Mahasi Abroad - Lectures by Venerable Mahasi Sayadaw - 1980, 2nd Edition, Buddhasasana Association, Myammar, 1993

Döôùi ñaây laø ba baøi phaùp ngaén do Ngaøi Thieàn sö Mahasi Sayadaw giaûng cho caùc cö só Phaät töû taïi vöông quoác Nepal trong dòp Ngaøi sang döï leã ñaët vieân ñaù ñaàu tieân taïi coâng tröôøng Laâm Tì Ni vaøo thaùng 11 naêm 1980.

Caùc baøi naày do Bình Anson trích dòch töø quyeån: "Mahasi Abroad -- Lectures by Venerable Mahasi Sayadaw, 1980", Second Edition, Buddhasasana Association, Myanmar, 1993.

Ñöùc Phaät Thích Ca Maâu Ni xuaát hieän treân ñòa caàu 25 theá kyû tröôùc. Tröôùc Ngaøi, qua nhieàu trieäu naêm, khoâng ai coù cô hoäi ñeå nghe lôøi daïy chaân chính cuûa Phaät, ñeå thoâng hieåu vaø haønh trì. Con ngöôøi trong caùc thôøi ñaïi ñen toái ñoù laø nhöõng chuùng sinh khoâng coù phöôùc duyeân; vaø vì khoâng ñöôïc nghe vaø haønh theo Chaân Phaùp, coù raát ít ngöôøi ñöôïc taùi sinh vaøo caùc coõi an nhaøn vaø cao thöôïng.

Vôùi söï thò hieän cuûa Ñöùc Phaät, Chaùnh Phaùp ñöôïc giaûng roäng. Do nghe lôøi daïy naày, nhieàu ngöôøi trong thôøi kyø Ñöùc Phaät coøn taïi theá ñaõ haønh trì theo, laøm caùc nghieäp laønh nhö Boá thí (Dana) vaø giöõ gìn Giôùi haïnh (Sila), vaø nhôø ñoù, hoï ñöôïc taùi sinh vaøo caùc coõi trôøi. Raát nhieàu ngöôøi khaùc ñaõ giaùc ngoä, ñaéc quaû A-la-haùn, vaø chöùng Nieát-baøn. Coù leõ laø trong thôøi ñoù, ña soá nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc taùi sinh vaøo caùc caûnh an nhaøn hoaëc chöùng Nieát-baøn laø nhöõng daân cö cuûa xöù Nepal vaø AÁn Ñoä, bôûi vì Boà-taùt Thaùi töû Só-ñaït-ta ñaõ sinh ra trong xöù Nepal, haønh trì Chaùnh Phaùp vaø thaønh ñaïo taïi xöù AÁn Ñoä. Ngaøi ñaõ hoaèng döông Chaùnh Phaùp trong suoát 45 naêm taïi caùc vuøng ñoù. Daân cö taïi hai quoác gia naày ñaõ coù dòp ñöôïc nghe vaø haønh trì theo lôøi daïy cuûa Ngaøi. Vì theá, trong thôøi kyø ñoù, coù raát nhieàu ngöôøi hoaëc laø ñöôïc taùi sinh vaøo caùc coõi trôøi an nhaøn, hoaëc ñaéc caùc quaû Thaùnh, hoaëc chöùng ñaït Nieát-baøn, hoaøn toaøn giaûi thoaùt khoûi caùc hoaïn khoå.

Maëc duø giôø ñaây Ñöùc Phaät khoâng coøn taïi theá, chuùng ta vaãn laø nhöõng ngöôøi may maén vì chuùng ta vaãn coù ñuû ñieàu kieän ñeå ñöôïc nghe vaø hoïc caùc lôøi giaùo huaán chaân chính cuûa Ngaøi. Vì theá, chuùng ta phaûi thaønh kính haønh trì theo Giaùo Phaùp chaân chính naày. Caùc lôøi giaùo huaán chaân chính ñoù laø gì?

Chaùnh Phaùp cuûa Ñöùc Phaät coù theå ñöôïc toùm taét qua caâu keä sau ñaây:

Caùc haønh ñoäng baát thieän laø (1) saùt haïi chuùng sinh, (2) laáy cuûa khoâng cho, hay troäm caép, vaø (3) taø daâm. Ba vieäc naøy laø caùc haønh ñoäng baát thieän caàn phaûi luoân traùnh.

Keá ñoù, boán aùc nghieäp veà lôøi noùi laø (1) noùi doái ñeå laøm haïi ngöôøi khaùc, (2) noùi ñaâm thoïc ñeå taïo moái baát hoøa, (3) noùi lôøi thoâ loã, hung döõ, vaø (4) noùi veà nhöõng söï hö nguïy nhö laø chaân lyù -- lieân quan ñeán söï truyeàn giaûng caùc taø thuyeát. Boán loaïi ngoân töø naày laø caùc khaãu nghieäp baát thieän, caàn phaûi traùnh.

Caàn phaûi traùnh caùc haønh ñoäng vaø lôøi noùi hö nguïy ñeå taïo tö lôïi baát chính, vì ñoù laø caùch sinh soáng khoâng thieän laønh. Luùc naøo cuõng phaûi tuaân giöõ naêm ñieàu giôùi haïnh ñeå haønh trì theo lôøi Phaät daïy laø traùnh laøm caùc ñieàu aùc, vaø coù moät ñôøi soáng thanh cao, trong saïch.

Moät caùch ngaén goïn, thieän nghieäp bao goàm ba yeáu toá laø Boá thí (Dana), Giôùi haïnh (Sila), vaø Tu taâm (Bhavana). Trong caùc yeáu toá naày, ngöôøi Phaät töû luùc naøo cuõng phaûi coù moät loøng roäng löôïng, chia xeû. Ngöôøi Phaät töû luùc naøo cuõng coù loøng boá thí, saün saøng chia xeû cho ngöôøi khaùc nhöõng gì maø hoï coù ñöôïc, vaø vì theá, hoï ñöôïc ngöôøi khaùc ngôïi khen, thöông kính. Ngöôøi nhaän cuûa boá thí seõ coù loøng kính meán ngöôøi laøm chuyeän boá thí, vaø hoï saün saøng hôïp taùc, giuùp ñôõ khi höõu söï. Ngöôøi coù loøng quaûng ñaïi seõ taïo nhieàu phöôùc baùu, vaø seõ ñöôïc taùi sinh trong caùc coõi thieän laønh, thanh cao.

Giôùi (Sila) coù nghóa laø xin nöông töïa nôi Tam Baûo Phaät-Phaùp-Taêng vaø tuaân giöõ caùc ñieàu ñaïo ñöùc nhö Nguõ Giôùi hoaëc Baùt Giôùi. Ñeå trôû thaønh Phaät töû, chuùng ta phaùt nguyeän coù loøng thaønh tín vaø quy y Tam Baûo vaø tuaân giöõ naêm giôùi hoaëc taùm giôùi -- thöôøng goïi laø "Tam Quy, Nguõ Giôùi" cho caùc Phaät töû taïi gia. Tuaân haønh theo nhö theá, chuùng ta seõ coù ñöôïc moät söï baûo ñaûm laø trong caùc kieáp sau, chuùng ta seõ khoâng rôi vaøo caùc khoå caûnh nhö caùc coõi ñòa nguïc, caàm thuù, ngaï quyû hoaëc a-tu-la. Thay vaøo ñoù, Phaät töû chaân chính seõ coù nhieàu phöôùc duyeân ñeå taùi sinh laøm ngöôøi hoaëc trong caùc coõi trôøi an nhaøn ñeå coù nhieàu dòp tieán tu.

Ñaây laø caùch taïo phöôùc cao thöôïng hôn, qua söï tu loïc taâm trí. Trong Ñaïo Phaät, tu loïc taâm ñöôïc thöïc hieän qua phaùp haønh thieàn: haønh thieàn An chæ (samatha bhavana) vaø haønh thieàn Minh quaùn (vipassana bhavana). Coù moät caùch nöõa thöôøng ñöôïc goïi laø Thaùnh Ñaïo Tu Taäp (ariya magga bhavana), tu taâm ñeå ñi vaøo con ñöôøng Thaùnh sieâu theá. Thieàn An chæ goàm coù 40 ñeà muïc: möôøi ñeà muïc bieán xöù (kasina), möôøi ñeà muïc baát tònh (asubha), möôøi ñeà muïc quaùn töôûng (anussati), vaø möôøi ñeà muïc linh tinh.

