Bình Anson

Trong Taêng Chi Boä 10.176, Ñöùc Phaät daïy:

-- "Coù boán phaùp tònh haïnh veà lôøi noùi: 

1) ÔÛ ñaây, coù ngöôøi ñoaïn taän noùi laùo, töø boû noùi laùo. Neáu khoâng bieát, ngöôøi aáy noùi: "Toâi khoâng bieát"; neáu bieát, ngöôøi aáy noùi: "Toâi bieát"; neáu khoâng thaáy, ngöôøi aáy noùi: "Toâi khoâng thaáy"; neáu thaáy, ngöôøi aáy noùi: "Toâi thaáy". Nhö vaäy lôøi noùi cuûa ngöôøi aáy khoâng trôû thaønh coá yù voïng ngöõ, hoaëc nguyeân nhaân vì mình, hoaëc nguyeân nhaân vì ngöôøi, hoaëc nguyeân nhaân vì moät vaøi quyeàn lôïi gì. 

2) Ngöôøi aáy ñoaïn taän noùi hai löôõi, töø boû noùi hai löôõi. Nghe ñieàu gì ôû choã naøy, ngöôøi aáy khoâng ñi ñeán choã kia noùi, ñeå gaây chia reõ ôû nhöõng ngöôøi naøy; nghe ñieàu gì ôû choã kia, ngöôøi aáy khoâng ñi noùi vôùi nhöõng ngöôøi naøy, ñeå gaây chia reõ ôû nhöõng ngöôøi kia. Nhö vaäy ngöôøi aáy soáng hoøa hôïp nhöõng keû ly giaùn, taêng tröôûng nhöõng keû hoøa hôïp, thích thuù hoøa hôïp, noùi nhöõng lôøi ñöa ñeán hoøa hôïp. 

3) Ngöôøi aáy ñoaïn taän lôøi noùi ñoäc aùc, töø boû lôøi noùi ñoäc aùc. Ngöôøi aáy chæ duøng nhöõng lôøi noùi nhu hoøa, eâm tai, deã thöông, thoâng caûm ñeán taâm, tao nhaõ, ñeïp loøng nhieàu ngöôøi, vui yù nhieàu ngöôøi. 

4) Ngöôøi aáy ñoaïn taän lôøi noùi phuø phieám. Ngöôøi aáy noùi ñuùng thôøi, noùi chaân thaät, noùi coù yù nghóa, noùi Phaùp, noùi Luaät, noùi nhöõng lôøi ñaùng ñöôïc gìn giöõ. Vì noùi hôïp thôøi, neân lôøi noùi thuaän lyù, coù maïch laïc, heä thoáng, lôïi ích". 

Ñoù cuõng laø 4 thieän nghieäp veà Khaåu trong 10 thieän nghieäp (thaäp thieän nghieäp) maø Ñöùc Phaät thöôøng giaûng daïy cho caùc vò ñeä töû cö só. Coøn caùc thieän nghieäp khaùc laø veà Thaân coù 3: caùc haønh ñoäng khoâng saùt sanh, khoâng troäm caép, khoâng taø daâm; vaø veà Y Ù coù 3: caùc yù töôûng khoâng tham, khoâng saân, khoâng si.

-- "Naøy Vöông töû Voâ UÙy, lôøi noùi naøo Nhö Lai bieát khoâng nhö thaät, khoâng nhö chaân, khoâng töông öùng vôùi muïc ñích, vaø lôøi noùi aáy khieán nhöõng ngöôøi khaùc khoâng öa, khoâng thích, Nhö Lai khoâng noùi lôøi noùi aáy. 

Lôøi noùi naøo Nhö Lai bieát laø nhö thaät, nhö chaân, khoâng töông öùng vôùi muïc ñích, vaø lôøi noùi aáy khieán nhöõng ngöôøi khaùc khoâng öa, khoâng thích, Nhö Lai khoâng noùi lôøi noùi aáy. 

Lôøi noùi naøo Nhö Lai bieát laø nhö thaät, nhö chaân, töông öùng vôùi muïc ñích, vaø lôøi noùi aáy khieán nhöõng ngöôøi khaùc khoâng öa, khoâng thích, ôû ñaây, Nhö Lai bieát ñuùng thôøi maø giaûi thích lôøi noùi aáy. 

Lôøi noùi naøo Nhö Lai bieát laø khoâng nhö thaät, khoâng nhö chaân, khoâng töông öùng vôùi muïc ñích, vaø lôøi noùi aáy khieán nhöõng ngöôøi khaùc öa thích, Nhö Laïi khoâng noùi lôøi noùi aáy. 

