Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Nhö Lai Thieàn trong kinh taïng Paøli, hay "Haønh Thieàn, moät neáp soáng laønh maïnh trong saùng, moät phöông phaùp giaùo duïc höôùng thöôïng", laø moät coâng trình nghieân cöùu chæ ñeà caäp ñeán Nhö Lai Thieàn maø khoâng ñeà caäp ñeán Toå Sö Thieàn. ÔÛ ñaây chuùng toâi haïn cheá trong Kinh Taïng Paøli maø khoâng ñeà caäp ñeán A-tyø-ñaøm - Taïng Paøli, vôùi chuû ñích muoán giôùi thieäu cho caùc Phaät töû hieåu roõ Thieàn nguyeân thuûy laø gì, tröôùc heát laø ngang qua kinh nghieäm baûn thaân cuûa ñöùc Phaät khi ngaøi chöa thaønh Ñaïo, khi Ngaøi thaønh Ñaïo, trong suoát 45 naêm thuyeát phaùp vaø cuoái cuøng khi Ngaøi nhaäp Nieát-baøn. Tieáp ñeán chuùng toâi giôùi thieäu phaùp moân Thieàn ngang qua nhöõng lôøi daïy cuûa Ngaøi trong kinh ñieån, chuù troïng giôùi thieäu phaùp moân Thieàn nhö laø moät neáp soáng laønh maïnh trong saùng, moät phöông phaùp giaùo duïc höôùng thöôïng coù theå öùng duïng ngay trong ñôøi soáng hieän taïi, vöøa laø moät tieán trình ñöa ñeán giaûi thoaùt vaø giaùc ngoä. Cuoái cuøng, chuùng toâi xin giôùi thieäu moät phaùp moân Thieàn: Phaùp moân Anapaønasati, nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra, moät Phaùp moân Thieàn nguyeân thuûy do ñöùc Phaät giaûng daïy, moät phaùp moân Chæ quaùn, Ñònh Tueä song tu maø moïi ngöôøi coù theå thöïc haønh, ngay trong hieän taïi ñoái vôùi baûn thaân mình.
Haønh Thieàn -
Giôùi thieäu phaùp Thieàn Nguyeân thuûy cuûa Ñöùc Phaät
H T Thích Minh Chaâu Moïi trình baøy cuûa chuùng toâi ñeàu neâu roõ xuaát xöù, trích töø trong Kinh taïng Paøli naøo, ñeå xaùc chöùng ñoù laø nhöõng lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät, chöù khoâng phaûi laø nhöõng saûn phaåm töôûng töôïng cuûa dieãn giaû, vaø giuùp cho nhöõng ai muoán töï mình nghieân cöùu tö lieäu cuõng coù theå truy nguyeân ñeán nguoàn goác moät caùch chính xaùc.
Tröôùc heát, chuùng toâi xin trình baøy: Nhöõng kinh nghieäm caù nhaân cuûa ñöùc Phaät veà Thieàn.
Thieàn laø moät phaùp moân do saùng kieán cuûa ñöùc Phaät, do kinh nghieäm tu taäp baûn thaân cuûa Ngaøi, khoâng moät ai daïy cho Ngaøi, vaø chính nhôø kinh nghieäm baûn thaân aáy môùi giuùp cho Ngaøi xaây döïng moät phaùp moân giaûi thoaùt vaø giaùc ngoä, raát ñoäc ñaùo, tuyeät dieäu; ñoù laø phaùp moân: Giôùi Ñònh Tueä.
Kinh nghieäm Thieàn ñaàu tieân cuûa ñöùc Phaät laø khi Ngaøi ñeán hoïc ñaïo vôùi Alara Kalama veà phaùp moân Voâ-sôû-höõu-xöù, vaø hoïc ñaïo vôùi Uddaka Ramaputta veà phaùp moân Phi-töôûng Phi-phi-töôûng-xöù. Hai phaùp moân Thieàn ngoaïi ñaïo, Ngaøi hoïc, Ngaøi haønh, Ngaøi chöùng vaø ñöôïc hai vò ngoaïi ñaïo sö xaùc nhaän laø ñaõ thaät chöùng.
Nhöng Ngaøi nhaän thaáy hai phaùp moân aáy khoâng ñem ñeán giaûi thoaùt neân Ngaøi ñaõ boû ñi. Hai vò ngoaïi ñaïo sö aáy xaùc nhaän: "Phaùp maø toâi töï tri, töï chöùng, töï ñaït vaø tuyeân boá, chính phaùp aáy hieàn giaû töï tri, töï chöùng, töï ñaït vaø an truù. Phaùp maø hieàn giaû töï tri, töï chöùng, töï ñaït vaø an truù, chính phaùp aáy toâi töï tri, töï chöùng, töï ñaït vaø tuyeân boá. Phaùp maø toâi bieát, chính phaùp aáy hieàn giaû bieát; Phaùp maø hieàn giaû bieát, chính Phaùp aáy toâi bieát. Toâi nhö theá naøo, hieàn giaû laø nhö vaäy; hieàn giaû nhö theá naøo, toâi laø nhö vaäy. Nay haõy ñeán ñaây, hieàn giaû! Hai chuùng ta haõy chaêm soùc hoäi chuùng naøy". Nhö vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, Alara Kalama laø ñaïo sö cuûa Ta, laïi ñaët Ta, ñeä töû cuûa ngöôøi aáy ngang haøng vôùi mình, vaø toân suøng Ta vôùi söï toân suøng toái thöôïng. Naøy caùc Tyû-kheo, roài ta töï suy nghó: "Phaùp naøy khoâng höôùng ñeán yeám ly, khoâng höôùng ñeán ly tham, khoâng höôùng ñeán ñoaïn dieät, khoâng höôùng ñeán an tònh, khoâng höôùng ñeán thöôïng trí, khoâng höôùng ñeán giaùc ngoä, khoâng höôùng ñeán Nieát-baøn, maø chæ ñöa ñeán söï chöùng ñaït Voâ sôû höõu xöù. Nhö vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, Ta khoâng toân kính Phaùp naøy, vaø töø khöôùc phaùp aáy, Ta boû ñi" (Trung Boä Kinh).
Kinh nghieäm thöù hai laø kinh nghieäm cuûa ñöùc Phaät khi chöa thaønh Ñaïo, Ngaøi muoán ñoaïn tröø caùc duïc, nhöng vì Ngaøi chöa haønh Thieàn, neân chöa ñoaïn tröø ñöôïc tham saân si, nhö ñoaïn kinh sau ñaây neâu roõ: "Naøy Mahaønaøma, thuôû xöa, khi Ta coøn laø vò Boà-taùt, chöa chöùng ñöôïc Boà-ñeà, chöa thaønh Chaùnh ñaúng, Chaùnh giaùc, Ta kheùo thaáy nhö thaät chaùnh kieán: "Caùc duïc, vò ít, khoå nhieàu, naõo nhieàu, söï nguy hieåm ôû ñaây nhieàu hôn". Daàu ta kheùo thaáy vôùi nhö thaät chaùnh kieán nhö vaäy, nhöng Ta chöa chöùng ñöôïc hyû laïc do ly duïc, ly baát thieän phaùp sanh, hay moät phaùp naøo khaùc cao thöôïng hôn, vaø nhö vaäy, Ta bieát raèng ta chöa khoûi bò caùc duïc chi phoái. Vaø naøy Mahaønaøma, khi naøo Ta kheùo thaáy vôùi nhö thaät chaùnh quaùn: "Caùc duïc, vui ít, khoå nhieàu, naõo nhieàu, vaø söï nguy hieåm ôû ñaây laïi nhieàu hôn". Vaø ta chöùng ñöôïc hyû laïc do ly duïc, ly baát thieän phaùp sanh, hay moät phaùp naøo cao thöôïng hôn, nhö vaäy ta môùi khoûi caùc duïc chi phoái" (Trung Boä Kinh)
Kinh nghieäm naøy neâu roõ, chæ moät mình nhö thaät quaùn caùc duïc laø vui ít khoå nhieàu chöa ñuû, phaûi coù haønh Thieàn, töùc laø chöùng ñöôïc hyû laïc do ly duïc sanh môùi coù theå nhieáp phuïc vaø ñoaïn tröø caùc duïc. Chính do kinh nghieäm naøy, ñöùc Phaät sau naøy ñaõ haønh Thieàn ñònh ñeå nhieáp phuïc caùc duïc vaø ñaõ thieát laäp phaùp moân Giôùi Ñònh Tueä, trong aáy coù Thieàn ñeå ñöa haønh giaû ñi ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt.
Kinh nghieäm thöù ba cuûa Sa-moân Gotama laø khi tu haønh saùu naêm khoå haïnh ñaõ xong, Ngaøi nhaän thaáy khoå haïnh khoâng ñöa con ngöôøi ñeán giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt, neân Ngaøi ñaõ töø boû khoå haïnh vaø ñi ñeán Uruvela.
Taïi ñaây, Ngaøi tìm thaáy moät ñòa ñieåm khaû aùi, coù con soâng trong saùng chaûy gaàn, moät khoùm röøng thoaûi maùi, moät truù xöù thuaän tieän ñeå haønh Thieàn. Ngaøi choïn löïa ñòa ñieåm aáy vaø quyeát ñònh ngoài xuoáng taïi ñaáy ñeå tu trì. Nhöng ba ví duï ñaõ khôûi leân, giuùp Ngaøi hieåu roõ phaûi haønh Thieàn nhö theá naøo môùi coù keát quaû.
Ví duï thöù nhaát, moät ngöôøi caàm löûa laáy moät khuùc caây ñaãm öôùt ñaày nhöïa soáng, ñaët vaøo trong nöôùc roài coï xaùt vôùi duïng cuï laøm löûa ñeå nhen löûa. Leõ dó nhieân, vôùi ñieàu kieän naøy, löûa khoâng theå nhen nhuùm ñöôïc.
Ví döï thöù hai cuõng gioáng nhö treân, laàn naøy khuùc caây vaãn ñaãm öôùt, vaãn ñaày nhöïa soáng, nhöng ñöôïc vôùt ra khoûi nöôùc, neáu coù coï xaùt vôùi duïng cuï laøm löûa ñeå nhen löûa, leõ dó nhieân vôùi ñieàu kieän naøy löûa cuõng khoâng theå nhen nhuùm ñöôïc.
Ví duï thöù ba noùi ñeán khuùc caây khoâng coù nhöïa, ñöôïc vôùt khoûi nöôùc, vaø ñaët treân ñaát khoâ. Neáu ngöôøi naøy coï xaùt khuùc caây aáy vôùi duïng cuï laøm löûa, thôøi löûa coù theå hieän ra. Ví duï naøy giôùi thieäu cho Sa-moân Gotama roõ laø muoán haønh Thieàn cho coù hieäu quaû thôøi phaûi ly duïc, ly baát thieän phaùp môùi hy voïng chöùng quaû nhö ñaõ ghi trong ñoaïn kinh Trung Boä:
"Naøy Aggivessana, nhöõng toân giaû Sa-moân hay Baø la moân naøo soáng khoâng xaû ly caùc duïc voïng veà thaân, veà noäi taâm chöa ñöôïc kheùo ñoaïn tröø, chöa ñöôïc kheùo laøm cho nheï bôùt, nhöõng toân giaû Sa-moân hay Baø-la-moân aáy khoâng coù theå chöùng ñöôïc Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng giaùc... Neáu toân giaû Sa-moân hay Baø-la-moân naøo soáng xaû ly caùc duïc voïng veà thaân... vaø noäi taâm ñaõ ñöôïc kheùo ñoaïn tröø, ñaõ ñöôïc kheùo laøm cho nheï bôùt, nhöõng toân giaû Sa-moân hay Baø-la-moân aáy coù theå chöùng ñöôïc tri kieán Voâ thöôïng Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc".Ba ví duï treân ñaõ giôùi thieäu cho Sa-moân Gotama bieát laø muoán haønh Thieàn cho coù keát quaû thì phaûi ly duïc, ly baát thieän phaùp. Do vaäy, sau naøy khi daïy veà haønh Thieàn ñieàu kieän tieân quyeát cuûa haønh Thieàn phaûi laøm laø "ly duïc, ly baát thieän phaùp". Coøn ñaém say caùc duïc, coøn laøm caùc haïnh baát thieän, thì khoâng theå haønh Thieàn cho coù keát quaû. Nhöõng kinh nghieäm quí baùu naøy ñieàu ñöôïc ñöùc Phaät aùp duïng khi Ngaøi giaûng daïy veà Thieàn.Moät kinh nghieäm nöõa ñeán vôùi Sa-moân Gotama: Sau khi tu haønh khoå haïnh trong 6 naêm khoâng coù keát quaû, Ngaøi töï hoûi coù con ñöôøng naøo khaùc coù theå ñöa Ngaøi ñeán giaùc ngoä, vaø sau ñaây laø nhöõng lôøi ghi nhaän cuûa Ngaøi khi Ngaøi höôùng tìm moät con ñöôøng khaùc, nhö ñaõ ghi trong Ñaïi kinh Saccaka, Trung Boä Kinh:
"Nhöng ta vôùi söï khoå haïnh khoác lieät nhö theá naøy vaãn khoâng chöùng ñöôïc phaùp thöôïng nhaân, tri kieán thuø thaêng xöùng ñaùng baäc Thaùnh. Hay laø coù con ñöôøng naøo khaùc ñöa ñeán giaùc ngoä?".Vôùi kinh nghieäm naøy, Sa-moân moân Gotama thöïc haønh Thieàn ñònh chöùng Sô thieàn, Thieàn thöù hai, Thieàn thöù ba, Thieàn thöù tö. Roài ñeán Thieàn thöù tö, Ngaøi höôùng taâm vaø chöùng ñöôïc ba minh vaø cuoái cuøng, Ngaøi thaønh Ñaïo, chöùng ñöôïc Thaùnh quaû, thaønh baäc Chaùnh giaùc."Naøy Aggivessana, roài Ta suy nghó nhö sau: "Ta bieát, trong khi phuï thaân Ta, doøng hoï Thích Ca, ñang caøy vaø Ta ñang ngoài döôùi boùng maùt caây Dieâm phuø ñeà. Ta ly duïc ly baát thieän phaùp, chöùng vaø truù Thieàn thöù nhaát, moät traïng thaùi hyû laïc do ly duïc sanh, coù taàm coù töù, khi an truù nhö vaäy Ta nghó: "Theo con ñöôøng naøy coù theå ñöa ñeán giaùc ngoä chaêng"? Vaø naøy Aggivessana, tieáp theo yù nieäm aáy, yù thöùc naøy khôûi leân nôi Ta: "Ñaây laø con ñöôøng ñöa ñeán giaùc ngoä".
