voâ töôùng" voán laø khoâng,Thöôïng Só sôû dó ñaõ traûi nghieäm taâm töï taïi cuûa moät thôøi trai treû vaø trung nieân ñaày haøo khí, hieân ngang vaø naùo nhieät, vaø taâm töï taïi cuûa thôøi laõo suy soáng ôû aån traàm laëng vôùi nuùi ñoài, laø nhôø Ngöôøi ñaõ "nhaäp ñaïo", ñaõ cuøng vôùi ñaïo baát nhò - caùi ñaïo ôû ngoaøi moïi ngoân ngöõ dieãn ñaït maø Thöôïng Só töøng baûo "Ñaïo baát taïi vaán, vaán baát taïi ñaïo"- Khi ñaõ cuøng vôùi ñaïo khoâng hai khoâng khaùc, nghóa laø ñaõ ñi vaøo thöïc taïi, thì moïi söï töôùng khôûi dieät, moïi yù nieäm, moïi tö duy, moïi thaéc maéc ñaày ngaõ tính ñeàu trôû neân nhö boït nöôùc quaù moûng manh giöõa bieån khôi, khoâng coøn laø vaán ñeà hieän höõu nöõa: taát caû töôùng (ngaõ töôùng) töï bieán, töï dieät. Ñaây laø kinh nghieäm giaûi thoaùt sieâu vöôït moïi heä thoáng tö töôûng, trieát hoïc - caùc heä thoáng ñaõ vaø ñang bò keït, khoâng coù loái thoaùt, giöõa nhöõng vaán ñeà thöïc vaø hö, chaân vaø voïng, thaùnh vaø phaøm, haïnh phuùc vaø khoå ñau, baûn theå vaø hieän töôïng, thieän vaø aùc, ñuùng vaø sai ... - laø giaûi ñaùp cho caùc vaán ñeà lôùn nhaát cuûa trieát hoïc, sieâu hình hoïc, vaø ñoàng thôøi cuõng laø tieáng hoáng sö töû chaám döùt vai troø cuûa trieát hoïc coå xöa, caän ñaïi vaø hieän ñaïi. Ñoù laø tieáng hoáng, "Thaùnh Phaøm baát dò", bôûi caùi goïi laø Phaøm vaø caùi goïi laø Thaùnh ñeàu laø thöïc taïi, ñeàu chöùa ñaày Thöïc taïi. Caùi "khaùc" (difference) chæ coùuø maët trong caùc ngaõ nieäm, voïng nieäm, khoâng coù goác gaùc, ñaày aép moäng mò! Ñaây laø ñieàu maø ñöùc Phaät Gotama ñaõ tuyeân daïy trong kinh taïng Nikaøya (Paøli Text Society), "Khi ta thanh tònh, Ta thaáy theá giôùi thanh tònh". Thaáy theá giôùi thanh tònh laø thaáy Thaùnh, phaøm baát dò, chaân nhö vaø hieän töôïng, taùnh töôùng baát dò v.v... Lôøi tuyeân boá cuûa ñöùc Phaät laø lôøi tuyeân boá veà söï thaät cuûa theá giôùi naày: theá giôùi quûa laø thöïc taïi nhö thaät, laø Chaân caûnh, laø Thaùnh caûnh, laø Phaät giôùi, Phaät caûnh döôùi caùi nhìn cuûa trí tueä voâ chaáp thuû (complete detachment) - " Khi ta thanh tònh" ñoàng nghóa vôùi khi Taâm rôøi khoûi chaáp thuû hoaøn toaøn - Tieáng noùi "Thaùnh phaøm baát dò" cuûa Thöôïng Só laø aâm voïng cuûa lôøi daïy cuûa Nhö Lai. Ñoù laø baûn "Trung Luaän Keä" cuûa Vieät Nam, heät nhö "Trung Luaän Keä" cuûa luaän sö Long Thoï (xöù AÁn, theá kyû thöù II Taây lòch). Thöôïng só hieän ra laø moät Long Thoï - Vieät Nam , maø vöøa laø moät thieàn sö, moät ñaïi thi haøo, moät nhaø sieâu tö töôûng. |
10. Baøi ca Taâm
vaø Phaät (Phaät Taâm ca, ibid.;tr.271)
Phaät Taâm caHueä Chi dòch : Phaät! Phaät! Phaät! Khoâng boùng hình (khoâng theå thaáy)