Trong caùc ñeà muïc haønh thieàn, Nieäm Phaät laø phöông caùch quaùn töôûng vaø toân kính caùc ñöùc tính cao quí cuûa Ñöùc Phaät, baäc ÖÙng Cuùng -- nghóa laø xöùng ñaùng ñeå ñöôïc söï toân kính vaø cuùng döôøng cuûa chö thieân vaø nhaân loaïi. Haønh trì qua phöông caùch naày laø nhö theá naøo? Ñoù laø suy nieäm vaø quaùn töôûng raèng Ñöùc Phaät laø moät ñaáng cao quí coù ñaày ñuû caùc phaåm chaát thanh cao cuûa Giôùi haïnh, Thieàn ñònh, vaø Trí tueä. Khi ta thaønh taâm toân kính Ngaøi, ta seõ coù nhieàu phöôùc duyeân ñeå ñöôïc taùi sinh vaøo nhaøn caûnh. Ta quaùn suy veà danh hieäu ÖÙng Cuùng cuûa moät baäc giaùc ngoä. Moät ñöùc tính cuûa Ngaøi laø Ngaøi ñaõ töï mình thöïc chöùng ñöôïc Boán Söï Thaät Cao Dieäu (Töù Dieäu Ñeá), vaø ñoù laø moät ñöùc tính maø chæ coù Phaät môùi coù ñöôïc, vaø ta quí kính Ngaøi, baäc Chaùnh Ñaúng Giaùc (Samma Sambuddha).

Chính vì Ngaøi coù moät trí tueä sieâu vieät vaø coù loøng Töø maãn voâ löôïng ñeå giaûng daïy cho chuùng sinh, chæ cho hoï con ñöôøng thoaùt khoûi coõi Ta-baø hoaïn khoå, Ngaøi coù ñaày ñuû phaåm haïnh cuûa moät vò Phaät, baäc Theá Toân. Ñieàu naày caàn phaûi ñöôïc quaùn töôûng.

Haønh trì qua nieäm aân ñöùc Phaät (Buddhanussati bhavana) cuõng ñöôïc thöïc hieän baèng caùch quaùn töôûng caùc phaåm haïnh khaùc cuûa Ngaøi. Ñoái vôùi ngöôøi con Phaät, moãi khi hoï quy ngöôõng vaø quí kính Ngaøi, hoï thöïc haønh phaùp Nieäm Phaät.

Tieáp theo, caùc lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät -- Giaùo Phaùp -- laø keát quaû cuûa söï tu taäp, haønh trì vaø kinh nghieäm cuûa chính Ngaøi, vaø Ngaøi ñaõ truyeàn laïi moät caùch ñuùng ñaén, coù lôïi ích, cho caùc ñeä töû. Neáu nhöõng lôøi daïy ñoù ñöôïc haønh trì ñuùng ñaén vaø quí kính, chuùng seõ giuùp ta phaùt trieån caùc trí tueä minh saùt kyø dieäu. Moãi khi ta quaùn töôûng ñeán caùc ích lôïi kyø dieäu veà Giaùo Phaùp cuûa Ñöùc Phaät vaø ñaët troïn nieàm tin cuûa ta vaøo ñoù, ta döôõng nuoâi caùc nghieäp thieän laønh trong daïng Nieäm Phaùp.

Ta quaùn töôûng ñeán phaåm haïnh cao quí ñang ñöôïc haønh trì bôûi caùc vò ñeä töû tu só cuûa Ngaøi, cuûa caùc vò ñeä töû ñaõ ñaït ñaïo quaû Thaùnh, laø phöông caùch quaùn nieäm aân ñöùc Taêng Baûo.

Khi ngay chính ta coù öôùc nguyeän muoán thoaùt caûnh hoaïn khoå, ngöôøi khaùc cuõng coù öôùc nguyeän töông töï nhö theá. Vì vaäy, Töø bi quaùn laø thaønh taâm nguyeän caàu haïnh phuùc vaø an laønh cho töøng chuùng sinh vaø taát caû moïi loaøi trong saùu coõi luaân hoài.

Thöïc haønh ñeà muïc Nieäm Phaät vaø Quaùn Töø Bi caøng nhieàu caøng toát, thöôøng xuyeân moãi ngaøy, laø haønh trì theo lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät daønh cho haøng cö só taïi gia, ñeå taïo nhieàu phöôùc laønh cao ñeïp.

Ñaây laø phöông caùch taïo phöôùc laønh qua con ñöôøng quaùn nieäm lieân tuïc veà ñaëc tính Voâ thöôøng, Baát toaïi nguyeän, vaø Voâ ngaõ cuûa ñôøi soáng, qua caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù cuûa moãi ngöôøi chuùng ta, ngay trong chính mình vaø ôû ngöôøi khaùc. Ñaây laø ñöôøng loái haønh thieàn theo caùch tu taäp cuûa Ñöùc Phaät ñeå thöïc chöùng tröïc tieáp tính chaát phuø du, taïm bôï (sinh roài dieät) cuûa heä thoáng thaân-taâm vaø söï chaáp thuû vaøo ñoù -- thöôøng ñöôïc goïi laø Nguõ uaån thuû (upadanakkhanda). Khi phöôùc baùu naày ñöôïc chín muoài, thieän duyeân veà huaân tu Thaùnh ñaïo (ariyam maggabhavana kusala) seõ troå ra vaø giuùp ta thöïc chöùng Nieát-baøn.

Veà lôøi daïy "Luoân giöõ taâm trong saïch" coù nghóa laø sau khi thöïc chöùng Nieát-baøn qua boán Thaùnh Ñaïo (Ariya Maggas), Ñöùc Phaät tieáp tuïc phaùt trieån taâm qua boán Thaùnh Quaû (Ariya Phalas). Ñaây laø tieán trình thanh loïc taâm qua söï khôûi hieän caùc chaäp taâm Thaùnh Quaû (Ariya Phala Cittas).

Ñeán ñaây, sö ñaõ trình baøy toùm löôïc veà phöông caùch thaønh kính haønh trì lôøi Phaät daïy. Haønh trì nhö theá, ta seõ coù ñöôïc haïnh phuùc maø ta haèng tìm caàu. Ñoù laø caùch ñeå ñöa ñeán caùc coõi an nhaøn cuûa loaøi ngöôøi vaø chö thieân vôùi caùc haïnh phuùc roäng lôùn; vaø thanh cao toát ñeïp hôn nöõa, seõ ñöa ñeán chöùng ñaït Nieát-baøn, chaám döùt hoaïn khoå, vôùi haïnh phuùc vónh haèng.

Ñoù cuõng laø caùch maø chuùng ta giuùp duy trì vaø baûo toàn Giaùo Phaùp cuûa Ñöùc Phaät, taïo nieàm vui haïnh phuùc cho ngöôøi khaùc töông töï nhö cuûa chính chuùng ta.

Caàu mong quí vò haønh trì toát ñeïp nhö ñaõ trình baøy, ñaït ñöôïc nieàm haïnh phuùc maø quí vò thöôøng mong öôùc, vaø nhanh choùng chöùng ñaït ñöôïc haïnh phuùc toái haäu cuûa Nieát-baøn.

Baây giôø, sö seõ höôùng daãn quí vò ñeå thöû thöïc haønh Thieàn Quaùn Vipassana trong vaøi ba phuùt.