Chuùng toâi ghi cheùp sau ñaây kinh nghieäm haønh Thieàn, chöùng ñaïo cuûa Ngaøi nhö ñaõ ñöôïc ghi trong Ñaïi Kinh Saccaka:
"Vaø naøy Aggivessana, sau khi aên thoâ thöïc vaø ñöôïc söùc löïc trôû laïi, Ta ly duïc ly baát thieän phaùp, chöùng vaø truù Thieàn thöù nhaát, moät traïng thaùi hyû laïc do ly duïc sanh coù taàm coù töù. Naøy Aggivessana, nhö vaäy laø thoï khôûi leân nôi Ta, ñöôïc toàn taïi nhöng khoâng chi phoái taâm Ta. Dieät taàm vaø töù, chöùng vaø truù Thieàn thöù hai, moät traïng thaùi hyû laïc do ñònh sanh, khoâng taàm khoâng töù, noäi tónh nhaát taâm. Naøy Aggivessana, nhö vaäy laïc thoï khôûi leân nôi Ta, ñöôïc toàn taïi nhöng khoâng chi phoái taâm Ta. Ly hyû truù xaû, chaùnh nieäm tónh giaùc, thaân caûm söï laïc thoï maø caùc baäc Thaùnh goïi laø xaû nieäm laïc truù, chöùng vaø truù Thieàn thöù ba. Naøy Aggivessana, nhö vaäy laïc thoï khôûi leân nôi Ta, ñöôïc toàn taïi nhöng khoâng chi phoái taâm Ta. Xaû nieäm xaû khoå, dieät hyû öu ñaõ caûm thoï tröôùc, chöùng vaø truù Thieàn thöù tö, khoâng khoå khoâng laïc, xaû nieäm thanh tònh. Naøy Aggivessana, nhö vaäy laïc thoï khôûi leân nôi Ta".Roài vôùi taâm ñònh tónh trong Thieàn thöù tö aáy, Sa-moân moân Gotama höôùng taâm ñeán Tuùc maïng minh, ñeán Thieân nhaõn minh, ñeán Laäu taän minh:"Nhôø hieåu bieát nhö vaäy, taâm cuûa Ta thoaùt khoûi duïc laäu, thoaùt khoûi höõu laäu, thoaùt khoûi voâ minh laäu. Ñoái vôùi töï thaân ñaõ giaûi thoaùt nhö vaäy, khôûi leân söï hieåu bieát: "Ta ñaõ giaûi thoaùt". Ta ñaõ bieát: "Sanh ñaõ taän, phaïm haïnh ñaõ thaønh. Vieäc caàn laøm ñaõ laøm. Khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa". Naøy Aggivessana, ñoù laø Minh thöù ba, Ta ñaõ chöùng ñöôïc trong canh cuoái, voâ minh dieät minh sanh, meâ toái dieät aùnh saùng sanh, do ta soáng khoâng phoùng daät, nhieät taâm, tinh caàn" (Trung Boä Kinh).Sau khi ñöùc Phaät thaønh Ñaïo, neáp soáng ñaëc bieät cuûa Ngaøi nhö ñaõ ñöôïc dieãn ra trong Kinh taïng Paøli laø thuyeát phaùp ñoä sanh, vaø haønh Thieàn giaûi thoaùt. Thaät söï ôû nôi ñaây hai hình aûnh linh ñoäng nhaát cuûa baäc giaùo chuû ñaïo Phaät laø thuyeát Phaùp vaø haønh Thieàn. Trong ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa ñöùc Phaät, ngoaøi traùch nhieäm thuyeát Phaùp ñoä sanh, ñöùc Phaät hoaøn toaøn soáng ñôøi soáng haønh Thieàn. Buoåi saùng ñi khaát thöïc, ñoä ngoï xong, Ngaøi ñi saâu vaøo röøng nuùi ñeå haønh Thieàn. Buoåi chieàu, ñöùc Phaät thöôøng töø Thieàn tònh ñoäc cö ñöùng daäy, töùc laø buoåi chieàu Ngaøi cuõng haønh Thieàn. Ban ñeâm, trong canh moät Ngaøi ñi kinh haønh. Trong canh hai, Ngaøi ñi kinh haønh vaø ngoài Thieàn. Canh ba, Ngaøi naèm nghæ vôùi daùng naèm con sö töû. Ngaøi thöùc daäy, laïi ñi kinh haønh vaø ngoài Thieàn. Khi Ngaøi nhaäp Nieát baøn, Ngaøi cuõng töø nôi caûnh Thieàn ñònh maø nhaäp Nieát baøn: "Xuaát Thieàn thöù tö, Ngaøi nhaäp ñònh Thieàn thöù ba. Xuaát Thieàn thöù ba, Ngaøi nhaäp ñònh Thieàn thöù hai. Xuaát thieàn thöù hai, Ngaøi nhaäp ñònh Sô Thieàn. Xuaát Sô Thieàn, Ngaøi nhaäp ñònh Thieàn thöù hai. Xuaát Thieàn thöù hai, Ngaøi nhaäp ñònh Thieàn thöù ba. Xuaát Thieàn thöù ba, Ngaøi nhaäp ñònh Thieàn thöù tö. Xuaát Thieàn thöù tö, Ngaøi laäp töùc Nhaäp dieät" (Trung Boä Kinh).Vaø chuùng ta thöôøng gaëp hai lôøi khuyeân naøy cuûa ñöùc Phaät cho caùc Tyû-kheo xuaát gia: "Naøy caùc Tyû-kheo, khi caùc ngöôøi hoäi hoïp laïi, thöôøng coù hai vieäc phaûi laøm: moät laø ñaøm luaän veà Phaät phaùp, hai laø giöõ im laëng cuûa moät baäc Thaùnh" (Trung Boä Kinh). Vaø söï im laëng cuûa caùc baäc Thaùnh ôû ñaây laø haønh Thieàn.
Lôøi daïy thöù hai laø lôøi khuyeân haønh Thieàn cuûa ñöùc Phaät: "Naøy caùc Tyû-kheo, ñaây laø nhöõng goác caây, ñaây laø nhöõng caên nhaø troáng. Naøy caùc Tyû-kheo, haõy tu Thieàn, chôù coù phoùng daät, chôù coù sanh loøng hoái haän veà sau. Ñaây laø lôøi giaùo giôùi cuûa Ta cho caùc ngöôøi". Vaø khi saép Nieát-baøn, ñöùc Phaät nhaéc ñi nhaéc laïi neáp soáng cuûa moät Tyû-kheo toái thaéng laø tu Thieàn ñònh, Thieàn quaùn:
"Vaø naøy Ananda, ôû ñôøi Tyû-kheo quaùn thaân treân thaân... quaùn thoï treân caùc caûm thoï.... quaùn taâm treân taâm... quaùn phaùp treân caùc phaùp, nhieät taâm, tænh giaùc, chaùnh nieäm, nhieáp phuïc moïi tham öu ôû ñôøi. Nhö vaäy naøy Ananda, Tyû-kheo töï mình laø ngoïn ñeøn cho chính mình, töï mình y töïa chính mình, khoâng y töïa moät vò khaùc, duøng Chaùnh phaùp laøm ngoïn ñeøn, duøng Chaùnh phaùp laøm choã nöông töïa, khoâng nöông töïa moät gì khaùc. Nhöõng vò aáy, naøy Ananda, laø nhöõng vò toái thöôïng trong haøng Tyû-kheo cuûa Ta" (Tröôøng Boä Kinh, Kinh Ñaïi Baùt Nieát Baøn).Lôøi daïy naày cuûa ñöùc Phaät chính laø moät lôøi khuyeân tu Thieàn vaø haønh Thieàn.Vôùi moät baäc Ñaïo sö, tröôùc khi thaønh Ñaïo ñaõ coù nhieàu kinh nghieäm veà Thieàn nhö vaäy, ñaõ khaùm phaù ra con ñöôøng Giôùi Ñònh Tueä ñöa ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt, trong aáy Thieàn chieám moät vò trí quan troïng, cho ñeán khi thaønh Ñaïo vaø nhaäp Nieát-baøn, cuõng ñieàu laø nhöõng kinh nghieäm baûn thaân veà Thieàn ñònh. Hôn nöõa, töø khi thaønh Ñaïo cho ñeán khi nhaäp Nieát-baøn, Ngaøi soáng moät ñôøi soáng haèng ngaøy haønh Thieàn ñeå hieän taïi laïc truù vaø saùch taán caùc ñeä töû tu haønh, cho ñeán trong suoát 45 naêm thuyeát phaùp, lôøi giaûng daïy cuûa Ngaøi chính laø haønh Thieàn. Ñeán giôø phuùt gaàn nhaäp Nieát-baøn, lôøi khuyeán khích cuoái cuøng cho caùc ñeä töû cuõng laø nhöõng lôøi khích leä haønh Thieàn. Ñoái vôùi moät baäc Ñaïo sö nhö vaäy, töï nhieân haønh Thieàn chieám moät ñòa vò vöøa öu tieân, vöøa quan troïng trong nhöõng kinh ñieån Ngaøi daïy.
Vaäy nay, chuùng ta haõy tìm hieåu Thieàn laø gì, vaø haønh töôùng cuûa Thieàn laø nhö theá naøo? Chöõ Thieàn töø chöõ Paøli laø Jhaøna, töø chöõ Sanskrit laø Dhyaøna, ñöôïc Ngaøi Buddhaghosa ñònh nghóa nhö sau: "Aramman, uøpanijjhaønato paccanika - jhaøpanato vaø jhapam" (Thanh Tònh Ñaïo, 150) nghóa laø do Thieàn treân caùc ñoái töôïng löïa choïn, vaø do ñoát chaùy nhöõng gì ñoái nghòch neân goïi laø Thieàn. Nhö vaäy, Thieàn laø coù nghóa löïa choïn moät ñoái töôïng roài Thieàn tö treân ñoái töôïng aáy, khieán cho khaû naêng ñoát chaùy, thieâu huûy caùc phaùp ñoái nghòch, ôû ñaây, chæ cho caùc trieàn caùi vaø caùc kieát söû phieàn naõo.