Neáu taâm ngöôøi saïch heát chaáp thuû caùc ngaõ töôùng, saïch laäu hoaëc, thì theá giôùi cuûa moïi dò bieät cuûa thöïc, hö, thò, phi, v.v....lieàn bieán dieät nhö söï bieán dieät cuûa caûnh moäng khi taâm ngöôøi aáy ra khoûi chieâm bao. Baáy giôø, theá giôùi tröôùc ngöôøi aáy, goàm taâm vaø caûnh, laø thaät caûnh: Taâm aáy, Tueä aáy laø Taâm Phaät, Tueä Phaät vaø laø Phaät; caûnh aáy laø caûnh Phaät vaø laø Phaät. Ñaáy laø nhöõng gì maø Thöôïng Só ñaõ caûm nghieäm qua "Phaät Taâm Ca", vaø laø nhöõng gì maø Kinh Hoa Nghieâm daïy: "Taâm, Phaät, Chuùng sinh, tam voâ sai bieät" - Taâm, Phaät vaø Chuùng sinh, caû ba khoâng khaùc bieät - Khi caû ba khoâng khaùc bieät, thì khoâng theå noùi coù moät thöïc theå (entity) Taâm rieâng, moät thöïc theå Phaät rieâng, vaø moät thöïc theå cuûa caùc hieän höõu Chuùng sinh rieâng. Vì theá maø khoâng theå coù maët moät thöïc theå chaân voïng, hö, thöïc, thò, phi, v.v... naøo ôû ñaây, ñieàu maø Thöôïng Só ñaõ quyeát: " Tích voâ Taâm,Vôùi taâm coøn chaáp tröôùc, coøn laäu hoaëc thì Taâm, Phaät, Chuùng sinh ñeàu xuaát hieän laø ngaõ töôùng, ngaõ tính cuûa ngaõ nieäm. Vôùi ngöôøi aáy, Taâm aáy, khoâng theå thaáy ñöôïc "Taâm, Phaät, Chuùng sinh, Tam voâ sai bieät", maø phaûi chôø thôøi ñieåm caùc ngaõ nieäm tan saïch, ñieàu maø Thöôïng Só baûo laø chôø ñeán ñöùc Phaät Di Laëc ra ñôøi giaûi quyeát: " Duïc tri Phaät Taâm, sinh dieät Taâm,Theá môùi roõ "Phaät Taâm Ca" ñang ñaùnh thöùc haønh giaû ra khoûi côn meâ ngaõ nieäm, ñang nhaén nhuû haønh giaû trôû veà vôùi coâng phu aùch yeáu cuûa mình laø taåy saïch ngaõ nieäm, taåy saïch caùc caáu neán ñang phuû môø Taâm, maø khoâng phaûi laø hoûi, laø suy nghieäm (löï), laø tìm caàu ôû ngoaøi, haõy ngöng ngay caùc cuoäc chaïy vaïy kieám tìm: " Duïc caàu Taâm,Ngaõ nieäm laø thuoäc voïng, khoâng thaät coù, khoâng coù goác. Noù hieän höõu nhö moäng, tænh taâm thì noù lieàn tan. Haõy thöùc tænh! Theá thoâi! nhö Thöôïng Só ñaõ chöùng nghieäm: " Tinh tinh tröôùc,Tieáng noùi Phaät phaùp cuûa Thöôïng Só raát thöïc, töø chöùng nghieäïm töï thaân, vaø haún laø raát "baïo", raát uy duõng, chæ daønh rieâng cho caùc caên cô trí tueä cao töøng thöïc hieän giaûi thoaùt, vaø töøng coù khaùt voïng giaûi thoaùt maõnh lieät. Tieáng noùi aáy voán ñaõ vaïch roõ con ñöôøng vaøo Taâm giaûi thoaùt vaø Tueä giaûi thoaùt cho caùc tu só Phaät giaùo Vieät Nam nhö laø moät ñöôøng bay, hay moät ñöôøng thaúng cuûa taøu ñieän xuyeân sôn, tuyeät nhieân khoâng quanh co veû vôøi. Noù truyeàn vaøo haäu theá moät söùc soáng ñaïo maïnh meõ, nhöng hieän taïi söùc soáng ñoù ñang nguû yeân treân nhöõng trang saùch, vaø ñang chôø ñaùnh thöùc! 