Thieàn Quaùn laø phaùp haønh ghi nhaän söï phaùt khôûi vaø dieät taän cuûa caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù ñeå giuùp chuùng ta nhaän thöùc roõ baûn chaát thaät söï cuûa chuùng. Moãi khi ta nhìn, nghe, neám, ngöûi, chaïm xuùc hoaëc nhaän bieát, caùc hieän töôïng naày lieân tuïc hieän ra roài maát ñi. Ñieàu quan troïng laø phaûi ghi nhaän chuùng vaø nhaän thöùc veà chuùng moãi khi chuùng hieän ra. Tuy nhieân, trong luùc ban ñaàu, ta khoâng theå naøo ghi nhaän taát caû nhöõng gì ta nhìn, nghe, ngöûi, neám, chaïm, hoaëc bieát. Vì theá, ta caàn phaûi giôùi haïn taäp trung vaøo moät ít hieän töôïng thoâi.

Moãi khi ta thôû vaøo vaø thôû ra, buïng chuùng ta di chuyeån theo daïng phoàng roài xeïp raát roõ raøng, deã theo doõi. Ñaây laø bieåu hieän cuûa moät yeáu toá chuyeån ñoäng maø ta thöôøng goïi laø Gioù (Vayo dhatu, phong ñaïi) -- moät trong boán yeáu toá chính: ñaát, nöôùc, löûa gioù -- vaø laø moät ñoái töôïng deã quan saùt, ghi nhaän. Baây giôø, chuùng ta haõy thöû thöïc taäp trong ba phuùt, sau khi ta coù moät theá ngoài vöõng vaøng...

Trong thôøi gian naày, ta khoâng caàn phaûi nhìn gì caû, do ñoù, chuùng ta neân nhaém maét laïi. Haõy chuù taâm vaøo buïng... Khi buïng phoàng leân, ghi nhaän laø "phoàng". Khi buïng xeïp xuoáng, ghi nhaän laø "xeïp". Khoâng caàn phaûi töï noùi thaàm laø "phoàng" vaø "xeïp". Chæ ghi nhaän ñieàu ñoù trong taâm, moät caùch tænh thöùc...

Neáu taâm phoùng ñi nôi khaùc, haõy ghi nhaän söï phoùng taâm nhö theá, ghi nhaän "phoùng taâm". Roài trôû veà ñeà muïc chính laø söï phoàng-xeïp cuûa buïng. Neáu caûm thaáy meät moûi hay ñau ñôùn, chæ ghi nhaän hai hay ba laàn: "ñau, ñau, ñau", roài ñem taâm trôû veà ñeà muïc ghi nhaän söï chuyeån ñoäng cuûa buïng. Neáu coù nghe moät aâm thanh naøo ñoù, chæ ghi nhaän hai hay ba laàn: "nghe, nghe, nghe", roài chuù taâm trôû laïi vaøo söï phoàng-xeïp cuûa buïng... Haõy coá gaéng tieáp tuïc nhö theá trong moät thôøi gian ngaén laø ba phuùt...

Baây giôø ba phuùt ñaõ troâi qua... Trong moãi phuùt, ta coù theå ghi nhaän 50 hoaëc 60 chuyeån ñoäng. Trong ba phuùt, ta coù theå ghi nhaän ñöôïc 150 ñeán 180 laàn. Taát caû caùc haønh ñoäng ghi nhaän nhö theá laø phöông caùch tu taäp Minh Quaùn Thieän (Vipassana Kusala) theo ñuùng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät. Khi ñònh löïc (samadhi) ñöôïc phaùt trieån theo coâng phu tu taäp, ta seõ nhaän bieát ñöôïc Taâm vaø Thaân, hay Danh vaø Saéc, moät caùch phaân minh vaø nhaän thöùc ñöôïc moái töông duyeân cuûa chuùng. Ta seõ töï thöïc chöùng ñöôïc söï sinh-dieät cuûa chuùng, nghóa laø tröïc nhaän ñöôïc ñaëc tính Voâ thöôøng (anicca) cuûa chuùng. Trong tieán trình tu taäp nhö theá, daàn daàn ta seõ phaùt trieån ñöôïc tueä minh saùt, vaø cuoái cuøng seõ thaønh töïu ñöôïc söï thöïc chöùng Nieát-baøn vôùi tueä tri veà Ñaïo vaø Quaû.

Sö caàu mong quí vò tinh taán haønh thieàn quaùn ñeå sôùm thöïc chöùng Nieát-baøn.

Thieàn sö Mahasi Sayadaw
Nepal, 27-11-1980

(Trích dòch: "Mahasi Abroad -- Lectures by Venerable Mahasi Sayadaw, 1980",
Second Edition, Buddhasasana Association, Myanmar, 1993)

Ñöùc Phaät haønh trì vaø giaûng daïy nhö theá naøo? Tröôùc khi Thaønh Ñaïo, ngaøi Boà-taùt qua trí tueä sieâu vieät ñaõ nhaän thöùc ñöôïc raèng taát caû chuùng sinh, keå caû Ngaøi, ñeàu phaûi taùi sinh luaân hoài trieàn mieân vì nghieäp quaû vaø loøng tham thuû. Vò Boà-taùt qua ñoâi maét thaàn ñaõ thaáy chuùng sinh sau khi cheát, taùi sinh vaøo nhöõng nôi theo nghieäp quaû cuûa hoï.

Moãi laàn chuùng ta thaáy, nghe, ngöûi, neám, chaïm xuùc vaø nhaän bieát, khôûi sinh loøng tham ñaém vaø chaáp thuû vaøo caùc hieän töôïng vaät lyù vaø taâm lyù. Vì coù loøng tham thuû naày maø coù söï hieän sinh, vaø vì coù hieän sinh neân môùi coù giaø laõo, beänh hoaïn, töû dieät, vaø cöù theá tieáp dieãn maõi maõi... Tuy nhieân, khi ta thaáy, nghe, ngöûi, neám, chaïm xuùc vaø nhaän bieát ñieàu gì, neáu ta ghi nhaän ñöôïc baûn chaát sinh-dieät cuûa chuùng, thì ngay luùc aáy, khoâng coøn coù loøng tham ñaém vaø chaáp thuû khôûi ra, vaø töø ñoù, seõ khoâng coøn coù taùi sinh, giaø laõo, beänh hoaïn, töû dieät, v.v... Nhö theá, seõ daäp taét ñöôïc ñaùm löûa phieàn naõo, hoaïn khoå.

Ngaøi Boà-taùt sau khi nhaän chaân ñöôïc nhö theá, gia coâng tinh taán haønh trì thieàn quaùn veà baûn chaát sinh-dieät cuûa naêm nhoùm chaáp thuû. Vaø phöông caùch maø Ngaøi ñaõ haønh trì ñeå ñaït ñöôïc söï Giaùc Ngoä Vieân Dung seõ ñöôïc trình baøy sau ñaây.

Trong phaùp haønh naày, chuùng ta phaûi bieát ghi nhaän baûn tính chaân thaät veà söï sinh-dieät cuûa caùc hieän töôïng taâm lyù vaø vaät lyù xaûy ra trong thaân theå cuûa ta ngay khi chuùng vöøa hieän höõu. Neáu khoâng kòp thôøi ghi nhaän nhö theá, chuùng ta seõ deã coù moät yù nieäm sai laàm raèng chuùng laø thöôøng coøn, haïnh phuùc vaø coù töï ngaõ. Bôûi vì khoâng coù ghi nhaän ngay taïi thôøi ñieåm cuûa söï nghe, nhìn, ngöûi, neám, chaïm xuùc vaø tö duy, chuùng ta khoâng theå tröïc nhaän ñuùng ñaén caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù naày, vaø nhaän thöùc sai laàm raèng ñoù laø haïnh phuùc vaø laø caùi Ngaõ; vaø vì theá, loøng tham ñaém vaøo caùc hieän töôïng ñoù seõ sinh ra. Söï tham ñaém naày trong thuaät ngöõ Pali goïi laø "Upadana". Caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù laøm ñoái töôïng cho söï tham ñaém naày goïi laø "Upadanakkhandhas" (nguõ uaån thuû).

