Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Nhaän Thöùc Cô Baûn
Veà Con Ñöôøng Thieàn Ñònh Cuûa Phaät GiaùoThích Chôn Thieän
-oOo-
Tröôùc heát, thieát töôûng chuùng ta caàn oån ñònh moät soá nhaän thöùc veà con ñöôøng Thieàn ñònh cuûa Phaät giaùo. Töø nhöõng nhaän thöùc ñuùng vaø tö duy ñuùng veà Thieàn ñònh, ta deã coù nhöõng böôùc thöïc hieän coù keát quaû toát ñeïp veà noù.
Töø laâu, coù ngöôøi cöù ngôõ Thieàn nhö laø moät toâng phaùi Phaät giaùo. Thieàn ñeán vôùi theá heä chuùng ta nhö laø chæ coù Thieàn Coâng AÙn (hay Thieàn Toå sö). Nhöõng hình aûnh quen thuoäc vôùi Thieàn laø nhöõng tieáng boång, tieáng heùt, tieáng quaùt, laø nhöõng caâu noùi bí hieåm ñaày aån duï, hay laø nhöõng lôøi daïy ngaén nguûi goïi laø "thoaïi ñaàu" hay "thoaïi vó", laø nhöõng hình aûnh phoùng khoaùng, töï do cuûa caùc Thieàn sö "thoûng tay vaøo chôï", laø hình aûnh "chích lyù Taây qui" (ñi veà Taây Truùc vôùi moät chieác deùp coû treân vai), laø caùc baøi keä truyeàn thöøa hay nhöõng maãu ñaøm thoaïi ngaén giöõa moät Thieàn sö vaø moät ngöôøi hoûi ñaïo. Thieàn ñeán vôùi ta vôùi yù nghóa cuûa "Giaùo ngoaïi bieät truyeàn, baát laäp vaên töï, tröïc chæ nhaân taâm, kieán taùnh thaønh Phaät" (truyeàn rieâng ngoaøi giaùo, khoâng laäp vaên töï, chæ thaúng taâm ngöôøi, thaáy taùnh thaønh Phaät). Hoaëc vôùi yù nghóa cuûa "Ña ngoân ña quaù chuyeån baát töông öùng, tuyeät ngoân tuyeät löï voâ xöù baát Thieàn" (noùi nhieàu thì loãi nhieàu trôû neân khoâng hôïp, baët noùi naêng baët suy nghó thì khoâng ñaâu laø khoâng Thieàn). Thieàn ñeán vôùi ta nhö laø moät phaùp tu ñaëc bieät chæ daønh cho haøng caên taùnh ñaëc bieät.
Taïi Vieät Nam, trong maáy thaäp nieân gaàn ñaây caùc saùch Thieàn coù aûnh höôûng phoå bieán nhaát laø caùc cuoán vieát veà caùc Thieàn sö Trung Hoa, cuoán Thieàn Luaän (Essays in Buddhist Meditation) cuûa D.T. Suzuki, vaø cuoán Thieàn Ñaïi Ñaïo Tu Taäp (Zen Practice) cuûa Chang Cheng Chi (Tröông Tröøng Cô). Ñaây laø aûnh höôûng toát.
Beân caïnh aûnh höôûng cuûa Thieàn Coâng aùn aáy, coøn coù caùc hieän töôïng "Thieàn xuaát hoàn", "Thieàn chöõa bònh" v.v... xuaát hieän cuøng vôùi laøn soùng dö luaän raèng tu Thieàn thì deã ñieân, deã laïc ñaïo, deã "taåu hoûa" v.v...
Moät soá ngöôøi thì cho raèng muoán tu Thieàn thì phaûi buoâng tha heát caùc coâng vieäc gia ñình, xaõ hoäi, boû heát vieäc hoïc haønh, ñi vaøo ôû aån moät nôi naøo thaät xa vaéng. Thieàn gaén lieàn vôùi ñôøi soáng nuùi röøng.
Thaät laø ñaày daãy caùc ngoä nhaän lôùn veà con ñöôøng Thieàn ñònh cuûa Phaät giaùo. Thöôïng toïa W. Rahula, trong cuoán " Nhöõng Ñieàu Ñöùc Phaät Daïy" (What the Buddha Taught), ñaõ vieát: "Thaät khoâng may raèng haàu nhö khoâng coù ngaønh naøo cuûa giaùo lyù ñöùc Phaät bò caùc Phaät töû vaø nhöõng ngöôøi khaùc hieåu laàm nhö Thieàn ñònh".
