Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]         [Home Page]

---

Thieàn Ñònh vôùi cuoäc soáng hoâm nay

H.T. Thích Thieän Chaâu

---

 

[ I ] [ II ] [ III ] [ IV ] [ V ] [ VI ] [ VII] [VIII]

Vaøo ñeà Muïc ñích Cuoäc soáng thaùc loaïn Giaù trò cuûa an tònh Chuaån bò tinh thaàn Hoäi ñuû ñieàu kieän  Haønh thieàn V aøo thieàn

---

I - Vaøo ñeà

Phaät khoâng phaûi laø moät lyù thuyeát gia maø laø thaày thuoác gioûi. Do ñoù, lôøi daïy cuûa Phaät khoâng phaûi laø trieát lyù maø laø ñaïo lyù veà söï thaät nôi con ngöôøi vaø cuoäc ñôøi nhaèm giuùp con ngöôøi giaùc ngoä.

Trong khi haàu heát toân giaùo daïy con ngöôøi thôø kính thaàn linh vaø caàu xin aân hueä nôi tha löïc thì ñaïo Phaät khuyeân con ngöôøi töï phaùt trieån khaû naêng giaùc ngoä giaûi thoaùt cuûa chính mình. Noùi caùch khaùc, thaàn giaùo baûo chuùng ta ngöôùc maët leân trôøi caàu xin thaàn linh ban ôn vaø cöùu roãi, ñaïo Phaät giuùp chuùng ta nhìn vaøo con ngöôøi vaø xaõ hoäi maø khai trieån trí tueä vaø töø bi vôùi muïc ñích xaây döïng an laønh cho mình cho ngöôøi.

Coù nhieàu ngöôøi, nhaát laø nhöõng ngöôøi coù saün thaønh kieán veà caùc toân giaùo khoâng thaáy ñöôïc söï sai khaùc giöõa thaàn giaùo vaø ñaïo Phaät neân xem ñaïo Phaät cuõng laø moät thöù thaàn giaùo coù nhöõng lyù thuyeát duy thaàn, nghi leã duy taâm v.v...

Thaät ra nguyeân nhaân cuûa söï hieåu laàm naøy khoâng phaûi chæ do söï hieåu sai vaø söï xuyeân taïc cuûa nhöõng ngöôøi khoâng Phaät töû maø coøn do chính nhöõng ngöôøi theo ñaïo Phaät gaây neân.

Chính Phaät ñaõ tieân ñoaùn raèng sau khi Phaät vieân tòch ñoä 1000 naêm thì ñaïo lyù cao sieâu cuûa Ngaøi bò nhöõng ngöôøi keùm coûi laøm cho hoen oá vaø sai laïc. Töø khi Phaät vieân tòch ñeán nay ñaõ hôn 2500 naêm. Ñaïo lyù cuûa Phaät ñaõ truyeàn töø AÁn ñoä sang caùc nöôùc Trung AÙ, Ñoâng nam AÙ, Vieãn ñoâng, vaø baây giôø thì sang AÂu Myõ. Nhöng hieän töôïng "tam sao thaát boån", theâm thaét, chaép vaù, "phöông tieän"... laøm cho ñaïo Phaät maát raát nhieàu tính chaát nguyeân thuûy vaø ñoäc ñaùo cuûa noù.

Phaät ñaõ bò thaàn hoùa vôùi nhöõng quyeàn naêng ban phöôùc giaùng hoïa maø Phaät khoâng heà coù vaø khoâng caàn coù. Ngöôøi ta ñaõ saùng taïo theâm nhieàu Phaät khaùc coù uy quyeàn hôn Phaät toå, hoaëc ñaët theâm treân baøn thôø Phaät nhöõng töôïng thaàn, ñeå thoûa maõn nhu caàu tín ngöôõng cuûa nhöõng ngöôøi ham chuoäng leã baùi, caàu xin aân hueä hôn laø tìm ñaïo giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Phaùp, lôøi daïy trong saùng lôïi ích cuûa Phaät, bò boû queân. Ngöôøi ta öa thích tuïng vaø giaûng nhöõng kinh ñieån "töôïng phaùp" hay "taø phaùp" thích hôïp vôùi söï hieåu bieát thaáp keùm cuûa "tín ñoà" vaø thuaän lôïi cho vieäc thöông maõi hoùa ñaïo Phaät.

Taêng, nhöõng ngöôøi tu haønh thanh tònh, lôïi tha, khoâng coøn giöõ ñöôïc ñòa vò "chuùng trung toân" cuûa mình. Phaàn lôùn ñaõ trôû thaønh giaùo só laøm trung gian giöõa thaàn thaùnh oai quyeàn vaø ngöôøi caàu xin phöôùc loäc. Moät soá khaùc, vì lyù do kinh teá, trôû thaønh phuø thuûy, thaày boùi, thaøy ñoaùn xaêm queû...

Nhieàu toå chöùc Phaät giaùo, vì muïc ñích gaây thanh theá cho toâng phaùi mình, coù xu höôùng xaây döïng giaùo quyeàn theo kieåu toøa thaùnh La Maõ. Teä hôn, coù nhöõng ngöôøi, vì töï ti maëc caûm ñoái vôùi caùc thaàn giaùo phöông taây, muoán hieän ñaïi hoùa ñaïo Phaät, töø giaùo lyù cho ñeán phöông phaùp tu döôõng, theo kieåu Tin laønh Hoa kyø hay Taân taêng Nhaät baûn.

Nhöõng hieän töôïng treân ñaõ laøm cho ñaïo Phaät bò hieåu sai, trong khi ñoù Phaät khoâng phaûi laø thaàn linh, phaùp khoâng phaûi laø giaùo lyù thaàn khaûi hay tín ñieàu (dogmatisme), vaø Taêng chæ laø ngöôøi tu haønh vaø höôùng ñaïo cho nhöõng ai muoán soáng ñaïo.

Vaø moät nguyeân nhaân khaùc nöõa, cuõng laøm cho ngöôøi ta hieåu laàm ñaïo Phaät, laø söï khoâng hieåu roõ ñaïo Phaät voán chuû tröông Taâm Vaät, hai thaønh phaàn tuy khaùc nhau song khoâng theå hieän höõu moät caùch bieät laäp, maø luoân luoân hieän höõu cuøng nhau vaø aûnh höôûng laãn nhau. Taát caû nhöõng phöông phaùp tu döôõng trong ñaïo Phaät ñeàu laø trung ñaïo, khoâng cöïc ñoan veà lyù thuyeát cuõng nhö trong thöïc haønh.

Trong moät vaøi kinh, nhaát laø caùc kinh ñieån phaùt trieån (Ñaïi thöøa), thoaûng hoaëc coù nhöõng lôøi noùi "coù veû duy taâm" song ñoù chæ laø nhaán maïnh ñeå chaän ñöùng söï "vong thaân" hay "ñoái trò caên cô" maø khoâng phaûi laø lyù thuyeát duy taâm, duy thöùc toaøn dieän. Hôn nöõa, chöõ taâm (citta) trong Phaät hoïc khoâng coù nghóa nhö chöõ taâm cuûa trieát hoïc Taây phöông. Bôûi vì toaøn boä giaùo lyù cuûa Phaät döïa treân ñaïo lyù Duyeân khôûi (Paticcasamuppada), nghóa laø ñaïo lyù chuû tröông vaïn phaùp do nhaân duyeân sanh chöù khoâng do thaàn sanh, khoâng do tieàn ñònh hay coù ra moät caùch ngaãu nhieân may ruûi.

Trôû laïi vaán ñeà, maëc duø Phaät xem taâm yù, phaàn chuû ñoäng vaø saùng taïo nôi con ngöôøi laø quan troïng, song khoâng heà phuû nhaän söï hieän höõu cuûa caûnh vaät beân ngoaøi vaø chuû tröông raèng caáu truùc vaø hoaøn caûnh xaõ hoäi cuõng nhö dieàu kieän kinh teá coù aûnh höôûng lôùn ñeán söï suy tö, taâm tình vaø yù chí con ngöôøi.

Taâm yù voán laø phaàn chuû ñoäng cuûa söï soáng vaø cuoäc soáng cho neân phöông phaùp tu döôõng trong ñaïo Phaät thöôøng ñöôïc xem laø phöông phaùp tu taâm, nghóa laø phöông phaùp giaùo duïc caûi taïo con ngöôøi. Song ngöôøi ta cuõng tìm thaáy raát nhieàu lôøi Phaät daïy veà vaán ñeà caûi taïo moâi tröôøng sinh soáng, xaây döïng xaõ hoäi an laønh theo nguyeân taéc höôùng veà giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Vì theá, ngay nhöõng vaán ñeà maø ngöôøi ñôøi thöôøng cho laø quan troïng nhö Thöôïng ñeá hieän höõu hay khoâng hieän höõu, vaät chaát sinh ra tinh thaàn hay tinh thaàn sinh ra vaät chaát,... ñoái vôùi phaät töû khoâng phaûi laø nhöõng vaán ñeà quan troïng.

Quan troïng cho con ngöôøi vaãn laø vaán ñeà thanh tònh hoùa taâm yù, nghóa laø gaïn loïc vaø laøm cho phaàn saùng ñeïp cuûa taâm yù ñöôïc phaùt trieån trong muïc ñích caûi taïo con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Trong phaïm vi giaùo duïc vaø caûi taïo con ngöôøi, Phaät daïy chuùng ta haõy nhìn thaúng vaøo taâm yù. Vui buoàn, söôùng khoå chæ laø kinh nghieäm cuûa taâm yù. Quan nieäm veà toát xaáu, lôïi haïi, khoân daïi cuõng chæ laø nhöõng keát quaû cuûa thaùi ñoä vaø caûm giaùc caûm tình nôi con ngöôøi. Kinh nghieäm cho thaáy ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi chæ laø söï tieáp noái cuûa doøng caûm giaùc, nhaän thöùc, tö töôûng vaø phaân bieät döïa treân nhöõng kinh nghieäm cuûa quaù khöù; qua chuùng, chuùng ta thaáy naøo laø thöông gheùt, sôï buoàn, ñieân say, kieâu ngaïo... Ñoù laø thöïc taïi trong ñôøi soáng con ngöôøi caàn phaûi nhìn thaáy, chuyeån hoùa, coøn söï hieän höõu hay khoâng hieän höõu cuûa thöôïng ñeá vaø baûn ngaõ khoâng phaûi laø vaán ñeà thieát yeáu:

"Taâm daãn ñaàu caùc phaùp
Taâm laø chuû, taâm söû
Vôùi taâm yù nhieãm oâ
Noùi naêng hoaëc haønh ñoäng
Ñau khoå theo lieàn ta
Nhö baùnh xe theo boø.

Taâm daãn ñaàu caùc phaùp
Taâm laø chuû, taâm söû
Vôùi taâm yù thanh tònh
Noùi naêng hoaëc haønh ñoäng
Haïnh phuùc theo lieàn ta
Nhö boùng khoâng rôøi hình." (Phaùp cuù 1,2)

Vì theá trong ñaïo Phaät chaân lyù vi dieäu thöù nhaát laø Khoå (dukkha), chæ cho söï thieáu soùt cuûa cuoäc ñôøi nhö buoàn lo, ñau ñôùn, thaát voïng, thaùc loaïn, maát quaân bình, giaû doái, mong manh...

Chaân lyù vi dieäu thöù hai laø Nhaân khoå (samudaya), chæ cho tham aùi (tanhaâ) hay laø ba ñoäc: tham, saân, si; hay laø naêm ñieàu ngaên che taâm trí: tham duïc, noùng giaän, hoân traàm, loaïn ñoäng, lo aâu, nghi ngôø; hay laø möôøi daây raøng buoäc: chaáp ngaõ, nghi ngôø, meâ tín nghi leã vaø coá chaáp vaøo giôùi ñieàu, tham duïc, taøn baïo, tham saéc (vi teá), tham voâ saéc, kieâu ngaïo, loaïn ñoäng, voâ minh.

Chaân lyù vi dieäu thöù ba laø söï Khoå dieät (nirodha) chæ cho söï an laønh khi tham saân si bò tieâu dieät.

Chaân lyù vi dieäu thöù tö laø Con ñöôøng daãn ñeán khoå dieät (magga) goàm taùm yeáu toá chaùnh: chaùnh kieán, chaùnh tö duy, chaùnh ngöõ, chaùnh nghieäp, chaùnh maïng, chaùnh tinh taán, chaùnh nieäm, chaùnh ñònh; ñöôïc quy tuï vaøo ba ñieàu hoïc: Giôùi (sîla), Ñònh (samadhi) vaø Tueä (panna).

Coù theå ví duï boán chaân lyù vi dieäu nhö sau:

1 - Beänh
2 - Nguyeân nhaân sinh beänh
3 - Söï heát beänh
4 - Phöông thuoác chöõa laønh beänh.

Nhö vaäy, Phaät, vôùi giaùc ngoä giaûi thoaùt, chuû tröông raèng cuoäc ñôøi coù khoå gaây neân bôûi tham, saân, si vaø neáu muoán ñöôïc an laønh, con ngöôøi phaûi soáng theo ñaïo. Soáng ñaïo töùc laø tu döôõng hay thöïc haønh Giôùi Ñònh Tueä. ÔÛ ñaây khoâng baøn ñeán Giôùi vaø Tueä maø chæ baøn ñeán Ñònh, töùc laø thieàn ñònh, coù nghóa laø tu taâm döôõng taùnh.

Ngöôøi ta thöôøng laàm laãn Thieàn ñònh (dhyaâna) vôùi Yoga cuûa AÁn giaùo (Hindouisme) coù muïc ñích luyeän taäp thaân theå cho deûo dai khoûe maïnh, thoâi mieân, caàu pheùp laï hay xuaát hoàn vaø cuoái cuøng thoâng hôïp vôùi Ñaïi ngaõ hay Thöôïng ñeá. Taát caû nhöõng phöông phaùp tu döôõng khoâng höôùng veà giaùc ngoä giaûi thoaùt ñeàu khoâng dính líu gì vôùi thieàn ñònh cuûa ñaïo Phaät. Ngöôøi tu thieàn ñònh khoâng bao giôø duøng caùc thöù thuoác kích thích (drogue), khoâng caàu mong söï ñieåm ñaïo huyeàn bí hay thaàn thoâng pheùp laï vaø khoâng tuïng ñoïc caû nhöõng thaàn chuù (mantra). Thieàn ñònh lieân quan maät thieát ñeán Taâm yù vaø cuoäc soáng con ngöôøi, raát thích hôïp cho nhöõng ai muoán thaêng hoa ñôøi soáng höôùng veà giaùc ngoä giaûi thoaùt.

II- Veà muïc ñích

                                                                                                                                           [* ñaàu trang]

"Ngöôøi haõy töï coá gaéng
Nhö Lai chæ daãn ñöôøng
Ai vaøo ñaïo tu thieàn
Giaûi thoaùt khoûi löôùi ma." (Phaùp cuù 276)

Tröôùc khi baøn phöông phaùp thieàn ñònh, haõy noùi ñeán muïc ñích thieàn ñònh: "Taïi sao tu thieàn ñònh?" hay "Tu thieàn ñònh ñöôïc ích lôïi gì?"

Muïc ñích cuûa thieàn ñònh cuõng laø muïc ñích cuûa ñaïo Phaät. AÁy laø thöïc hieän giaùc ngoä giaûi thoaùt (nirvaâna) hay dieät tröø ñau khoå nhö Phaät noùi: "Naøy caùc thaày, gioáng nhö beå caû chæ coù moät vò, aáy laø vò maën; cuõng vaäy, giaùo phaùp vaø giôùi luaät cuûa Nhö Lai chæ coù moät vò, aáy laø vò giaûi thoaùt." (An, 205).

Roõ raøng, chuùng ta ñang bò ñau khoå daøy voø bôûi vì chuùng ta coù bònh taät, nhö Phaät daïy: "Con ngöôøi laø keû coù bònh taät thaân theå vaø tinh thaàn. Bònh taät nôi thaân theå thì xaûy ra luùc naøy khi khaùc nhöng söùc khoûe tinh thaàn thì khoâng theå coù ñöôïc trong phuùt giaây neân con ngöôøi chöa ñaït ñöôïc giaûi thoaùt" (An, II, 143). Khoå ôû ñaây khoâng chæ laø nhöõng khoå ñau thoâng thöôøng nhö ñoùi côm, raùch aùo, thieáu thuoác, khoâng nhaø, thöông yeâu maø phaûi xa lìa, oaùn thuø maø phaûi gaëp nhau, mong caàu maø khoâng toaïi yù... maø coøn laø söï khoå ñau trieát lyù coäi goác vì bò raøng buoäc trong voøng sanh giaø beänh cheát gaây neân bôûi voâ minh, khoâng giaùc ngoä söï giaû hôïp vaø bieán chuyeån cuûa söï vaät (samkhaâra dukkha, viparinama dukkha).

Noùi caùch khaùc chöõ Khoå trong kinh Phaät coù nghóa laø cuoäc soáng khoâng vöøa yù, ñaày khuûng hoaûng, maâu thuaãn, maát quaân bình vv... Caâu chuyeän sau ñaây coù theå noùi theâm moät phaàn naøo nghóa chöõ Khoå (dukkha) trong ñaïo Phaät:

"Ngaøy xöa, coù moät oâng vua thoâng minh, hieáu hoïc, luùc tuoåi veà giaø, muoán tìm hieåu söï thaät cuûa con ngöôøi vaø cuoäc ñôøi. Nhaø vua ra leänh cho hoïc giaû trong nöôùc ñi khaép nôi ñeå nhaän xeùt vaø ghi cheùp nhöõng gì ñaõ xaûy ra cho con ngöôøi töø xöa ñeán nay. Vaâng leänh vua, nhieàu ñoaøn hoïc giaû ra ñi vaø laøm vieäc suoát maáy möôi naêm trôøi.