Ñònh nghóa veà Thieàn trong caùc kinh ñieån thöôøng loàng vaøo trong khung caûnh Giôùi Ñònh Tueä, vaø ñeà caäp ñeán Ñònh töùc laø Thieàn ñònh, töùc laø Thieàn. Nhöõng ñònh nghóa naøy coù raát nhieàu chi tieát vaø ví duï, vaø coù theå ñöôïc phaân tích thaønh nhöõng giai ñoaïn nhö sau:
A. Söûa soaïn haønh Thieàn- Söûa soaïn haønh Thieàn
- Ñoaïn tröø caùc trieàn caùi
- Chöùng Sô thieàn cho ñeán Töù thieànSau khi thaønh töïu Giôùi uaån, nghóa laø thaønh töïu hoä trì caùc caên, tieát ñoä trong aên uoáng, chuù taâm caûnh giaùc, chaùnh nieäm tænh giaùc, haønh giaû: "Löïa moät choã thanh vaéng, tòch mòch nhö khu röøng, goác caây, khe nuùi, hang ñaù, baõi tha ma, luøm caây, ngoaøi trôøi, ñoáng rôm. Sau khi ñi khaát thöïc vaø aên xong, vò aáy ngoài kieát giaø, löng thaúng vaø an truù nieäm tröôùc maët". (Kinh Trung Boä).
Trong söï söûa soaïn haønh Thieàn, chuùng ta thaáy roõ haønh giaû phaûi giöõ Giôùi, töùc laø phaûi soáng moät neáp soáng trong saïch vaø laønh maïnh, môùi coù theå haønh Thieàn. Noùi moät caùch khaùc, haønh Thieàn chæ coù hieäu quaû khi neáp soáng cuûa haønh Thieàn laø phaûi ly duïc, ly baát thieän phaùp. Nhöõng ai aên nhieàu, nguû nhieàu, taát nhieân khoù haønh Thieàn; nhöõng ai say ñaém naêm duïc, say ñaém veà röôïu men röôïu naáu, laøm caùc haïnh baát thieän veà thaân, veà lôøi, veà yù, taát nhieân khoù haønh Thieàn. Noùi toùm laïi, ngöôøi haønh Thieàn phaûi soáng moät ñôøi soáng laønh maïnh vaø trong saïch, thôøi haønh Thieàn môùi coù keát quaû.
B. Ñoaïn tröø caùc Trieàn caùi
"Vò aáy töø boû duïc tham ôû ñôøi, soáng vôùi taâm thoaùt ly duïc tham, goäi röûa taâm heát duïc tham. Töø boû saân haän, vò aáy soáng vôùi taâm khoâng saân haän, loøng töø maãn thöông xoùt taát caû chuùng höõu tình, goäi röûa taâm heát saân haän. Töø boû hoân traàm thuïy mieân, vôùi taâm höôùng veà aùnh saùng, chaùnh nieäm tænh giaùc, goäi röûa taâm heát hoân traàm thuïy mieân. Töø boû traïo cöû hoái quaù, vò aáy soáng khoâng traïo cöû hoái tieác, noäi taâm traàm laëng, goäi röûa taâm heát traïo cöû hoái tieác. Töø boû nghi ngôø, vò aáy soáng thoaùt ly khoûi nghi ngôø, khoâng phaân vaân löôõng löï, goäi röûa taâm heát nghi ngôø ñoái vôùi thieän phaùp" (Kinh Trung Boä).Naêm trieàn caùi naøy coù khaû naêng laøm ueá nhieãm taâm vaø laøm yeáu ôùt trí tueä, neân phaûi tröø khöû ñeå ñöôïc saùng suoát vaø ñeå trí tueä ñöôïc phaùt trieån. Trong kinh Taêng Chi, ñöùc Phaät coù neâu roõ nhöõng phaùp giuùp ñoaïn tröø naêm trieàn caùi naøy:"Töôùng baát tònh, naøy caùc Tyû-kheo, neáu nhö lyù taùc yù, thôøi duïc tham chöa sanh khoâng sanh khôûi vaø duïc tham ñaõ sanh ñöôïc ñoaïn taän... Töø taâm giaûi thoaùt, naøy caùc Tyû-kheo, neáu nhö lyù taùc yù, thôøi saân chöa sanh khoâng sanh khôûi, vaø saân ñaõ sanh ñöôïc ñoaïn taän... Ngöôøi tinh caàn tinh taán, naøy caùc Tyû-kheo, hoân traàm nhuïy mieân chöa sanh khoâng sanh khôûi, hoân traàm thuïy mieân ñaõ sanh ñöôïc ñoaïn taän... Ngöôøi coù taâm tònh chæ, naøy caùc Tyû-kheo, nghi hoaëc chöa sanh khoâng sanh khôûi, hay nghi hoaëc ñaõ ñöôïc sanh ñoaïn taän".Nhö vaäy ñoái vôùi ngöôøi haønh Thieàn, naêm trieàn caùi coù taùc duïng nhö moät gaùnh naëng, nhö moät troùi buoäc vaø giaûi thoaùt chuùng coù nghóa laø laøm vôi nheï nhöõng gaùnh naëng vaø laøm giaûi toûa nhöõng troùi buoäc. Khi naêm trieàn caùi ñaõ ñoaïn tröø, ngöôøi haønh Thieàn môùi thaät söï böôùc vaøo Thieàn ñònh, do moät tieán trình dieãn tieán nhö sau, nhö ñöôïc dieãn taû trong kinh Tröôøng Boä: "Khi quaùn töï thaân ñaõ xaû ly naêm trieàn caùi, haân hoan sanh. Do haân hoan neân hyû sanh; do taâm hoan hyû, thaân ñöôïc khinh an, do thaân khinh an laïc thoï sanh. Do laïc thoï, taâm ñöôïc ñònh tónh"."Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät ngöôøi maéc nôï, lieàn laøm caùc ngheà nghieäp, nhöõng ngheà naøy ñöôïc phaùt ñaït, ngöôøi aáy khoâng nhöõng traû ñöôïc nôï cuõ, coøn coù tieàn dö ñeå nuoâi döôõng vôï. Ngöôøi aáy nghó: "Ta tröôùc kia maéc nôï neân ta laøm caùc ngheà nghieäp. Nhöõng ngheà naøy ñöôïc phaùt ñaït, ta khoâng nhöõng traû ñöôïc caùc nôï cuõ, coøn coù tieàn dö ñeå nuoâi vôï". Ngöôøi aáy nhôø vaäy ñöôïc sung söôùng, hoan hyû. Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät ngöôøi bò beänh ñau ñôùn traàm troïng, aên uoáng khoâng tieâu, theå löïc suy yeáu. Sau moät thôøi gian, ngöôøi aáy khoûi beänh, aên uoáng tieâu thoâng, theå löïc khoâi phuïc. Ngöôøi aáy nghó: "Ta tröôùc kia bò beänh, ñau ñôùn traàm troïng, aên uoáng khoâng tieâu, theå löïc suy yeáu. Nay ta khoûi beänh, aên uoáng tieâu thoâng, theå löïc khoâi phuïc". Ngöôøi aáy nhôø vaäy ñöôïc sung söôùng hoan hyû. Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät ngöôøi bò nhoát trong nguïc, ngöôøi aáy sau moät thôøi gian ñöôïc khoûi tuø toäi, an laïc kieän toaøn, taøi saûn khoâng bò giaûm toån. Ngöôøi aáy nghó: "Ta tröôùc kia bò nhoát trong nguïc, nay ta ñöôïc khoûi tuø toäi, an laïc kieän toaøn, taøi saûn khoâng bò giaûm toån". Ngöôøi aáy nhôø vaäy ñöôïc sung söôùng hoan hyû. Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät ngöôøi noâ leä, khoâng ñöôïc töï chuû, leä thuoäc ngöôøi khaùc, khoâng ñöôïc töï do ñi laïi. Ngöôøi aáy sau moät thôøi gian thoaùt khoûi caûnh noâ leä ñöôïc töï chuû, khoâng leä thuoäc ngöôøi khaùc, moät ngöôøi giaûi thoaùt, ñöôïc töï do ñi laïi. Ngöôøi aáy nghó: "Ta tröôùc kia bò caûnh noâ leä, khoâng ñöôïc töï chuû, leä thuoäc ngöôøi khaùc, khoâng ñöôïc töï do ñi laïi. Nay ta thoaùt caûnh noâ leä, ñöôïc töï chuû, khoâng leä thuoäc ngöôøi khaùc, moät ngöôøi giaûi thoaùt, ñöôïc töï do ñi laïi". Ngöôøi aáy nhôø vaäy ñöôïc sung söôùng hoan hyû. Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät ngöôøi giaøu coù nhieàu taøi saûn, ñang ñi qua baõi sa maïc. Ngöôøi aáy sau moät thôøi gian ñaõ ñi khoûi baõi sa maïc aáy, ñeán ñaàu laøng, yeân oån, khoâng coù nguy hieåm, taøi saûn khoâng bò toån giaûm. Ngöôøi aáy nghó: "Ta tröôùc kia giaøu coù, nhieàu taøi saûn, ñi qua baõi sa maïc. Nay ta ñaõ ñi qua khoûi baõi sa maïc aáy yeân oån, khoâng coù nguy hieåm, taøi saûn khoâng bò toån giaûm". Ngöôøi aáy nhôø vaäy ñöôïc sung söôùng hoan hyû.
Cuõng vaäy naøy caùc Tyû kheo, vò Tyû-kheo töï mình quaùn naêm trieàn caùi chöa xaû ly, nhö moùn nôï, nhö bònh hoaïn, nhö nguïc tuø, nhö caûnh noâ leä, nhö con ñöôøng qua sa maïc. Naøy caùc Tyû kheo, cuõng nhö khoâng maéc nôï, nhö khoâng bò beänh taät, nhö ñöôïc khoûi tuø toäi, nhö ñöôïc töï do, nhö ñöôïc ñaát laønh yeân oån, naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo quaùn naêm trieàn caùi, khi chuùng ñöôïc dieät tröø".
C. Chöùng Sô thieàn cho ñeán Ñeä Töù thieàn
Ñöùc Phaät giaûi thích raát tæ mæ boán Thieàn ñöôïc chöùng ñaéc, theo thöù töï tröôùc sau, cuøng vôùi caùc Thieàn chi:
"Sau khi ñoaïn tröø naêm trieàn caùi naøy, nhöõng trieàn caùi laøm oâ nhieãm taâm tö, laøm yeáu ôùt trí tueä, vò aáy ly duïc, ly aùc phaùp, chöùng vaø truù Thieàn thöù nhaát, moät traïng thaùi hyû laïc do ly duïc sanh, vôùi taàm vôùi töù. Ngöôøi aáy thaám nhuaàn, taåm öôùt laøm cho sung maõn, traøn ñaày thaân naøy vôùi hyû laïc do ly duïc sanh, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng coù hyû laïc do ly duïc sanh aáy thaám nhuaàn. Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät haàu taém laõo luyeän, hay ñeä töû ngöôøi haàu taém, sau khi raéc boät taém trong thau ñoàng, lieàn nhoài boät aáy vôùi nöôùc, cuïc boät taém aáy ñöôïc thaám nhuaàn nöôùc öôùt, traøo troän vôùi nöôùc öôùt, thaám öôùt caû trong laãn ngoaøi vôùi nöôùc, nhöng khoâng chaûy thaønh gioït. Cuõng vaäy naøy caùc Tyû-kheo, thaám nhuaàn, taåm öôùt, laøm cho sung maõn traøn ñaày thaân naøy vôùi hyû laïc do ly duïc sanh, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc hyû laïc do ly duïc sanh aáy thaám nhuaàn".Vôùi nhöõng ñoaïn kinh treân, chuùng ta coù moät soá nhaän xeùt nhö sau:"Laïi nöõa, naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo dieät taàm vaø töù chöùng vaø truù Thieàn thöù hai, moät traïng thaùi hyû laïc do ñònh sanh, khoâng taàm khoâng töù, noäi tónh nhaát taâm. Vò aáy thaám nhuaàn, taåm öôùt, laøm cho sung maõn traøn ñaày thaân naøy vôùi hyû laïc do ñònh sanh, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc hyû laïc do ñònh sanh aáy thaám nhuaàn. Naøy caùc Tyû-kheo, ví nhö moät hoà nöôùc, nöôùc töø trong daâng leân, phöông Ñoâng khoâng coù loã nöôùc chaûy ra, phöông Taây khoâng coù loã nöôùc chaûy ra, phöông Baéc khoâng coù loã nöôùc chaûy ra, phöông Nam khoâng coù loã nöôùc chaûy ra, vaø thænh thoaûng trôøi möa lôùn. Suoái nöôùc maùt töø hoà nöôùc phun ra, thaám nhuaàn, taåm öôùt, laøm cho sung maõn traøn ñaày hoà nöôùc aáy vôùi nöôùc maùt laïnh, khoâng moät choã naøo hoà nöôùc aáy khoâng ñöôïc maùt laïnh thaám nhuaàn. Cuõng vaäy, naøy caùc Tyû kheo, vò aáy thaám nhuaàn, taåm öôùt, laøm cho sung maõn traøn ñaày thaân mình, vôùi hyû laïc do ñònh sanh, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc hyû laïc do ñònh sanh aáy thaám nhuaàn".