11. Soáng, Cheát laø leõ thöôøng (Sinh töû nhaøn nhi dó: ibid.;tr. 282-284) : "Taâm chi sinh heà, sinh töû sinh,Hueä Chi dòch: " Khi taâm sinh chöø sinh töû sinh.Con ñöôøng soáng maø Thöôïng Só noùi ñeán ôû treân, vaø söï giaùc tænh veà söï thaät cuûa con ngöôøi vaø cuoäc ñôøi ñöôïc ñeà caäp trong thi, keä cuûa Ngöôøi, laø nhöõng gì giuùp haønh giaû giaûi quyeát eâm aû hai vaán ñeà lôùn ôû ñôøi: sinh vaø töû. Taát caû ñeàu phaùt sinh töø "caùi nhìn" (regards) Duyeân sinh, thaáy roõ vaïn höõu ñeàu duyeân sinh, chuùng thöïc söï khoâng hieän dieän, maø chæ coù moät phaùp giôùi duyeân khôûi ñang vaän haønh: taâm, thaân, ta, ngöôøi, soáng, cheát, vui, khoå, qua, laïi v.v... laø caùc ngaõ töôùng neân thaät söï khoâng coù, maø chæ caùc duyeân troâi chaûy keát hôïp ra nhöõng thöù goïi laø caùc ngaõ töôùng aáy. Thaáy roõ nhö vaäy thì haønh giaû giaùc tænh ngay raèng: caùi taâm, caùi ta... coøn chöa coù, thì laøm gì coù taâm sinh, taâm dieät, ta sinh, ta dieät. Cuõng theá, sinh vaø töû coøn chöa coù, laøm gì coù söï sôï sinh töû; töù ñaïi khoâng thaät coù thì laøm gì coù nhöõng thöù do töù ñaïi hôïp thaønh taïo neân. Caùi thaáy trí tueä naày töï noù an nhieân, töï taïi, khoaùi hoaït, töï noù giaûi quyeát moïi vaán ñeà maø ngaõ töôûng cuûa con ngöôøi döïng neân: taát caû thaéc maéc, öôùc mô, sôï haõi.v.v... seõ ñeàu taét ngaám, ñeàu tòch dieät! Thöôïng Só ñaõ soáng vöõng truù trong taâm giaùc tænh, trong caùi nhìn trí tueä kia neân sinh tieàn ñaõ töï taïi soáng (nhö baøi Phoùng Cuoàng Ca ghi) vaø töï taïi cheát. Thieàn ñaõ coù maët trong boán oai nghi cuûa Thöôïng Só thì haø taát phaûi ngoài thieàn? Tueä ñaõ coù maët trong caùi nhìn cuûa Thöôïng Só neân nhìn ñaâu cuõng gaëp thöïc töôùng, thì haø taát phaûi noùi phaùp? - bôûi chæ caàn noùi raát thöôøng, vôùi ngoân ngöõ töï nhieân thöôøng nhaät, laø thöïc chaát ñaõ laø noùi phaùp. Rôøi khoûi caùi nhìn Duyeân Khôûi vaø söï giaùc tænh Duyeân Khôûi thì ngöôøi ñôøi seõ rôi vaøo theá giôùi cuûa ngaõ töôûng, ngaõ töôùng, voán raát ñieân ñaûo moäng mò, töø ñoù khôûi sinh vaïn ñieân ñaûo taâm khaùc nhö öa, gheùt, buoàn, vui, sôï haõi, ham muoán v.v... Thaáy roõ ñieàu naày Thöôïng Só vieát neân baøi "Sinh töû nhaøn nhi dó" roïi saùng cho haäu theá cuûa queâ höông Luy Laâu-Yeân Töû. |
|
Töø cuoäc soáng giaûi thoaùt cuûa
Ñieàu Ngöï (xem baøi "Traàn Nhaân Toâng, Sôû ñaéc giaûi thoaùt
vaø Tö töôûng Phaät hoïc", cuøng taùc giaû) vaø cuûa Thöôïng Só
Tueä Trung, moät soá neùt Thieàn ñònh Phaät giaùo ñôøi Traàn
raát tieâu bieåu bieåu hieän roõ:
1. Con ñöôøng giaûi thoaùt Giôùi, Ñònh, Tueä ñöôïc thöïc hieän suoát cuoäc ñôøi cuûa moãi caù nhaân, baát luaän ôû vò trí naøo trong xaõ hoäi, raát thieän xaûo tuøy duyeân: Ñieàu Ngöï hoïc Phaät hoïc chuyeân chuù töø nhoû, nuoâi soáng söï giaùc tænh giaûi thoaùt töø nhoû; theo doõi taâm, kieåm soaùt taâm vaø cheá ngöï taâm luùc laøm Thaùi töû, laøm Vua, laøm Thaùi thöôïng hoaøng, roài tieáp xuaát gia thöïc haønh Giôùi, Ñinh, Tueä ñaày ñuû caû hai maët töôùng vaø taâm. Ñieàu ngöï thöïc haønh giaûi thoaùt keát hôïp vôùi coâng vieäc thi haønh vieäc nöôùc (xaõ hoäi) - giöõ nöôùc vaø döïng nöôùc - vaø coâng vieäc thuyeát phaùp ñoä sanh, toå chöùc trang nghieâm Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam. Thöôïng Só cuõng chuyeân taâm hoïc Phaät töø nhoû döôùi söï chæ daãn cuûa thieàn sö Tieâu Dao vaø nuoâi soáng söï giaùc tænh giaûi thoaùt töø ñoù; tieáp tuïc phaùt trieån trí tueä trong ñôøi soáng gia ñình, ñôøi soáng cuûa moät töôùng laõnh, quan chöùc trieàu ñình giöõa ba cuoäc chieán choáng ngoaïi xaâm Nguyeân - Moâng; roài an truù trong trí tueä giaûi thoaùt taïi Döôõng Chaân Trang yeân tònh; tuøy duyeân ñoä ñôøi. Caû hai thieàn sö haàu nhö taâm ñaõ sôùm troïn laønh vaø oån ñònh (caän ñònh töø treû), neân sinh thôøi chæ thuaàn haønh thieàn quaùn: noùi ñuùng laø haønh "Taùc yù nhö lyù" (taùc yù ñuùng phaùp). Ñaây laø coâng phu haønh "Thaát giaùc chi" nhö ñaõ ñöôïc giôùi thieäu töø Töông Öng boä kinh, taäp V, Nikaøya, Paøli Text Society, haønh trong moïi oai nghi haèng ngaøy. Theo thôøi gian phaùt trieån, taâm haønh giaû seõ laàn löôït vaøo Nieäm giaùc chi, Traïch phaùp giaùc chi, Tinh taán giaùc chi, Hæ giaùc chi, Khinh an giaùc chi, Ñònh giaùc chi vaø Xaû giaùc chi: haønh giaû an truù töï nhieân trong Giôùi hoïc vaø Ñònh hoïc, caùc laäu hoaëc seõ laàn löôït bò loaïi tröø; ôû giai ñoaïn Xaû giaùc chi, caùc Thaùnh quaû seõ daàn daàn ñöôïc chöùng ñaéc. Coâng phu giaûi thoaùt naày phuø hôïp vôùi caùc caáp ñoä cuûa haøng caên cô trí tueä. Vôùi trí tueä saâu vaø yù chí maïnh, thì Thaát giaùc chi choùng thaønh töïu. Khi Nieäm giaùc chi vaø Traïch phaùp giaùc chi thaønh töïu laø khi haønh giaû thaønh töïu phaàn coâng phu caên baûn cuûa Thieàn ñònh Töù nieäm xöù. Neùt noåi baät cuûa Ñieàu Ngöï vaø
Thöôïng Só, vì theá, laø neùt thöïc hieän "Chæ" (Samatha) vaø
"Quaùn" (Vipassana) song haønh. ÔÛ ñaây tieáng noùi cuûa trí tueä
Duyeân Sinh, Voâ ngaõ thöôøng hieän roõ.
2. Tieáng noùi trí tueä aáy khôûi
ñaàu töø söï böøng ngoä, giaùc tænh raèng caùc hieän höõu chæ
laø söï hieän dieän cuûa voâ löôïng nhaân duyeân maø khoâng phaûi
laø caùc thöïc höõu (entities) nhö ngöôøi ñôøi thöôøng töôûng.
Giaùc tænh aáy ñöôïc nuoâi döôõng lieân tuïc, töø ñoù caùc taâm
lyù caáu ueá nhö tham lam, saân haän, si meâ, xan, tham, taät ñoá,
ngaõ maïn, vò kyû, v.v..., bò loaïi boû saïch. Noùi theo ngoân
ngöõ cuûa toâng Phaùp töôùng Duy Thöùc, taïi ñaây haønh giaû ñaõ
rôøi khoûi caùi nhìn "bieán keá" vaø an truù vaøo caùi nhìn "y-tha
khôûi". Coâng phu "Thaát giaùc chi" ñöôïc khôûi ñoäng töø ñoù.