Chuùng ta caàn oån ñònh nhaän thöùc töøng vaán ñeà sau ñaây:
Thieàn ñònh laø con ñöôøng tu taäp chính thoáng, ñoäc nhaát ñi ñeán giaûi thoaùt cuûa Phaät giaùo
Treân loä trình tu taäp giaûi thoaùt, Theá Toân ñaõ ñi qua heát ñoaïn ñöôøng Thieàn ñònh cuûa ngoaïi ñaïo maø cao ñænh laø ñònh Phi töôûng phi phi töôûng, vaø Ngaøi ñaõ töø boû ra ñi vì cho raèng con ñöôøng naøy coøn bò vöôùng maét vaøo sinh töû. Theá Toân laïi haønh khoå haïnh saùu naêm lieàn, vaø Ngaøi ñaõ töø boû ra ñi, vì cho raèng ñaây khoâng phaûi laø chaùnh ñaïo daãn ñeán giaûi thoaùt (xem "Phaät Hoïc Khaùi Luaän", cuøng soaïn giaû). Sau cuøng, Theá Toân quyeát ñònh Thieàn quaùn döôùi coäi Boà-ñeà (Assatha - Baùt-ña-la) trong voøng ba tuaàn leã (coù nôi ghi 7 tuaàn leã; thôøi gian naøy coù theå ghi nhaän töø 3 ñeán 7 tuaàn leã ) theo kinh nghieäm Thieàn ñònh ñaõ giuùp Ngaøi vaøo Sô Thieàn trong dòp vua Tònh Phaïn laøm leã "haï ñieàn" (xuoáng ñoàng). Ngaøi khôûi nieäm ñoaïn taän loøng tham aùi vaø ñaõ chöùng ñaéc voâ thöôïng boà-ñeà. Ñaây laø con ñöôøng ñoäc nhaát ngaøi chöùng ngoä ñeå veà sau ngaøi tuyeân thuyeát con ñöôøng giaûi thoaùt sinh töû, khoå ñau goïi laø Phaät giaùo .
Do vaäy, ñònh giaûi thoaùt cao nhaát cuûa Phaät giaùo ñeán töø Thieàn ñònh (Thieàn chæ, Thieàn quaùn).
Ñaïo ñeá goàm coù 37 phaåm trôï ñaïo môû ñaàu laø Töù Nieäm Xöù. Ñaây laø phaùp moân Thieàn ñònh. Töù Chaùnh caàn thì thuoäc Ñònh uaån. Töù nhö Y Ù Tuùc (duïc ñònh, nieäm ñònh, taâm ñònh vaø tö duy ñònh) cuõng thuoäc Ñònh. Nguõ caên, nguõ löïc (tín, taán, nieäm, ñònh, tueä) coù ba chi phaàn (taán, nieäm, ñònh) laø thuoäc Ñònh uaån. Thaát Giaùc Chi (nieäm, traïch phaùp, tinh taán, hyû, khinh an, ñònh, xaû) bao goàm caùc chi phaàn Thieàn ñònh. Baùt Thaùnh Ñaïo coù ba chi phaàn (chaùnh tinh taán, chaùnh nieäm vaø chaùnh ñònh) thuoäc Ñònh uaån. Theá coù nghóa laø Ñaïo ñeá laø con ñöôøng tu taäp noãi baät saéc thaùi Thieàn ñònh.
Qua neáp soáng cuûa chö Taêng lôøi Theá Toân taïi theá, caùc vò Tyû-kheo chæ coù hai vieäc chính phaûi laøm laø hoïc hoûi Giaùo lyù vaø tu taäp Thieàn ñònh (xem Phaät Hoïc Khaùi Luaän, cuøng soaïn giaû). Sinh hoaït coát loõi cuûa neáp soáng giaûi thoaùt aáy roõ laø Thieàn ñònh.