"Laïi nöõa, naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo ly hyû truù xaû, chaùnh nieäm tónh giaùc, thaân caûm söï laïc thoï maø caùc baäc Thaùnh goïi laø xaû nieäm laïc truù, chöùng vaø truù Thieàn thöù ba. Vò aáy thaám nhuaàn, taåm öôùt, laøm cho sung maõn traøn ñaày thaân naøy vôùi laïc thoï khoâng coù hyû aáy, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc laïc thoï khoâng coù hyû aáy thaám nhuaàn. Naøy caùc Tyû-kheo, ví nhö trong hoà sen xanh, hoà sen hoàng, hoà sen traéng, coù nhöõng sen xanh, sen hoàng, hay sen traéng. Nhöõng boâng sen aáy sanh trong nöôùc, lôùn leân trong nöôùc, khoâng vöôït khoûi nöôùc, nuoâi soáng döôùi nöôùc, töø ñaàu ngoïn cho ñeán goác reã ñeàu thaám nhuaàn, taåm öôùt, traøn ñaày thaáu suoát bôûi nöôùc maùt laïnh aáy, khoâng moät choã naøo cuûa toaøn theå sen xanh, sen hoàng hay sen traéng khoâng ñöôïc nöôùc maùt laïnh aáy thaám nhuaàn. Cuõng caäy naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo thaám nhuaàn, taåm öôùt, laøm cho sung maõn traøn ñaày thaân naøy vôùi laïc thoï khoâng coù hyû aáy, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc laïc thoï khoâng coù hyû aáy thaàm nhuaàn".
"Laïi nöõa, naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo xaû laïc, xaû khoå, dieät hyû öu ñaõ caûm thoï tröôùc, chöùng vaø truù Thieàn thöù tö, khoâng khoå khoâng laïc, xaû nieäm thanh tònh. Vò aáy thaám nhuaàn toaøn thaân mình vôùi taâm thuaàn tònh trong saùng khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc taâm thuaàn tònh trong saùng aáy thaám nhuaàn. Naøy caùc Tyû-kheo, ví nhö moät ngöôøi ngoài, duøng taám vaûi traéng truøm ñaàu, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc vaûi traéng che thaáu. Cuõng vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, vò aáy ngoài, thaám nhuaàn toaøn thaân mình vôùi thaân thuaàn tònh trong saùng, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc thuaàn tònh trong saùng aáy thuaám nhuaàn".
Thieàn laø moät taäp trung tö töôûng treân moät ñoái töôïng, nhôø söùc taäp trung aáy neân coù khaû naêng thay ñoåi naêm trieàn caùi Duïc Tham, Saân, Hoân traàm thuïy mieân, Traïo hoái, vaø Nghi, baèng naêm Thieàn chi, töùc laø Taàm, Töù, Hyû, Laïc vaø Nhaát taâm. Taàm thay theá cho Hoân traàm thuïy mieân, Töù thay theá cho Nghi, Hyû thay theá cho Saân, Laïc thay theá cho Traïo hoái, vaø Nhaát taâm thay theá cho Duïc tham.
Taàm nghóa laø höôùng taâm ñeán ñoái töôïng. Töù laø gaén taâm treân ñoái töôïng. Taâm khoâng coøn chaïy theo ñoái töôïng khaùc, nhôø vaäy ñoái trò ñöôïc hoân traàm thuïy mieân vaø nhôø taâm ñöôïc gaén chaët treân ñoái töôïng, neân nghi ngôø phaân vaân khoâng coøn nöõa. Tieáp ñeán laø hai Thieàn chi Hyû vaø Laïc, Hyû laø taâm thoaûi maùi, vaø Laïc laø thaân thoaûi maùi. Nhö vaäy tu Thieàn ñem laïi taâm thoaûi maùi, thaân thoaûi maùi cho haønh giaû. Hyû laïc naøy do ly duïc sanh thaám nhuaàn cuøng khaép thaân cuûa haønh giaû, khoâng moät choã naøo khoâng ñöôïc thaàm nhuaàn. Nhö boït taém ñöôïc nhoài vôùi nöôùc thaám nhuaàn nöôùc öôùt. Nhö suoái nöôùc maùt thaám nhuaàn taåm öôùt laøm cho sung maõn traøn ñaày hoà nöôùc. Nhö caùc loaïi boâng sen sanh ra trong nöôùc, lôùn leân trong nöôùc, khoâng vöôït khoûi nöôùc, töø reã ñeán ngoïn ñeàu thaàm nhuaàn nöôùc öôùt. Nhö moät ngöôøi ngoài duøng taám vaûi traéng truøm ñaàu, khoâng moät choã naøo treân toaøn thaân khoâng ñöôïc vaûi traéng aáy che thaáu. Nhö vaäy ngöôøi haønh Thieàn ñöôïc caûm giaùc hyû laïc thaám nhuaàn toaøn thaân, vaø lyù do naøy, Thieàn ñöôïc goïi laø hieän taïi laïc truù (Ditthadhammasukhavihaøri). Ñieàu coù theå laøm cho moïi ngöôøi baát ngôø laø Thieàn ñöa ñeán taâm thoaûi maùi, khaùc vôùi quan nieäm cuûa ngöôøi ñôøi xem Thieàn laø caùi gì khaéc khoå, dò thöôøng, bí maät vaø troán ñôøi. Nhö vaäy hai Thieàn chi Hyû Laïc seõ thaám nhuaàn ngöôøi haønh Thieàn nhö laø trôï duyeân toát ñeïp cho haønh Thieàn, vaø chính Hyû vaø Laïc giuùp ñöa ñeán Thieàn ñònh nhö chuùng ta seõ thaáy theo tieán trình sau ñaây:
"Do haân hoan neân hyû sanh. Do hyû sanh neân thaân ñöôïc khinh an. Do thaân khinh an neân laïc thoï sanh. Do laïc thoï neân ñònh sanh" (Kinh Tröôøng Boä).Nhö vaäy ñònh sanh nhôø laïc thoï. Laïc thoï sanh nhôø thaân khinh an, thaân khinh an laø nhôø taâm hoan hyû, vaø taâm hoan hyû laø nhôø taâm haân hoan. Haân hoan, hyû thoï, laïc thoï ñoùng moät vai troø quan troïng phaùt khôûi Thieàn ñònh, noùi moät caùch khaùc, traïng thaùi hyû laïc laø moät traïng thaùi hyû laïc aáy ñöa ñeán Thieàn ñònh. Do vaäy, thaät laø kyø laï khi nghe noùi ñeán tröôøng hôïp tu Thieàn bò ñieân loaïn, bò baïi chaân baïi tay, bò noå con maét, v.v.... Vì laøm sao maø traïng thaùi hyû laïc laïi ñöa ñeán nhöõng keát quaû tai haïi nhö vaäy? Ñaây laø ñieàu khoâng theå coù!Moät nhaän xeùt nöõa cuûa chuùng toâi laø ôû Sô Thieàn, naêm Thieàn chi - taàm, töù, hyû, laïc vaø nhaát taâm - ñöôïc ñaày ñuû. Leân Thieàn thöù hai, taàm töù ñöôïc boû rôi. Leân Thieàn thöù ba, hyû ñöôïc boû rôi. Leân Thieàn thöù tö, laïc ñöôïc xaû thay theá vaø nhö vaäy Thieàn thöù tö chæ coøn xaû vaø nhaát taâm. Söï kieän naøy noùi leân traïng thaùi thanh loïc daàn daàn caùc Thieàn chi coù khaû naêng laøm cho taâm tö giao ñoäng. ÔÛ Sô Thieàn, phaûi duøng taàm ñeå höôùng taâm ñeán ñoái töôïng, phaûi duøng töù ñeå daùn chaët vaøo ñoái töôïng, do vaäy taâm phaûi sinh hoaït maïnh meõ môùi khoûi rôi vaøo hai trieàn caùi hoân traàm thuïy mieân vaø nghi. Vì phaûi hoaït ñoäng maïnh meõ, neân töï nhieân coù giao ñoäng. Vì vaäy leân Thieàn thöù hai. Taàm töù bò boû rôi vaø chæ coøn hyû laïc vaø nhaát taâm. Nhöng hyû cuûa Thieàn thöù hai cuõng laøm chi Thieàn thöù hai giao ñoäng, cho neân leân ñeán Thieàn thöù ba, thôøi hyû bò boû rôi, vaø chæ coøn laïi xaû nieäm laïc truù. Roài leân ñeán Thieàn thöù tö, laïc cuõng laø moät yeáu toá laøm Thieàn thöù tö giao ñoäng, do vaäy laïc ñöôïc xaû thay theá, coøn xaû vaø nhaát taâm, vaø Thieàn thöù tö ñöôïc goïi laø xaû nieäm thanh tònh.
Ñoaïn kinh sau ñaây (Trung Boä Kinh) noùi leân roõ raøng ba Thieàn ñaàu coøn giao ñoäng, chæ coù Thieàn thöù tö môùi ñöôïc goïi laø baát ñoäng:
"ÔÛ ñaây naøy Udaøyi, Tyû-kheo ly duïc, ly baát thieän phaùp, chöùng vaø truù Thieàn thöù nhaát, moät traïng thaùi hyû laïc do ly duïc sanh, coù taàm coù töù. Thieàn naøy, naøy Udaøyi, Ta noùi raèng ôû trong tình traïng giao ñoäng. ÔÛ ñaây chính taàm töù chöa ñoaïn dieät, chính taàm töù naøy ôû trong tình traïng giao ñoäng. ÔÛ ñaây naøy Udaøyi, Tyû kheo dieät taàm vaø töù, chöùng vaø truù Thieàn thöù hai, moät traïng thaùi hyû laïc do ñònh sanh khoâng taàm khoâng töù, noäi tónh nhaát taâm. Thieàn naøy, naøy Udaøyi, Ta noùi raèng ôû trong tình traïng giao ñoäng. Vaø ôû ñaây caùi gì giao ñoäng? ÔÛ ñaây chính laø hyû laïc chöa ñöôïc ñoaïn dieät, chính hyû laïc naøy ôû trong tình traïng giao ñoäng. ÔÛ ñaây naøy Udaøyi, Tyû kheo ly hyû xaû truù, chaùnh nieäm tænh giaùc, thaân caûm söï laïc thoï maø caùc baäc Thaùnh goïi laø xaû nieäm laïc truù, chöùng vaø truù Thieàn thöù ba. Thieàn naøy, naøy Udaøyi, Ta noùi ôû trong tình traïng giao ñoäng. Vaø ôû ñaây, caùi gì giao ñoäng? ÔÛ ñaây chính laø xaû laïc chöa ñöôïc ñoaïn dieät. Chính xaû laïc naøy ôû trong tình traïng giao ñoäng. ÔÛ ñaây naøy Udaøyi, Tyû kheo xaû laïc xaû khoå, dieät hyû öu ñaõ caûm thoï tröôùc, chöùng vaø truù Thieàn thöù tö, khoâng khoå khoâng laïc xaû nieäm thanh tònh. Thieàn, naøy Udaøyi, Ta noùi laø khoâng ôû trong tình traïng giao ñoäng".Ñoaïn kinh treân noùi leân söï thanh loïc caùc Thieàn chi, töø Thieàn thöù nhaát ñeát Thieàn thöù tö.Moät hình aûnh môùi ñöôïc Ñöùc Phaät duøng ñeán laø caây gai, vaø ôû trong Thieàn, tieáng ñoäng ñöôïc xem laø caây gai cho Thieàn, nhö ñaõ ñöôïc dieãn taû nhö sau (Taêng Chi Boä Kinh):
"Vôùi ngöôøi chöùng Sô Thieàn, tieáng oàn laø caây gai. Vôùi ngöôøi chöùng Thieàn thöù hai, taàm töù laø caây gai. Vôùi ngöôøi chöùng Thieàn thöù ba, hyû laø caây gai. Vôùi ngöôøi chöùng Thieàn thöù tö, hôi thôû voâ hôi thôû ra laø caây gai. Sôû dó goïi laø caây gai, vì nhöõng Thieàn chi naøy laøm trôû ngaïi cho söï nhaát taâm cuûa ngöôøi haønh Thieàn vaø khoâng ñaït ñöôïc Thieàn chöùng mong muoán".Toùm laïi, Thieàn laø moät neáp soáng laønh maïnh trong saùng, moät phöông phaùp giaùo duïc höôùng thöôïng giuùp ñoaïn tröø naêm trieàn caùi: duïc tham, saân, hoân traàm thuïy mieân, traïo hoái vaø nghi, thay theá baèng naêm Thieàn chi taàm, töù hyû laïc vaø nhaát taâm, nhöõng taâm taêng thöôïng ñem laïi laïc truù vaø vì vaäy boán Thieàn naøy cuõng ñöôïc goïi laø Taêng thöôïng taâm hieän taïi laïc truù.Nay chuùng ta böôùc qua moät vaán ñeà khaùc laø haønh Thieàn ñem laïi nhöõng lôïi ích gì, hay noùi moät caùch khaùc, Thieàn ñònh coù nhöõng coâng naêng gì theo lôøi ñöùc Phaät daïy. ÔÛ nôi ñaây, chuùng toâi chæ ñeà caäp ñeán boán lôïi ích hay boán coâng naêng cuûa Thieàn:
-- Moät laø Thieàn coù khaû naêng ñoaïn tröø caùc duïc, khieán cho aùc ma khoâng thaáy ñöôøng ñi loái veà.Moät coâng naêng cuûa Thieàn ñònh laø giuùp thoaùt ly ñöôïc söï chi phoái cuûa naêm duïc tröôûng döôõng, nghóa laø nhôø Thieàn ñònh ngöôøi haønh Thieàn ñoaïn tröø ñöôïc loøng duïc moät caùch coù hieäu quaû. Ñoaïn kinh sau ñaây (Kinh Trung Boä) neâu roõ coâng naêng ñoaïn duïc cuûa Thieàn:-- Thöù hai laø Thieàn coù khaû naêng ñoái trò sôï haõi.