Moät ngaøy kia, thaáy mình khoâng coøn soáng ñöôïc bao laâu nöõa, nhaø vua ra leänh goïi caùc hoïc giaû trôû veà. Soá hoïc giaû ra ñi thì nhieàu nhöng trôû veà thì raát ít. Phaàn ñoâng ñaõ cheát vì beänh taät, giaø yeáu. Trong luùc tieáp ñoùn ñoaøn hoïc giaû, nhìn thaáy nhöõng xe boø chôû ñaày saùch söû nhaø vua raát möøng. Nhöng baát giaùc nhaø vua röng röng nöôùc maét vì thaáy mình khoâng coøn thì giôø ñeå coù theå ñoïc heát caùc söû saùch aáy. Ñeå laøm vui loøng nhaø vua, caùc hoïc giaû giaø treû trong nöôùc hoïp nhau laïi vaø coá gaéng toaùt yeáu taát caû söû saùch aáy vaø mong raèng vua coù theå ñoïc ñöôïc nhöõng ñieàu hay vieäc laï tröôùc khi cheát. Sau maáy naêm trôøi baøn luaän, bieân cheùp, caùc hoïc giaû thaâu toùm yù nghóa cuûa nhöõng xe boø söû saùch trong moät quyeån vaø ñem trình vua. Luùc baáy giôø nhaø vua ñang naèm treân giöôøng beänh. Nhìn quyeån saùch quyù giaù, nhaø vua caûm ñoäng rôi leä vaø noùi: "Traãm laøm sao coøn coù thì giôø ñeå ñoïc." Caùc hoïc giaû laïi voäi vaøng hoïp nhau ñeå toaùt yeáu theâm moät laàn nöõa. Cuoái cuøng taát caû caùc hoïc giaû ñeàu baèng loøng coâ ñoïng tinh hoa cuûa bao nhieâu xe söû saùch trong moät chöõ: aáy laø chöõ Khoå (Dukkha), nghóa laø cuoäc ñôøi ñaày caû nhöõng ñieàu khoâng vöøa yù, khoâng chaéc thaät vaø luoân luoân bieán ñoåi."

Theo ñaïo Phaät, ñau khoå thoâng thöôøng hay ñau khoå coäi goác ñeàu do nhöõng nguyeân nhaân phaùt xuaát töø con ngöôøi vaø xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Con ngöôøi neáu muoán vaø hoäi ñuû ñieàu kieän thì coù theå dieät tröø ñöôïc ñau khoå. Khaùc vôùi caùc loaøi ñoäng vaät höõu tình khaùc, con ngöôøi coù theå yù thöùc ñöôïc mình ñau khoå vaø luoân luoân mong muoán ñöôïc an vui. Coù ñieàu tìm ra phöông phaùp vaø dieät tröø ñöôïc ñau khoå khoâng phaûi laø deã daøng vaø khoâng phaûi ai cuõng laøm ñöôïc. Phaät laø ngöôøi ñaõ tìm ra nguyeân nhaân ñau khoå vaø chæ daïy phöông phaùp dieät tröø ñau khoå. Phaät khuyeân chuùng ta coá gaéng taäp trung trí tueä vaø phöông tieän cho muïc ñích dieät khoå maø khoâng neân mieân man vôùi nhöõng caâu hoûi sieâu hình voâ ích. Phaät ví duï ngöôøi bò ñau khoå daøy voø phaûi mau mau dieät tröø ñau khoå, nhö ngöôøi bò teân ñoäc baén phaûi mau mau xin nhoå teân ñoäc maø khoâng neân maát thì giôø vôùi nhöõng caâu hoûi vôù vaån, xa vôøi: "Ai laø ngöôøi baén teân ñoäc?", "Teân ñoäc laøm baèng gì?" (xem Mn, 63).

Theo ñaïo Phaät, ñau khoå thoâng thöôøng coù theå dieät tröø ñöôïc baèng thay ñoåi caùch soáng, thaêng hoa ñieàu kieän xaõ hoäi, kinh teá... Song ñau khoå coäi goác chæ coù theå bò dieät tröø vôùi ñaïo lyù giaùc ngoä giaûi thoaùt maø thoâi.

Taát caû phöông phaùp tu döôõng cuûa ñaïo Phaät ñeàu nhaèm ñeán giaûi thoaùt nhöõng ñau khoå coäi goác trong ñoù coù nhöõng khoå ñau thoâng thöôøng: Thieàn ñònh laø moät trong ba ñieàu hoïc quan troïng sau giôùi luaät vaø tröôùc trí tueä. Chæ soáng theo giôùi luaät maø khoâng tu taäp thieàn ñònh ñeå phaùt trieån trí tueä thì ngöôøi tu haønh chæ coù theå trôû thaønh ngöôøi coù taùc phong ñaïo ñöùc nhöng vaãn chöa coù caên baûn ñeå tieán tôùi giaùc ngoä giaûi thoaùt. Hôn nöõa, nhö Phaät daïy, duø hieåu bieát ñaïo lyù, coù khaû naêng giaùo hoùa keû khaùc, töøng ñoïc nhieàu kinh dieån cuõng khoâng theå goïi laø soáng ñaïo. "Chæ khi naøo tu taäp thieàn ñònh môùi goïi laø soáng ñaïo" (xem An, III, 85). Bôûi vì thieáu thieàn ñònh thì khoâng theå coù trí tueä. Maø khoâng coù thieàn ñònh vaø trí tueä thì tham saân si tuy bò ñeø neùn song vaãn coøn goác reã vaø coù theå phaùt sinh trôû laïi khi coù ñieàu kieän thuaän lôïi. Nhö vaäy tu thieàn ñònh laø ñeå giaùc ngoä giaûi thoaùt vaø lôïi ích cuûa tu thieàn ñònh laø an vui.

Thaät laø khoù hieåu theá naøo laø giaûi thoaùt an vui ñoái vôùi nhöõng ai ñang bò raøng buoäc bôûi duïc laïc vaø soáng cheát, cuõng nhö thaät laø khoù hieåu theá naøo laø laønh maïnh sung söôùng ñoái vôùi nhöõng ai ñang bò oám ñau beänh taät. Muoán hieåu roõ giaûi thoaùt an vui, ñieàu caàn thieát laø neân tu taäp Giôùi-Ñònh-Tueä chöù khoâng neân baøn suoâng veà giaûi thoaùt, cuõng nhö muoán hieåu roõ laønh maïnh ñieàu caàn thieát laø neân aùp duïng phöông phaùp döôõng sinh chöù khoâng neân chæ ñoïc saùch thuoác. Nghe ngöôøi khaùc giaûng veà giaûi thoaùt tuy caàn song chöa ñuû ñeå hieåu roõ giaûi thoaùt. Hôn nöõa coù raát nhieàu khoù khaên trong vieäc dieãn taû baèng ngoân ngöõ thoâng thöôøng veà moät söï vieäc khaùc thöôøng. Haõy bôùt ñi nhöõng thaéc maéc veà baûn thaân giaûi thoaùt maø neân theâm leân söùc maïnh trong coâng vieäc thöïc hieän giaûi thoaùt. Neáu coù nhöõng chaân trôøi môùi laï chöa coù theå khaùm phaù ngay ñöôïc thì haõy môû maét nhìn xa vaø coá gaéng böôùc tôùi. Ñöøng nhaém maét daäm chaân phuû nhaän moät caùch heïp hoøi böøa baõi ñeå roài phaûi chòu löu ñaày trong nguïc tuø meâ laàm thaønh kieán. Cuoäc noùi chuyeän giöõa "ruøa vaø caù" sau ñaây cho chuùng ta moät vaøi suy nghó veà thöïc teá cuûa raøng buoäc ñau khoå vaø thöïc teá cuûa giaûi thoaùt an vui:

"Ngaøy xöa coù moät con caù, vì noù laø loaøi soáng döôùi nöôùc neân chæ ôû trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc ra noù khoâng bieát gì heát. Moät hoâm noù ñang nhôûn nhô bôi loäi trong hoà tình côø gaëp moät con ruøa maø noù ñaõ quen töø tröôùc, du lòch treân ñaát lieàn môùi veà. Noù lieàn chaøo hoûi:

-- Chaøo anh, laâu laém toâi khoâng gaëp anh. Vaäy laâu nay anh ñi ñaâu?
-- Toâi ñi du lòch treân ñaát lieàn. Treân aáy maët ñaát raát khoâ raùo.
-- Ñaát khoâ! Anh noùi caùi gì laï vaäy? Toâi chöa bao giôø nghe noùi ñieàu laï kyø nhö vaäy. Leõ naøo laïi coù ñaát khoâ?
-- Xin theà laø toâi khoâng noùi ñuøa vôùi anh. Nhöng neáu quaû tình anh khoâng tin ñöôïc thì tuøy anh, khoâng ai ngaên caûn ñöôïc anh. Nhöng duø sao toâi vaãn töø treân ñoù veà.
-- Naøy anh, anh haõy coá gaéng dieãn ñaït laïi cho hôïp lyù hôn, toâi nghó raèng caùch dieãn ñaït cuûa anh chöa roõ raøng laém. Anh vui loøng cho toâi bieát ñaát maø anh noùi gioáng nhö caùi gì trong theá giôùi chuùng ta? Noù coù aåm öôùt khoâng?
-- Khoâng, noù khoâng aåm öôùt.
-- Theá noù coù maùt dòu vaø laïnh khoâng?
-- Noù khoâng maùt, khoâng dòu maø cuõng chaúng laïnh.
-- Theá noù coù trong suoát ñeå cho aùnh saùng xuyeân qua khoâng?
-- Khoâng, noù khoâng trong suoát vaø aùnh saùng khoâng theå xuyeân qua ñöôïc.
-- Theá noù coù meàm vaø deã bò eùp ñeå cho toâi coù theå quaäy vi vaø bôi loäi deã daøng khoâng?
-- Khoâng, noù khoâng meàm, khoâng bò doàn eùp deã daøng vaø anh cuõng khoâng theå bôi loäi trong ñaát ñöôïc.
-- Theá noù coù löu ñoäng vaø ñoå thaønh thaùc ñöôïc khoâng?
-- Khoâng, noù khoâng löu ñoäng vaø khoâng ñoå thaønh thaùc ñöôïc.
-- Vaäy thì noù coù daâng leân ñeå taïo thaønh nhöõng muõi soùng baïc ñaàu ñöôïc khoâng?
-- Khoâng, toâi chöa bao giôø thaáy noù daâng leân thaønh laøn soùng caû.

Ñeán ñaây con caù veânh vaùo töï ñaéc vaø noùi raèng:

-- Toâi ñaõ töøng noùi vôùi anh raèng: Ñaát maø anh noùi khoâng phaûi laø caùi gì caû. Toâi cuõng vöøa hoûi anh veà ñaát aáy vaø vôùi caâu hoûi naøo anh cuõng traû lôøi khoâng. Ñaát anh ñaõ noùi laø khoâng gioáng baát cöù caùi gì toâi neâu ra, vaäy thì ñaát haún laø "hö voâ". Anh ñöøng bòp toâi nöõa!

-- Toát! Anh quaû quyeát raèng khoâng coù ñaát lieàn. Toâi cuõng khoâng coù caùch naøo hôn laø cöù ñeå anh tieáp tuïc tin vaøo nhöõng ñieàu anh ñaõ nghó. Nhöng moät mai, coù ai khaùc hôn toâi ñuû söùc phaân bieät cho anh thaáy söï sai khaùc giöõa ñaát vaø nöôùc thì ngaøy aáy anh seõ thaáy raèng anh chæ laø moät con caù ngoác!"

Keå laïi caâu chuyeän naày khoâng coù yù noùi laø phaûi ñôïi ñeán luùc naøo giaûi thoaùt hoaøn toaøn ngöôøi ta môùi höôûng thuï ñöôïc an vui. Bôûi vì giaûi thoaùt coù theå thöïc hieän töøng phaàn cho ñeán toaøn phaàn. Do ñoù ngöôøi tu taäp thieàn ñònh coù theå höôûng thuï an vui töøng phaàn cho ñeán toaøn phaàn, cuõng nhö kieán thöùc roäng raõi cuûa nhaø baùc hoïc laø caùi gì do tích luõy laâu ngaøy; cöù moät ngaøy hoïc hoûi laø moät ngaøy theâm ñöôïc moät ít hieåu bieát. Cuõng nhö laønh beänh hoaøn toaøn laø traïng thaùi söùc khoûe ñöôïc phuïc hoài qua nhieàu ngaøy, cöù moãi luùc bôùt oám ñau laø moät luùc theâm ñöôïc an laønh.

Ngöôøi tu taäp thieàn ñònh, tröôùc khi chöùng ñaït giaûi thoaùt hoaøn toaøn, coù theå an vui nhôø söï dieät tröø ñöôïc nhöõng taâm lyù tieâu cöïc nhö tham duïc, noùng giaän, hoân traàm, loaïn ñoäng lo aâu, nghi ngôø..., phaùt trieån ñöôïc nhöõng tình caûm tích cöïc nhö töø bi hyû xaû, taâm trí trôû neân thanh tònh, deã daøng taäp trung vaø luoân luoân thöùc tænh saùng suoát ñoái vôùi hoaøn caûnh beân ngoaøi cuõng nhö hình aûnh beân trong.

Toùm laïi, muïc ñích cuûa thieàn ñònh laø giaûi thoaùt. Coù giaûi thoaùt thì coù an vui. Vaø giaûi thoaùt an vui coù theå thöïc hieän laàn laàn ôû ñaây vaø baây giôø.

III - Vôùi cuoäc soáng thaùc loaïn

                                                                                                                                            [* ñaàu trang]

"Vui cöôøi theá naøo ñöôïc
Khi bieát mình ñang chaùy
Bò boùng toái phuû vaây
Sao khoâng tìm aùnh saùng" (Phaùp cuù, 146)

Thieàn sö Kosho Uchiyama keå laïi caâu chuyeän nhö sau:

Hachiko môùi hoïc cöôõi ngöïa. Con ngöïa khoân ranh bieát ngöôøi cöôõi noù thuoäc loaïi toài. Khi ñi ngang qua moät quaùn rau beân ñöôøng, noù töï döøng laïi ngoaëm laáy rau caûi aên ngay taïi choã. Chuû quaùn töùc giaän ñaùnh cho maáy heøo. Noù keâu leân, nhaåy döïng roài phi nöôùc ñaïi. Hachiko hoaûng hoát, caàm chaët laáy cöông vaø gaùy ngöïa ñeå khoûi bò quaêng ngaõ. Baáy giôø, moät ngöôøi baïn cuûa Hachiko cuõng ñi cuøng ñöôøng. Thaáy Hachiko ñang boái roái, lo sôï vì ngöïa, ngöôøi baïn hoûi:

-- Anh ñi ñaâu maø voäi vaøng vaø nguy hieåm theá?
-- Toâi khoâng bieát... Hoûi con ngöïa aáy!

Ñaây coù theå laø caâu chuyeän bòa song yù nghóa cuûa noù laø giuùp chuùng ta lieân töôûng: Hachiko baát taøi khoâng cheá ngöï ñöôïc con ngöïa khoân ranh hung haõn neân bò noù "haønh haï", chaúng khaùc gì con ngöôøi thieáu khaû naêng, khoâng ñieàu khieån noåi vaø khoâng söû duïng toát khoa hoïc kyõ thuaät neân phaûi chòu laém tai öông.

Chuùng ta ñeàu ñoàng yù raèng khoa hoïc kyõ thuaät laø caùi gì thaät laø kyø dieäu trong vaøi theá kyû gaàn ñaây. Khoa hoïc kyõ thuaät taân tieán ñaõ thay ñoåi cuoäc soáng, ñem laïi cho con ngöôøi nhöõng kieán thöùc ñuùng ñaén vaø nhieàu tieän nghi lôïi ích. Khoa hoïc kyõ thuaät môû roäng khoâng gian ñöa con ngöôøi leân cao taän caùc haønh tinh xa xoâi, giuùp con ngöôøi keùo daøi ñôøi soáng baèng caùch chöõa trò nhöõng beänh taät ngaët ngheøo, thay tim gheùp phoåi...

Ñieàu ñaùng traùch laø con ngöôøi phaàn ñoâng chöa ñuû khaû naêng ñeå coù theå höôùng daãn khoa hoïc kyõ thuaät trong coâng cuoäc xaây döïng haïnh phuùc an laønh. Khoâng coù gì quaù ñaùng khi chuùng ta noùi raèng ngaøy nay khoa hoïc kyõ thuaät phaàn lôùn naèm trong tay nhöõng keû quaân phieät taøi phieät vaø trôû thaønh khí giôùi ñoäc haïi, phöông tieän nguy hieåm cho söï soáng coøn cuûa loaøi ngöôøi.

Khoâng caàn phaûi boâi ñen cuoäc soáng hieän taïi bôûi vì thöïc teá noù ñaõ khoâng maáy töôi ñeïp roài. Khoâng keå bom ñaïn, thuoác ñoäc gieát haïi con ngöôøi trong bao nhieâu cuoäc chieán tranh ñaây ñoù, nhöõng teä naïn xaõ hoäi nhö troäm cöôùp, haõm haïi, tai naïn löu thoâng xe coä, khoâng khí oâ nhieãm, moâi tröôøng sinh soáng bò huûy hoaïi, thaát nghieäp, ñoùi thieáu... vaø nhöõng tai naïn caù nhaân gaây ra nhö töï töû, roái loaïn thaàn kinh, maát nguû, aùp huyeát cao, ñau ñaàu kinh nieân... caøng ngaøy caøng taêng, nhaát laø trong nhöõng xöù khoa hoïc kyõ thuaät phaùt trieån.

Söï thaät, chuùng ta, nhaát laø nhöõng ngöôøi soáng ôû nhöõng ñoâ thò cao lôùn ruøng rôïn, beänh hoaïn, ñang soáng trong thôøi kyø coù raát nhieàu raøng buoäc ñe doïa beân ngoaøi cuõng nhö beân trong. Nhöõng saûn phaåm thöôøng duøng cuûa xaõ hoäi tieâu thuï nhö maùy truyeàn hình, phaùt thanh, phim aûnh thay vì ñöôïc duøng ñeå naâng cao, giaûi thoaùt con ngöôøi, ñaõ haï thaáp vaø noâ leä hoùa trí thöùc tình caûm con ngöôøi.