Kinh Phaùp Cuù, keä soá 301 cheùp:
"Ñeä töû GotamaKeä 386 cheùp:
luoân luoân töï tænh giaùc
khoâng luaän ngaøy hay ñeâm
Y Ù vui tu Thieàn ñònh".("Suppabuddham pabujjhanti
Sadaø Gotamasaøvakaø)
Yesam divaø ca ratto ca
Bhaøvanaøya rato mano")"Tu Thieàn, truù ly traànQuaû chöùng Luïc thoâng cuûa Phaät giaùo goàm Thieân nhó thoâng, Tha taâm thoâng vaø Thaàn tuùc thoâng laø keát quaû tu taäp Thieàn chæ; Thieân nhaõn thoâng, Tuùc meänh thoâng vaø Laäu taän thoâng laø keát quaû cuûa tu taäp Thieàn quaùn. Quaû vò Tam minh (Thieân nhaõn, Tuùc meänh vaø Laäu taän) laø quaû vò tu chöùng ñaëc bieät chæ coù trong Phaät giaùo ñaõ laø keát quaû ñeán töø con ñöôøng Thieàn ñònh cuûa Phaät giaùo.
Phaät söï xong, voâ laäu
Ñaït ñöôïc ñích toái thöôïng
Ta goïi Baø-la-moân."("Jhaøyim, virajam aøsìnam
Katakiccham anaøsavam
Uttamattham anuppattam
Tam aham bruømi Braøhmanam")Qua chöøng aáy tröng daãn, chuùng ta ñaõ thaáy Thieàn ñònh laø con ñöôøng tu chính thoáng cuûa Phaät giaùo. Ñöùc Theá Toân coøn xaùc ñònh roõ hôn vò trí cuûa con ñöôøng Thieàn ñònh naøy:
"Naøy caùc thaày Tyû-kheo, con ñöôøng ñoäc nhaát ñöa ñeán thanh tònh cho chuùng sanh, vöôït qua moïi saàu naõo, khôû, öu, thaønh töïu chaùnh lyù, hieän chöùng Nieát-baøn laø con ñöôøng naøy: ñoù laø Boán Nieäm Xöù".Con ñöôøng trôû veà nöông töïa chính mình vaø nöông töïa Chaùnh phaùp ñuùng nghóa laø con ñöôøng Thieàn ñònh. Theá Toân daïy: "Naøy, Ananda, vò Tyû-kheo quaùn thaân nôi thaân, nhieät taâm tænh giaùc, chaùnh nieäm nhieáp phuïc tham öu ôû ñôøi, quaùn thoï nôi thoï..., quaùn taâm nôi taâm..., vaø quaùn phaùp nôi phaùp.... naøy Ananda, nhö vaäy laø vò tyû-kheo töï mình laøm ngoïn ñeøn cho chính mình, khoâng nöông töïa moät gì khaùc, duøng Chaùnh phaùp laøm ngoïn ñeøn, duøng Chaùnh phaùp laøm choã döïa nöông töïa, khoâng nöông töïa moät gì khaùc. Nhöõng vò aáy, naøy Ananda, laø nhöõng vò toái thöôïng trong haøng Tyû-kheo cuûa Ta." (Tröôøng Boä Kinh III, tr. 101, baûn dòch cuûa HT. Minh Chaâu, 1972).(Ekaøyano ayam bhikkhave maggo sattaønam visuddhiyaø sokapatiddhavaønam samatikkamaøya dukkhadomanassaønam atthagamaøya naøyassa abhigamaøya niggaønassa sacchikiriyaøta cattaøro satipatthanaø - Trung Boä Kinh I, Kinh Töù Nieäm Xöù).
Qua lôøi daïy naøy, Thieàn ñònh noãi baät saéc thaùi raát laø chính thoáng cuûa Phaät giaùo.
Trung A-haøm, Kinh Nieäm Xöù, soá 98, cheùp:
"Coù moät con ñöôøng tònh hoùa chuùng sanh, vöôït qua lo sôï dieät tröø khoå naõo, chaám döù keâu khoùc, chöùng ñaéc Chaùnh phaùp. Ñoù laø Boán Nieäm Xöù. Caùc Nhö Lai, baäc Voâ Sôû Tröôùc, Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc ôû quaù khöù ñeàu ñoaïn tröø Naêm trieàn caùi laø thöù laøm taâm oâ ueá, tueä yeáu keùm, laäp taâm chaùnh truù nôi Boán Nieäm Xöù, töø Baûy Giaùc Chi maø chöùng quaû Giaùc ngoä. Ta nay trong hieän taïi, laø Nhö Lai, baäc Voâ Sôû Tröôùc, Chaùnh Ñaúng Chaùnh Giaùc, Ta cuõng ñeàu ñoaïn tröø Naêm trieàn caùi laøm taâm oâ ueá, tueä yeáu keùm, Ta cuøng laäp taâm chaùnh truù nôi Boán Nieäm Xöù, tu Baûy Giaùc Chi maø chöùng quaû Voâ Thöôïng Chaùnh taän".