Lôøi noùi naøo Nhö Lai bieát laø nhö thaät, nhö chaân, khoâng töông öùng vôùi muïc ñích, vaø lôøi noùi aáy khieán nhöõng ngöôøi khaùc öa vaø thích, Nhö Lai khoâng noùi lôøi noùi aáy. 

Vaø lôøi noùi naøo Nhö Lai bieát laø nhö thaät, nhö chaân, töông öùng vôùi muïc ñích, vaø lôøi noùi aáy khieán nhöõng ngöôøi khaùc öa vaø thích, ôû ñaây, Nhö Lai bieát ñuùng thôøi maø giaûi thích lôøi noùi aáy". 

Nhö theá, chuùng ta thaáy raèng Ñöùc Phaät choïn ñuùng thôøi ñeå giaûng daïy ngöôøi khaùc, vôùi nhöõng lôøi leõ nhö thaät, nhö chaân, ñöa ñeán muïc ñích giaûi thoaùt giaùc ngoä, cho duø lôøi aáy ñöôïc ngöôøi nghe öa thích hoaëc khoâng öa thích. 

--"Thaønh töïu naêm chi phaàn, naøy caùc Tyø khöu, caùc lôøi laø thieän thuyeát, khoâng phaûi aùc thuyeát, khoâng coù phaïm toäi vaø khoâng bò nhöõng baäc Hieàn trí chæ trích. Theá naøo laø naêm? Noùi ñuùng thôøi, noùi ñuùng söï thaät, noùi lôøi nhu hoøa, noùi lôøi ñem ñeán lôïi ích, noùi vôùi lôøi töø taâm".

1) Noùi ñuùng thôøi: coù khi moät lôøi chaân thaät nhöng khoâng ñöôïc phaùt bieåu ñuùng luùc thì thaønh ra voâ ích hoaëc laøm cho ngöôøi khaùc böïc mình. Ngöôøi thieän trí phaûi teá nhò ñeå aùp duïng lôøi noùi cuûa mình ñuùng choã, ñuùng luùc.

2) Noùi ñuùng söï thaät: baäc thieän tri thöùc noùi moät lôøi phaûi döïa treân söï thaät, khoâng nguïy bieän, khoâng löøa doái.

3) Noùi lôøi nhu hoaø: lôøi noùi caàn phaûi dòu daøng, leã pheùp, taïo khoâng khí hoøa hôïp.

4) Noùi lôøi ñem ñeán lôïi ích: lôøi noùi phaûi coù muïc ñích vaø yù nghóa cuûa noù, duø laø lôøi chaân thaät nhöng khoâng coù muïc ñích ñem laïi lôïi ích cho ai, thì ñoù cuõng chæ laø lôøi noùi nhaûm, voâ duïng.

5) Noùi lôøi vôùi töø taâm: lôøi noùi phaûi phaùt xuaát töø taám loøng thöông yeâu, caån troïng.

Ngoaøi ra, trong baøi kinh Kheùo Thuyeát, Kinh Taäp 78, Ñöùc Phaät giaûng theâm:

-- "Thaønh töïu boán chi phaàn, naøy caùc Tyø-khöu, lôøi noùi ñöôïc kheùo noùi, khoâng phaûi vuïng noùi, khoâng coù loãi laàm, khoâng bò ngöôøi trí quôû traùch. Theá naøo laø boán? ÔÛ ñaây, naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo chæ noùi lôøi kheùo noùi, khoâng noùi lôøi vuïng noùi; chæ noùi lôøi ñuùng phaùp, khoâng noùi lôøi phi phaùp; chæ noùi lôøi khaû aùi, khoâng noùi lôøi phi khaû aùi; chæ noùi lôøi ñuùng söï thaät, khoâng noùi lôøi khoâng ñuùng söï thaät. Thaønh töïu vôùi boán chi phaàn naøy, naøy caùc Tyø khöu, lôøi noùi laø ñöôïc kheùo noùi, khoâng phaûi vuïng noùi, khoâng coù loãi laàm, khoâng bò ngöôøi trí quôû traùch."

-- "Coù möôøi ñeà taøi ñaùng ñeå ñaøm luaän. Theá naøo laø möôøi? Ñoù laø caùc caâu chuyeän veà ít duïc, caâu chuyeän veà bieát ñuû, caâu chuyeän veà vieãn ly, caâu chuyeän veà khoâng tuï hoäi, caâu chuyeän veà tinh taán, caâu chuyeän veà giôùi, caâu chuyeän veà ñònh, caâu chuyeän veà tueä, caâu chuyeän veà giaûi thoaùt, caâu chuyeän veà giaûi thoaùt tri kieán". 