Bôûi vì khoâng coù moät söï ghi nhaän ñuùng ñaén caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù khi chuùng vöøa phaùt khôûi, tham thuû sinh ra vaø taïo döïng neân caùc nghieäp haønh thieän vaø baát thieän. Ngay trong luùc caän töû, khi caùi cheát ñeán keá caïnh, nghieäp (kamma) qua moät hình töôùng (nghieäp töôùng -- kamma nimitta) hay moät chæ höôùng veà ñôøi soáng keá tieáp (sinh töôùng, gati-nimitta) trôû thaønh ñoái töôïng trong taâm thöùc cuûa ngöôøi haáp hoái vaø coù aûnh höôûng leân söï taùi sinh cuûa ngöôøi ñoù. Qua taùi sinh, ngöôøi ñoù laïi trôû vaøo voøng hoaïn khoå cuûa giaø laõo, beänh hoaïn, roài cheát, v.v... Khi suy tö veà caùc ñieàu naøy, chuùng ta caûm thaáy thaät laø voâ voïng, haõi huøng.

Vì vaäy, ñeå taän dieät loøng tham thuû, ñeå chaám döùt söï chaáp dính vaøo nguõ uaån, vaø töø ñoù thoaùt ra voøng phieàn naõo, vò Boà-taùt haønh thieàn quaùn veà söï sinh-dieät cuûa caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù khi chuùng vöøa hieän höõu. Khi thieàn quaùn nhö theá, tri kieán phi thöôøng khôûi hieän trong Ngaøi, vaø sau khi ñaéc Trí Tueä veà Ñaïo vaø Quaû cuûa baäc A-la-haùn, Ngaøi trôû thaønh moät vò Chaùnh Ñaúng Giaùc, vò Phaät.

Sau khi Thaønh Ñaïo, Ñöùc Phaät giaûng baøi phaùp ñaàu tieân, Kinh Chuyeån Phaùp Luaân, ñeå chuùng sinh coù theå haønh trì theo, thöïc haønh thieàn quaùn veà söï sinh dieät cuûa Nguõ Uaån Thuû, vaø sau khi phaùt trieån Tueä Minh, chöùng ñaït Nieát-baøn qua söï phaùt khôûi Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä, tieán ñeán giaûi thoaùt toái haäu nhö Ngaøi.

Trong baøi kinh Chuyeån Phaùp Luaân, coù ñeà caäp ñeán Trung Ñaïo do Ñöùc Phaät tìm ra ñeå phaùt sinh Phaùp Nhaõn. Phaùp Nhaõn naày chính laø söï phaùt trieån caùc tueä minh, Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä. Trung Ñaïo ñoù coù nghóa laø Baùt Chaùnh Ñaïo, con ñöôøng Taùm Chaùnh. Söï giaùc tænh nhaän thöùc ñuùng ñaén khi nghe, thaáy, ngöûi, chaïm, v.v... cuõng laø Baùt Chaùnh Ñaïo.

Ñeå giaûi thích toùm taét veà söï phaùt trieån vaø haønh trì Baùt Chaùnh Ñaïo, caùc noã löïc ñeå ghi nhaän söï thaáy, nghe, chaïm, v.v... laø Chaùnh Tinh Taán. Söï giaùc tænh, ghi nhôù veà söï thaáy, nghe, chaïm, v.v... laø Chaùnh Nieäm. Luoân luoân chuù taâm vaøo ñeà muïc haønh thieàn laø Chaùnh Ñònh. Caû ba yeáu toá naày hôïp thaønh nhoùm "Ñònh" trong Tam Hoïc (Giôùi-Ñònh-Tueä).

Vaø khi ñònh löïc trôû neân vöõng maïnh, caùc tueä minh seõ khôûi sinh. Kinh Nieäm Xöù (Satipatthana Sutta) coù ghi raèng khi chuùng ta coù giaùc nieäm veà söï ñi, ñöùng, ngoài, naèm, chuyeån ñoäng, sôø ñuïng, v.v... ta coù theå phaân bieät roõ raøng caùc hieän töôïng vaät lyù vaø taâm lyù, vaø nhö theá phaân tích ñöôïc Danh vaø Saéc. Töø ñoù ñöa ñeán Tueä Phaân Bieät Danh Saéc (namarupa pariccheda nyana). Tueä naày phaùt khôûi khi baét ñaàu coù moät ñònh löïc toát.

Tieáp theo, ta coù theå bieát ñöôïc raèng bôûi vì coù yù ñònh di chuyeån, di chuyeån khôûi sinh; bôûi vì coù yù ñònh ngoài xuoáng, ñoäng taùc ngoài khôûi sinh; bôûi vì coù hôi thôû vaøo, neân coù söï phoàng nôi buïng; bôûi vì coù hôi thôû ra, neân coù söï xeïp nôi buïng; bôûi vì coù ñoái töôïng sôø ñuïng, neân coù xuùc caûm; bôûi vì coù ñoái töôïng ñeå ghi nhaän, neân söï ghi nhaän xaûy ra; bôûi vì coù taùc yù ghi nhaän, neân coù söï ghi nhaän, v.v... Ñoù laø söï hieåu bieát saâu saéc veà moái töông duyeân cuûa nhaân vaø quaû. Ñaây laø tueä minh thöù hai, goïi laø Tueä Phaân Bieän Nhaân Duyeân (paccaya pariggaha nyana).

Khi ñònh löïc trôû neân maïnh hôn trong moãi söï ghi nhaän, söï sinh dieät cuûa ñeà muïc ñöôïc töùc thôøi nhaän bieát moät caùch roõ raøng. Khi ta nhaän thöùc tröïc tieáp ñöôïc nhö theá, seõ khôûi sinh yù nieäm raèng: "Moïi vaät ñeàu voâ thöôøng vaø khoâng coù gì laïc thuù, maø chæ laø phieàn naõo. Ñôøi soáng chæ laø moät hieän töôïng maø khoâng coù moät caùi Ngaõ baát bieán trong ñoù". Ñaây laø moät nhaän thöùc khôûi ra töø kinh nghieäm caù nhaân, vaø goïi laø Tueä Thaáu Ñaït (samasana nyana), cuõng coøn goïi laø Tueä Minh Saùt Theá Tuïc.

Sau ñoù, seõ phaùt sinh tri kieán ghi nhaän töùc thôøi söï sinh dieät cuûa baát cöù ñoái töôïng naøo trong moãi haønh ñoäng ghi nhaän. Ñoù laø Tueä Tri Kieán Söï Sinh Dieät (udayabbaya nyana). Khi coù ñöôïc tueä naày, haønh giaû coù theå thaáy caùc aùnh saùng choùi loøa duø trong ñeâm toái. Thaân theå coù caûm giaùc nheï boång, vaø thaân taâm raát laø thoaûi maùi. Söï ghi nhaän trôû neân toát hôn vaø caùc caûm thoï hyû laïc phaùt sinh.

Tieáp theo, seõ phaùt khôûi moät tueä minh maø qua ñoù, chæ coù caùc taøn dieät töùc thôøi cuûa moïi ñoái töôïng laø ñöôïc thaáy roõ raøng trong moïi söï ghi nhaän. Tueä minh phi thöôøng naày ñöôïc goïi laø Tueä Dieät (bhanga nyana).

Tieáp theo ñoù laø caùc tueä minh trong moãi haønh ñoäng ghi nhaän, ñoái töôïng ghi nhaän ñöôïc thaáy nhö ñaùng kinh sôï, khoå sôû, chaùn chöôøng. Ñaây laø caùc Tueä Kinh Sôï (bhaya nyana), Tueä Khoå Sôû (adinava nyana) vaø Tueä Chaùn Chöôøng (nibbida nyana).

Keá ñoù, naûy sinh moät tueä minh khaùc bieät khi thaân haønh vaø taâm haønh ñöôïc nhaän thaáy deã daøng, moät caùch bình thaûn. Ñaây laø Tueä Haønh Xaû (Sankhara-upekkha nyana).

Töø Tueä Phaân Bieät Danh saéc ñeán Tueä Haønh Xaû, taâm yù ñöôïc gaén chaët vaøo ñoái töôïng ghi nhaän ñeå coù ñöôïc moät söï nhaän thöùc ñuùng ñaén veà chuùng, laø Chaùnh Kieán vaø Chaùnh Tö Duy trong moãi haønh ñoäng ghi nhaän. Ñaây laø phaàn "Tueä" cuûa Tam Hoïc.