Ngöôøi ta aên uoáng khoâng phaûi ñeå soáng khoûe, soáng vui maø ñeå thoûa maõn luyeán aùi veà muøi vò; maëc aùo quaàn khoâng phaûi ñeå khoûi noùng laïnh maø ñeå chöng dieän kieâu haõnh; duøng xe coä khoâng phaûi ñeå ñi laïi maø ñeå khoe khoang, laán aùt keû khaùc. Ngöôøi ta bò loâi cuoán theo nhöõng thò hieáu thaáp thaáp keùm vaø chaïy theo nhöõng loái soáng caàu kyø xa xæ ñeå roài phaûi mang laáy xieàng xích vaø chòu laáy khoå ñau.

Noùi theá khoâng coù nghóa laø chæ trích khoa hoïc hay khuyeán khích töø boû kyõ thuaät. Bôûi vì khoa hoïc laø nhöõng phaùt hieän phuø hôïp söï thaät, coù khaû naêng naâng cao trí tueä con ngöôøi; kyõ thuaät, trong chöøng möïc naøo ñoù laø phöông tieän thieän xaûo coù theå ñem laïi lôïi ích cho cuoäc soáng loaøi ngöôøi.

Nguyeân nhaân chính cuûa söï khoâng oån khoâng phaûi laø khoa hoïc kyõ thuaät maø laø con ngöôøi. Con ngöôøi cho ñeán nay chöa ñaït ñöôïc trình ñoä vaên hoùa toát ñeïp, xöùng ñaùng. Ñaëc tính cuûa neàn vaên minh hieän ñaïi laø thaùc loaïn vaø thieáu quaân bình. Vì theá con ngöôøi deã daøng bò "tha hoùa" vaø khoå ñau. Maùy ñieän thoaïi laø moät phöông tieän lieân laïc thoâng tin raát tieän lôïi, song thay vì duøng noù ñeå thaêm hoûi noùi chuyeän laïi duøng ñeå chöûi maéng noùi xaáu ñe doïa nhau. Vaên hoùa laø thaønh quaû cuûa giaùo duïc nghieâm tuùc. Voán laø phöông tieän ñaøo luyeän con ngöôøi, theá maø giaùo duïc hoïc ñöôøng ngaøy nay ôû moät soá nôi ñaõ trôû thaønh phöông tieän mua baùn hay ñöôïc toå chöùc trong tinh thaàn heïp hoøi, vuï lôïi ñeå ñaùp öùng nhu caàu thöông maïi quaù thöïc duïng cuûa xaõ hoäi tieâu thuï. Ngöôøi ta chæ chuù troïng vieäc ñaøo taïo chuyeân vieân ñeå phaùt trieån kyõ ngheä tieâu thuï, maø queân ñi vieäc ñaøo taïo con ngöôøi hieåu bieát khoa hoïc, yeâu thích ngheä thuaät vaø söû duïng kyõ thuaät cho haïnh phuùc con ngöôøi. Nhöõng ngöôøi loãi laïc ngaøy nay phaàn lôùn laø nhöõng ngöôøi bieát nhieàu nhöng hieåu ít.

Do ñoù con ngöôøi maát ñi raát nhieàu khaû naêng suy tö phaùn ñoaùn cuõng nhö phaùt bieåu, choaùng vaùng tröôùc söï raàm roä cuûa ñaùm ñoâng manh ñoäng, ñôn giaûn hoùa söï vieäc, chaáp nhaän nhaõn hieäu giaû doái vaø giaù trò aùp ñaët moät caùch deã daøng, ñoàng hoùa mau choùng vôùi söùc maïnh muø quaùng vaø baïo taøn. Bôûi yeáu ñuoái vaø ngheøo naøn nhö vaäy neân con ngöôøi töï baèng loøng co ruùt trong voû oác baûn ngaõ nhoû heïp, trôû neân ích kyû, thieáu tình thöông, xem thöôøng ñaïo ñöùc, khoâng coù lyù töôûng, ñaàu haøng tröôùc chuû nghóa thöïc duïng; do ñoù nhöõng ñöùc tính cao thöôïng laàn laàn bò phaù saûn vaø chæ coøn laïi nhöõng aùc tính thaáp heøn.

Giaùo duïc hoïc ñöôøng ñaõ theá coøn giaùo duïc gia ñình cuõng khoâng coù gì ñaùng keå. Cha meï baän bòu vôùi sinh keá khoù khaên, thieáu khaû naêng vaø nhaát laø khoâng coù thì giôø ñeå daïy doã con caùi. Coù nhöõng cha meï tuy coù löu taâm ñeán vaán ñeà naày nhöng keát quaû cuõng khoâng ñöôïc bao nhieâu vì aûnh höôûng cuûa giaùo duïc hoïc ñöôøng quaù laâu daøi maïnh meõ vaø ngoân ngöõ hình aûnh thaùc loaïn maát quaân bình cuûa xaõ hoäi qua maùy phaùt thanh, truyeàn hình traøn ngaäp vaø aên saâu vaøo ñaàu oùc thô ngaây cuûa treû con.

Ñeán khi vaøo ñôøi thì söï phaùt trieån khaû naêng toát ñeïp caù nhaân laïi caøng khoù thöïc hieän. Laø xaõ hoäi thöông maïi tieâu thuï thì moïi toå chöùc ñeàu chuù troïng vaán ñeà phaùt trieån vaät chaát theo nguyeân taéc "phoùng duïc", "khoân soáng boáng cheát" hay "maïnh ñöôïc yeáu thua". Tình traïng khoâng laønh maïnh naøy theå hieän qua hieän töôïng quaûng caùo toán keùm, oàn aøo, thaáp keùm treân caùc töôøng phoá, maøn aûnh vaø maùy phaùt thanh. Vì theá chæ nhöõng ngöôøi coù yù chí vöõng vaøng môùi bieát "hoøa maø khoâng ñoàng" vaø coù theå giöõ gìn ñöôïc ít nhieàu baûn laõnh. Phaàn ñoâng coøn laïi ñeàu bò thua thieät vaø trôû neân maát quaân bình; duø ñöôïc soáng coøn thì cuõng chæ laø nhöõng con oác nhoû beù trong guoàng maùy khoång loà phöùc taïp, khoâng tình khoâng nghóa, bò ñieàu kieän vaø thao tuùng bôûi nhöõng theá löïc tham lam boùc loät, si meâ baïo taøn.

Toùm laïi, chuùng ta khoâng theå tin töôûng hoaøn toaøn vaøo neàn giaùo duïc cuûa thôøi ñaïi môùi naøy ñeå phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän vaø thaêng hoa cuoäc soáng rieâng chung. Leõ dó nhieân chuùng ta cuõng khoâng neân daïi khôø buoâng tay ñeå rôi vaøo vöïc thaúm tieâu cöïc ñen toái, maø phaûi tìm laáy con ñöôøng soáng: aáy laø con ñöôøng töï giaùo duïc baèng phöông phaùp thieàn ñònh, trong muïc ñích tu döôõng baûn thaân, nghóa laø chuyeån ñoåi tham lam baïo taøn thaønh thöông yeâu giuùp ñôõ (Bi), si meâ laàm laïc thaønh giaùc ngoä saùng suoát (Trí), heøn nhaùt thuï ñoäng thaønh tinh taán quaû caûm (Duõng); giaùo hoùa gia ñình nghóa laø khuyeán khích giuùp ñôõ con caùi thaân quyeán tu döôõng nhö mình, ñeå gia ñình coù haïnh phuùc, vaø caûi taïo xaõ hoäi nghóa laø xaây döïng cuoäc soáng chung coù hoøa bình haïnh phuùc thaät söï.

Coù ñöôïc trình ñoä giaùo duïc nhö vaäy töùc laø coù vaên hoùa vaø xöùng ñaùng laø con ngöôøi. Noùi khaùc ñi, moät khi chuùng ta ñaõ choïn lyù töôûng ñaøo luyeän theo tinh thaàn giaùc ngoä giaûi thoaùt vaø coù ñuû Bi, Trí, Duõng thì töï nhieân khoa hoïc kyõ thuaät do chuùng ta phaùt minh vaø söû duïng seõ laø phöông tieän quyù baùu ñeå xaây döïng haïnh phuùc an laønh cho mình cho ngöôøi.

IV - Giaù trò cuûa an tònh

                                                                                                                                              [* ñaàu trang]

"Nhö nöôùc hoà saâu thaúm
Trong xanh vaø yeân laëng
Cuõng vaäy khi nghe phaùp
Hieàn ñöùc ñöôïc an tònh" (Phaùp cuù, 82)

Ngaøy nay, ngay caû ôû nhöõng nöôùc phöông Ñoâng coù tieáng laø traàm laëng, baûo thuû, cuõng khoâng coøn giöõ ñöôïc cuoäc soáng ngaøy xöa caùch ñaây nöûa theá kyû. Quan nieäm veà thieän aùc, ñaïo ñöùc cuõng ñaõ ñoåi thay. Loái nhìn ngöôøi, xeùt vaät khoâng coøn nhö tröôùc nöõa.

Ñaëc tính chung cuûa ñôøi soáng môùi chính laø söï oàn aøo, voäi vaøng. Khoâng caàn noùi ñeán tieáng ñoäng ñau ñaàu nhöùc oùc cuûa xe ñieän, maùy bay maø ngay caû aâm nhaïc ca haùt môùi cuõng laøm cho ngöôøi ta ñieác tai meät oùc. Khoâng phaûi chæ ôû ngoaøi ñöôøng, maø ôû trong nhaø cuõng vaäy, tieáng oàn aøo beân ngoaøi voïng vaøo, tieáng xe ruø, tieáng suùng noå, tieáng la heùt töø maùy phaùt thanh, truyeàn hình inh oûi suoát ngaøy suoát ñeâm. Soáng maõi trong khoâng khí oàn aøo, ngöôøi ta khoâng coøn ñeå yù raèng söï oàn aøo coù haïi raát nhieàu cho söùc khoûe thaân theå cuõng nhö tinh thaàn. Soáng maõi vôùi oàn aøo, neân luùc naøo thaàn kinh cuõng caêng thaúng, taâm trí ñaàn ñöø, coäng theâm nhöõng lo aâu veà taøi chính, ngheà nghieäp, giao teá, neân ngöôøi ta deã daøng maéc phaûi nhöõng chöùng beänh hieåm ngheøo nhö maát nguû kinh nieân, thaàn kinh roái loaïn, aùp huyeát cao, tim ñaäp khoâng ñeàu, ung nhoït, lôû loeùt, meät nhoïc thöôøng xuyeân...

Cuoäc soáng khoâng chæ oàn aøo maø coøn voäi vaøng. Cöù ñöùng yeân vaøo moät goùc phoá hay ngaõ tö naøo cuûa Paris, Tokyo, New York vv... cuõng thaáy roõ söï roän ròp, gaáp gaùp cuûa nhöõng laøn soùng ngöôøi qua laïi voäi vaøng; moãi ngöôøi mang theo mình moät noãi lo laéng, baát an, bô phôø meät nhoïc. Taát caû taïo cho thaønh phoá voán ñaõ roän ròp, haáp taáp, laïi theâm naëng neà khoù thôû. Ngaøy nay, nhöõng ngöôøi ôû caùc thaønh phoá lôùn khoù maø tìm ñöôïc moät khung caûnh xanh maùt an laønh, cuõnh nhö khoù gaëp ñöôïc nhöõng ngöôøi thoaûi maùi vui töôi ñieàm tónh.

Haàu heát nhöõng thaønh phoá lôùn ñeàu laø nhöõng toång hôïp cuûa nhöõng toøa nhaø cao ngaát ñen nghòt, trong ñoù ngöôøi ta chen chuùc trong nhöõng gian phoøng hoäp queït thieáu khoâng khí vaø maøu xanh, vôùi nhöõng gioøng xe coä chaïy nhö thaùc ñoå, thaûi ra nhöõng hôi khoùi cay maét ngoät ngaït, ñoäc haïi. Coù nhieàu ñoâ thò maø ôû ñoù ngöôøi ta phaûi mua döôõng khí ñeå thôû.

Ñôøi soáng môùi oàn aøo voäi vaøng, coäng theâm nhöõng thuù vui thaáp keùm, laïi coù söùc haáp daãn raát maïnh vôùi nhöõng ngöôøi hôøi hôït. Ngöôøi ta bò baét buoäc chaïy theo toác ñoä cuûa maùy moùc, tieàn baïc ñeå ñöôïc soáng coøn. Nhöng trong thöïc teá, coù maáy ai ñöôïc soáng vui, soáng ñeïp. Thaät laø kyø quaùi khi ngöôøi ta laøm luïng quaàn quaät ñeå soáng, song ít coù thì giôø ñeå aên nguû, troø chuyeän, giao tieáp. Thaät laø laï luøng khi ngöôøi ta ñöôïc khoa hoïc kyõ thuaät cung caáp raát nhieàu phöông tieän sinh soáng vaø giaûi trí thì laïi raát ít ngöôøi ñöôïc soáng khoûe soáng vui. Sau moät ngaøy laøm vieäc vaø di chuyeån, ngöôøi ta thöôøng meät nhoaøi, khoâng coøn tha thieát ñeán aên uoáng, troø chuyeän. Ñoù laø chöa noùi ñeán tai naïn oàn aøo voäi vaøng qua neûo phaùt thanh truyeàn hình, luoân luoân loâi cuoán vaø ñe doïa con ngöôøi. Cuoäc soáng beân ngoaøi khoù thôû thaùc loaïn ñöôïc phim aûnh thu heïp ruùt ngaén. Loaïi phim aûnh dieãn taû tình yeâu voäi vaøng, raéc roái, haønh ñoäng giaän döõ taøn baïo, aûnh höôûng raát maïnh nhöõng taâm yù meät nhoïc cuûa con ngöôøi, ngay caû trong giaác nguû. Cuoäc soáng môùi vaø phim aûnh reû tieàn laøm cho con ngöôøi maát ñi söùc suy nghó, phaùn ñoaùn vaø quyeát ñònh, nhaát laø söùc taäp trung cuûa taâm trí ngaøy caøng yeáu, naêng suaát laøm vieäc ngaøy caøng giaûm ñi. Ngöôøi ta trôû neân deã daøng chaáp nhaän, noùng naûy, cau coù, la loái, gaây goã. Ngöôøi ta cuõng deã daøng ñau ñaàu, meät maét, töùc ngöïc, giaác nguû ñaày aùc moäng... Nghóa laø ngöôøi ta phaûi soáng thöôøng xuyeân trong stress.

Nhöõng trieäu chöùng söùc khoûe hao moøn, thaàn kinh suy nhöôïc naøy, chöùng toû raèng con ngöôøi cuûa thôøi ñaïi môùi caàn ñöôïc nghæ ngôi vaø tænh döôõng. Nhö vaäy, söï an tònh cuûa caû taâm laãn thaân quaû caàn thieát vaø raát quyù baùu. Do ñoù, caùc toå chöùc xaõ hoäi vaø y teá caàn löu yù ñeán vaán ñeà döôõng sinh, baèng caùch giuùp con ngöôøi xa bôùt söï oàn aøo voäi vaøng, soáng gaàn thieân nhieân. Ñieàu quan troïng vaãn laø moãi caù nhaân phaûi bieát quyù troïng söï soáng cuûa mình, baèng caùch töï taïo cho mình moät cuoäc soáng rieâng, an tònh, quaân bình. Heã luùc naøo coù dòp toát haõy coá gaéng ra khoûi thaønh phoá, bôùt thaáy, nghe, nhöõng hình aûnh tieáng ñoäng thaùc loaïn, khoâng la heùt voâ ích, bôùt noùi naêng oàn aøo, taäp soáng theo nguyeân taéc "yeân laëng laø vaøng". Söï tónh laëng nôi caûnh vaät vaø trong taâm hoàn giuùp chuùng ta taêng cöôøng söùc khoûe, nghò löïc. Nhôø soáng trong tónh laëng chuùng ta môùi coù dòp xem xeùt roõ raøng vaø cheá ngöï tình caûm, tö töôûng, vaø nhaát laø khaùm phaù vaø phaùt trieån khaû naêng saùng taïo. Neáu phaûi soáng trong thaønh phoá vôùi cuoäc soáng oàn aøo voäi vaøng, chuùng ta cuõng neân giöõ gìn an tònh vaø thanh thoaùt trong taâm yù duø chæ trong naêm, möôøi phuùt, vaøi laàn trong moät ngaøy cuõng quyù.

Thieàn ñònh laø phöông phaùp tu döôõng thích hôïp giuùp chuùng ta soáng trong an tònh hoaøn toaøn.

"Ngöôøi taâm yù an tònh
An tònh caû ngoân, haønh
Giaûi thoaùt bôûi chaùnh trí
Luoân luoân ñöôïc tónh laïc"  (Phaùp cuù,96)

                                                                                                                                            [* ñaàu trang]

"Ngöôøi haõy töï coá gaéng
Nhö Lai chæ daãn ñöôøng
Ai vaøo ñaïo tu thieàn
Giaûi thoaùt khoûi löôùi ma." (Phaùp cuù 276)

Thieàn ñònh laø phöông phaùp tu döôõng daønh cho nhöõng ai muoán thöïc hieän giaùc ngoä giaûi thoaùt. Vì theá, muoán ñaït ñöôïc muïc ñích cao ñeïp aáy, haønh giaû phaûi chuaån bò thaät chu ñaùo. Tröôùc heát xin noùi veà chuaån bò tinh thaàn.

1 - Höôùng veà giaùc ngoä.

Haønh giaû neân yù thöùc raèng taát caû khoå ñau phieàn luïy trong cuoäc ñôøi maø con ngöôøi phaûi chòu, phaàn lôùn do voâ minh nôi chính mình gaây neân. Voâ minh nghóa laø si meâ laàm laïc ñoái vôùi söï thaät thoâng thöôøng cuõng nhö ñoái vôùi ñaïo lyù. Nay muoán thoaùt khoûi khoå ñau, tröôùc heát, töï mình phaûi höôùng veà giaùc ngoä roài môùi tieán tôùi vieäc thöïc hieän giaûi thoaùt. Khoâng neân ñaët loøng tin vaøo baát cöù ngöôøi naøo hay thaàn linh naøo khoâng giaùc ngoä maø chæ neân nöông töïa vaøo caùc baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn, coù ñuû phaåm chaát vaø giaù trò lòch söû chöùng minh. Phaät Gotama hay Thích Ca Maâu Ni laø moät ngöôøi nhö chuùng ta, nhöng ñaõ do tu taäp thieàn ñònh maø trôû thaønh baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn, vaø phöông phaùp thieàn ñònh do Phaät chæ daïy ñaõ ñöôïc chöùng nghieäm qua doøng lòch söû laâu daøi hôn 2500 naêm. Xem Phaät nhö hình aûnh lyù töôûng giaùc ngoä töùc laø töï tin vaøo khaû naêng giaùc ngoä chính nôi baûn thaân chuùng ta. Tin Phaät töùc laø töï tin maø khoâng heà bò tha hoùa. Tin Phaät cuõng coøn coù nghóa tin raèng mình coù theå giaùc ngoä nhö Phaät. Vaø do ñoù khaû naêng giaùc ngoä nôi mình ñöôïc phaùt khôûi vaø naâng cao.