-- Thöù ba laø Thieàn ñem laïi Thieàn laïc cho ngöôøi haønh giaû.
-- Vaø thöù tö laø Thieàn ñöa ñeán thaønh töïu trí tueä, ñöa ñeán giaùc ngoä giaûi thoaùt, ñöa ñeán Nieát baøn.
"Naøy caùc Tyû-kheo, nhöõng Sa-moân hay Baø-la-moân naøo bò troùi buoäc, bò tham ñaém, bò meâ say bôûi naêm duïc tröôûng döôõng naøy, khoâng thaáy söï nguy haïi cuûa chuùng, nhöõng vò aáy caàn phaûi ñöôïc hieåu laø: "Caùc ngöôøi ñaõ rôi vaøo baát haïnh, ñaõ rôi vaøo tai hoïa, ñaõ bò aùc ma söû duïng theo noù muoán". Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät con nai soáng trong röøng bò saäp baãy naèm xuoáng, con nai aáy caàn phaûi ñöôïc hieåu laø: "Noù ñaõ rôi vaøo baát haïnh, ñaõ rôi vaøo tai hoïa, ñaõ bò thôï saên söû duïng nhö noù muoán, khi ngöôøi thôï saên ñeán, con nai khoâng theå boû ñi nhö noù muoán". Naøy caùc Tyû-kheo, nhöõng Sa-moân hay Baø- naøo khoâng bò troùi buoäc, khoâng bò tham ñaém, khoâng bò say meâ bôûi naêm duïc tröôûng döôõng naøy, thaáy söï nguy haïi cuûa chuùng, bieát roõ söï xuaát ly khoûi chuùng vaø thoï duïng chuùng, nhöõng vò aáy caàn phaûi ñöôïc hieåu laø: "Caùc ngöôøi khoâng rôi vaøo baát haïnh, khoâng rôi vaøo tai hoïa, khoâng bò aùc ma söû duïng nhö noù muoán".Trong kinh Tieåu Khoå Uaån, Ñöùc Phaät noùi leân kinh nghieäm cuûa mình khi chöa thaønh Phaät, ñoái vôùi naêm duïc tröôûng döôõng, neáu khoâng coù Thieàn ñònh thôøi khoâng theå ñoaïn tröø chuùng. Ñoaïn kinh vieát nhö sau:"Naøy caùc Tyû-kheo, nhö moät con nai soáng trong röøng, khoâng bò saäp baãy phaûi naèm xuoáng, con nai aáy caàn phaûi ñöôïc hieåu laø: "Noù khoâng rôi vaøo baát haïnh, noù khoâng rôi vaøo tai hoïa, noù khoâng bò ngöôøi thôï saên söû duïng nhö noù muoán, khi ngöôøi thôï saên ñeán, con nai coù theå boû ñi nhö noù muoán".
"Chö Tyû-kheo, vì nhö con nai soáng trong röøng ñi qua ñi laïi trong röøng, an taâm noù ñi, an taâm noù ñöùng, an taâm noù ngoài, an taâm noù naèm. Taïi sao vaäy? Naøy caùc Tyû-kheo, vì noù vöôït khoûi taàm tay cuûa ngöôøi thôï saên.
"Cuõng vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, moät Tyû-kheo ly duïc, ly aùc phaùp, chöùng vaø truù Thieàn thöù nhaát, moät traïng thaùi hyû laïc do ly duïc sanh, coù taàm coù töù. Naøy caùc Tyû-kheo, Tyû kheo aáy ñöôïc goïi laø: "Moät vò ñaõ laøm AÙc ma muø maét, ñaõ dieät tröø moïi veát tích, ñaõ vöôït khoûi taàm maét AÙc ma". Naøy caùc Tyû-kheo, laïi nöõa, Tyû-kheo dieät taàm vaø töù, chöùng vaø truù Thieàn thöù hai, moät traïng thaùi hyû laïc do ñònh sanh, khoâng taàm khoâng töù, noäi tónh nhaát taâm. Naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo aáy ñöôïc goïi laø.... ñaõ vöôït khoûi taàm maét cuûa AÙc ma. Naøy caùc Tyû-kheo, laïi nöõa, Tyû-kheo ly hyû truù xaû chaùnh nieäm tónh giaùc, thaân caûm söï laïc thoï maø caùc baäc Thaùnh goïi laø xaû nieäm laïc truù, chöùng vaø truù Thieàn thöù ba. Naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo aáy ñöôïc goïi laø... ñaõ vöôït khoûi taàm maét cuûa AÙc ma. Naøy caùc Tyû-kheo, laïi nöõa, Tyû-kheo xaû khoå, xaû laïc, dieät hyû höu ñaõ caûm thoï tröôùc, chöùng vaø truù Thieàn thöù ba, khoâng khoå khoâng laïc, xaû nieäm thanh tònh. Naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo aáy ñöôïc goïi laø moät vò ñaõ laøm AÙc ma muø maét, ñaõ dieät tröø moïi veát tích, ñaõ vöôït khoûi taàm maét AÙc ma".
"Naøy Mahaønaøma, thuôû xöa khi Ta coøn laø Boà-taùt, chöa chöùng ñöôïc Boà-ñeà, chöa thaønh Chaùnh ñaúng Chaùnh giaùc, ta kheùo thaáy vôùi nhö thaät chaùnh kieán: "Caùc duïc vò ít, khoå nhieàu, naõo nhieàu. Söï nguy haïi ôû ñaây laïi nhieàu hôn". Daàu ta kheùo thaáy vôùi nhö thaät chaùnh kieán nhö vaäy, nhöng Ta chöa chöùng ñöôïc hyû laïc do ly duïc, ly baát thieän phaùp sanh hay moät phaùp naøo khaùc cao thöôïng hôn. Vaø nhö vaäy, Ta bieát raèng Ta chöa khoûi bò caùc duïc chi phoái. Vaø naøy, Mahaønaøma, khi naøo Ta kheùo thaáy vôùi nhö thaät chaùnh kieán, caùc duïc vui ít khoå nhieàu, naõo nhieàu. Söï nguy hieåm ôû ñaây laïi nhieàu hôn vaø Ta chöùng ñöôïc hyû laïc do ly duïc ly baát thieän phaùp sanh hay moät phaùp naøo cao thöôïng hôn, nhö vaäy ta khoûi bò caùc duïc chi phoái".Trong Kinh Baãy Moài (Kinh Trung Boä), ñöùc Phaät duøng ví duï boán ñaøn nai ñeå noùi leân coâng duïng cuûa Thieàn ñoái trò ñöôïc caùc duïc tröôûng döôõng, laøm cho AÙc ma muø maét khoâng bieát ñöôøng ñi loái veà. Ñoaøn nai ñaàu, thaáy caùc baãy moài do caùc thôï saên gieo vaø ñaët lieàn xaâm nhaäp, aên caùc baãy moài aáy, trôû thaønh tham ñaém vaø rôi vaøo trong tay caùc ngöôøi thôï saên. Ñoaøn nai thöù hai, thaáy kinh nghieäm cuûa ñoaøn nai ñaàu, lieàn sôï haõi boû chaïy vaøo röøng, khoâng daùm ñeán gaàn caùc baãy moài. Nhöng muøa haï ñeán thieáu nöôùc, thieáu ñoà aên, ñoaøn nai thöù hai phaûi trôû ra, xaâm nhaäp vaø aên caùc ñoà baãy moài cuûa thôï saên vaø cuoái cuøng bò laâm naïn nhö ñoaøn nai ñaàu. Ñoaøn nai thöù ba tinh khoân hôn, thaáy hai ñoaøn nai ñaàu bò naïn, lieàn tìm moät choã aån nuùp gaàn caùc baãy moài cuûa caùc ngöôøi thôï saên, aên caùc baãy moài nhöng khoâng xaâm nhaäp, khoâng tham ñaém neân khoâng rôi vaøo tay cuûa caùc ngöôøi thôï saên. Nhöng caùc thôï saên laïi tinh khoân hôn. Chuùng doø la toâng tích cuûa ñoaøn nai aáy, vaø tìm ñöôïc choã aån naáp cuûa ñoaøn nai thöù ba, vaø ñoaøn nai naøy cuoái cuøng cuõng rôi vaøo trong tay cuûa caùc ngöôøi thôï saên. Ñoaøn nai thöù tö raát tinh khoân, ruùt ñöôïc kinh nghieäm cuûa ba ñoaøn nai tröôùc tìm moät choã aån naáp khoâng ñeå laïi moät daáu veát gì khieán caùc ngöôøi thôï saên coù theå bieát choã aån naáp cuûa mình, vaø töø nôi choã aáy ñi ñeán caùc baãy moài nhöng khoâng xaâm nhaäp, khoâng coù say ñaém, neân cuoái cuøng thoaùt ñöôïc caïm baãy cuûa ngöôøi thôï saên.Caùc ngöôøi thôï saên töôïng tröng cho AÙc ma. Caùc baãy moài chæ cho naêm duïc tröôûng döôõng. Caùc ñoaøn nai chæ cho caùc Sa-moân, Baø-la-moân tu haønh. Ñoaøn nai thöù nhaát chæ cho caùc Sa-moân, Baø-la-moân xaâm nhaäp, ñaém say naêm duïc tröôûng döôõng neân trôû thaønh naïn nhaân cuûa AÙc ma. Ñoaøn nai thöù hai dieãn taû nhöõng Sa-moân, Baø-la-moân hoïc ñöôïc kinh nghieäm cuûa ñoaøn nai thöù nhaát, hoaøn toaøn töø boû caùc ñoà moài vaø caùc vaät duïng theá gian, soáng kham nhaãn trong röøng saâu. Nhöng ñeán muøa haï, coû nöôùc kham hieám, thaân hình caùc Sa-moân, Baø-la-moân trôû thaønh gaày yeáu, söùc löïc kieät queä. Do vaäy chuùng trôû lui laïi caùc ñoà moài do AÙc ma gieo ra vaø caùc vaät duïng theá gian. Chuùng xaâm nhaäp, tham ñaém caùc moùn aên. Cho neân chuùng trôû thaønh naïn nhaân cuûa AÙc ma nhö ñoaøn nai thöù nhaát. Ñoaøn nai thöù ba hoïc ñöôïc kinh nghieäm cuûa hai ñoaøn nai ñaàu, khoâng xaâm nhaäp, khoâng tham ñaém, khoâng coù chaïy troán vaøo röøng. Traùi laïi chuùng laøm moät choã aån naáp gaàn caùc ñoà moài do AÙc ma gieo ra vaø caùc vaät duïng theá gian, khoâng xaâm nhaäp, khoâng tham ñaém, chuùng aên caùc ñoà aên do AÙc ma gieo ra vaø caùc vaän duïng theá gian. Nhôø vaäy chuùng khoâng trôû thaønh naïn nhaân cuûa AÙc ma. Nhöng roài chuùng khôûi leân caùc taø kieán: "Theá giôùi laø thöôøng coøn hay khoâng thöôøng coøn, theá giôùi laø höõu bieân hay voâ bieân" v.v... Do vaäy, haïng Sa-moân, Baø-la-moân naøy khoâng thoaùt khoûi nhö yù löïc cuûa AÙc ma. Ñoaøn nai thöù tö töôïng tröng cho haïng Sa-moân, Baø-la-moân ruùt ñöôïc kinh nghieäm cuûa ba haïng Sa moân tröôùc, khoâng xaâm nhaäp, khoâng tham ñaém thoï duïng naêm duïc tröôûng döôõng, cho neân AÙc ma khoâng theå tìm ñöôïc daáu veát.... Chuùng laøm moät choã aån naáp khieán cho AÙc ma vaø AÙc ma quyeán thuoäc khoâng theå ñeán ñöôïc. Laøm choã aån naáp xong, chuùng khoâng theå xaâm nhaäp khoâng tham ñaém aên caùc ñoà aên do AÙc ma gieo ra vaø caùc vaät duïng theá gian. Nhôø vaäy chuùng khoâng trôû thaønh meâ loaïn vaø cuoái cuøng chuùng khoâng trôû thaønh nhöõng vaät bò laøm theo yù AÙc ma muoán.