3. An truù vaøo giaùc tænh, khoâng dính
maéc vaøo saéc thaân, caûm thoï, tö duy, danh voïng, lôïi loäc,
haønh giaû tieáp tuïc xuùc tieáp vaø giaùc saùt töï thaân vaø xaõ
hoäi. Caøng giaùc saùt, caøng theâm thöùc tænh maïnh. Caøng thöùc
tænh maïnh, haønh giaû caøng ñi saâu vaøo taâm "töø boû" (khoâng
dính maéc), laøm chuû taâm thöùc mình, tuøy duyeân maø haønh xöû
vieäc ñôøi, vieäc ñaïo vôùi taâm thuaàn löông, töø aùi, vôùi
tö duy voâ duïc, voâ saân vaø voâ haïi. Neáp soáng, neáp haønh naày
bieåu hieän roõ raøng tính ngöôøi (nhaân baûn), raát hieän taïi,
hieän thöïc raát trí tueä, vaø qua Ñieàu Ngöï , Thöôïng Só coøn
laø raát Vieät Nam.
4. Neáp soáng, neáp haønh naøy luoân luoân bao haøm söï tröôûng döôõng tinh thaàn traùch nhieäm caù nhaân cao; tinh thaàn töï chuû, ñoäc laäp cao; vaø tinh thaàn töï tri, saùng taïo cao. Ñaây laø caùc tinh thaàn giaùo duïc toát ñaøo taïo neân caùc theá heä coâng daân toát: khi caùc taâm lyù caáu ueá keå treân bò loaïi tröø, thì caùc taâm lyù tieâu cöïc laøm daáy leân caùc hieän töôïng tieâu cöïc cuûa xaõ hoäi cuõng bò loaïi tröø, taâm lyù voâ chaáp vaø vò tha phaùt trieån, raát thuaän lôïi cho coâng vieäc thöïc hieän ñaïi ñoaøn keát daân toäc nhö ñaõ töøng ñöôïc theå hieän döôùi hai trieàu ñaïi Lyù, Traàn. Ñoái vôùi nhöõng coâng daân bình thöôøng vôùi trí tueä yeáu, yù chí bình thöôøng vaø vôùi nhöõng öôùc mô bình thöôøng, ñi theo neáp soáng cuûa Ñieàu Ngöï, Thöôïng Só cuõng coù theå thaønh töïu phaàn ñaïo ñöùc thöïc duïng cuûa Phaät giaùo (cheá ngöï ham muoán, môû roäng taâm khoan dung, vò tha) aùp duïng toát ñeïp vaøo xaõ hoäi Vieät Nam. Ñoái vôùi nhöõng coâng daân trí tueä
coù nghò löïc vaø yù chí cao, hoï coù theå traûi nghieäm nhöõng
gì maø Ñieàu Ngöï vaø Thöôïng Só ñaõ traûi nghieäm, hoï coù
ñieàu kieän ñeå giaùp maët vôùi an laïc, thanh thaûn, haïnh phuùc
trong töøng böôùc ñi, khoâng coù traên trôû vì phaûi töø boû taâm
theá tuïc.
5. Ngoân ngöõ bieåu ñaït söï thuû ñaéc giaûi thoaùt cuûa Thöôïng Só raát maïnh, raát baïo, coù taùc duïng ñaùnh thöùc ngöôøi nghe - nhöõng haønh giaû ñang treân ñöôøng thöïc haønh coâng phu giaûi thoaùt - nhö laø: - "... Daõ voâ toäi,
" Nhaát thieát phaùp baát sinh,Thöôïng Só vaø Ñieàu Ngöï thöïc söï ñaõ ñeán bôø beân kia! Nhò vò Thöôïng nhaân quaû nhieân
ñaõ ñeå laïi nhöõng kinh nghieäm giaûi thoaùt vaø kinh nghieäm
"soáng ñôøi vui ñaïo" raát giaù trò treân thi ñaøn Vieät Nam,
trong Vaên hoïc Phaät giaùo Vieät Nam.
Tyû
Kheo Thích Chôn Thieän
Thaùng 3/2003 Truùc
Laâm Thieàn Vieän-Paris
|
[ Trôû Veà ]