2 - Hoïc hoûi ñaïo lyù nhö thaät.

Thieàn ñònh laø loái soáng ñaïo phuø hôïp vôùi chaân lyù do Phaät thuyeát minh, cho neân muoán tu taäp thieàn ñònh moät caùch ñuùng ñaén vaø roát raùo chuùng ta caàn phaûi hoïc hoûi ñaïo lyù cuûa Phaät, ít nhaát laø nhöõng giaùo lyù caên baûn. Neáu khoâng gaëp ñöôïc minh sö chæ daïy tröïc tieáp thì coù theå hoïc hoûi qua kinh ñieån. Leõ dó nhieân neân ñoïc tuïng caùc kinh ñieån noùi veà thieàn ñònh hay lieân heä thieàn ñònh. Coù ngöôøi, nhôø tueä caên ñaëc bieät, tuy khoâng bieát vaên töï song vaãn thoâng hieåu chaân lyù nhö toå sö Hueä Naêng. Vì theá khoâng neân laàm laãn chaân lyù vôùi vaên töï. Neáu duøng phöông tieän vaên töï ñeå thaáu trieät chaân lyù roài queân vaên töï ñi thì cuõng khoâng coù gì trôû ngaïi cho vieäc tu taäp thieàn ñònh. Ví duï coù theå nhôø tuïng kinh Chuyeån Phaùp Luaân maø hieåu roõ Boán chaân lyù vi dieäu thì chuùng ta bieát chaéc raèng thieàn ñònh laø moät trong ba ñieàu hoïc (Giôùi, Ñònh, Tueä) vaø thuoäc veà chôn lyù vi dieäu thöù tö vaø cuõng laø Trung ñaïo sanh ra söï thaáy söï hieåu vaø ñöa ñeán an tònh, thaéng trí giaùc ngoä, Nieát baøn. Thieáu kieán thöùc caên baûn veà ñaïo lyù cuûa Phaät, chuùng ta deã laïc vaøo thieàn ngoaïi ñaïo vôùi nhöõng lyù thuyeát coù veû ly kyø, haáp daãn song khoâng coù phaåm chaát giaùc ngoä, coù theå ñöa haønh giaû ñeán choã ñieân loaïn.

Coù ngöôøi ñaõ saùng taïo ra "Zen catholique" ñeå thích nghi vôùi thôøi trang song khoâng theå xem ñoù laø thieàn ñònh cuûa ñaïo Phaät vì noù khoâng phuø hôïp vôùi ñaïo lyù Duyeân khôûi, Voâ ngaõ, Voâ thöôøng. Nhö vaäy, coù hieåu ñaïo Phaät thì môùi coù theå haønh thieàn Phaät, coøn khoâng thì chæ haønh thieàn phaøm phu hay thieàn ngoaïi ñaïo maø thoâi.

3 - Caàn coù minh sö thieän höõu.

Hoïc hoûi kinh nghieäm veà thieàn ñònh qua kinh saùch vôû chöa ñuû, haønh giaû coøn caàn phaûi ñöôïc caùc vò minh sö trao truyeàn vaø aán chöùng cho. Muoán ñi saâu vaøo thieàn ñònh, haønh giaû neân thaân caän moät thieàn sö vöøa tinh thoâng ñaïo lyù vöøa chuyeân tu thieàn ñònh ñeå caäy laøm boån sö. Tröôøng hôïp ñaõ coù boån sö nhöng boån sö khoâng chuyeân tu thieàn ñònh thì coù theå thaân caän moät thieàn sö khaùc. Neáu nôi mình sinh soáng khoâng coù thieàn sö thì coù theå nhôø söï giuùp ñôõ tröïc tieáp cuûa ñaïo höõu coù kinh nghieäm veà tu taäp thieàn ñònh. Song cuõng neân coá gaéng tìm cho ñöôïc moät thieàn sö deå thænh thoaûng ñöôïc tham vaán tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp, chính thieàn sö, sau khi quan saùt caên cô cuûa thieàn sinh, giuùp ñôõ thieàn sinh löïa choïn phöông phaùp hay chuû ñeà thieàn ñònh, chæ daïy caùch thöùc thöïc haønh, thöôøng xuyeân nhaéc nhôû, giaûi quyeát nhöõng thaéc maéc hay trôû ngaïi trong luùc tu taäp thieàn ñònh. Vôùi phöông tieän truyeàn thoâng hieän ñaïi, vieäc naày coù theå thöïc hieän deã daøng. Coù theå toùm taét caùc yù treân vaøo nhöõng baøi keä do Phaät noùi ra sau ñaây:

"Ai nöông töïa ñöùc Phaät
Chaùnh phaùp vaø Taêng ñoaøn
Thaáy roõ boán chôn lyù
Baèng trí tueä chôn chaùnh

Thaáy khoå vaø nhaân khoå
Thaáy khoå bò tieâu dieät
Vaø thaùnh ñaïo taùm neûo
Thì seõ ñöôïc heát khoå

AÁy laø nôi nöông töïa
An oån vaø cao nhaát
Neáu nöông töïa nhö theá
Môùi giaûi thoaùt khoå ñau"  (Phaùp cuù, 190-191-192)

4 -Neáp soáng ñaïo ñöùc.

"Khoâng laøm caùc ñieàu aùc
Thaønh töïu moïi vieäc laønh
Thanh tònh taâm yù mình
Laø ñaïo lyù caùc Phaät"  (Phaùp cuù, 183)

Khi ñaõ coù lyù töôûng Phaät giaùo daãn ñaïo, ngöôøi muoán tu thieàn ñònh caàn xaây döïng cho mình moät neáp soáng ñaïo ñöùc. Ñaïo ñöùc nhaø Phaät laáy giôùi luaät giaûi thoaùt laøm neàn taûng vaø ñaïo lyù nhö thaät laøm kim chæ nam. Nhöõng quan ñieåm sau ñaây coù theå toùm taét ñöôïc tinh thaàn ñaïo ñöùc nhaø Phaät:

a - Con ngöôøi voán coù töï do hay yù chí trong söï boû aùc laøm laønh.

b - Sanh maïng sau khi cheát coøn taùi sanh vaø löu chuyeån, do ñoù doøng nhaân quaû hay nghieäp baùo vaãn tieáp tuïc dieãn tieán.

c - Con ngöôøi laø moät toång hôïp taâm vaät lyù (naêm uaån) luoân luoân bieán ñoåi cho neân con ngöôøi vaø cuoäc soáng coù theå ñöôïc thaêng hoa vaø thanh tònh hoùa.

d - Nôi moãi chuùng sanh, khi phieàn naõo bò tieâu dieät thì ñau khoå khoâng coøn vaø an vui töï taïi hieän ra.

Tinh thaàn ñaïo ñöùc nhö vaäy thaät laø vöõng chaéc ñeå cho chuùng ta nöông theo treân con ñöôøng cao ñeïp maø thaêm thaúm cuûa taâm linh.

Coù ngöôøi noùi raèng tu thieàn khoâng caàn giôùi luaät, ñaïo ñöùc. AÁy laø chuû tröông sai laàm vaø cuõng laø söï haï giaù thieàn ñònh. Tu thieàn maø khoâng baét ñaàu töø ñôøi soáng ñaïo ñöùc laø tu thieàn ma chöù khoâng phaûi tu thieàn Phaät vì haàu heát phöông phaùp tu haønh trong ñaïo Phaät baát cöù heä phaùi naøo, cuõng caên cöù theo ba hoïc: Giôùi, Ñònh, Tueä. Giôùi bao giôø cuõng laø caên baûn ñeå tu Ñònh vaø phaùt Tueä, nhö Phaät daïy: "Baét ñaàu cuûa caùc caûnh thieàn cao hôn laø gì? Söï thanh tònh hoaøn toaøn cuûa giôùi." (Töông öng boä, V, 143).

Giôùi luaät khoâng phaûi laø nhöõng ñieàu raên caám cuûa thaàn thaùnh, nhöõng söï kieâng cöû meâ tín dò ñoan maø laø kyû luaät cao ñeïp höôùng daãn chuùng ta soáng theo ñaïo ñöùc, nhaèm xaây döïng an laønh cho mình vaø cho ngöôøi. Do ñoù muoán ñaït ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt baèng phöông phaùp thieàn ñònh khoâng theå khoâng tröø boû nhöõng taäp quaùn xaáu aùc vaø phaùt trieån nhöõng haønh ñoäng laønh ích theo giôùi luaät.

Nhö chôn lyù vi dieäu thöù hai thuyeát minh: Nhaân khoå laø aùi duïc, maø aùi duïc laø löûa chaùy vaø haønh ñoäng xaáu aùc laø nhieân lieäu. AÙi duïc lôùn maïnh laø do söï taùi phaïm caùc toäi aùc. Do giaän döõ ngöôøi ta chöûi maéng, ñaùnh ñaäp keû khaùc. Sau moãi laàn chöûi maéng, ñaùnh ñaäp, caùc taâm khoâng saân, hoå theïn... (goïi taét laø löông taâm) khoâng coøn phaûn öùng maïnh meõ nhö laàn ñaàu tieân vaø chuùng yeáu daàn. Moät ngaøy kia, khi khoâng coøn töï cheá ñöôïc nöõa thì ngöôøi ta coù theå gieát haïi moät ngöôøi, roài nhieàu ngöôøi.

Nhö vaäy, khoâng theå naøo giaûi thoaùt an vui neáu chuùng ta khoâng daäp taét löûa aùi duïc baèng caùch bôùt daàn roài vöùt boû nhieân lieäu (nghieäp aùc).

Giôùi luaät coù hai maët: tieâu cöïc - tröø boû nhöõng ñieàu xaáu aùc, tích cöïc - thöïc hieän nhöõng vieäc toát laønh. Ví duï giôùi "khoâng gieát haïi" ñöôïc dieãn taû moät caùc ñaày ñuû nhö sau: "Noù khoâng cheùm gieát, quaêng boû gaäy vaø kieám (tieâu cöïc), ñaày loøng töø bi, noù soáng vì phuùc lôïi vaø haïnh phuùc cuûa taát caû chuùng sinh (tích cöïc)." (Tröôøng boä, I, 63).

Haàu heát giôùi luaät nhaø Phaät ñeàu coù muïc ñích giaûm bôùt hoaëc dieät tröø nhöõng ñieàu xaáu aùc phaùt xuaát töø tham lam, giaän döõ, si meâ, phaùt trieån vaø tích luõy nhöõng ñieàu toát laønh phaùt xuaát töø nhaân töø, lôïi tha, giaùc ngoä.

Thaät laø khoù cho nhöõng ngöôøi ñaém say duïc laïc, thích soáng trong aùc moäng maø trong phuùt choác coù theå yeân taâm tu thieàn. Khoâng noùi ñeán söï loaïn ñoäng, baát an maø ngay hoái haän, ray röùt cuõng laø trôû ngaïi cho söï taäp trung tö töôûng trong böôùc ñaàu cuûa chæ quaùn. Giôùi luaät giuùp chuùng ta khoâng nhöõng khoûi rôi xuoáng hoá saâu, vöïc thaúm cuûa toäi aùc maø coøn röûa saïch phieàn naõo, ñem laïi an vui. Giôùi luaät cuõng giuùp chuùng ta traùnh khoûi teân ñoäc hoái haän nhö Phaät daïy: "Naøy Ananda, ích lôïi cuûa giôùi haïnh laø khoâng hoái haän." (Taêng chi boä, V, 1). Neáu khoâng giaûi thoaùt taâm yù ra khoûi raøng buoäc cuûa phieàn naõo thì khoâng theå naøo naâng cao taâm trí ñöôïc.

5 - Giöõ gìn giôùi luaät.

Coù theå noùi raèng taát caû lôøi daïy cuûa Phaät lieân heä ñeán vaán ñeà giaûi thoaùt con ngöôøi ñeàu laø giôùi luaät. Song vaãn coù nhöõng giôùi ñieàu ñaëc bieät, cuõng do chính Phaät cheá ra cho töøng loaïi ngöôøi coù trình ñoä daán thaân vaø kinh nghieäm tu döôõng khaùc nhau. Toång quaùt thì coù hai thöù giôùi luaät: giôùi luaät cuûa ngöôøi xuaát gia vaø giôùi luaät cuûa ngöôøi taïi gia. Giôùi luaät cuûa ngöôøi xuaát gia, nhaát laø giôùi boån cuûa tyø kheo vaø tyø kheo ni, vôùi nhieàu giôùi ñieàu chi tieát raát thuaän ích cho vieäc tu thieàn. ÔÛ ñaây chæ baøn ñeán giôùi luaät cho ngöôøi taïi gia lieân heä vôùi thieàn ñònh vì noù laø caên baûn vaø ñieån hình cho phaàn ñoâng ngöôøi muoán tu thieàn nhöng phaûi soáng vôùi ñôøi. Giôùi luaät cuûa ngöôøi taïi gia thì coù naêm giôùi vaø taùm giôùi.

Naêm giôùi:

- Khoâng gieát haïi
- Khoâng troäm cöôùp
- Khoâng taø haïnh
- Khoâng doái traù
- Khoâng duøng röôïu vaø thuoác laøm say loaïn.

Trong naêm giôùi, boán giôùi ñaàu laø nhöõng giôùi caên baûn, neáu phaïm töùc laø coù "toäi". Coøn giôùi thöù naêm laø giôùi coù tính caùch ngaên ngöøa söï phaïm toäi, song neáu khoâng giöõ gìn noù thì khoù maø giöõ gìn caùc giôùi caên baûn kia. Vaû laïi, neáu taâm yù say loaïn thì khoâng theå naøo tu thieàn ñöôïc. Thaät khoù cho nhöõng ngöôøi quen uoáng röôïu maïnh vaø duøng caùc loaïi thuoác kích thích coù theå ñaït ñöôïc hieäu quaû trong vieäc tu thieàn. Hôn nöõa, moät ngöôøi luoân luoân phaïm naêm giôùi khoâng phaûi laø moät ngöôøi bình thöôøng. Chöa phaûi laø ngöôøi bình thöôøng thì khoâng theå trôû thaønh ngöôøi "phi thöôøng".

Trong thöïc teá, neáu moät ngöôøi bình thöôøng soáng theo naêm giôùi thì coù theå deã daøng tu thieàn. Song neáu muoán chöùng ñaït ñöôïc hieäu quaû trong söï tu thieàn thì neân giöõ gìn taùm giôùi, nhaát laø trong nhöõng ngaøy trai giôùi ñaëc bieät.

Taùm giôùi:

- Khoâng gieát haïi
- Khoâng troäm cöôùp
- Soáng phaïm haïnh
- Khoâng doái traù
- Khoâng duøng röôïu vaø thuoác laøm say loaïn
- Khoâng aên traùi thôøi
- Khoâng muùa haùt xem nghe vaø trang söùc
- Khoâng naèm giöôøng cao ñeïp

Trong taùm giôùi, hai giôùi ñaàu gioáng hai giôùi ñaàu cuûa naêm giôùi, giôùi thöù ba giuùp cho thieàn sinh doàn naêng löïc vaøo vieäc thieàn quaùn. Giôùi thöù tö vaø thöù naêm thì gioáng naêm giôùi. Giôùi thöù saùu giuùp thieàn sinh khoâng bò ñaàn ñöø vaø hoân traàm vì aên quaù nhieàu, nhaát laø sau giôø ngoï. Giôùi thöù baûy giuùp cho thieàn sinh khoâng bò taùn loaïn tinh thaàn. Giôùi thöù taùm giuùp thieàn sinh bôùt söï nguû nghæ buoâng lung.

Taùm giôùi naøy laø caên baûn cho ñôøi soáng tu döôõng thanh tònh. Chuùng giuùp cho thieàn sinh, neáu chöa xuaát gia taïm thôøi tröø boû tham ñaém duïc laïc phieàn luïy, taùn loaïn ñeå cho taâm yù an tònh maø tu thieàn.

VI - Hoäi ñuû ñieàu kieän

                                                                                                                                         [* ñaàu trang]

Khi ñaõ coù moät neáp soáng giôùi luaät thanh tònh, ngöôøi muoán tu thieàn neân hoäi nhöõng ñieàu kieän vaät chaát theá naøo ñeå vieäc tu thieàn ñöôïc thuaän ích. Moãi ngöôøi moãi caûnh do ñoù caùc baïn tuøy theo khaû naêng vaø hoaøn caûnh töï quyeát ñònh laáy coâng vieäc chuaån bò naøy. Duø sao nhöõng chæ daãn ñaïi cöông sau ñaây vaãn laø caàn thieát:

1 - Nôi choán tu thieàn.

"Vui thích thay nuùi röøng
Phaøm phu thì khoâng öa
Ngöôøi giaûi thoaùt laïi thích
Vì khoâng tìm duïc laïc" (Phaùp cuù, 99)

"Laøng maïc hay röøng caây
Ñoàng baèng hay nuùi cao
Choã naøo la-haùn ôû
Ñeàu laø nôi tònh laïc." (Phaùp cuù, 98)

Thieàn vieän laø nôi thích hôïp nhaát, baïn coù theå tìm nhöõng thieàn vieän gaàn nôi mình ôû vaø ñeán ñoù trong nhöõng dòp nghæ ñeå tu thieàn. Caûnh trí thanh tònh, khoâng khí an laønh, saün thaày coù baïn, baïn coù theå tinh taán deã daøng vaø thaønh töïu mau choùng.