Vaø ñöùc Phaät daïy: "Naøy caùc Tyû-kheo, sao goïi laø AÙc ma vaø AÙc ma quyeán thuoäc khoâng theå ñeán ñöôïc? ÔÛ ñaây naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo ly duïc, ly baát thieän phaùp, chöùng vaø truù Thieàn thöù nhaát.... chöùng vaø truù Thieàn thöù hai.... chöùng vaø truù Thieàn thöù ba... chöùng vaø truù Thieàn thöù tö, khoâng khoå, khoâng laïc, xaû nieäm, thanh tònh. Nhö vaäy goïi laø Tyû-kheo laøm AÙc ma muø maét, ñoaïn tuyeät maét cuûa AÙc ma, khoâng coøn daáu tích khieán AÙc ma khoâng thaáy ñöôøng ñi loái veà".
Moät söùc maïnh cuûa Thieàn laø ñem laïi söï khoâng söï haõi cho ngöôøi haønh Thieàn. Trong kinh Chö Thieân (Taêng Chi Boä), coù ñeà caäp ñeán chö Thieân ñaùnh nhau vôùi A-tu-la. Trong traän chieán naøy chö Thieân baïi traän vaø boû chaïy, caùc A-tu-la ñuoåi theo. Chö Thieân döøng laïi ñaùnh traän thöù hai, cuõng baïi traän vaø chaïy daøi, vaø caùc A-tu-la ñuoåi theo. Chö Thieân döøng laïi ñaùnh traän thöù ba, cuõng bò baïi traän vaø cuõng chaïy daøi. Laàn naøy chö Thieân laïi vaøo aån naùu trong thaønh phoá chö Thieân, vaø chö Thieân bieát raèng vaøo nuùp trong thaønh naøy, caùc A-tu-la khoâng coù theå ñeán ñaùnh. "Chö thieân suy nghó nhö sau: "Nay chuùng ta ñaõ ñi ñeán choã aån naùu cuûa nhöõng ngöôøi sôï haõi. Hieän nay, chuùng ta soáng vôùi chuùng ta, khoâng coù gì phaûi laøm vôùi caùc A-tu-la". Naøy caùc Tyû-kheo, caùc A-tu-la cuõng suy nghó nhö sau: "Nay chö Thieân ñaõ ñi ñeán choã aån naùu cuûa nhöõng ngöôøi sôï haõi. Hieän nay chuùng soáng vôùi chuùng noù, khoâng coù gì phaûi laøm vôùi chuùng ta".
"Cuõng vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, trong khi Tyû-kheo ly duïc, ly baát thieän phaùp, chöùng ñaït vaø an truù Sô Thieàn, moät traïng thaùi hyû laïc do ly duïc sanh, coù taàm, coù töù.... chöùng ñaït vaø an truù Thieàn thöù hai.... chöùng ñaït vaø an truù Thieàn thöù ba.... chöùng ñaït vaø an truù Thieàn thöù tö... trong khi aáy naøy caùc Tyû-kheo, Tyû-kheo aáy suy nghó nhö sau: "Vôùi söï ñi ñeán choã aån naùu cuûa sôï haõi, ta soáng vôùi töï ngaõ, khoâng coù vieäc gì phaûi laøm vôùi AÙc ma". Naøy caùc Tyû-kheo chính AÙc ma cuõng suy nghó nhö sau: "Vôùi söï ñi ñeán choã aån naùu cuûa sôï haõi, Tyû-kheo soáng vôùi töï ngaõ, khoâng coù vieäc gì phaûi laøm vôùi ta..." Naøy caùc Tyû-kheo nhö vaäy goïi laø Tyû-kheo laøm AÙc ma muø maét, ñoaïn tuyeät maét cuûa AÙc ma, khoâng coøn daáu tích, khieán AÙc ma khoâng thaáy ñöôøng ñi loái veà".Trong kinh Upaøli (Taêng Chi Boä), ñöùc Phaät noùi ñeán söùc maïnh cuûa haønh Thieàn, vaø khuyeân chæ coù nhöõng Tyû-kheo haønh Thieàn môùi neân ôû taïi caùc röøng nuùi xa vaéng. Toân giaû Upaøli, muoán tu haønh taïi caùc truù xöù xa vaéng, ñöùc Phaät daïy: "Thaät khoâng deã daøng soáng taïi caùc röøng nuùi cao nguyeân, caùc truù xöù xa vaéng. Khoù khaên laø ñôøi soáng vieãn ly, khoù öa thích laø ñôøi soáng ñoäc cö. Ta nghó raèng caùc ngoâi röøng laøm loaïn yù Tyû kheo chöa ñöôïc Thieàn ñònh. Naøy Upaøli, ai noùi nhö sau: "Daàu toâi chöa ñöôïc Thieàn ñònh, toâi seõ soáng taïi caùc röøng nuùi cao nguyeân, taïi caùc truù xöù xa vaéng, thôøi ngöôøi aáy ñöôïc chôø ñôïi nhö sau: "Vò aáy seõ chìm vaéng, thôøi ngöôøi aáy ñöôïc chôø ñôïi nhö sau: "Vò aáy seõ chìm xuoáng ñaùy hay noåi leân treân maët nöôùc".Roài ñöùc Phaät duøng ví duï moät con voi lôùn coù theå laën xuoáng hoà nöôùc lôùn, taém röûa vaø chôi caùc troø chôi cuûa con voi, xong roài leo leân bôø moät caùch an toaøn. Vì töï ngaõ to lôùn cuûa con voi, tìm ñöôïc chaân ñöùng trong hoà nöôùc. Traùi laïi moät con meøo hay moät con thoû, thaáy con voi laøm vaäy cuõng baét chöôùc laøm theo, nghó raèng con voi laøm ñöôïc thôøi mình cuõng laøm ñöôïc. Khoâng suy nghó tính toaùn, noù nhaûy xuoáng hoà nöôùc. Vôùi con meøo hay con thoû aáy, ñöôïc chôø ñôïi laø noù chìm xuoáng ñaùy nöôùc hay noåi leân treân maët nöôùc, vì töï ngaõ nhoû beù cuûa noù khoâng tìm ñöôïc chaân ñöùng trong hoà nöôùc.
Cuõng vaäy naøy Upaøli, ai noùi raèng: "Daàu toâi khoâng ñöôïc Ñònh, toâi seõ soáng trong caùc röøng nuùi cao nguyeân taïi caùc truù xöù xa vaéng". Vôùi vò aáy, ñöôïc chôø ñôïi raèng "Noù seõ chìm xuoáng hay noåi treân maët nöôùc". Nhö vaäy Thieàn ñem laïi cho chuùng ta moät söï khoâng sôï haõi, laøm laéng dòu moïi hoaûng hoát run sôï, khieán ngöôøi haønh Thieàn coù theå soáng trong röøng saâu hoang vaéng, khoâng chuùt sôï haõi.ÔÛ ñaây, chuùng ta nhôø göông saùng cuûa möôøi Tyû-kheo-ni trong Töông Öng Boä Kinh, töø Tyû-kheo-ni Alavikaø ñeán Tyû-kheo-ni Vajiraø, caû möôøi Tyû-kheo-ni naøy ñoái dieän vôùi AÙc ma maø khoâng moät Tyû-kheo-ni naøo hoaûng hoát boû chaïy, vì taát caû möôøi vò Tyû-kheo-ni naøy ñeàu tu Thieàn ñònh.Moät khaû naêng nöõa cuûa Thieàn laø ñem laïi söï hyû laïc cho ngöôøi haønh Thieàn, töø Sô Thieàn vôùi caùc hyû laïc do ly duïc sanh, ñeán nhò Thieàn do ñònh sanh, ñeán Thieàn thöù ba khoâng coù hyû chæ coù xaû nieäm laïc truù, ñeán Thieàn thöù tö vôùi xaû nieäm thanh tònh, moãi hyû laïc tuaàn töï vi dieäu hôn hyû laïc tröôùc, vaø caùc hyû laïc naøy khoâng chi phoái taâm cuûa ngöôøi haønh Thieàn, traùi laïi laø cho ngöôøi haønh Thieàn hieän taïi laïc truù, ñuùng nhö danh töø Ditthadhammasukhavihaøri ñöôïc ñònh nghóa cho Thieàn. Nhö vaäy, Thieàn coøn ñem laïi hyû laïc cho ngöôøi haønh Thieàn, vaø hyû laïc coù taùc ñoäng nhö moùn aên ñöôïc goïi laø xuùc thöïc, ñem laïi söï laïc quan, noã löïc, tinh taán, phaán chaán, nghò löïc cho ngöôøi haønh Thieàn, chöù khoâng phaûi ñem laïi beänh hoaïn, ñieân cuoàng, loaïn taâm, chaùn ñôøi, tieâu cöïc nhö ngöôøi ta ñaõ gaùn moät caùch sai laïc cho haønh Thieàn.
Moät trong nhöõng coâng naêng tuyeät dieäu cuûa Thieàn laø ñöa ñeán trí tueä, töø trí tueä ñöa ñeán giaûi thoaùt, giaûi thoaùt tri kieán theo ñuùng quaù trình Giôùi, Ñònh, Tueä, Giaûi thoaùt, Giaûi thoaùt tri kieán.
Quaù trình thöù nhaát laø töø Thieàn thöù tö, vôùi taâm ñònh tónh, thuaàn tònh trong saùng, khoâng caáu nhieãm, khoâng phieàn naõo, nhu nhuyeãn, deã söû duïng, vöõng chaéc bình tónh nhö vaäy, haønh giaû höôùng taâm ñeán Tuùc maïng minh, ñeán Thieân nhaõn minh, ñeán Laäu taän minh. "Vò aáy bieát nhö thaät "Ñaây laø khoå", bieát nhö thaät "Ñaây laø khoå taäp", bieát nhö thaät "Ñaây laø khoå dieät", bieát nhö thaät "Ñaây laø con ñöôøng ñöa ñeán khoå dieät", bieát nhö thaät "Ñaây laø caùc laäu hoaëc", bieát nhö thaät "Ñaây laø nguyeân nhaân caùc laäu hoaëc", bieát nhö thaät "Ñaây laø laäu hoaëc dieät", bieát nhö thaät "Ñaây laø con ñöôøng ñöa ñeán laäu hoaëc dieät". Nhôø hieåu bieát nhö vaäy, nhaän thöùc nhö vaäy, taâm cuûa vò aáy thoaùt khoûi duïc laäu, thoaùt khoûi höõu laäu, thoaùt khoûi voâ minh laäu. Ñoái vôùi töï thaân ñaõ giaûi thoaùt nhö vaäy, khôûi leân söï hieåu bieát "Ta ñaõ giaûi thoaùt" vò aáy bieát "Sanh ñaõ taän, Phaïm haïnh ñaõ thaønh, nhöõng vieäc caàn laøm ñaõ laøm, khoâng coøn trôû lui traïng thaùi naøy nöõa".(Kinh Trung Boä).