Phaùt trieån caùc tueä minh cho ñeán Tueä Haønh Xaû laø döïa theo ba chi trong phaàn Ñònh vaø hai chi trong phaàn Tueä cuûa Tam Hoïc Giôùi-Ñònh-Tueä, thuoäc Baùt Chaùnh Ñaïo. Ñaây laø töông öùng vôùi lôøi daïy trong Kinh Chuyeån Phaùp Luaân, trong ñoù coù daïy raèng haønh trì theo Trung Ñaïo laø ñeå giuùp phaùt khôûi Phaùp Nhaõn.

Chaùnh Ngöõ, Chaùnh Nghieäp, vaø Chaùnh Maïng thuoäc veà phaàn "Giôùi". Qua haønh thieàn nghieâm tuùc, phaàn Giôùi naày ñöôïc hoaøn taát.

Ba chi cuûa Ñònh, hai chi cuûa Tueä, vaø ba chi cuûa Giôùi hôïp laïi thaønh Trung Ñaïo, hay Baùt Chaùnh Ñaïo. Baèng caùch lieân tuïc ghi nhaän moãi taùc ñoäng cuûa söï nghe, nhìn, ngöûi, neám, chaïm, bieát, chuùng ta haønh trì Baùt Chaùnh Ñaïo. Keát quaû laø söï phaùt trieån töø Tueä Phaân Bieät Danh Saéc cho ñeán Tueä Haønh Xaû, ñöa ñeán söï khôûi sinh Phaùp Nhaõn. Khi Phaùp Nhaõn ñöôïc phaùt trieån troøn ñuû, Nieát-baøn seõ ñöôïc tri kieán qua Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä (magga nyana, phala nyana). Ngaøi Boà-taùt qua phaùp haønh Trung Ñaïo, ñaõ phaùt trieån tueä minh saùt vaø sau khi ñaéc ñaïo quaû A-la-haùn, trôû thaønh vò Phaät Toaøn Giaùc. Sau khi thaønh ñaïo, Ngaøi ñaõ thuyeát giaûng Kinh Chuyeån Phaùp Luaân ñeå ngöôøi khaùc, cuõng nhö Ngaøi, coù theå thöïc chöùng Nieát-baøn qua Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä baèng caùch thieàn quaùn veà söï sinh-dieät cuûa caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù.

Trong Kinh Nieäm Xöù, phaùp haønh Thieàn Quaùn ñöôïc giaûi thích chi tieát. Moät caùch toùm löôïc, phaùp naày coù theå ñöôïc chia laøm boán phaàn chính: (1) Quaùn nieäm veà Thaân, nghóa laø giaùc nieäm veà caùc ñoäng taùc cuûa thaân nhö ñi, ñöùng, ngoài, naèm, v.v...; (2) Quaùn nieäm veà Thoï, nghóa laø giaùc nieäm veà caùc caûm thoï laïc, khoå, trung tính, v.v...; (3) Quaùn nieäm veà Taâm, nghóa laø giaùc nieäm veà söï suy nghó, nhaän thöùc, phaân tích, v.v...; (4) Quaùn nieäm veà Phaùp, nghóa laø giaùc nieäm veà söï thaáy, söï nghe, söï chaïm xuùc, v.v...

Ñöùc Phaät daïy raèng Töù Nieäm Xöù laø con ñöôøng duy nhaát ñeå ñaït Ñaïo Quaû Tueä vaø chöùng ñaéc Nieát-baøn. Vì theá, khoâng coù con ñöôøng naøo khaùc ñeå ñöa ñeán Ñaïo, Quaû, vaø Nieát-baøn. Ñeå tieán ñeán giaûi thoaùt khoûi voøng luaân hoài hoaïn khoå, moãi ngöôøi chuùng ta phaûi noã löïc thöïc haønh thieàn Quaùn Nieäm. Ñeå haønh trì, sö xin giaûi thích sô löôïc nhö sau.

Baây giôø, xin haõy ngoài treùo chaân, hay moät theá ngoài thích hôïp. Vì khoâng caàn phaûi nhìn gì caû, xin haõy nhaém maét laïi... Chuù taâm vaøo ñeà muïc haønh thieàn. Trong luùc ban ñaàu, raát khoù ghi nhaän taát caû moïi hieän töôïng sinh dieät, vaø vì theá, haõy baét ñaàu baèng caùch chæ chuù taâm vaøo söï di chuyeån phoàng xeïp nôi buïng...

Haõy chuù taâm vaøo buïng. Khi buïng phoàng, ghi nhaän "phoàng". Khi buïng xeïp, ghi nhaän "xeïp". Khoâng neân ghi nhaän baèng lôøi noùi thaàm, maø chæ ghi nhaän trong taâm. Khoâng neân cho raèng "phoàng" vaø "xeïp" laø hai töø ngöõ, maø ghi nhaän ñoù laø hai tieán trình thaät söï cuûa cöû ñoäng nôi buïng. Haõy coá gaéng theo doõi söï phoàng töø luùc baét ñaàu cho ñeán luùc cuoái, vaø cuõng nhö theá trong cöû ñoäng xeïp.

Tænh giaùc theo doõi caùc cöû ñoäng naày -- baèng caùch ghi nhaän roõ raøng -- laø phöông caùch tröïc nhaän yeáu toá chuyeån ñoäng, yeáu toá Gioù, trong thöïc theå tuyeät ñoái cuûa noù. Theo Kinh Nieäm Xöù, ñaây laø Quaùn nieäm veà Thaân.

Khi theo doõi söï phoàng xeïp nôi buïng, neáu coù moät yù nghó naøo xuaát hieän, ta laïi ghi nhaän noù. Ñoù laø Quaùn nieäm veà Taâm. Roài trôû veà tieáp tuïc chuù taâm vaøo chuyeån ñoäng nôi buïng.

Khi coù söï ñau nhöùc, ta ghi nhaän noù. Ñaây laø Quaùn nieäm veà Thoï. Sau khi ghi nhaän hai, ba laàn, ta quay veà chuù taâm nôi buïng.

Neáu coù nghe moät aâm thanh naøo ñoù, ghi nhaän hai hay ba laàn, roài quay veà nôi buïng. Neáu coù thaáy vaät chi, chæ ghi nhaän hai hay ba laàn. Ñaây laø Quaùn nieäm veà Phaùp, ñoái töôïng cuûa Taâm. Roài quay veà chuù taâm nôi söï cöû ñoäng cuûa buïng.

Baây giôø, chuùng ta haõy thöû taäp thieàn quaùn nhö theá trong naêm phuùt...

Baây giôø, chuùng ta ñaõ taäp thieàn quaùn xong sau naêm phuùt. Trong moãi phuùt, ta coù theå ghi nhaän 50 ñeán 60 laàn. Trong 5 phuùt, ta ghi nhaän toái thieåu laø 250 laàn. Nhö theá, chuùng ta phaùt trieån moät haønh ñoäng raát toát trong phaùp haønh Thieàn Quaùn theo ñuùng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät. Khi ta ghi nhaän trong phaùp haønh thieàn nhö vaäy, vôùi söï phaùt trieån taâm ñònh, daàn daàn ta seõ phaùt trieån ñöôïc Tueä Phaân Bieät Danh Saéc, Tueä Phaân Bieän Nhaân Duyeân, Tueä Tri Kieán Sinh Dieät, Tueä Tri veà Voâ thöôøng, Khoå vaø Voâ ngaõ seõ phaùt khôûi, vaø moät ngaøy naøo ñoù, ta coù theå thöïc chöùng Nieát-baøn qua Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä.

Baèng phaùp haønh Thieàn Quaùn Nieäm nhö ñaõ trình baøy vôùi söï noã löïc tinh taán cuûa moãi caù nhaân, sö caàu mong quí vò chöùng ñaït Nieát-baøn trong moät töông lai raát gaàn.