Vieän Phaät hoïc Naâlandaâ (Bihar - AÁn ñoä) nay chæ coøn laïi nhöõng neàn gaïch, goàm coù nhieàu thieàn vieän. Trong moãi thieàn vieän, ôû giöõa laø giaûng ñöôøng, nôi trao ñoåi kinh ngieäm giöõa thieàn sö vaø thieàn sinh, chung quanh laø thieàn phoøng caù nhaân. Loái xaây döïng cuûa thieàn vieän naøy vöøa taïo ñöôïc cuoäc soáng hoøa hôïp giöõa thaày troø, baïn beø, vöøa giöõ ñöôïc suï yeân tónh cho moãi caù nhaân. Nhieàu thieàn vieän ôû Nhaät baûn, vôùi nhöõng thieàn ñöôøng quaù roäng lôùn chæ chuù troïng ñeán nhöõng khoùa thieàn taäp theå cho haøng traêm, haøng ngaøn ngöôøi, trong khi ñoù caùc thieàn thaát hay coác rieâng leû ôû Vieät nam thì quaù chuù troïng ñeán caù nhaân, khoâng giuùp thieàn sinh coù cô hoäi laõnh thoï kinh nghieäm nôi thaày baïn.

Ñieàu caàn löu yù, ôû Vieät Nam nhieàu chuøa ñöôïc xaây döïng vôùi muïc ñích phuïc vuï leã baùi cho thaäp phöông neân khoâng thích hôïp cho vieäc tu thieàn. Caùc thieàn sö thöôøng khuyeân caùc taêng só chuyeân tu thieàn khoâng neân thöôøng truù ôû caùc chuøa lôùn, coâng vieäc beà boän, nhieàu ngöôøi lui tôùi roän raøng.

ÔÛ caùc nöôùc vuøng nhieät ñôùi, caùc aån só thöôøng soáng trong röøng vaø tu thieàn döôùi goác caây. Nhöng ôû xöù laïnh vieäc tu thieàn döôùi röøng caây chæ coù theå thöïc hieän trong nhöõng thaùng heø thu.

Caùc baïn coù theå löïa choïn moät khu röøng khoaûng khoaùt, khoâng ruoài muoãi, ít ngöôøi lui tôùi, ñeå thieàn quaùn trong nhöõng ngaøy naéng raùo ñeïp trôøi. Caây coái xanh maùt, khoâng khí trong laønh cuûa nuùi röøng giuùp caùc baïn deã daøng tònh taâm vaø thieàn quaùn. Chính Phaät toå ngaøy xöa raát thích vaø ca ngôïi caûnh nuùi non huøng vó, xanh maùt cuûa nuùi Linh thöùu ôû AÁn ñoä. Truùc laâm (Veluvana) döôùi chaân nuùi, beân suoái nöôùc noùng, ôû ngoaøi thaønh Vöông xaù cuõng laø nôi Phaät ñaõ soáng vôùi caùc ñeä töû vaø tu thieàn ôû ñoù nhieàu naêm. Truùc laâm vuøng Paris cuõng laø moät caûnh ñeïp thuaän ích cho vieäc tu thieàn. Do ñoù nhieàu khoùa thieàn döôõng sinh ñaõ ñöôïc toå chöùc taïi ñaây.

"Döôùi röøng thoâng
Maáy möôi ngöôøi ngoài
Khoâng moät tieáng ñoäng
Thieàn" (Thieän Chaâu 81)

Ngoaøi ra, caùc Phaät töû taïi gia chuyeân tu thieàn neân saép xeáp theá naøo ñeå ngay nôi ôû cuûa mình coù moät caên phoøng nhoû thanh tònh trang nghieâm, troáng traûi, giaûn dò ñeå coù theå thieàn quaùn haèng ngaøy. Trong thieàn phoøng khoâng neân baøy bieän quaù nhieàu ñoà thôø, tranh aûnh. Moät töôïng hay tranh Phaät, moät baùt höông, hai chaân ñeøn saùp vaø moät loï hoa laø ñuû. Caùc thieàn sö thöôøng noùi: "Phaät trong nhaø khoâng thôø, thôø Thích ca ngoaøi ñöôøng." Song hình töôïng Phaät toå vaãn laø moät trong nhieàu nhaân duyeân phaùt khôûi khaû naêng giaùc ngoä (phaät tính) trong moãi chuùng sinh. Do ñoù, thieàn sinh neân thôø Phaät vaø thöôøng ñoïc nhöõng kinh saùch thuoäc chaùnh phaùp ñeå hoïc hoûi kinh nghieäm giaùc ngoä giaûi thoaùt cuûa Phaät toå.

Thieàn sinh khoâng nhöõng phaûi löïa choïn nôi choán thích hôïp cho vieäc tu thieàn maø coøn phaûi löïa choïn moâi tröôøng sinh soáng. Moâi tröôøng sinh soáng coù aûnh höôûng raát nhieàu treân vieäc tu thieàn. Trong nghóa heïp, moâi tröôøng dinh soáng laø nhaø ôû cuûa mình vaø cuûa gia ñình. Moät ngoâi nhaø treân maûnh vöôøn coù caây coái, ao nöôùc, xa ñöôøng xe chaïy nhieàu, gaàn caûnh vaät thieân nhieân, ñoù laø nôi ôû lyù töôûng cuûa thieàn sinh. Song neáu khoâng coù ñieàu kieän thöïc hieän ñöôïc thì neân xeáp ñaët trong nhaø theá naøo ñeå ñöôïc thoaûi maùi vaø coù nhieàu höùng thuù tu thieàn. Ñoà ñaïc loän xoän, trang trí röôøm raø, khoâng khí naëng neà, aâm thanh naùo loaïn laø nhöõng trôû ngaïi lôùn cho vieäc tu thieàn. Moâi tröôøng sinh soáng ôû ñaây coøn coù nghóa laø xaõ hoäi hay phaïm vi sinh hoaït cuûa thieàn sinh. ÔÛ nhöõng xöù phöông ñoâng, nhaát laø nhöõng xöù coù vaên hoùa Phaät giaùo, tuy vaät chaát coù thieáu thoán, song ñôøi soáng taâm linh ñöôïc xem naëng laø nôi coù nhieàu thieàn vieän thanh tònh, nhieàu thieàn sö giaøu kinh nghieäm, chaùnh phaùp ñuôïc phoå bieán vaø daân chuùng thöôøng baøn ñeán thieàn ñònh. Nhôø theá maø thieàn sinh ñöôïc khuyeán khích vaø deã tieán boä.

Traùi laïi ôû caùc nöôùc AÂu Myõ, phöông phaùp thieàn ñònh vaãn coøn bò nghó sai, bò xuyeân taïc vaø bò xem nhö loái tu thaàn bí xa laï coù tính chaát meâ tín dò ñoan. Vì theá maø nhieàu thieàn sinh phaûi kín ñaùo trong söï tu taäp ñeå khoûi bò ngöôøi chung quanh hay trong gia ñình pheâ bình chæ trích, nhaïo baùng.

Nhö vaäy, neáu soáng ôû nhöõng nôi khoâng coù thieàn vieän, thieàn sö vaø thieàn höõu thì thieàn sinh neân taïo cô hoäi ñeå ñöôïc soáng moät thôøi gian ngaén trong caùc thieàn vieän hay ít nhaát ñöôïc tham döï caùc khoùa thieàn ñeå ñöôïc höôùng daãn ñuùng ñaén vaø thaám nhuaàn thieàn phong, thieàn vò.

"Xuyeân laù, naéng vaøng reo
Chim hoùt, thoâng giaø reo
Ngöôøi thieàn treân löng ñaù
Chung quanh giaây hoa leo." (Thieän Chaâu 81)

2- Thöùc aên vaø nöôùc uoáng.

Ngöôøi ta thöôøng noùi: "Coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo." Phaät cuõng minh xaùc raèng: "Taát caû höõu tình ñeàu nhôø thöùc aên maø soáng coøn." Vì theá, thieàn sinh muoán soáng coøn ñeå thöïc hieän lyù töôûng cuõng phaûi aên nhöng khoâng tham aên hay thích aên. Tuy nhieân, thöùc aên khoâng phaûi chæ coù moät thöù maø coù ñeán boán thöù: (1) Ñoaøn thöïc: ñoà aên thöùc uoáng coù chaát dinh döôõng, (2) Xuùc thöïc: söï tieáp xuùc cuûa caùc giaùc quan ñoái vôùi caûnh vaät vaø con ngöôøi, (3) Tö thöïc: yù chí muoán soáng coøn vaø vöôn leân, (4) Thöùc thöïc: taâm thöùc goàm nghieäp löïc. Nhöõng thöùc aên naøy ñeàu coù chöùc naêng nuoâi soáng thaân maïng.

ÔÛ ñaây chuùng toâi chæ baøn veà thöùc aên thöù nhaát maø chính Phaät, sau nhöõng naêm khoå haïnh eùp xaùc boû aên uoáng, thaân theå tieàu tuïy, tinh thaàn suy yeáu, ñaõ duøng trôû laïi vaø nhôø ñoù môùi ñuû söùc khoûe vaø tieán tôùi giaùc ngoä hoaøn toaøn. Nhö vaäy, chuû tröông tuyeät thöïc laâu ngaøy ñeå tu thieàn vaø ñeå ñaéc ñaïo laø chuû tröông sai laàm vaø nguy hieåm.

Ngaøy xöa, Phaät vaø caùc ñeä töû xuaát gia soáng theo loái khaát thöïc neân aên taát caû nhöõng gì do daân chuùng cuùng döôøng, tröø thòt soáng vaø ñoà aên naáu baèng thòt caù maø mình thaáy, nghe vaø nghi ngöôøi khaùc gieát vì mình. Ngaøy nay, taêng só Phaät giaùo ôû caùc xöù theo ñaïo Phaät nguyeân thuûy nhö Tích lan, Mieán ñieän, Thaùi Lan, Cam pu chia, Laøo... Phaàn lôùn vaãn coøn giöõ loái soáng khaát thöïc. Ngöôøi cö só ôû caùc xöù naøy duøng taát caû thöùc aên nhö daân chuùng ngay caû trong nhöõng ngaøy trai giôùi.

Chæ coù Phaät töû ôû caùc xöù theo ñaïo Phaät ñaïi thöøa nhö Vieät Nam, Trung Quoác, Trieàu tieân... môùi aên chay. Vì phaùt trieån loøng töø bi, nhaát laø caùc taêng só soáng trong caùc tu vieän, chuøa chieàn phaàn nhieàu töï tuùc laáy vaán ñeà aên uoáng thì laïi caøng neân aên chay ñeå traùnh saùt sinh vaø nhaän thòt caù soáng. Caùc phaät töû taïi gia thì neân aên chay kyø töùc laø aên chay 2, 4, 6 hay 10 ngaøy moãi thaùng hoaëc 1 hay 3 thaùng moãi naêm.

Ñoái vôùi thieàn sinh, aên maën hay aên chay khoâng phaûi laø quan troïng laém, maø quan troïng laø vaán ñeà "thanh tònh hoùa taâm yù". Duø sao, ngaøy nay thieàn sinh, nhaát laø taêng só soáng theo loái töï tuùc trong töï vieän chuøa chieàn vaø cö só trong nhöõng ngaøy trai giôùi ñaëc bieät thì thì aên chay vôùi tinh thaàn khoâng cöïc ñoan nhö Devadatta (Devadatta chuû tröông aên chay vì phe phaùi vaø ñeå choáng Phaät) thì vaãn toát hôn bôûi vì aên chay thì deã phaùt trieån loøng töø bi, nhaát laø trong khi tu taäp veà chuû ñeà "phaùt trieån töø bi" (mettaâbhavana):

"Boû gaäy vôùi chuùng sanh
Yeáu keùm hay maïnh meõ
Khoâng gieát, khoâng baûo gieát
AÁy laø baäc hieàn trieát." (Phaùp cuù, 405)

Khoâng nhöõng theá, trong caùc thöùc aên töø thöïc vaät raát giaøu caùc chaát dinh döôõng nhö gluci, protit, chaát xaùc cellulose vaø sinh toá. Hôn nöõa chaát ñaïm nôi thöùc aên chay ít ñoäc hôn chaát ñaïm trong ñoà aên maën, vaø chaát ñaïm chay giuùp thieàn sinh coù söùc khoûe vaø deûo dai. Khi naáu chay khoâng neân duøng nhieàu ñoà gia vò maïnh. Coù theå duøng söõa vaø caùc thöùc aên laøm töø söõa song chæ neân duøng vöøa phaûi khi caàn thieát.

Duø aên chay hay aên maën cuõng neân tieát ñoä trong söï aên uoáng: Khoâng neân aên quaù nhieàu laàn vaø quaù no. Neân aên nheï vaøo buoåi saùng.AÊn ñuû vaøo buoåi tröa. Veà buoåi chieàu neân uoáng nöôùc coù ñöôøng maät traùi caây. Neáu ôû xöù laïnh chòu ñoùi khoâng noåi thì coù theå duøng chaùo, xuùp, traùi caây hay caùc thöù hoät. Buoåi toái, neáu aên quaù no thì thaân theå naëng neà ueå oaûi, tinh thaàn ñaàn ñöø, trì treä, deã buoàn nguû khoù maø tu thieàn ñöôïc.

Veà thöùc uoáng thì tuyeät ñoái khoâng neân duøng nöôùc uoáng coù töûu tinh. Caø pheâ kích thích raát maïnh neáu chöa ngöøng ñöôïc thì neân uoáng raát ít. Traø neáu uoáng vöøa phaûi thì tinh thaàn minh maãn. Neáu coù theå neân uoáng moät hai cheùn traø tröôùc khi ngoài thieàn.

Veà thuoác laù thì neân boû huùt neáu muoán thaâu hoaïch keát quaû toát trong söï tu thieàn. Ngoaøi ra, tuyeät ñoái khoâng neân duøng caùc thöù thuoác uoáng, huùt hay chích laøm cho tinh thaàn tuy ñöôïc saûng khoaùi trong moät thôøi gian ngaén nhöng sau ñoù thì laïi bò meät moûi, ñaàn ñöø, say loaïn.

3- Caùch ngoài ñöùng ñaén.

Phaät ngoài thieàn döôùi goác boà ñeà, löng xaây veà phía thaân caây, maët höôùng ra beân ngoaøi do ñoù khi sao mai moïc thì Phaät nhìn thaáy vaø chöùng Laäu taän minh - giaùc ngoä hoaøn toaøn. Toå sö Bodhidharma thì ngoài trong ñoäng nuùi xoay maët vaøo vaùch ñaù. Chuùng ta coù theå ngoài thieàn trong nuùi, giöõa röøng, ôû nhaø, tröôùc baøn thôø Phaät...

Tröôùc khi ngoài thieàn haõy traûi toïa cuï roài ngoài treân goái thieàn vaø xeáp chaân laïi theo kieåu hoa sen nhö Phaät. Khoâng neân ngoài giöõa goái thieàn maø ngoài theá naøo ñeà hai ñaàu goái chaïm treân toïa cuï vaø baøn toïa chaïm treân moät phaàn goái thieàn. Neáu chaân meàm maïi thì ngoài kieát giaø: ñeå chaân phaûi treân veá traùi vaø chaân traùi treân veá phaûi. Caùch ngoài naøy hôi khoù cho ngöôøi lôùn tuoåi, nhaát laø ngöôøi phöông taây môùi tu thieàn. Luùc ñaàu môùi ngoài thì toaøn thaân ñau raàn, hai chaân teâ laïnh vì maùu chaûy khoâng ñeàu, song veà sau thì thoaûi maùi, vöõng vaøng, nhaát laø coù theå ngoài laâu maø thaân theå khoâng lay ñoäng vaø taâm yù deã taäp trung.

Neáu chöa ngoài ñöôïc kieát giaø thì haõy taäp ngoài baùn giaø: ñeå chaân traùi treân veá phaûi. Caùch ngoài naøy deã taäp hôn. Trong truöôøng hôïp hai chaân vaãn coøn ñau thì coù theå cheøn vaøo giöõa hai chaân moät mieáng vaûi meàm nheï vaø thænh thoaûng coù theå thay ñoåi chaân.

Sau khi ñaõ xeáp hai chaân moät caùch oån thoûa, haõy thaúng löng vaø ñaët baøn toïa vöõng vaøng treân goái thieàn. Giöõ coå cho thaúng vaø döïa caèm vaøo beân trong. Ngaäm mieäng laïi vaø ñöøng ñeå moät khoaûng khoâng khí naøo trong mieäng. Ñöa löôõi leân ñuïng vôùi haøm treân. Ngaång ñaàu veà phía traàn nhaø. Buoâng hai vai cho thoaûi maùi. Hai caùnh tay thoõng xuoáng moät caùch töï nhieân. Ñeå baøn tay phaûi leân treân baøn tay traùi sao cho hai ngoùn caùi hôi ngaång leân chaïm vaøo nhau (veà caùch ñeå hai baøn tay coù söï khaùc nhau tuøy theo heä phaùi thieàn. Song caùch ñeå tay treân ñaây laø truyeàn thoáng Phaät giaùo nguyeân thuûy. Haàu heát caùc töôïng Phaät xöa ôû AÁn ñoä, Tích Lan ñeàu ñeå baøn tay phaûi treân baøn tay traùi.) Hai coå tay thaúng haøng vôùi loã roán. Maét nhaém nheï hay môû vöøa vöøa vaø nhìn xuoáng xa khoâng quaù 7 taác hay nhìn vaøo töôøng. Laøm theá naøo ñeå coù caùch ngoài vöõng vaøng xem töø beân ngoaøi nhö traùi nuùi nhöng beân trong thaân theå thì caùc thôù thòt hoaøn toaøn thö thaùi.

4- Gaïn loïc taâm yù.

Sau khi ñaõ chuaån bò ñaày ñuû ñieàu kieän, thieàn sinh tieán tôùi vieäc giöõ gìn taâm thöùc an tónh, ít nhaát laø trong luùc ngoài thieàn vaøo giôø nhaát ñònh haèng ngaøy. Chæ khi naøo taâm thöùc khoâng bò nhöõng caûm giaùc, caûm tình khoâng laønh quaáy nhieãu thì thieàn sinh môùi coù theå an tònh vaø saùng suoát.