Moät quaù trình giaûi thoaùt ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Baùt thaønh Kinh (Kinh Trung Boä), trong quaù trình naøy Ñònh vaø Tueä, Chæ vaø Quaùn ñoàng tu vôùi nhau, töø Thieàn thöù nhaát höôùng ñeán quaùn, töø Thieàn thöù hai höôùng ñeán quaùn, töø Thieàn thöù ba höôùng ñeán quaùn, töø Thieàn thöù tö höôùng ñeán quaùn... ñöa ñeán ñoaïn tröø caùc laäu hoaëc:
"ÔÛ ñaây naøy gia chuû, vò Tyû-kheo ly duïc, ly baát thieän phaùp, chöùng vaø truù Thieàn thöù nhaát, moät traïng thaùi hyû laïc do ly duïc sanh, coù taàm coù töù. Vò aáy suy tö vaø ñöôïc bieát: "Sô Thieàn naøy laø phaùp höõu vi, do suy tö taùc thaønh thôøi söï vaät aáy laø voâ thöôøng, chòu söï ñoaïn dieät. Vò aáy vöõng truù ôû ñaây, ñoaïn tröø ñöôïc caùc laäu hoaëc. Vaø neáu caùc laäu hoaëc chöa ñöôïc ñoaïn tröø, do tham luyeán phaùp naøy, do hoan hyû phaùp naøy, vò aáy ñoaïn tröø ñöôïc naêm haï phaàn kieát söû, ñöôïc hoùa sanh, nhaäp Nieát-baøn taïi caûnh giôùi aáy, khoûi phaûi trôû lui ñôøi naøy. Nhö vaäy, naøy gia chuû, laø phaùp ñoäc nhaát do Theá Toân, baäc Trí giaû, baäc Kieán giaû, baäc A-la-haùn, Chaùnh Ñaúng Giaùc tuyeân boá. Neáu Tyû-kheo khoâng phoùng daät, nhieät taâm tinh caàn, soáng haønh trì phaùp aáy, thì taâm vò aáy chöa giaûi thoaùt ñöôïc giaûi thoaùt vaø caùc laäu hoaëc chöa ñöôïc ñoaïn tröø ñi ñeán ñoaïn tröø, vaø phaùp voâ thöôïng an toån khoûi caùc aùch phöôïc chöa chöùng ñaït ñöôïc chöùng ñaït". Cuõng nhö vaäy, ñoái vôùi Thieàn thöù hai, ñoái vôùi Thieàn thöù ba, ñoái vôùi Thieàn thöù tö".Nhìn moät caùch toång quaùt veà Thieàn, chuùng ta thaáy roõ vò trí quan troïng cuûa Thieàn trong quaù trình Giôùi, Ñònh, Tueä vaø nhö vaäy giuùp chuùng ta ñoaïn tröø caùc duïc, khieán cho aùc ma khoâng thaáy ñöôøng; Thieàn giuùp chuùng ta ñoaïn tröø caùc sôï haõi; Thieàn ñem ñeán cho chuùng ta hyû vaø laïc, thoaûi maùi veà taâm, thoaûi maùi veà thaân, Thieàn ñem ñeán söùc khoeû cho thaân vaø cho taâm, vaø cuoái cuøng Thieàn ñònh ñöa ñeán trí tueä, taâm giaûi thoaùt vaø tueä giaûi thoaùt.Qua nhöõng ñònh nghóa treân, chuùng ta thaáy Thieàn ñònh laø moät phaùp moân coù nhöõng ñònh nghóa, nhöõng haønh töôùng ñaëc bieät vaø ña daïng. Tröôùc heát, Thieàn ñònh laø moät söï hoøa hôïp giöõa nhaân löïc vaø söùc maïnh thieân nhieân, moät söï hoøa hôïp nhôø vò trí ngoài Thieàn, thôøi gian ngoài Thieàn, khung caûnh ngoài Thieàn. Thieàn ñònh laïi coøn moät khaû naêng quyeát traïch veà thieän, höôùng thieän, vaø cöùu caùnh laø thieän. Hôn nöõa Thieàn coù theå ñöôïc xem laø moät söï giaùo duïc veà caûm thoï, nuoâi döôõng caùc caûm thoï toát ñeïp nhö hyû, laïc, xaû vaø töø boû caùc caûm thoï khoâng toát ñeïp, nhö khoå, öu. Thieàn ñònh laø moät söï giaùo duïc taâm lyù, ñoaïn taän caùc taâm lyù khoâng toát ñeïp nhö naêm trieàn caùi, tham saân si, vaø thay theá bôûi nhöõng taâm lyù toát ñeïp laø naêm Thieàn chi laø khoâng tham, khoâng saân, khoâng si. Noùi toùm laïi, Thieàn ñònh laø moät giai ñoaïn tieáp theo giôùi vaø böôùc vaøo tueä töùc laø Thieàn quaùn.
ÔÛ ñaây, chuùng toâi xin giôùi thieäu moät phaùp moân tu Thieàn maø chuùng toâi tìm ra ñöôïc trong khi chuùng toâi dòch boä Samyutta Nikaya (Kinh Boä Töông Öng). Chuùng toâi xin toùm taét trình baøy ñeå giôùi thieäu vôùi quyù vò, nhaát laø quyù vò coù theå aùp duïng thöïc haønh, ñeå coù theå ñaùnh giaù ñöùng ñaén Phaùp moân naøy vaø höôûng ñöôïc nhöõng keát quaû do Phaùp moân naøy ñöa ñeán. Ñoù laø phaùp moân Anaøpaønasati, dòch laø nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra, vaø ñöôïc dieãn taû nhö sau trong kinh "Moät phaùp" (Töông Öng, V):
"Coù moät phaùp, naøy caùc Tyû kheo, ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, coù quaû lôùn, coù lôïi ích lôùn. Theá naøo laø moät phaùp? Nieäm hôi thôû voâ, hôi thôû ra. Vaø naøy caùc Tyû kheo, nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra, tu taäp theá naøo, laøm cho sung maõn theá naøo, coù quaû lôùn, coù lôïi ích lôùn?".Phaùp moân naøy ñöôïc ñöùc Phaät xaùc chöùng laø ñöa ñeán hai quaû laø Chaùnh trí vaø Baát lai:"ÔÛ ñaây, naøy caùc Tyû kheo, Tyû kheo ñi ñeán röøng hay ñi ñeán goác caây, hay ñi ñeán choã nhaø troáng, vaø ngoài kieát giaø, löng thaúng. Ñaët nieäm tröôùc maët, vò aáy chaùnh nieäm thôû voâ, chaùnh nieäm thôû ra".
"Thôû voâ daøi, vò aáy roõ bieát "Toâi thôû voâ daøi". Thôû ra daøi, vò aáy roõ bieát: "Toâi thôû ra daøi". Thôû voâ ngaén, vò aáy roõ bieát: "Toâi thôû voâ ngaén". Thôû ra ngaén, vò aáy bieát bieát: "Toâi thôû ra ngaén".
"Caûm giaùc toaøn thaân toâi seõ trôû voâ", vò aáy taäp. "Caûm giaùc toaøn thaân toâi thôû ra", vò aáy taäp. "An tònh thaân haønh toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "An tònh thaân haønh toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp".
"Caûm giaùc hyû thoï, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Caûm giaùc hyû thoï, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "Caûm giaùc laïc thoï, toâi seõ thôû voâ ra", vò aáy taäp. "Caûm giaùc laïc thoï, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp".
"Caûm giaùc taâm haønh, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Caûm giaùc taâm haønh, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "An tònh taâm haønh, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "An tònh taâm haønh, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "Caûm giaùc veà taâm, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp, "Caûm giaùc veà taâm, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp".
"Vôùi taâm haân hoan, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Vôùi taâm haân hoan, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "Vôùi taâm ñònh tónh, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Vôùi taâm ñònh tónh, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Vôùi taâm giaûi thoaùt, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp".
"Quaùn voâ thöôøng, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Quaùn voâ thöôøng, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "Quaùn ly tham, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Quaùn ly tham, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "Quaùn ñoaïn dieät, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Quaùn ñoaïn dieät, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. "Quaùn töø boû, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Quaùn töø boû toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp".
"Tu taäp nhö vaäy, naày caùc Tyû-kheo, laøm cho sung maõn, nhö vaäy, nieäm hôi thôû voâ, hôi thôû ra coù quaû lôùn, coù lôïi ích lôùn".
"Nieäm hôi thôû voâ vaø hôi thôû ra, ñöôïc tu taäp nhö vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, ñöôïc laøm cho sung maõn nhö vaäy, ñöôïc chôø ñôïi moät trong hai quaû sau: "Ngay trong ñôøi hieän taïi ñöôïc Chaùnh trí. Neáu coù dö y, chöùng quaû Baát lai". (Töông Öng Boä).Phaùp moân naøy giuùp ngöôøi haønh Thieàn thoaùt khoûi thaân rung ñoäng vaø taâm rung ñoäng:"Nhôø tu taäp nhö vaäy, ñònh nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra, naøy caùc Tyû-kheo nhôø laøm cho sung maõn nhö vaäy, neân thaân khoâng bò rung ñoäng hay giao ñoäng, taâm khoâng rung ñoäng, khoâng giao ñoäng" (Kinh Kappina, Töông Öng V).
Khi chöa giaùc ngoä, ñöùc Phaät tu taäp Phaùp moân naøy thaân vaø maét cuûa ñöùc Phaät khoâng bò meät nhoïc vaø taâm ñöôïc giaûi thoaùt khoûi caùc laäu hoaëc:
"Naøy caùc Tyû-kheo, Ta tröôùc khi giaùc ngoä, chöa chöùng Chaùnh ñaúng giaùc, khi coøn laø Boà-taùt, Ta truù nhieàu vôùi an truù naøy (Nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra); Do Ta truù nhieàu vôùi an truù naày, thaân Ta vaø con maét khoâng coù meät nhoïc, vaø taâm Ta ñöôïc giaûi thoaùt caùc laäu hoaëc, khoâng coù chaáp thuû. Do vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, neáu Tyû-kheo öôùc muoán raèng: "Mong raèng thaân vaø maét khoûi bò meät moûi vaø mong raèng taâm toâi ñöôïc giaûi thoaùt khoûi caùc laäu hoaëc khoâng coù chaáp thuû, thôøi ñònh nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra naøy caàn phaûi kheùo taùc yù". (Kinh Ngoïn ñeøn, Töông Öng V).Coù nhieàu Tyû-kheo trong khi quaùn baát tònh ñoái vôùi thaân theå, muoán töø boû vôùi thaân naày, nhaøm chaùn, yeám ly ñoái vôùi thaân naày, neân moät soá Tyû-kheo ñaõ ñem laïi con dao ñeå keát lieãu ñôøi soáng cuûa mình. Ñöùc Phaät nghe ñöôïc lieàn tuï hoïp caùc Tyû-kheo laïi, khieån traùch vaø daïy tu Phaùp moân nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra naày."Naøy caùc Tyû-kheo, ñònh nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra naøy, ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn laø tòch tònh, thuø dieäu, thuaàn nhaát (Arecanako), laïc truù, laøm cho caùc aùc baát thieän phaùp ñaõ sanh hay chöa sanh, laøm chuùng bieán maát, tònh chæ laäp töùc. Ví nhö, naøy caùc Tyû-kheo, trong cuoái thaùng muøa haï, buïi vaø nhôùp bay leân, laø ñaùm möa lôùn traùi muøa laäp töùc laøm chuùng bieán maát, chæ tònh. Cuõng vaäy, naøy caùc Tyû-kheo, ñònh nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra, ñöôïc tu taäp, ñöôïc laøm cho sung maõn, laø tòch tònh thuø dieäu, thuaàn nhaát, laïc truù, laøm cho sung maõn, laø tòch tònh thuø dieäu, thuaàn nhaát, laïc truù, laøm cho caùc aùc, baát thieän phaùp ñaõ sanh bieán maát, tònh chæ laäp töùc" (Kinh Vesali, Töông Öng V).Khi tu taäp 16 ñeà taøi, treân caùc caûm thoï, treân taâm vaø treân caùc phaùp, ñöùc Phaät chæ daïy cho chuùng ta taäp trung taâm tö nhö theá naøo ñeå ñaït ñöôïc keát quaû trong khi haønh Thieàn.Ngaøi daïy nhö sau (Kinh Kimbila, Töông Öng V):
"Naøy Ananda, soáng quaùn thaân treân thaân, vò Tyû-kheo, trong khi aáy truù nhieät taâm, tónh giaùc, chaùnh nieäm, nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi. Vì côù sao? Naøy caùc Tyû-kheo, Ta tuyeân boá raèng tuøy thuoäc veà thaân, töùc laø hôi thôû voâ hôi thôû ra. Do vaäy naøy Ananda, quaùn thaân treân thaân, trong khi truù nhieät taâm, tónh giaùc, chaùnh nieäm, nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi.... Naøy Ananda, Ta tuyeân boá raèng tuøy thuoäc tuï taäp ñònh nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra, khoâng phaûi cho ngöôøi thaát nieäm vaø khoâng tónh giaùc, do vaäy naøy Ananda, quaùn taâm treân taâm, Tyû-kheo trong khi aáy truù nhieät taâm, tónh giaùc, chaùnh nieäm, nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi... Naøy Ananda, quaùn phaùp treân caùc phaùp, Tyû-kheo trong khi aáy truù nhieät taâm, tónh giaùc, chaùnh nieäm, nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi. Ñoaïn taän tham öu, sau khi thaáy vôùi trí tueä, vò aáy kheùo leùo truù xaû. Do vaäy, naøy Ananada quaùn phaùp treân caùc phaùp, Tyû-kheo trong khi aáy truù nhieät taâm, tónh giaùc, chaùnh nieäm, nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi".Vôùi nhöõng ñoaïn trích daãn lôøi daïy cuûa ñöùc Phaät veà Phaùp moân nieäm hôi thôû ra, chuùng ta tìm hieåu vaø phaân tích, vaø chuùng ta coù nhöõng nhaän xeùt sau ñaây veà phaùp moân Anaøpaønasati naøy:"Ví nhö, naøy Ananda, moät ñoáng raùc buïi lôùn ôû ngaõ tö ñöôøng, neáu töø phöông Ñoâng moät caùi xe ñi ñeán vaø laøm cho ñoáng raùc buïi aáy giaûm ñi, neáu töø phöông Taây... neáu töø phöông Baéc... neáu töø phöông Nam, moät caùi xe ñi ñeán vaø laøm cho ñoáng raùc buïi aáy giaûm bôùt ñi, cuõng vaäy naøy Ananda, Tyû-kheo trong khi truù quaùn thaân treân thaân, laøm cho giaûm bôùt ñi caùc aùc baát thieän phaùp, khi truù quaùn thoï treân caùc caûm thoï... Khi truù quaùn phaùp treân caùc phaùp, laøm cho giaûm bôùt ñi caùc aùc baát thieän phaùp".