Thieàn sö Mahasi Sayadaw
Nepal, 28-11-1980

(Trích dòch: "Mahasi Abroad -- Lectures by Venerable Mahasi Sayadaw, 1980",
Second Edition, Buddhasasana Association, Myanmar, 1993)

Chaân lyù maø chuùng ta phaûi thöïc chöùng laø chaân lyù coù lieân quan ñeán Töù Dieäu Ñeá, Boán Söï Thaät Cao Dieäu. Ñoù laø: (1) Söï Thaät veà Khoå (Khoå ñeá), (2) Söï Thaät veà Nguoàn Goác cuûa Khoå (Taäp ñeá), (3) Söï Thaät veà söï Dieät Khoå (Dieät ñeá), vaø (4) Söï Thaät veà Con Ñöôøng ñöa ñeán Dieät Khoå (Ñaïo ñeá).

Söï thaät veà Khoå coù lieân quan ñeán baûn chaát cuûa naêm uaån (saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc). Theo Kinh Chuyeån Phaùp Luaân, chuùng ta phaûi thaáu trieät söï khoå naày ñeå thoâng hieåu moät caùch ñuùng ñaén. Caàn phaûi ghi nhaän söï thaáy, nghe, ngöûi, neám, chaïm xuùc vaø suy nghó ngay luùc chuùng hieän khôûi ñeå hieåu bieát chính xaùc veà chuùng. Neáu khoâng ghi nhaän ngay taïi thôøi ñieåm ñoù, ta seõ khoâng thoâng hieåu töôøng taän baûn chaát sinh-dieät cuûa chuùng, vaø töø ñoù, loøng tham ñaém vaøo caùc hieän töôïng taâm-vaät-lyù hö aûo naày seõ sinh ra, vaø ñoù laø Nguoàn goác cuûa Khoå. Bôûi vì coù tham ñaém, söï chaáp thuû vaøo caùc hieän töôïng ñoù seõ xaûy ra, vaø taïo ra caùc nghieäp haønh. Chính caùc nghieäp haønh naày seõ taïo ra söï taùi sinh, vaø töø ñoù tieáp tuïc voøng luaân hoài khoå naõo cuûa giaø laõo, beänh hoaïn, töû dieät, v.v...

Neáu chuùng ta lieân tuïc ghi nhaän caùc haønh ñoäng cuûa thaáy, nghe, ngöûi, v.v..., nhöõng hieän töôïng taâm-vaät-lyù naày seõ ñöôïc thoâng hieåu ñuùng ñaén, vaø töø ñoù seõ giaûm thieåu loøng tham aùi trong moät caáp ñoä naøo ñoù. Ñaây chính laø coâng phu ñeå Dieät tröø Nguoàn goác cuûa Khoå. Khi chuùng ta hoaøn toaøn ghi nhaän kòp thôøi moãi moät taùc ñoäng cuûa söï thaáy, nghe, ngöûi, v.v... khi chuùng vöøa khôûi hieän, luùc ñoù coù theå xem nhö ta ñaõ hoaøn taát coâng taùc dieät tröø coäi nguoàn cuûa Khoå, theo nhö tinh thaàn cuûa caùc lôøi daïy trong baøi Kinh Chuyeån Phaùp Luaân.

Moãi moät ñoäng taùc ghi nhaän nhö theá seõ giuùp giaûm thieåu phieàn naõo, coù nghóa laø laøm giaûm bôùt caùc ñieàu kieän ñeå taïo taùi sinh. Nhö theá, qua phöông phaùp ghi nhaän, hoaïn khoå ñöôïc dieät tröø töøng chaäp, vaø phaùp haønh naày laø Con Ñöôøng Taïi Theá ñeå phaùt trieån tueä minh. Ñaây laø phaùp haønh trì theo ñuùng lôøi daïy trong kinh laø söï Dieät Khoå caàn phaûi ñöôïc thöïc chöùng, vaø Con Ñöôøng Dieät Khoå caàn phaûi ñöôïc trieån khai. Sö seõ giaûng theâm veà Con Ñöôøng Dieät Khoå Sieâu Theá -- ñeå thöïc chöùng Nieát-baøn -- vaø Baùt Chaùnh Ñaïo. Tuy nhieân, tröôùc heát, sö seõ giaûi thích veà vieäc thöïc chöùng Nieát-baøn qua con ñöôøng taïi theá nhö Ñöùc Phaät ñaõ giaûng cho thaày tyø-kheo Malukyaputta (Kinh Malukyaputta, Töông Öng, iv-72) nhö sau:

Moät khi coù söï tham luyeán, caùc caûm thoï veà ñoái töôïng lieàn naåy sinh. Neáu ñoù laø moät ñoái töôïng öa thích, ta seõ coù thoï laïc, roài sinh ra tham luyeán. Neáu ñoù laø moät ñoái töôïng xaáu xa, caûm thoï khoå sinh ra, roài tieáp theo laø loøng saân haän, oaùn gheùt. Chính söï tham luyeán hay oaùn gheùt naày laøm cho taâm trôû neân chao ñoäng, maát chaùnh nieäm. Töø ñoù seõ ñöa ñeán söï khoå naõo, taïo ra nghieäp haønh, ñöa ñeán taùi sinh trong voøng luaân hoài öu phieàn. Nhö theá, caøng luùc ta caøng rôøi xa Nieát-baøn.

Nhôø coù chaùnh nieäm, ta chæ ghi nhaän moïi hieän töôïng moät caùch ñôn thuaàn vôùi moät caûm giaùc thuï ñoäng, vaø do ñoù, phieàn naõo khoâng coù cô hoäi ñeå sinh khôûi vaø seõ bò tröø dieät. Ñieàu naøy coù nghóa laø neáu khoâng coù chaùnh nieäm ngay khi nhìn, tham thuû vaøo ñoái töôïng nhìn seõ sinh ra vaø chaéc chaén phieàn naõo seõ tieáp tuïc taùi dieãn voâ taän. Ngöôïc laïi, neáu ta coù chaùnh nieäm, phieàn naõo seõ bò tröø dieät vì noù khoâng coù ñieàu kieän ñeå sinh khôûi. Cho neân, neáu ngöôøi naøo muoán thoaùt khoûi hoaïn khoå vaø thöïc chöùng haïnh phuùc thì nguôøi aáy phaûi luoân luoân chaùnh nieäm khi coù taùc ñoäng nhìn xaûy ra. Coâng phu phaùt trieån tueä tri naày qua phaùp haønh thieàn goïi laø Sô Ñaïo, con ñöôøng sô khôûi (pubba bhaga magganga). Qua con ñöôøng sô khôûi naày, haønh giaû tieán ñeán muïc ñích thöïc chöùng Nieát-baøn, daäp taét moïi phieàn naõo, qua söï chöùng ñaéc Con Ñöôøng Sieâu Theá.

Trong kinh Malukyaputta, Ñöùc Phaät daïy raèng ñeå thoaùt khoûi hoaïn khoå, thaày tyø-kheo phaûi haønh thieàn quaùn nhö treân, vaø khi bieát ñöôïc baûn chaát thaät söï cuûa moïi hieän töôïng taâm-vaät-lyù treân ñôøi thì vò aáy ñöôïc xem nhö laø ñaõ ñeán gaàn Nieát-baøn. Taïi sao nhö theá? Neáu chuùng ta thöïc haønh thieàn quaùn, tueä minh saùt seõ ngaøy caøng phaùt trieån, vaø moät ngaøy naøo ñoù, ta seõ coù ñuû duyeân laønh ñeå thöïc chöùng ñöôïc Nieát-baøn qua Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä (Magga nyana vaø Phala nyana). Neáu moät vò haønh giaû thaáu ñaït Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä laàn ñaàu tieân, vò aáy trôû thaønh baäc Döï Löu hay Tu-ñaø-höôøn (Sotapanna) vaø seõ khoâng bao giôø taùi sinh vaøo boán caûnh khoå: A-tu-la, Ngaï quyû, Caàm thuù, vaø Ñòa nguïc. Vò aáy chæ taùi sinh toái ña laø baûy laàn, trong nhaøn caûnh cuûa coõi Ngöôøi hay coõi Trôøi, vaø toái haäu seõ ñaéc ñaïo quaû A-la-haùn, hoaøn toaøn giaûi thoaùt khoûi coõi Ta-baø phieàn naõo luaân hoài cuûa sinh, laõo, beänh, töû.