Nhöõng caûm giaùc caûm tình khoâng laønh aån nuùp döôùi ñaùy saâu cuûa taâm thöùc vaø thöôøng hieän khôûi moät caùch ñoät ngoät maø laëng leõ. Neáu khoâng nhaän thaáy vaø loaïi tröø ngay khi chuùng môùi hieän khôûi thì chuùng naåy nôû mau choùng, boø lan khaép nôi vaø che laáp maët ñaát taâm thöùc, khoâng ñeå cho moät loaïi hoa thôm coû ñeïp naøo coù theå moïc leân.

Khi taâm thöùc an tònh saùng suoát thì caûm giaùc, caûm tình khoâng laønh maïnh khoâng hieän khôûi; ngöôïc laïi khi caûm giaùc, caûm tình khoâng laønh maïnh khoâng hieän khôûi thì taâm thöùc an tònh saùng suoát.

Nhöõng caûm giaùc caûm tình khoâng laønh khoâng nhöõng chæ hoaït ñoäng tích cöïc trong phaïm vi taâm thöùc maø coøn ñi xa hôn: thuùc ñaåy lôøi noùi vaø haønh ñoäng theo chieàu höôùng xaáu maø keát quaû laø ñem laïi tai haïi, khoå ñau cho ngöôøi cho mình. Neáu bò chuùng quaáy nhieãu, thieàn sinh seõ loaïn ñoäng vaø trôû neân tieâu cöïc. Hình aûnh con "khæ ñieân" tham aên traùi caây nhaûy nhoùt heát caønh naøy sang caønh khaùc vaø khi quaù meät thì naèm xoaøi xuoáng ñaát ñeå cho ngöôøi thôï saên baét gieát coù theå laáy laøm moät ví duï cho thieàn sinh khoâng theå cheá ngöï ñöôïc söï quaáy phaù cuûa nhöõng caûm giaùc caûm tình khoâng laønh. Khoâng bieát roõ ñieàu naøy, ngöôøi ta thöôøng cho laø hieän töôïng "taåu hoûa nhaäp ma" hay "Ma vöông thöû thaùch".

Phaät cho bieát coù naêm thöù raøng buoäc vaø ngaên che ñoái vôùi thieàn sinh, thöôøng goïi laø 5 trieàn caùi (Nirvarana). Neáu khoâng dieät tröø chuùng thì thieàn sinh khoâng theå thaønh töïu ñöôïc tónh chæ (samatha) vaø tueä quaùn (vipassana):

" Vò aáy töø boû duïc tham ôû ñôøi, soáng vôùi taâm thoaùt ly duïc tham, goät röûa taâm heát tham duïc. Töø boû saân haän, loøng töø maãn thöông xoùt taát caû höõu tình, goät röûa taâm heát saân haän. Töø boû hoân traàm thuïy mieân, höôùng veà aùnh saùng, chaùnh nieäm tónh giaùc, goät röûa taâm heát hoân traàm thuïy mieân. Töø boû loaïn ñoäng lo laéng, vò aáy soáng khoâng traïo cöû hoái tieác. Töø boû nghi ngôø, vò aáy soáng thoaùt ly khoûi nghi ngôø. Khoâng phaân vaân löôõng löï, goät röûa taâm heát nghi ngôø ñoái vôùi thieän phaùp." (Trung boä kinh).

Nhö vaäy coù naêm trieàn caùi laø nhöõng trôû ngaïi caàn phaûi dieät tröø ñeå tieán tôùi thieàn quaùn. Naêm trieàn caùi aáy laø:

1- Tham duïc (kaâmacchanda): Ñaém say nhöõng thöù vui qua caùc giaùc quan vaø yù thöùc (maét, muõi, tai, löôõi, thaân vaø yù), neáu khoâng cheá ngöï ñöôïc noù thì thieàn sinh khoâng theå thieàn quaùn. Ví duï trong khi ngoài thieàn, söï ñaém say muøi thôm cuûa hoa loâi keùo thieàn sinh ra khoûi söï chuù taâm vaøo hôi thôû roài daãn daét vaøo caûnh giôùi ma vöông. Do ñoù khi nhaän thaáy söï coù maët cuûa tham duïc nôi taâm, thieàn sinh laäp töùc quaùn nieäm veà söï baát tònh (khoâng saïch, khoâng ñeïp) cuûa thaân theå vaø cuûa söï vaät ñeå ñoái trò.

2- Saân haän(vyapaâda): Giaän döõ theå hieän qua nhieàu hình thöùc nhö töùc toái, hôøn laãy, haän thuø... luùc ngoài thieàn, hoaëc do nhôù laïi nhöõng lôøi nhieác maéng naøo ñoù maø töùc giaän; töùc giaän laøm cho thieàn sinh noùng naûy, böïc boäi, khoù chòu, vaø maát bình tónh ñeå thieàn quaùn. Khi bieát saân haän coù maët, haõy ñeà khôûi töø bi quaùn (tö töôûng hieàn laønh, thöông yeâu vaø giuùp ñôõ) ñeå ñoái trò.

3- Hoân traàm thuïy mieân (thana-middha): Traïng thaùi ñaàn ñöø ngaây nguû khi taâm thöùc quaù meät nhoïc, laøm cho thieàn sinh coù theå trôû neân bieáng nhaùc, ueå oaûi, toái taêm roài nguû thieáp ñi. Neáu nhaän thaáy mình khoâng tænh taùo, saùng suoát vaø thieáu höùng thuù thieàn quaùn thì neân môû maét höôùng veà aùnh saùng ñoàng thôøi ñeà khôûi nhöõng tö töôûng tích cöïc, söï vui thích thieàn quaùn ñeå ñoái trò. Neáu khoâng thaáy coù keát quaû thì haõy ñöùng daäy röûa maët, uoáng traø roài ñi thieàn haønh, vöøa ñi chaäm raõi vöøa chuù taâm vaø nhòp nhaøng vôùi hôi thôû ra hôi thôû vaøo vöøa tueä quaùn.

4- Loaïn ñoäng lo laéng (uddhacca-kukkucca): Phoøng tuùng, giao ñoäng, taâm yù chaïy rong, nhaûy töø ñoái töôïng naøy qua ñoái töôïng khaùc, lo buoàn tieác nuoái (coù theå laø hoái haän). Bò loaïn ñoäng vaø lo laéng quaáy nhieãu, thieàn sinh khoâng theå thieàn quaùn ñöôïc cuõng nhö con ong maûi dao ñoäng vaø sôï seät thì khoâng huùt ñöôïc maät hoa. Ñeå ñoái trò loaïn ñoäng, lo laéng neân ñeà khôûi söï an tònh trong taâm thöùc, buoâng xaû moïi coá chaáp.

5- Nghi ngôø (vicikicchaâ): Phaân vaân löôõng löï, khoâng tin töôûng ôû ñaïo lyù noùi chung vaø hieäu quaû cuûa thieàn quaùn noùi rieâng. Nghi ngôø laøm teâ lieät moïi coá gaéng höôùng thöôïng. Neáu chöa chaéc chaén raèng thieàn quaùn seõ ñöa ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt vaø coøn phaân vaân: khoâng bieát mình coù ñuû khaû naêng thieàn quaùn khoâng thì khoù maø tieán boä ñöôïc. Cuõng nhö ngöôøi ñöùng beân bôø naøy, neáu cöù phaân vaân khoâng tin raèng mình coù ñuû söùc bôi sang bôø beân kia thì khoù maø vöôït qua ñöôïc doøng soâng. Do ñoù, khi nghi ngôø hieän khôûi, haõy kieän toaøn nieàm tin. Nieàm tin coù vöõng chaéc thì thieàn quaùn môùi coù keát quaû.

Trong Taêng chi boä, V, 193, Phaät ví duï tham duïc nhö laø nöôùc laãn vôùi nhieàu maøu saéc; saân haän, nöôùc suøng suïc soâi; hoân traàm thuïy mieân, nöôùc bò rong reâu bao phuû; loaïn ñoäng lo laéng, nöôùc noåi soùng vì gioù; nghi ngôø, nöôùc bò khuaáy ñoäng vaø coù buøn.

Nhö vaäy, khi 5 traïng thaùi treân khoâng coøn thì nöôùc môùi trôû laïi trong treûo yeân laéng vaø coù aùnh traêng hieän ra. Khi 5 trieàn caùi bò dieät tröø, thieàn sinh khoâng nhöõng ñöôïc an vui maø coøn coù nhieàu thuaän lôïi trong vieäc thieàn quaùn gioáng nhö ngöôøi:

1) nhôø laøm vieäc khoâng nhöõng coù tieàn traû nôï maø coøn nuoâi ñöôïc gia ñình vaø coù theâm taøi saûn,
2) nhôø uoáng thuoác, khoâng nhöõng ñöôïc laønh beänh maø coøn coù theâm söùc khoûe,
3) ra khoûi nguïc tuø, khoâng nhöõng ñöôïc töï do an vui, maø coøn ñöôïc töï do ñi laïi, sinh hoaït thoaûi maùi,
4) qua khoûi sa maïc, khoâng nhöõng yeân oån maø coøn khoûi bò maát maùt tieàn cuûa.

VII - Haønh thieàn

                                                                                                                                              [* ñaàu trang]

Ñeå ñaït ñeán quaû vò giaùc ngoä giaûi thoaùt, chuùng ta khoâng coù con ñöôøng naøo khaùc hôn laø tu döôõng theo con ñöôøng Phaät chæ daïy goàm 37 phaåm trôï ñaïo (bodhipakkhiya-dhamma):

1- Boán nieäm xöù (Satipatthaâna)
2- Boán chaùnh caàn (Padhaâna)
3- Boán nhö yù tuùc (Iddhi-paâda)
4- Naêm caên (Indriya)
5- Naêm löïc (Bala)
6- Baûy giaùc chi (Bojjahanga)
7- Taùm chaùnh ñaïo (Magga)

Trong 7 thaønh phaàn cuûa 37 phaåm trôï ñaïo naøy, thaønh phaàn thöù nhaát Boán nieäm xöù laø caên baûn phaûi ñöôïc thöïc haønh tröôùc heát, nhaát laø ñoái vôùi nhöõng thieàn sinh vôùi muïc ñích giaùc ngoä giaûi thoaùt.

Boán nieäm xöù ñöôïc Phaät daïy trong hai baûn kinh quan troïng: Kinh soá 10 thuoäc Trung boä (Majjahima Nikaâya) vaø kinh soá 22 thuoäc Tröôøng boä (Digha Nikaâya). Kinh thöù hai, coù teân laø kinh Ñaïi nieäm xöù (Mahaâ-Satipatthana) daøi hôn kinh thöù nhaát vì coù theâm phaàn boán chaân lyù vi dieäu, daøi taát caû 15 trang. Caùc phaät töû theo Phaät giaùo Nguyeân thuûy (Theravaâda) khoâng keå ngöôøi xuaát gia hay taïi gia ñeàu thöôøng tuïng ñoïc vaø thöïc haønh kinh naøy, nhaát laø trong nhöõng ngaøy trai giôùi (uposatha). Ngay nhöõng ngöôøi khoâng hieåu heát yù nghóa cuûa kinh cuõng chuù taâm laéng nghe nhöõng lôøi Phaät daïy qua noäi dung cuûa kinh. Chö taêng nguyeân thuûy thöôøng tuïng kinh Ñaïi nieäm xöù naøy beân caïnh ngöôøi saép laâm chung vôùi muïc ñích giuùp ngöôøi gaàn cheát nghe ñöôïc lôøi Phaät daïy ñeå taâm thöùc ñöôïc thanh tònh. Môû ñaàu vaø keát thuùc kinh, Phaät tuyeân boá: "Ñaây laø con ñöôøng duy nhaát, naøy caùc thaày, ñöa ñeán thanh tònh cho chuùng sinh, vöôït qua khoûi söï saàu naõo, dieät tröø khoå öu thaønh töïu chaùnh trí, chöùng ngoä ñaït Nieát baøn. Ñoù laø 4 Nieäm xöù." (Trung boä, 290, 315)

Noäi dung boán Nieäm xöù laø:

1- Quaùn nieäm veà thaân: Quaùn nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra, veà 4 cöû ñoäng: ñi, ñöùng, naèm, ngoài; veà 32 phaàn cuûa thaân nhö thòt, xöông, maùu... phaân tích 4 yeáu toá: ñaát, nöôùc, gioù, löûa vaø quaùn nieäm thaây cheát nôi nghóa ñòa.

2- Quaùn nieäm veà thoï (vedanaâ): quaùn nieäm caûm giaùc, caûm tình vui buoàn, khoâng vui buoàn nôi thaân vaø taâm, caûm giaùc coù tham duïc vaø caûm giaùc khoâng tham duïc.

3- Quaùn nieäm veà taâm (citta): quaùn nieäm taát caû traïng thaùi nôi taâm thöùc hoaëc coù ham duïc hay khoâng, giaän hôøn hay khoâng, ñaàn ñöø hay khoâng, giao ñoäng hay khoâng, nghi ngôø hay khoâng.

4- Quaùn nieäm veà phaùp: quaùn nieäm caùc trieàn caùi, veà sanh dieät cuûa 5 uaån, söï sinh hoaït cuûa taâm thöùc qua 12 xöù (ayatana), veà sinh dieät cuûa caùc kieát söû (samyojana), veà söï hieän khôûi cuûa 7 yeáu toá giaùc ngoä (bojjahanga), veà 4 chaân lyù vi dieäu.

Boán nieäm xöù naøy caàn ñöôïc tu taäp moät caùch dung thoâng maø khoâng rieâng leû, nhaát laø trong luùc vaøo thieàn (jhaâna).

Boán nieäm xöù laø phöông phaùp duy nhaát ñeå ñöôïc giaùc ngoä giaûi thoaùt caàn phaûi ñöôïc tu taäp trong moïi thôøi gian vaø moïi hoaøn caûnh, nghóa laø trong cuoäc soáng haèng ngaøy, nhaát laø cuoäc soáng cuûa nhöõng ngöôøi xuaát gia. Chuùng ta khoâng theå naøo tìm ra moät phöông phaùp naøo khaùc hôn hay deã hôn maø phuø hôïp vôùi Phaät phaùp vaø coù theå ñöa ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt. (Muoán hieåu roõ hôn veà 4 Nieäm xöù haõy ñoïc hai kinh treân trong baûn dòch töø Pali ra Vieät vaên cuûa Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu.)

Phöông phaùp toång hôïp:

Ngoaøi hai kinh treân, coøn coù hai kinh khaùc: kinh soá 118 teân laø "Quaùn nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra" (Anaâpaânasatisuttam) vaø kinh soá 62 teân laø "Kinh Ñaïi Giaùo Giôùi La-Haàu-La" (Mahaâ- Rahulovaâdasuttam) ñeàu thuoäc Trung boä (Majjhimanikaâya), trong ñoù Phaät daïy phöông phaùp toång hôïp: vöøa quaùn nieäm hôi thôû vaøo ra vöøa quaùn nieäm 4 Nieäm xöù. Chính Phaät cuõng tu taäp phöông phaùp naøy maø thaønh töïu ñaïo quaû. Phöông phaùp ñaëc bieät naøy raát thuaän lôïi cho ngöôøi muoán ngoài tu thieàn quaùn trong thôøi gian nhaát ñònh nhö kinh noùi:

" ÔÛ ñaây, naøy caùc Tyø kheo, tyø kheo ñi ñeán khu röøng, ñi ñeán goác caây hay ñi ñeán ngoâi nhaø troáng vaø ngoài kieát giaø, löng thaúng vaø truù nieäm tröôùc maët. Chaùnh nieäm vò aáy thôû voâ; chaùnh nieäm vò aáy thôû ra." (Trung boä, 221).

Quaù trình cuûa phöông phaùp laø tu taäp 16 chuû ñeà trong 4 nhoùm:

1- Quaùn nieäm thaân
2- Quaùn nieäm thoï
3- Quaùn nieäm taâm
4- Quaùn nieäm phaùp

Do ñoù thieàn sinh, tuøy theo caên taùnh vaø trình ñoä, coù theå theo thöù lôùp hay khoâng, tu taäp theo 16 chuû ñeà sau ñaây:

(I)

1- Thôû voâ daøi, vò aáy bieát: Toâi thôû voâ daøi. Thôû ra daøi, vò aáy bieát: Toâi thôû ra daøi.
2- Thôû voâ ngaén, vò aáy bieát: Toâi thôû voâ ngaén. Thôû ra ngaén, vò aáy bieát: Toâi thôû ra ngaén.
3- Caûm giaùc toaøn thaân, toâi thôû voâ. Caûm giaùc toaøn thaân, toâi thôû ra.
4- An tònh thaân haønh, toâi thôû voâ. An tònh thaân haønh, toâi thôû ra.

(II)

5- Caûm giaùc hyû thoï, toâi thôû voâ. Caûm giaùc hyû thoï, toâi thôû ra.
6- Caûm giaùc laïc thoï, toâi thôû voâ. Caûm giaùc laïc thoï, toâi thôû ra.
7- Caûm giaùc taâm haønh, toâi thôû voâ. Caûm giaùc taâm haønh, toâi thôû ra.
8- An tònh taâm haønh, toâi thôû voâ. An tònh taâm haønh, toâi thôû ra.

(III)

9- Caûm giaùc taâm, toâi thôû voâ. Caûm giaùc taâm, toâi thôû ra.
10- Vôùi taâm haân hoan, toâi thôû voâ. Vôùi taâm haân hoan, toâi thôû ra.
11- Vôùi taâm thieàn ñònh, toâi thôû voâ. Vôùi taâm thieàn ñònh, toâi thôû ra.
12- Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi thôû voâ. Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi thôû ra.

(IV)

13- Quaùn nieäm voâ thöôøng, toâi thôû voâ. Quaùn nieäm voâ thöôøng, toâi thôû ra.
14- Quaùn nieäm ly duïc, toâi thôû voâ. Quaùn nieäm ly duïc, toâi thôû ra.
15- Quaùn nieäm khoå dieät, toâi thôû voâ. Quaùn nieäm khoå dieät, toâi thôû ra.
16- Quaùn nieäm xaû ly, toâi thôû voâ. Quaùn nieäm xaû ly, toâi thôû ra.