Ngaøi thieàn sö Buddhadassa (Phaät Leä), Thaùi Lan, giaûi thích theâm:

1) Giaûm duïc (Appiccha-gatha): ñaøm luaän ñeå giaûm loøng tham, duøng nhöõng töø ngöõ khuyeán khích ta tieát giaûm loøng ham muoán. 

2) Bieát ñuû hay Tri tuùc (Santutthi-gatha): ñaøm luaän ñeå ñöa ñeán söï bieát ñuû, duøng nhöõng töø ngöõ khuyeán khích ta thoûa maõn vôùi nhöõng gì mình ñang coù, maø khoâng coøn chuù yù ñeán caùc tieän nghi xa hoa. 

3) Vieãn ly hay Ñoäc cö (Paviveka-gatha): ñaøm luaän ñeå ñöa ñeán söï soáng moät mình, duøng nhöõng töø ngöõ khuyeán khích vieäc soáng vaø tö duy ñôn ñoäc, xa laùnh caùc naùo ñoäng. 

4) Khoâng tuï hoäi hay Giaûm Tieáp (Asamsagga-gatha): ñaøm luaän ñeå traùnh caùc tieáp xuùc voâ ích, duøng nhöõng töø ngöõ khuyeán khích ta traùnh phí phaïm naêng löïc vaø thì giôø. 

5) Tinh taán (Viriyarambha-gatha): ñaøm luaän ñeå baûo toàn vaø gia taêng tinh taán, duøng nhöõng töø ngöõ khuyeán khích noã löïc trong tu taäp. 

6) Giôùi ñöùc (Sila-gatha): ñaøm luaän ñeå giöõ giôùi haïnh toát, duøng nhöõng töø ngöõ ñeå khuyeán khích gìn giöõ ñöùc haïnh. 

7) Thieàn ñònh (Samadhi-gatha): ñaøm luaän ñeå taïo laäp taâm an ñònh, thaêng baèng, chuyeân chuù, toång hôïp, duøng nhöõng töø ngöõ ñeå khuyeán khích taâm theâm trong saùng vaø oån coá.

8) Trí tueä (Panna-gatha): ñaøm luaän ñeå taïo thoâng minh vaø trí tueä, duøng nhöõng töø ngöõ ñeå khuyeán khích söï phaùt trieån tueä minh trieát.

9) Giaûi thoaùt (Vimutti-gatha): ñaøm luaän ñeå giaûi thoaùt, duøng nhöõng töø ngöõ ñeå khuyeán khích söï giaûi thoaùt taâm trí khoûi moïi phieàn naõo, moïi maàm moáng baát thieän. 

10) Tri kieán Giaûi thoaùt (Vimutti-nanadassana-gatha): ñaøm luaän ñeå taïo laäp tri kieán giaûi thoaùt, duøng nhöõng töø ngöõ ñeå khuyeán khích söï chuù taâm vaø hieåu bieát veà tri kieán giaûi thoaùt, xaû ly khoûi moïi tham thuû vaø phieàn naõo. 

"Daàu noùi ngaøn ngaøn lôøi,
Nhöng khoâng gì lôïi ích,
Toát hôn moät caâu nghóa,
Nghe xong, ñöôïc tònh laïc." (PC 100)

 "Khoâng phaûi vì noùi nhieàu,
Môùi xöùng danh baäc trí.
An oån, khoâng oaùn sôï.
Thaät ñaùng goïi baäc trí." (PC 258)

"Khoâng phaûi vì noùi nhieàu,
Laø thoï trì chaùnh phaùp.
Ngöôøi nghe ít dieäu phaùp,
Nhöng tröïc nhaän vieân dung,
Chaùnh phaùp khoâng buoâng lung,
Laø thoï trì chaùnh phaùp." (PC 259)

Trong ngoân ngöõ Paøli, danh töø "Maâu-ni" (Muni) trong teân "Thích-ca Maâu-ni" (Sakya Muni) coù nghóa laø ngöôøi luoân giöõ söï yeân laëng (baäc Tòch tònh), thöôøng ñöôïc duøng ñeå goïi moät vò Thaùnh. Ñöùc Phaät thöôøng khuyeân caùc vò tu só ñeä töû raèng: "Naøy caùc Tyø-khöu, khi quí vò hoäi hoïp vôùi nhau, coù hai vieäc caàn phaûi laøm: moät laø ñaøm luaän veà Chaùnh phaùp, hai laø giöõ söï im laëng cuûa baäc Thaùnh" (Phaät töï thuyeát, Ud 10).