Treân ñaïo quaû Döï Löu laø ñaïo quaû Nhaát Lai (Tö-ñaø-haøm, Sakadagami). Goïi laø Nhaát Lai vì vò aáy chæ phaûi traûi qua hai ñôøi soáng nöõa -- ñôøi naày vaø ñôøi sau -- laø coù theå chöùng ñaït ñaïo quaû A-la-haùn giaûi thoaùt toái haäu.

Treân ñaïo quaû Nhaát Lai laø ñaïo quaû Baát Lai (A-ha-haøm, Anagami). Baäc Baát Lai seõ khoâng taùi sinh vaøo coõi ngöôøi hoaëc coõi trôøi duïc giôùi, maø seõ taùi sinh vaøo caùc coõi trôøi cuûa Phaïm thieân. ÔÛ ñoù, vò aáy seõ thaønh ñaït ñaïo quaû A-la-haùn.

Nhö ñaõ vöøa trình baøy, khi quí vò haønh trì thieàn quaùn ñeå ghi nhaän moïi hieän töôïng khi chuùng vöøa sinh khôûi, vaø vôùi tieán trình phaùt trieån tueä minh, khi phöôùc duyeân chín muoài, quí vò seõ trôû thaønh moät baäc A-la-haùn. Khi nghieäp löïc ñaõ heát, vò aáy seõ ñaéc Baùt Nieát-baøn (Nieát-baøn voâ dö y), vaø luùc ñoù laø moät söï daäp taét hoaøn toaøn moïi hoaïn khoå.

Vì theá, ñeå daäp taét moïi phieàn naõo khoå ñau khi ñôøi soáng naày chaám döùt, quí vò caàn phaûi taän löïc thöïc haønh phaùp thieàn quaùn ñeå ghi nhaän thaåm thaáu moïi hieän töôïng khi chuùng sanh khôûi. Ít ra, xin quí vò haõy noã löïc ñeå thaønh ñaït cho ñöôïc ñaïo quaû Döï Löu ñeå khoâng coøn phaûi taùi sinh vaøo caùc caûnh khoå.

Nhöõng gì sö ñaõ trình baøy coù lieân quan veà söï nhìn thaáy cuõng aùp duïng cho phaùp haønh thieàn quaùn veà söï nghe, ngöûi, neám, chaïm xuùc, vaø suy nghó. Neáu khoâng coù chaùnh nieäm thì ta coøn ôû xa Nieát-baøn. Neáu coù chaùnh nieäm laø ta ôû gaàn Nieát-baøn. Nhö theá, ta caàn phaûi aùp duïng phaùp thieàn quaùn vaøo töøng ñoäng taùc trong ñôøi soáng cuûa chuùng ta.

Tieáp theo, thaày tyø-kheo Malukyaputta ñi soáng bieät cö, noã löïc tinh taán haønh thieàn quaùn nieäm veà söï thaáy, nghe, ngöûi, v.v... ngay khi chuùng vöøa sinh khôûi, vaø chaúng bao laâu thaày ñaéc ñaïo quaû A-la-haùn.

Cho neân, neáu quí vò muoán ñaéc caùc ñaïo quaû Döï Löu, Nhaát Lai, v.v..., xin quí vò haõy haønh thieàn quaùn lieân tuïc vaøo söï thaáy, nghe, ngöûi, neám, chaïm xuùc, suy nghó ngay khi chuùng vöøa sinh khôûi. Neáu quí vò haønh trì nhö theá vaø khi ñònh löïc ñuû maïnh, quí vò seõ phaùt trieån tueä tri ñeå tröïc nhaän ñöôïc söï khaùc bieät cuûa danh vaø saéc, nhaân vaø quaû, ñaëc tính voâ thöôøng, baát toaïi nguyeän, vaø voâ ngaõ. Ñoù laø phöông phaùp haønh trì ñuùng vôùi caâu "Samadhito yathabhutam pajanati", nghóa laø "Chaùnh Ñònh ñöa ñeán Chaùnh Kieán".

Khi ñònh löïc ñuû maïnh, trong moãi ñoäng taùc ghi nhaän veà söï nhìn thaáy, quí vò seõ phaân bieät ñöôïc ñoái töôïng nhìn, maét, vaø söï nhìn. Ñoái töôïng nhìn vaø caëp maét laø Vaät chaát hay Saéc, khoâng coù thöùc. Nhaõn thöùc vaø söï ghi nhaän laø thuoäc veà Taâm hay Danh, coù thöùc. Nhö theá, trong moãi ñoäng taùc ghi nhaän söï nhìn, quí vò seõ nhaän thöùc ñöôïc raèng ñaây chæ laø Thaân vaø Taâm, hay Danh vaø Saéc, maø khoâng coù moät caùi Ngaõ hay moät Linh hoàn naøo caû. Ñaây laø Tueä Phaân Bieät Danh Saéc (nama rupa pariccheda nyana).

Cuõng vaäy, khi quí vò quaùn nieäm veà nghe, quí vò seõ bieát ñuôïc raèng tai vaø aâm thanh laø vaät chaát, vaø nhó thöùc cuøng vôùi söï ghi nhaän laø taâm. Nhö theá, chæ coù Danh vaø Saéc.

Khi quí vò quaùn nieäm veà ngöûi, quí vò seõ bieát ñuôïc raèng muõi vaø muøi höông laø vaät chaát, vaø tæ thöùc cuøng vôùi söï ghi nhaän laø taâm. Nhö theá, chæ coù Danh vaø Saéc.

Khi quí vò quaùn nieäm veà neám, quí vò seõ bieát ñuôïc raèng löôõi vaø vò neám laø vaät chaát, vaø thieät thöùc cuøng vôùi söï ghi nhaän laø taâm. Nhö theá, chæ coù Danh vaø Saéc.

Khi quí vò ghi nhaän "ñi, ñöùng, ngoài, naèm, ñuïng, leân, xuoáng, v.v...", quí vò seõ bieát ñuôïc raèng thaân theå vaø vaät chaïm xuùc laø vaät chaát, vaø thaân thöùc cuøng vôùi söï ghi nhaän laø taâm. Nhö theá, chæ coù Danh vaø Saéc.

Khi quí vò ghi nhaän veà söï suy tö, suy nghó, v.v..., quí vò seõ bieát ñöôïc raèng yù vaø ñoái töôïng cuûa yù laø vaät chaát, vaø yù thöùc cuøng vôùi söï ghi nhaän laø taâm. Nhö theá, chæ coù Danh vaø Saéc. Trong tröôøng hôïp naày, ñoái töôïng cuûa yù coù theå laø söï suy töôûng, yù nghó, quan nieäm, phaân tích, v.v... coù theå ñaùnh giaù, lieät keâ ñöôïc, neân ñöôïc goïi laø vaät chaát (saéc, rupa) trong yù nghóa töông ñoái.

Thoâng thöôøng, Tueä Phaân Bieät Danh Saéc xaûy ra nhieàu hôn ñoái vôùi moät haønh giaû thoâng minh. Tuy nhieân, duø coù keùm thoâng minh, moät haønh giaû vaãn coù theå phaùt trieån ñöôïc moät vaøi caáp ñoä cuûa tueä naày.