Veà ñaëc ñieåm cuûa phöông phaùp naày thì:

- Nhoùm I ñöa ñeán tònh chæ (samatha)
- Nhoùm II ñöa vaøo ngöôõng cöûa tueä quaùn
- Nhoùm III phaùt trieån tueä quaùn
- Nhoùm IV thaønh töïu tueä quaùn (vipassana)

Nhö vaäy phöông phaùp treân coù muïc ñích phaùt trieån tònh chæ maø chöùc naêng laø dieät tröø trieàn caùi vaø daãn tôùi chaùnh ñònh (samadhi) vaø tueä quaùn maø chöùc naêng laø ñöa ñeán chaùnh kieán (sammaditthi) vaø chaùnh tö duy (sammasankappa) vaø sau heát laø ñöa ñeán boán ñaïo quaû Nieát baøn.

VIII- Vaøo Thieàn

                                                                                                                                                [* ñaàu trang]

Phöông phaùp thieàn ñònh do Phaät truyeàn daïy khaùc haún vôùi caùc phöông phaùp thieàn ñònh cuûa ngoaïi ñaïo. Ngaøy nay ngöôøi ta thöôøng nhaéc ñeán phöông phaùp "kieàm cheá hôi thôû" (praânaâyaâma) cuûa Hathayoga. Ñaây laø phöông phaùp raát xöa thöôøng ñöôïc caùc aån só AÁn ñoä tu taäp. Trong kinh Mahaâsaccaka (Mn, I, 243), Phaät coù nhaéc ñeán phöông phaùp naøy vôùi danh töø "thieàn khoâng thôû" (appaânaka jhaâna). Chính Phaät coù tu taäp tröôùc khi giaùc ngoä vaø nhaän thaáy nguy haïi cuûa noù - thaân theå ñau ñôùn vaø khoâng daãn ñeán giaùc ngoä. Do ñoù Phaät töø boû vaø trôû laïi tu taäp phöông phaùp maø Phaät ñaõ thöïc haønh luùc coøn beù, khi ngoài döôùi goác caây Jambu xem vua cha caøy ruoäng trong ngaøy leã khai muøa, vaø chöùng ñöôïc sô thieàn. Kinh nghieäm veà phöông phaùp treân nhö Phaät cho bieát :

"Caùc thaày, ta beøn thöôøng tu taäp phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû naøy trong haàu heát thôøi giôø cuûa ta. Vaø nhôø soáng trong tu taäp phöông phaùp naøy maø thaân theå vaø ñoâi maét ta khoâng heà meät nhoïc; nhôø keát quaû aáy maø taâm ta giaûi thoaùt caùc laäu hoaëc." (Sn, V, 317)

hay :

"Caùc thaày, phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû, neáu ñöôïc tu taäp, daãn ñeán bình an, cao caû, ngoït ngaøo, hoan hyû ; noù laøm tieâu maát caùc tö töôûng xaáu aùc vaø laøm taâm yù an tònh." (Mn, III, 82 ; Sn, V, 321-322 ; Vin, III, 70).

Hai ñoaïn kinh treân dieãn taû nhöõng neùt ñaëc thuø cuûa phöông phaùp "quaùn nieäm hôi thôû ". Noù cuõng khaùc haún vôùi caùc phöông phaùp thieàn ñònh khaùc do chính Phaät truyeàn daïy nhö 10 ñeà muïc baát tònh, baát tònh nôi thaân theå, v.v.

Caùc phöông phaùp thieàn ñònh khaùc, duø raát saâu saéc vaø coù khaû naêng ñieàu trò tham duïc song ñoàng thôøi gaây neân söï nhaøm chaùn, gheâ tôûm nôi thieàn sinh vaø coù theå ñöa ñeán töï huûy dieät ñau ñôùn, trong khi ñoù phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû laøm cho thieàn sinh caûm thaáy maùt meû, khoûe khoaén, traàm tónh, khoâng giao ñoäng. Ngay töø khi môùi tu taäp, thieàn sinh caû thaân vaø taâm ñöôïc bình an, tónh laëng, phieàn naõo tan bieán, tueä quaùn phaùt trieån moät caùch deã daøng vaø cuoái cuøng laø chöùng ñaït an laønh troïn veïn cuûa Nieát baøn.

Phöông phaùp thieàn ñònh chuù yù hôi thôû goàm 16 chuû ñeà, chia laøm 4 phaàn, moãi phaàn goàm 4 chuû ñeà. Phaàn 1 laø phaàn môû ñaàu cuûa thieàn quaùn, caàn thieát vaø thích hôïp cho ngöôøi môùi tu thieàn.

Trong khi ñoù 3 phaàn sau nhaèm phaùt trieån tueä quaùn. Muïc ñích cuûa phaàn moät laø xaây döïng söï chuù yù ñeå laøm caên baûn cho söï phaùt trieån trí tueä. Boán phaàn cuûa toaøn boä phöông phaùp bao goàm tuaàn töï 4 nieäm xöù: thaân, thoï, taâm vaø phaùp. Phaàn 1 coù theå daãn ñeán chöùng ñaït 4 baäc thieàn. Vaø sau ñoù, baèng phaùt trieån tueä quaùn coù theå chöùng ñaït A la haùn vôùi 4 voâ ngaïi trí (Patisambhidaâ): hieåu nghóa, hieåu ñaïo, hieåu tieáng vaø bieän taøi.

Phaàn moät

Nhö trong phaàn chuaån bò ñaõ noùi, thieàn sinh neân saém söûa haønh trang cho cuoäc ñi xa, vôùi ñôøi soáng giaûn dò, laønh maïnh, nôi choán tu taäp thích hôïp, duïng cuï vaø tö theá ngoài thieàn ñuùng ñaén, roài baét ñaàu thöïc taäp phöông phaùp " Quaùn nieäm hôi thôû ".

. Chuû ñeà 1

1- Hít voâ daøi, vò aáy bieát :" Toâi hít voâ daøi ". Thôû ra daøi, vò aáy bieát :" Toâi thôû ra daøi "
2- Hít voâ ngaén, vò aáy bieát :" Toâi hít voâ ngaén". Thôû ra ngaén, vò aáy bieát :" Toâi thôû ra ngaén"

Trong thöïc taäp phöông phaùp "Quaùn nieäm hôi thôû", coù hai hoaït ñoäng khaùc nhau veà hôi thôû : hít voâ vaø thôû ra. Söï bieát roõ vaø phaân bieät naøy daãn thieàn sinh ñeán söï chuù yù. Theo Patisambhidaâmagga, I, 177, coù 9 caùch hít voâ vaø thôû ra maø thieàn sinh bieát roõ mình ñang laøm nhö vaäy.

1. Hít voâ daøi
2. Thôû ra daøi
3. Hít voâ daøi, thôû ra daøi, moãi hôi thôû choaùn moät khoaûng thôøi gian.

Thöïc taäp nhö theá, thieàn sinh caûm thaáy hôi thôû daàn daàn trôû neân an hoøa ; roài söï öa thích tieáp tuïc khôûi leân. Nhö theá, vôùi söï öa thích, thieàn sinh :

4. Hít voâ daøi
5. Thôû ra daøi
6. Hít voâ vaø thôû ra daøi

vaø hôi thôû trôû neân an hoøa hôn tröôùc. Trong giai ñoaïn naøy, thieàn sinh trôû neân hoan hyû; vôùi taâm yù hoan hyû, thieàn sinh :

7. Hít voâ daøi
8. Thôû ra daøi
9. Hít voâ daøi vaø thôû ra daøi

vaø taâm yù trôû neân an hoøa moät caùch tuyeät ñoái. Taâm yù thieàn sinh luùc naøy khoâng coøn coù quaùn nieäm veà hôi thôû daøi nöõa vaø nhö vaäy ñöôïc thanh thaûn töï taïi. Trong giai ñoaïn naøy, hôi thôû trôû neân nheï nhaøng vi teá; do ñoù khoâng coøn thaáy coù hôi thôû thoâ thaùo nhö luùc môùi baét ñaàu. Hôi thôû daøi goàm 9 caùch nhö treân goïi laø Thaân (kaâya) ; söï hieåu roõ 9 caùch treân goïi laø Nieäm (sati) ; quaùn chieáu veà tính chaát voâ thöôøng, voâ ngaõ cuûa hôi thôû laø trí tueä.

Thieàn sinh chöùng ñaït trí tueä trong thöïc taäp veà 9 caùch naøy laø thaønh töïu ñöôïc phöông phaùp Nieäm thaân goàm caû Nieäm töùc (anaâpaânasati) cuûa phöông phaùp boán nieäm xöù (satipatthana).

. Chuû ñeà 2

Thöïc taäp chuû ñeà 2 veà hôi thôû ngaén cuõng goàm coù 9 caùch nhö ñaõ giaûi thích ôû treân. Söï sai khaùc ñoái vôùi chuû ñeà 1 laø hôi thôû nheï nhaøng vi teá hôn. Bôûi vì hôi thôû ngaén chæ choaùn moät khoaûng thôøi gian ngaén töông öùng vôùi ñieàu kieän thaân theå cuûa thieàn sinh.

Nhö vaäy thieàn sinh coù theå xaây döïng söï chuù yù theo 2 chuû ñeà vaø moãi chuû ñeà goàm 9 caùch thôû khaùc nhau. Thieàn sinh chöùng caùc thieàn vò nhôø phöông phaùp thieàn ñònh vaø ñaït tueä quaùn nhôø phöông phaùp nieäm xöù. Taát caû keát quaû naøy ñeàu döïa treân 4 hoaït ñoäng (2 hít voâ daøi ngaén, 2 thôû ra daøi ngaén) thuoäc veà yeáu toá khoâng khí (khoâng ñaïi), dieãn bieán treân ñaàu muõi trong hình thöùc hôi thôû voâ ra daøi ngaén.

. Chuû ñeà 3

"Caûm giaùc toaøn thaân (hôi thôû) , toâi hít voâ
Caûm giaùc toaøn thaân (hôi thôû), toâi thôû ra."

Chuû ñeà thöïc taäp naøy khoù hôn hai chuû ñeà tröôùc. ÔÛ ñaây thieàn sinh phaûi thöïc taäp ba ñieàu :

1. Chuù yù hôi thôû khi hít voâ vaø thôû ra
2. Phaân bieät 3 giai ñoaïn nôi hôi thôû ; ñaàu, giöõa vaø cuoái
3. Tu luyeän taâm yù

Trong tröôøng hôïp chuù yù luoàng hôi hít voâ thì nôi ñaàu muõi laø ñaàu, tim laø giöõa vaø loã roán laø cuoái. Khi chuù yù luoàng hôi thôû ra thì loã roán laø ñaàu, tim laø giöõa vaø ñaàu muõi laø cuoái.

Chuù yù nhö theá, thieàn sinh hít voâ vaø thôû ra trong luùc taâm yù lieân heä vôùi söï hieåu bieát döïa treân caûm giaùc veà toaøn boä hôi thôû. Do ñoù chuû ñeà ba naøy ñöôïc dieãn taû trong nghóa tinh thaàn :

"Caûm giaùc toaøn thaân (hôi thôû), toâi hít voâ
Caûm giaùc toaøn thaân (hôi thôû), toâi thôû ra"

Sôû dó ñoàng boä hôi thôû ñöôïc goïi laø Thaân vì noù laø moät thaønh phaàn thuoäc nhöõng yeáu toá caáu taïo thaân theå. Vôùi moät soá ngöôøi, baét ñaàu cuûa toaøn thaân hôi thôû toûa ra trong nhöõng haït nhoû ñöôïc nhaän thaáy roõ raøng nhöng khoaûng giöõa vaø phaàn cuoái thì laïi khoâng. Vôùi moät soá ngöôøi khaùc, khoaûng giöõa hôi thôû ñöôïc nhaän thaáy roõ raøng nhöng baét ñaàu vaø phaàn cuoái thì laïi khoâng. Vôùi moät soá ngöôøi khaùc nöõa, phaàn cuoái hôi thôû ñöôïc nhaän thaáy roõ raøng, nhöng baét ñaàu vaø khoaûng giöõa thì laïi khoâng. Vôùi moät soá ít ngöôøi, caû ba phaàn ñeàu ñöôïc nhaän thaáy roõ raøng vaø khoâng nhaàm laãn.

Tuy nhieân baát cöù thieàn sinh naøo cuõng mong muoán vaø coá gaéng thaønh töïu hoaøn toaøn chuû ñeà thöïc taäp naøy.

. Chuû ñeà 4

" An tònh thaân haønh, toâi hít voâ
An tònh thaân haønh, toâi thôû ra."

Nhôø thöïc taäp chuû ñeà IV naøy, thieàn sinh tieán tôùi giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa chaùnh ñònh. Trong giai ñoaïn naøy thieàn sinh thöïc nghieäm ñaày ñuû söï an tònh nôi thaân theå vaø do ñoù chöùng ñaït ñaày ñuû chaùnh ñònh (söï an tònh hoaøn toaøn nôi thaân theå luoân luoân daãn ñeán an vui vaø do ñoù taâm yù chöùng ñöôïc chaùnh ñònh).

Trong thöïc teá, ñoäng taùc voâ ra nôi hôi thôû tuy ñöôïc ñieàu khieån bôûi taâm yù song khoâng theå hieän höõu neáu khoâng coù thaân theå cuõng nhö ñoäng taùc leân xuoáng cuûa gioù trong oáng beã laø do caû ngöôøi thôï laãn oáng beã maø coù. Vì theá, maëc duø ñoäng taùc hôi thôû ñöôïc ñieàu khieån bôûi taâm yù song vaãn ñöôïc goïi laø thaân haønh ñieàu naøy coù nghóa laø ñoàng boä thaân theå hay laø nhaân toá thuoäc veà thaân theå.

Khi thaân theå naëng neà, taâm yù saàu naõo hay khoâng ñöôïc cheá ngöï thì thaân haønh trôû neân thoâ thaùo, traàm treä vaø hôi thôû trôû neân gaáp ruùt, hoån heån ñeán noãi muõi khoâng ñuû ñeå thôû ra vaø ngöôøi ta phaûi thôû theâm baèng mieäng. Traùi laïi, khi thaân theå nheï nhaøng, taâm yù an vui hay ñöôïc cheá ngöï thì hôi thôû trôû neân an tònh, vi teá vaø ngöôøi ta coù theå nhaän thaáy roõ raøng ñoäng taùc cuûa noù.

Khi ngöôøi ta chaïy mau, mang naëng hoaëc coù nhöõng ñoäng taùc quaù maïnh thì hôi thôû trôû neân thoâ thaùo. Song khi thaân theå ñöôïc nghæ ngôi, thö thaùi thì hôi thôû trôû neân an tònh, vi teá. Noùi caùch khaùc, nhôø tu taäp thieàn ñònh, thaân theå tröôùc kia thoâ thaùo nay an tònh vaø hôi thôû hoån heån laàn laàn ñöôïc ñieàu hoøa. Trong giai ñoaïn ñaàu, hôi thôû ñieàu hoøa laøm cho thaân theå thö thaùi, boä naõo an tònh vaø hoaït ñoäng moät caùch eâm aùi. Laàn laàn thieàn sinh cheá ngöï ñöôïc hôi thôû baèng caùch khoâng caàn thieát phaûi laáp ñaày khoaûng troáng cuûa hai loã muõi vôùi khoái löôïng lôùn khoâng khí. Thieàn sinh hít voâ thôû ra vôùi yù nieäm giaûm bôùt söï thoâ thaùo nôi hôi thôû vaø coá gaéng giöõ ñeàu ñaën nhòp thôû cho ñeán luùc chöùng ñöôïc thieàn vò. Söï thaät, hôi thôû voán do taâm yù ñieàu khieån cho neân traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa noù tuøy thuoäc taâm traïng trong thôøi ñieåm naøo ñoù: hôi thôû thoâ thaùo khi taâm yù loaïn ñoäng vaø hôi thôû nheï nhaøng khi taâm yù an tònh. Khi thieàn sinh chöùng ñöôïc thieàn vò thì taâm yù trôû neân an tònh vaø hôi thôû trôû neân vi teá hôn trong caùc thieàn vò keá tieáp quaù trình tu cuûa boán baäc thieàn: sô thieàn, nhò thieàn, tam thieàn vaø khi chöùng ñöôïc töù thieàn thì thaân haønh cuûa hôi thôû voâ ra khoâng hoaït ñoäng nöõa.

Theo Thanh tònh ñaïo luaän (Vism, 283) thì coù 8 traïng thaùi ôû trong ñoù khoâng coù hôi thôû : 1. Trong thai meï, 2. Khi cheát ñaém döôùi nöôùc, 3. Trong loaøi höõu tình voâ thöùc, 4. Khi cheát, 5. Trong luùc tu thieàn, 6. Trong coõi trôøi Voâ töôûng, 7.Trong coõi trôøi Voâ saéc, 8.Trong Dieät taän ñònh (chöùng ñaït söï dieät taän heát caûm thoï vaø nhaän thöùc).

Nhö vaäy, hôi thôû thuoäc thaønh phaàn thaân theå thoâ thaùo tröôùc khi tu taäp thieàn ñònh laàn laàn ñöôïc ñieàu hoøa baét ñaàu töø sô thieàn vaø trôû neân hoaøn toaøn an tònh khi chöùng ñöôïc töù thieàn.

Trong tröôøng hôïp thieàn sinh tu theo phöông phaùp Tueä quaùn (Vipassanaâ) thì hôi thôû thuoäc thaønh phaàn thaân theå tröôùc khi tu taäp moät chuû ñeà tueä quaùn laø thoâ thaùo. Song traûi qua quaù trình phaùt trieån tueä quaùn hôi thôû trôû neân vi teá vaø an tònh. Khi taâm yù chöùng ñaït ñaày ñuû tueä giaùc vaø thoâng ngoä ba phaùp aán (khoå, voâ thöôøng, voâ ngaõ) thì luùc baây giôø hôi thôû tieán vaøo giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa an tònh vaø taâm yù chöùng ñaït ñaày ñuû chaùnh ñònh veà chuû ñeà quaùn nieäm hôi thôû.