1. Phaùp moân naøy thuoäc veà phaùp moân boán nieäm xöù (cattaørosatipatthaøna) töùc laø phaùp moân ñeà caäp ñeán boán choã (xöù) ñeå an truù nieäm töùc laø thaân, thoï, taâm vaø phaùp. Phaùp moân Anaøpaønasati naøy ñeà caäp ñeán 16 ñeà taøi ñeå an truù taâm: boán ñeà taøi veà thaân, boá ñeà taøi veà caûm thoï, boán ñeà taøi veà taâm, boán ñeà taøi veà phaùp. Ngöôøi haønh Thieàn, vöøa thôû voâ vöøa thôû ra, vöøa suy tö quaùn töôûng treân 16 ñeà taøi lieân heä ñeán hôi thôû.
2. Phaùp moân naøy goàm caû thieàn ñònh vaø trí tueä, goàm caû chæ (samatha) vaø quaùn (vipassanaø). Caû hai Chæ Quaùn, Ñònh Tueä ñeàu song tu trong phaùp moân naøy. Khi duøng taàm töù coät taâm treân hôi thôû voâ hôi thôû ra, nhö vaäy laø Chæ, nhö vaäy laø Ñònh. Khi laáy trí tueä quaùn saùt 16 ñeà taøi ñöôïc löïa choïn, nhö vaäy laø Quaùn, nhö vaäy laø Tueä.
3. Vì Phaùp moân nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra laø Chæ Quaùn song tu, Ñònh Tueä song tu, neân hai ñoäng taùc chuû yeáu cuûa Phaùp moân naøy caàn ñöôïc ghi nhaän. Tröôùc heát laáy taàm vaø töù höôùng taâm vaø coät taâm vaøo hôi thôû voâ hôi thôû ra trong suoát thôøi ngoài Thieàn, khoâng rôøi ra moät giaây phuùt naøo. Nhôø vaäy, ñoái trò ñöôïc hoân traàm thuïy mieân, traïo hoái vaø nghi ngôø. Trong suoát thôøi ngoài Thieàn, taâm chuùng ta khoâng rôøi khoûi hôi thôû voâ hôi thôû ra. Chæ khi naøo ñaït ñeán Thieàn thöù tö, chuùng ta môùi caàn phaûi rôøi khoûi hôi thôû voâ hôi thôû ra. Tieáp ñeán, chuùng ta laáy trí tueä quaùn saùt 16 ñeà taøi ñöôïc choïn löïa, töø ñeà taøi thöù nhaát ñeán ñeà taøi thöù 16, lieân tuïc quaùn saùt nhö vaäy, vaø trong khi quaùn saùt, chuùng ta coù söï coá gaéng tu taäp ñeå thöïc hieän cho ñöôïc ñeà taøi mình ñang quaùn saùt, nhö vaäy phaùp moân naøy ñaët naëng söï luyeän taäp taâm con ngöôøi tuøy theo ñeà taøi löïa choïn.
Ví nhö muoán cho taâm cuûa mình ñöôïc caûm giaùc hyû vaø laïc, thôøi caàn phaûi taäp: "caûm giaùc hyû thoï, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Caûm giaùc hyû thoï, toâi seõ thôû ra" vò aáy taäp, "Caûm giaùc laïc thoï, toâi seõ thôû voâ" vò aáy taäp. "Caûm giaùc laïc thoï toâi seõ thôû ra" vò aáy taäp. Muoán cho taâm ñöôïc an tònh, thôøi phaûi taäp "An tònh taâm haønh, toâi seõ thôû voâ" vò aáy taäp. "An tònh taâm haønh, toâi seõ thôû ra" vò aáy taäp. Muoán cho taâm ñöôïc ñònh tónh, thôøi phaûi taäp: "Vôùi taâm ñònh tónh, toâi seõ thôû voâ", vò aáy taäp. "Vôùi taâm ñònh tónh, toâi seõ thôû ra", vò aáy taäp. Tuøy theo mình muoán tu taäp taâm gì, quaùn theo phaùp gì, thôøi mình hoaøn toaøn chuù taâm vaøo vaán ñeà aáy ñeå tu taäp, ñaây coù theå xem nhö laø moät phöông phaùp töï kyû aùm thò, nhöng coù ñöôïc ñònh löïc hoä trì, neân khaùc vôùi caùc phöông phaùp töï kyû aùm thò thoâng thöôøng. Chuùng ta neân xem nhö laø moät Phaùp moân huaán luyeän taâm lyù, ñaëc bieät choïn löïa nhöõng taâm lyù caûm thaáy caàn phaûi huaán luyeän ñeå phaùt trieån vaø luyeän cho ñöôïc taâm lyù aáy.
4. Nhö lôøi ñöùc Phaät daïy, Phaùp moân naøy ñöa ñeán quaû chöùng ñöôïc Chaùnh trí ngay trong hieän taïi, neáu coøn coù dö y, chöùng ñöôïc quaû Baát Lai. Nhö vaäy Phaùp moân naøy ñöa ñeán cöùu caùnh giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt.
5. Phaùp moân naøy giuùp chuùng ta cheá ngöï ñöôïc thaân rung ñoäng vaø taâm rung ñoäng, giuùp cho thaân cuûa chuùng ta, con maét cuûa chuùng ta khoâng coù meät moûi. Phaùp moân naøy laïi laø moät phaùp moân tòch tònh, thuø dieäu, thuaàn nhaát, khoâng gaây moät taùc haïi gì cho thaân taâm. Traùi laïi giuùp ngöôøi haønh Thieàn hieän taïi laïc truù. Phaùp moân naøy laïi coù khaû naêng ñoaïn taän tham öu, laøm vôi nheï caùc phaùp baát thieän.
Do vaäy, haønh trì phaùp moân Anaøpaønasati naøy, khoâng ñem laïi moät taùc haïi gì ñeán thaân taâm, khoâng coù buøa chuù, khoâng coù baét aán, khoâng coù phuø pheùp, hoaøn toaøn laø moät neáp soáng laønh maïnh, trong saùng, moät pp giaùo duïc höôùng thöôïng chæ ñem laïi lôïi ích cho ngöôøi haønh giaû nhôø khoâng khí trong laønh khi haønh Thieàn, nhôø thôû voâ thôû ra ñieàu hoøa, nhôø nuoâi döôõng caùc caûm thoï hyû laïc, nhôø taâm ñöôïc goät saïch caùc trieàn caùi neân con maét ñöôïc saùng suoát, thaân theå ñöôïc khoeû maïnh, phoåi thôû voâ thôû ra ñöôïc ñieàu hoøa, tim ñaäp ñöôïc ñieàu hoøa, maïch nhaûy ñöôïc ñieàu hoøa, giuùp ngöôøi haønh giaû tieán daàn ñeán giaùc ngoä vaø giaûi thoaùt.
Chuùng toâi ñaõ trình baøy nhöõng kinh nghieäm baûn thaân veà Thieàn cuûa ñöùc Phaät tröôùc khi thaønh Ñaïo, trong khi thaønh Ñaïo, trong suoát 45 naêm thuyeát phaùp, vaø trong khi Ngaøi nhaäp Nieát-baøn. Chuùng toâi cuõng ñaõ trình baøy nhöõng lôøi daïy caên baûn cuûa ñöùc Phaät veà vaán ñeà haønh Thieàn. Chuùng toâi cuõng ñaõ giôùi thieäu phaùp moân nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra ñeå quyù vò Phaät töû vaø hoïc giaû coù theå nghieân cöùu vaø thöïc haønh.
Neáu chuùng ta aùp duïng Phaùp moân nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra ngay trong ñôøi soáng hieän taïi, aùp duïng moät caùch giaûn dò vaø kieân trì, coù theå 15 phuùt, nöûa giôø hay 1 giôø haøng ngaøy, trong caùc buoåi sôùm hay buoåi toái, thôøi daàn daàn chuùng ta seõ thaâu nhaän ñöôïc keát quaû thieát thöïc cuûa phaùp moân naøy. Ñoái vôùi nhöõng vò chuù troïng veà döôõng sinh, nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra ñem laïi cho quyù vò söùc khoeû thaân taâm caàn thieát vaø tieán gaàn ñeán "Voâ beänh, lôïi toái thöôïng" (Arogyaø paramaølabhaø).
Ñoái vôùi nhöõng vò muoán hoøa hôïp söùc maïnh noäi taâm vôùi söùc maïnh thieân nhieân, ngoài Thieàn giöõa trôøi, trong caûnh thanh vaéng tòch mòch cuûa ban ñeâm hay trong röøng saâu coâ tòch, seõ ñöa laïi cho chuùng ta nhieàu caûm giaùc kyø dieäu. Ñoái vôùi nhöõng ai muoán giaùo duïc caûm thoï, nuoâi döôõng caùc caûm thoï laønh maïnh, ñoái trò vôùi khoå öu, nuoâi döôõng hyû laïc, nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra coù theå giuùp hoï hieän taïi laïc truù vaø nhìn ñôøi vôùi caëp maét laïc quan. Ñoái vôùi nhöõng vò muoán ñi saâu vaøo vaán ñeà taâm lyù, giaùo duïc, nuoâi döôõng cho mình caùc söùc maïnh Nieäm, Ñònh, Tueä; Phaùp moân Thieàn veà hôi thôû naøy giuùp hoï ñaït ñöôïc cöùu caùnh cuûa Phaïm haïnh chöùng ñöôïc taâm giaûi thoaùt, tueä giaûi thoaùt.
Chuùng ta haõy coá gaéng laøm soáng daäy yù nghóa laønh maïnh cuûa haønh Thieàn nguyeân thuûy, aùp duïng phaùp moân nieäm hôi thôû voâ hôi thôû ra trong ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa chuùng ta vaø nhö vaäy chuùng ta vöøa baùo ñaùp aân ñöùc thuyeát phaùp ñoä sanh cuûa ñöùc Phaät vaø töï mình ñöôïc san xeû nhöõng kinh nghieäm veà Thieàn cuûa ñöùc Phaät. Coù vaäy chuùng ta môùi ñaùnh giaù ñuùng ñaén phöông phaùp haønh Thieàn cuûa ñöùc Phaät vaø ñöôïc höôûng thoï nhöõng aûnh höôûng toát ñeïp cuûa Phaùp moân haønh Thieàn
Hoøa thöôïng Thích Minh Chaâu
Trích: "Haønh Thieàn", Tænh hoäi Phaät giaùo Thöøa Thieân, 1993
Source : [ BuddhaSasana ]
[ Trôû Veà ]