Sau khi phaùt ñöôïc tueä naày, haønh giaû tieáp tuïc haønh thieàn quaùn vaø vôùi söï phaùt trieån cuûa ñònh löïc, haønh giaû coù theå ñaït ñöôïc Tueä Phaân Bieän Nhaân Quaû qua phöông caùch sau ñaây:

Trong luùc ghi nhaân söï ñi, haønh giaû bieát ñöôïc raèng moãi khi coù taùc yù ñeå ñi thì seõ coù taùc ñoäng ñi. Khi ñöùng hay ngoài cuõng theá, vì coù yù ñònh ngoài neân môùi coù taùc ñoäng ngoài, vì coù yù ñònh ñöùng neân môùi coù taùc ñoäng ñöùng laïi. Khi ghi nhaän phoàng vaø xeïp, haønh giaû nhaän thöùc ñöôïc raèng vì coù hôi thôû vaøo ra neân môùi coù phoàng xeïp. Khi ghi nhaän söï nhìn, haønh giaû bieát ñöôïc vì coù caûnh nhìn neân môùi coù söï nhìn, vì coù maét neân môùi coù nhìn. Khi nghe, ngöûi, neám, v.v... cuõng töông töï nhö theá. Daàn daàn, khi ghi nhaän vaø thoâng hieåu nhö theá, haønh giaû seõ nhaän thöùc ñöôïc raèng caùc ñoäng taùc naày khoâng phaûi do chuû ñoäng cuûa moät caùi Ngaõ, caùi Toâi naøo caû, maø chæ laø keát quaû cuûa caùc töông quan cuûa nhaân vaø quaû nhö vöøa trình baøy. Ñaây laø Tueä Phaân Bieän Nhaân Quaû.

Keá ñeán, khi ghi nhaän "ñi, ñöùng, ngoài, naèm, phoàng, xeïp, thaáy, nghe, ngöûi, neám, cöùng, teâ, ñau, buoàn, vui, v.v..." trong töøng haønh ñoäng, haønh giaû seõ thaáy ñöôïc caû ñoái töôïng ñöôïc ghi nhaän vaø söï ghi nhaän sinh khôûi môùi meû roài taøn luïn. Ban ñaàu, haønh giaû chæ ghi nhaän ñöôïc chaëng ñaàu vaø chaëng cuoái cuûa töøng giai ñoaïn, chaúng haïn nhö luùc phoàng cuûa buïng. Daàn daàn, vôùi söï gia taêng cuûa ñònh löïc vaø tueä tri, haønh giaû seõ ghi nhaän ñöôïc töøng ñoaïn nhoû hôn. Qua tri kieán tröïc tieáp, haønh giaû thoâng hieåu raèng "Moïi söï kieän naày khoâng thöôøng haèng maø cuõng khoâng laïc thuù, chæ laø phieàn naõo thoâi! Ñôøi soáng chæ laø moät chuoãi caùc hieän töôïng, maø khoâng coù moät caùi Ngaõ hay moät Linh hoàn naøo caû!" Ñaây laø söï tröôûng thaønh cuûa Tueä Minh Saùt thaät thuï, goïi laø Tueä Minh Saùt veà Voâ Thöôøng (Aniccanupassana Nyana), Tueä Minh Saùt veà Khoå (Dukkhanupassana Nyana), vaø Tueä Minh Saùt veà Voâ Ngaõ (Anattanupassana Nyana).

Vôùi söï chín muoài cuûa caùc Tueä Minh, Nieát-baøn ñöôïc thöïc chöùng qua Thaùnh Ñaïo Tueä (Ariya Magga Nyana) vaø Thaùnh Quaû Tueä (Ariya Phala Nyana). Luùc ñoù, haønh giaû trôû thaønh baäc Döï Löu vaø khoâng coøn taùi sinh vaøo boán caûnh khoå. Vò aáy seõ taùi sinh trong nhöõng ñieàu kieän toát laønh ôû coõi Ngöôøi hay coõi Trôøi, vaø trong baûy kieáp seõ thöïc chöùng Nieát-baøn toái haäu qua Ñaïo Quaû A-la-haùn. Vì vaäy, ñieàu caàn thieát laø moãi ngöôøi chuùng ta phaûi noã löïc haønh thieàn ñeå toái thieåu phaûi ñaït ñöôïc quaû ñaàu tieân laø quaû Döï Löu.

Tôùi ñaây, sö seõ höôùng daãn quí vò thöïc haønh thieàn quaùn trong moät thôøi gian ngaén.

Xin quí vò ngoài vöõng vaøng, trong moät tö theá thích hôïp vaø thoaûi maùi. Haõy nhaém maét laïi... Haõy chuù taâm vaøo buïng, vaø ghi nhaän ñoäng taùc phoàng vaø xeïp cuûa buïng...Neáu quí vò khoâng nhaän thaáy roõ, thì coù theå ñaët tay leân buïng ñeå deã theo doõi...

Haõy ghi nhaän chuyeån ñoäng phoàng, töø luùc baét ñaàu cho ñeán luùc cuoái, moät caùch chaêm chæ... Haõy theo doõi chuyeån ñoäng xeïp moät caùch töông töï nhö theá... Chæ ghi nhaän thaàm trong taâm maø thoâi...

Trong khi ghi nhaän nhö theá, neáu coù phoùng taâm, thì ghi nhaän "phoùng taâm", roài ñem taâm trôû veà nôi söï phoàng xeïp cuûa buïng... Neáu tai nghe tieáng ñoäng, ghi nhaän "nghe, nghe, nghe" hai hay ba laàn, roài quay veà chuù taâm nôi chuyeån ñoäng cuûa buïng... Neáu coù ñau nhöùc, ghi nhaän "ñau, ñau, ñau" hai hay ba laàn, roài quay veà chuù taâm nôi chuyeån ñoäng cuûa buïng... Xin haõy tieáp tuïc ghi nhaän nhö theá trong naêm phuùt...

Baây giôø, chuùng ta ñaõ taäp haønh thieàn ñöôïc naêm phuùt. Trong moãi phuùt, chuùng ta laøm ñöôïc 50 ñeán 60 haønh ñoäng thieän laønh qua söï ghi nhaän. Trong 5 phuùt, ta thöïc hieän ñöôïc toái thieåu laø 250 haønh ñoäng nhö theá. Trong moãi söï ghi nhaän, noã löïc chuù taâm laø Chaùnh Tinh Taán. Nhaän thöùc roõ raøng khi ghi nhaän laø Chaùnh Nieäm. Lieân tuïc chuù taâm vaøo ñoái töôïng thieàn quaùn laø Chaùnh Ñònh. Ba chi naày taïo thaønh phaàn "Ñònh" (Samadhi). Vôùi noã löïc thieàn quaùn nhö theá, ñònh löïc gia taêng, vaø ta seõ coù Chaùnh Kieán trong moãi ñoäng taùc ghi nhaän. Chuû yù ñeå ñöa taâm vaøo ñoái töôïng thieàn quaùn laø Chaùnh Tö Duy. Hai chi naày taïo neân phaàn "Tueä" (Panna). Ba chi Chaùnh Ngöõ, Chaùnh Nghieäp, Chaùnh Maïng ñöôïc phaùt trieån trong luùc haønh thieàn, hôïp thaønh phaàn "Giôùi" (Sila). Ñoù laø Tam Hoïc Giôùi-Ñònh-Tueä.

Moãi khi ta haønh trì phaùp Thieàn Quaùn theo doõi vaø ghi nhaän söï phoàng xeïp nôi buïng laø ta thöïc haønh Baùt Chaùnh Ñaïo. Ñaây laø Trung Ñaïo do Ngaøi Boà-taùt Só-ñaït-ta khaùm phaù ñeå Thaønh Ñaïo. Trung Ñaïo naày giuùp phaùt trieån caùc Tueä Minh vaø ñöa ñeán Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä. Vì theá, sö thaønh thaät khuyeân quí vò coá gaéngtaän löïc haønh thieàn ngay caû khi trôû veà nhaø vaø soáng vôùi gia ñình.

Sö caàu mong quí vò qua phaùp haønh naày seõ coù nhieàu tieán boä phaùt trieån ñònh löïc, vaø trong töông lai gaàn seõ thöïc chöùng Nieát-baøn qua Ñaïo Tueä vaø Quaû Tueä.

Thieàn sö Mahasi Sayadaw
Nepal, 30-11-1980

(Trích dòch: "Mahasi Abroad -- Lectures by Venerable Mahasi Sayadaw, 1980",
Second Edition, Buddhasasana Association, Myanmar, 1993)