Nhö theá laø trong caû hai tröôøng hôïp: tröôøng hôïp tu taäp quaùn nieäm hôi thôû vaø chöùng ñöôïc töù thieàn ; tröôøng hôïp tu taäp chuû ñeà tueä quaùn vaø thoâng ngoä ba phaùp aán, hôi thôû thuoäc thaân haønh hoaøn toaøn an tònh. Ñoù laø muïc tieâu maø thieàn ñònh mong ñaït ñöôïc khi tu taäp chuû ñeà quaùn nieäm hôi thôû. Vì theá maø chuû ñeà IV ñöôïc dieãn taû :

"An tònh thaân haønh, toâi hít voâ
An tònh thaân haønh, toâi thôû ra."

Phaàn hai

Phaàn hai cuõng goàm 4 chuû ñeà vôùi phöông phaùp phaùt trieån "quaùn nieäm hôi thôû" ñeå tieán tôùi "tueä quaùn" töùc laø thoï nieäm xöù goàm caû ñònh vaø tueä.

. Chuû ñeà 5

"Caûm giaùc hyû, toâi hít voâ
Caûm giaùc hyû, toâi thôû ra."

Chuû ñeà haønh thieàn naøy vaø nhöõng thieàn ñeà tieáp theo thuoäc heä thoáng thieàn quaùn coù chuû ñeà vì chuùng lieân heä vôùi quaù trình taâm lyù cuûa nhöõng ngöôøi ñaõ chöùng ñaït caùc baäc thieàn nhôø söï tu taäp tröôùc kia.

Coù hai caùch dieãn taû veà "caûm giaùc hyû" trong khi thieàn sinh chöùng ñaït ñònh taâm baèng phöông phaùp "quaùn nieäm hôi thôû". Thöù nhaát, khi theå nhaäp thieàn vò thöù nhaát vaø baäc thieàn thöù hai, thieàn sinh caûm giaùc hyû nhôø thaønh töïu trong söï chöùng ñaït ñaày ñuû caùc thieàn ñeà (chuû ñeà haønh thieàn). Thöù hai, vöôït leân töø hai baäc thieàn ñaàu (I vaø II) maø trong aáy hyû coù maët, thieàn sinh chuù yù hyû voán lieân heä vôùi caùc thieàn vò vaø nhaän thöùc raèng hyû laø voâ thöôøng. Ngay trong luùc thoâng hieåu tính chaát voâ thöôøng cuûa hyû nhôø tueä quaùn, thieàn sinh caûm giaùc hyû moät caùch khoâng laàm loän.

Veà quaùn ñieåm naøy Patisambhidaâ, I, 187 dieãn taû nhö sau : " Do hít voâ daøi, thieàn sinh chöùng ñaït ñònh taâm vaø nhaän thöùc raèng taâm yù ñang höôùng veà moät ñieåm. Do hieåu bieát vaø ñònh taâm aáy maø hyû phaùt khôûi. Do thôû ra daøi... hyû phaùt khôûi. Do hít voâ ngaén vaø thôû ra ngaén..., do hít voâ, thôû ra vaø caûm giaùc toaøn thaân..., an tònh thaân haønh... maø hyû phaùt khôûi."

Nhö vaäy thieàn sinh caûm giaùc hyû vaø toaøn thaân thaám nhuaàn hyû suoát quaù trình haønh thieàn qua nhöõng giai ñoaïn : quaùn nieäm, caûm giaùc, minh saùt, tin töôûng, tinh taán, chuù yù, ñònh taâm... Vì theá maø chuû ñeà dieãn taû :

"Caûm giaùc hyû, toâi hít voâ
Caûm giaùc hyû, toâi thôû ra."

. Chuû ñeà 6

"Caûm giaùc laïc, toâi hít voâ
Caûm giaùc laïc, toâi thôû ra."

Thieàn ñeà naøy voán lieân heä vôùi ba thieàn vò ñaàu (I, II, III) trong ñoù thieàn sinh caûm giaùc laïc phaùt xuaát töø ñoái töôïng cuûa quaùn nieäm hôi thôû vaø nôi söï nhaän thöùc roõ reät cuûa taâm yù. Veà chi tieát, chuû ñeà naøy khoâng khaùc chuû ñeà treân.

. Chuû ñeà 7

"Caûm giaùc taâm haønh, toâi hít voâ
Caûm giaùc taâm haønh, toâi thôû ra."

Vôùi thieàn ñeà naøy, thieàn sinh nhaän thöùc ñaày ñuû taâm haønh voán lieân heä vôùi caùc thieàn vò. Danh töø taâm haønh ôû ñaây aùp duïng cho hai uaån: thoï (laïc, khoå vaø trung tính), töôûng (nhaän thöùc ñoái töôïng qua 6 giaùc quaùn).

. Chuû ñeà 8

"An tònh taâm haønh, toâi hít voâ
An tònh taâm haønh, toâi thôû ra."

Vôùi thieàn ñeà naøy, thieàn sinh tu luyeän nhaèm laøm cho caùc yeáu toá taâm lyù trôû neân an tònh vaø tinh teá. Caùc yeáu toá taâm lyù voán quaán chaët thoï vaø töôûng trong khi thoï vaø töôûng laïi lieân heä hyû, laïc. Tuy nhieân, laïc laïi heä thuoäc thoï vaø coù khaû naêng raøng buoäc thieàn sinh trong caùc thieàn vò vaø laøm trôû ngaïi cho thieàn sinh trong söï chöùng ñaït cao hôn. Do ñoù, caùc yeáu toá taâm lyù heä thuoäc thoï laø nhöõng tình caûm maø tính chaát laø thoâ keäch thaáp keùm. Vì theá thieàn sinh phaûi nhaän thöùc tính chaát cuûa chuùng laø voâ thöôøng vaø phaùt trieån tueä quaùn vaø nhö vaäy vöôït khoûi nhöõng caûm giaùc caûm tình vui thích taàm thöôøng trong caùc thieàn vò. Vì theá chuû ñeà dieãn taû:

" An tònh taâm haønh, toâi hít voâ
An tònh taâm haønh, toâi thôû ra."

Boán thieàn ñeà treân ñöôïc phaùt trieån trong trình töï cuûa Thoï nieäm xöù. Vaø vì theá chuùng thuoäc phaàn hai cuûa Boán nieäm xöù.

Phaàn ba

Phaàn ba goàm 4 thieàn ñeà thuoäc phaàn III trong Boán nieäm xöù, töùc laø quaùn nieäm veà taâm.

. Chuû ñeà 9

"Caûm giaùc taâm, toâi hít voâ
Caûm giaùc taâm, toâi thôû ra."

Khi ñaõ chöùng ñaït caùc thieàn vò, thieàn sinh quaùn nieäm tính chaát voâ thöôøng cuûa taâm yù trong moãi thieàn vò vaø nhaän thöùc raèng taâm yù voán thay ñoåi trong töøng giaây töøng phuùt. Vôùi tö duy naøy, thieàn sinh hít voâ vaø thôû ra.

. Chuû ñeà 10

"Vôùi taâm haân hoan, toâi hít voâ
Vôùi taâm haân hoan, toâi thôû ra."

Trong khi tu luyeän thieàn ñeà naøy, thieàn sinh hít voâ, thôû ra vôùi söï vui veû, sung söôùng vaø thanh thoaùt. Trong giai ñoaïn naøy, haân hoan phaùt khôûi baèng hai caùch :

1. Thieàn sinh theå nhaäp hai thieàn vò ñaàu (I, II) trong ñoù coù hyû. Trong luùc chöùng ñaït hai thieàn vò naøy, thieàn sinh vôùi hyû, vui veû, sung söôùng trong taâm

2. Vöôït leân töø moãi thieàn vò, thieàn sinh quaùn nieäm tính chaát voâ thöôøng cuûa hyû voán lieân heä caùc thieàn vò. Nhö vaäy ngay trong luùc quaùn nieäm, thieàn sinh xem hyû nhö laø ñoái töôïng cuûa taâm yù vaø vui veû, sung söôùng vôùi taâm yù. Vì theá chuû ñeà dieãn taû :

" Vôùi taâm haân hoan, toâi hít voâ
Vôùi taâm haân hoan, toâi thôû ra."

. Chuû ñeà 11

" Vôùi taâm thieàn ñònh, toâi hít voâ
Vôùi taâm thieàn ñònh, toâi thôû ra."

Trong luùc tu luyeän thieàn ñeà naøy, taâm yù thieàn sinh caàn phaûi chuù yù vaøo ñoái töôïng (hôi thôû) baèng phöông tieän cuûa thieàn baäc nhaát, thieàn baäc hai... Theå nhaäp thieàn baäc thaáp roài tieán leân thieàn baäc cao hôn, thieàn sinh quaùn nieäm tính chaát thay ñoåi cuûa taâm yù lieân heä vôùi caùc thieàn vò. Trong quaù trình tieán leân cuûa thieàn quaùn coù luùc taâm yù ñöôïc chuù ñònh do söï nhaän thöùc tính chaát voâ thöôøng nôi taâm yù. Baèng phöông thöùc naøy, thieàn sinh chuù taâm trong khi quaùn nieäm hôi thôû. Vì theá chuû ñeà dieãn taû:

"Vôùi taâm thieàn ñònh, toâi hít voâ
Vôùi taâm thieàn ñònh, toâi thôû ra."

. Chuû ñeà 12

"Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi hít voâ
Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi thôû ra."

Thieàn ñeà naøy coù nghóa laø thieàn sinh trong khi tu luyeän nhaèm côûi môû taâm yù ra khoûi moïi söï raøng buoäc. Trong baäc thieàn thöù nhaát, thieàn sinh côûi môû ñöôïc nhöõng trieàn caùi ngaên che (tham duïc, saân haän, hoân traàm thuïy mieân, traïo hoái, nghi ngôø); trong baäc thieàn thöù hai, thieàn sinh côûi môû ñöôïc taàm vaø töù; trong baäc thieàn thöù ba, thieàn sinh côûi môû ñöôïc hyû; vaø trong baäc thieàn thöù tö, thieàn sinh côûi môû ñöôïc laïc vaø khoå. Theå nhaäp caùc thieàn vò thaáp roài tieán leân caùc thieàn vò cao, thieàn sinh quaùn nieäm taâm yù voán lieân heä caùc thieàn vò vaø nhaän thöùc raèng taâm yù laø voâ thöôøng. Ngay trong khi thieàn quaùn, thieàn sinh hít voâ, thôû ra, thieàn sinh côûi môû khoûi taâm yù nhöõng kieán chaáp thöôøng coøn baèng quaùn nieäm voâ thöôøng, laïc baèng quaùn nieäm khoå, ngaõ baèng quaùn nieäm voâ ngaõ, tònh baèng quaùn nieäm baát tònh, luyeán aùi baèng quaùn nieäm töø boû, nguoàn goác soáng cheát baèng quaùn nieäm khoå dieät, coá chaáp baèng caùch xaû ly. Vì theá chuû ñeà dieãn taû:

"Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi hít voâ
Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi thôû ra."

Treân ñaây laø 4 thieàn ñeà nhaèm quaùn nieäm taâm, thuoäc veà phaàn ba cuûa Nieäm xöù.

Phaàn boán

Phaàn boán cuõng laø phaàn choùt cuûa phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû goàm boán chuû ñeà thuoäc phaàn IV quaùn phaùp trong 4 Nieäm xöù:

. Chuû ñeà 13

"Quaùn nieäm voâ thöôøng, toâi hít voâ
Quaùn nieäm voâ thöôøng, toâi thôû ra."

Chuû ñeà naøy lieân heä ñaïo lyù voâ thöôøng. Voâ thöôøng laø tính chaát thieân nhieân cuûa 5 uaån, sanh dieät vaø ñoåi thay nôi con ngöôøi, caû thaân theå laãn taâm thöùc. Thieàn sinh vöøa hít voâ thôû ra vöøa quaùn nieäm moãi uaån (saéc thaân, caûm giaùc, nhaän thöùc, yù chí, hieåu bieát) laø voâ thöôøng.

. Chuû ñeà 14

" Quaùn nieäm ly duïc, toâi hít voâ
Quaùn nieäm ly duïc, toâi thôû ra."

Ly duïc coù hai nghóa:

- Giaûi thoaùt moïi raøng buoäc do tham ñaém cuoäc ñôøi giaû doái, mong manh.

- Giaûi thoaùt hoaøn toaøn laø Nieát baøn. Xa lìa tham duïc laø ñieàu kieän taát yeáu daãn ñeán giaûi thoaùt hoaøn toaøn. Thieàn sinh vöøa hít voâ thôû ra vöøa quaùn nieäm ly duïc vôùi hai nghóa treân.

. Chuû ñeà 15

"Quaùn nieäm khoå dieät, toâi hít voâ
Quaùn nieäm khoå dieät, toâi thôû ra."

Coù hai loaïi khoå dieät: khoå dieät giai ñoaïn, chæ cho söï tröø boû laàn laàn caùc laäu hoaëc trong nhöõng thieàn caûnh khaùc nhau, khoå dieät vónh vieãn chæ cho söï tieâu dieät hoaøn toaøn khoå ñau trong khi ñaït ñöôïc muïc ñích cuoái cuøng (Nieát baøn). Thieàn sinh vöøa hít voâ thôû ra vöøa quaùn nieäm hai loaïi khoå dieät treân.

. Chuû ñeà 16

"Quaùn nieäm xaû ly, toâi hít voâ
Quaùn nieäm xaû ly, toâi thôû ra."

Xaû ly trong chuû ñeà cuoái cuøng naøy ñöôïc aùp duïng trong tueä quaùn vaø chaùnh ñaïo vôùi hai yù nghóa: tröø boû vaø vöôït qua.

Trong tueä quaùn, theo quaù trình phaùt trieån laàn laàn, thieàn sinh tröø boû nhöõng taâm yù nhieãm oâ do nhaän thöùc laàm laïc gaây neân bôûi chaáp tröôùc caùc phaùp höõu vi, thieàn sinh höôùng taâm ñeán Nieát baøn vaø do ñoù vöôït qua nhöõng giai ñoaïn tu chöùng thaáp keùm vaø nhöõng chaáp tröôùc voán laø nhöõng trôû ngaïi cho söï chöùng ñaït Nieát baøn.

Chaùnh ñaïo laø coøn ñöôøng ñöa ñeán nôi cao caû, vì theá cuõng ñöa ñeán söï tröø boû caùc laäu hoaëc vaø söï höôùng taâm ñeán Nieát baøn; xaû ly trong chaùnh ñaïo laø söï vöôït qua taát caû nhöõng ñieàu kieän thuoäc theá gian. Nhö theá, xaû ly coù hai nghóa: tröø boû vaø vöôït qua. Tu taäp chuû ñeà naøy, thieàn sinh vöøa hít voâ thôû ra vöøa quaùn nieäm xaû ly vôùi hai nghóa treân.

Phaàn boán cuûa phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû naøy thuoäc tueä quaùn trong khi ñoù ba phaàn treân thuoäc caû ñònh taâm laãn tueä quaùn.

Nhö vaäy, phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû goàm 4 phaàn, 16 chuû ñeà, moãi phaàn lieân heä vôùi 1 phaàn trong Boán nieäm xöù, moãi nieäm xöù ñöôïc khai trieån trôû thaønh moät heä thoáng ñoäc laäp veà thieàn ñònh Phaät giaùo, laø phöông phaùp tu haønh chuû yeáu coù khaû naêng ñöa ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt. Vôùi yù nghóa naøy, phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû quaû laø phöông phaùp caên baûn cho giaùc ngoä giaûi thoaùt. Ñieàu naøy ñöôïc Phaät minh xaùc trong ñoaïn kinh sau ñaây:

" Caùc Tyø kheo, phöông phaùp thieàn ñònh vaø quaùn nieäm hôi thôû laø cho 4 nieäm xöù ñöôïc thaønh töïu. Khi 4 nieäm xöù phaùt trieån thì baûy giaùc chi ñöôïc thaønh töïu. Khi baûy giaùc chi ñöôïc thaønh töïu thì giaùc ngoä giaûi thoaùt ñöôïc thaønh töïu." (Mn, III, 82)

Hôn nöõa, ai coù tu taäp phöông phaùp thieàn ñònh naøy thì bieát roõ söï döøng nghæ cuûa nhöõng hôi thôû cuoái cuøng nhö Phaät noùi roõ trong ñoaïn kinh sau ñaây:

" Rahula, khi quaùn nieäm hôi thôû phaùt trieån theo caùch thöùc naøy thì nhöõng hôi thôû cuoái cuøng ñöôïc bieát khi chuùng döøng nghæ chöù chuùng khoâng döøng nghæ moät caùch khoâng hay bieát." (Mn, I, 425).

Ñieàu naøy coù nghóa laø nhöõng ngöôøi tu taäp phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû, luùc cheát, hay bieát söï döøng nghæ cuûa hôi thôû cuoái cuøng; do ñoù coù theå cheát moät caùch töï taïi trong tö theá naèm, ngoài hoaëc ñi tuøy theo yù muoán. Tueä Trung Thöôïng Só cheát roài laïi ngoài daäy khuyeân daïy thaân quyeán, röûa tay, uoáng traø roài laïi vieân tòch trong tö theá naèm moät caùch yeân laëng; Ñieàu Ngöï Giaùc Hoaøng Traàn Nhaân Toâng, sau khi daïy baûo ñeä töû, vieân tòch theo tö theá ngoài cuûa sö töû; moät ñaïi ñöùc ôû chuøa Cittalapabatta (Sri Lanka) vieân tòch trong luùc ñi kinh haønh nôi haønh lang tu vieän.

Nhöõng thieàn sinh tu taäp phöông phaùp quaùn nieäm hôi thôû moät caùch ñuùng ñaén chaéc chaén thaønh töïu ñöôïc nhieàu lôïi ích töùc khaéc nhö söùc khoûe, quaân bình... döùt boû ñöôïc caùc giaây raøng buoäc vaø chöùng ñaït boán thieàn vò caên baûn ñeå höôùng ñeán Nieát baøn giaûi thoaùt an laïc trong quaû vò A la haùn vaø neáu muoán coù theå thöïc hieän giaùc ngoä hoaøn toaøn, baèng caùch thaønh töïu sung maõn baûy giaùc chi, trong quaû vò Phaät ñaø.
 

Hoøa thöôïng Thích Thieän Chaâu

                                                                                                                                          [* ñaàu trang]

---

[ Trôû Veà ]