A-haøm thuoäc Nhöùt Thieát Höõu Boä, qua ñoaïn kinh vöøa daãn, xaùc ñònh roõ Thieàn ñònh Töù Nieäm Xöù laø con ñöôøng tu taäp truyeàn thoáng cuûa ba ñôøi chö Phaät.
Ñi vaøo caùc kinh thuoäc Baéc Taïng, chuùng ta cuõng seõ laàn löôït tìm thaáy moät keát luaän töông töï veà Thieàn ñònh.
Thuû Laêng Nghieâm kinh chæ baøy con ñöôøng vaøo Laõng Nghieâm ñaïi ñònh ñeå thaáy roõ thaät phaùp hay chaân taâm laø con ñöôøng haønh Thieàn quaùn vieân thoâng caùc caên, caùc traàn, caùc thöùc, caùc ñaïi. Thöïc ra ñoù laø ngoõ ñöôøng Thieàn chæ vaø Thieàn quaùn cuûa Thieàn ñònh. Kinh Vieân Giaùc ngoaøi phaàn dieãn baøy vieân giaùc taùnh, ñaõ giôùi thieäu caùc phaùp tu chæ, quaùn, vaø chæ quaùn song tu.
Kinh Phaùp Hoa thì ñaõ kheùo giôùi thieäu Ñöùc Phaät nhaäp Voâ Löôïng Nghóa Xöù ñònh roài xuaát Voâ Löôïng Nghóa Xöù ñònh môùi tuyeân thuyeát Phaùp Hoa (phaåm Töïa). Ñaáy laø caùch dieãn ñaït Tri Kieán Phaät chæ xuaát hieän töø ñaïi ñònh, hay noùi caùch khaùc, qua con ñöôøng Thieàn ñònh, haønh giaû môùi ñi ñeán Tri Kieán Phaät.
Kim Kim Cang Baùt-nhaõ thì vôùi baøi keä keát thuùc kinh ñöôïc trình baøy nhö laø lôøi coâ keát veà con ñöôøng haøng phuïc voïng taâm, raèng:
"Heát thaûy caùc Phaùp do duyeân sanhÑaáy laø hình thöùc haønh Thieàn quaùn veà tính voâ ngaõ vaø voâ thöôøng cuûa caùc phaùp, nhìn roõ thaáy tính khoâng thaät vaø tính mong manh cuûa con ngöôøi vaø theá giôùi ñeå rôøi khoûi loøng tham aùi vaø chaáp thuû.
Nhö moäng, nhö huyeãn, nhö boït nöôùc
Nhö söông mai, nhö aùnh chôùp
Neân khôûi leân caùi nhìn nhö vaäy".(Nhöùt thieát höõu vi phaùp
Nhö moäng, huyeãn, baøo aûnh
Nhö loä dieäc nhö ñieån
Öng taùc nhö thò quaùn)Phaùp töôùng Duy thöùc hoïc laø con ñöôøng daãn ñöa haønh giaû töø töôùng traïng vaøo chaân theå. Cô sôû nhaän thöùc cuûa toâng phaùi naøy laø lyù Duyeân khôûi. Con ñöôøng thöïc hieän laø Duy thöùc haïnh hay laø Duy thöùc quaùn maø noäi dung quaùn nieäm goàm coù naêm baäc:
1. Quaùn nhaän thöùc "bieán keá" laø sai laàm, do vì taát caû Phaùp laø Duyeân sinh, neân heát thaûy töôùng traïng aáy laø hö giaû.Caùi chaân thaät sau cuøng laø "taùnh caûnh" thì rôøi heát moïi töôùng traïng giaû hôïp. Ñaây goïi laø Duy thöùc thaät taùnh.2. Quaùn heát thaûy caùc Phaùp laø do "taùm thöùc taâm vöông" bieán hieän ra, do ñoù khoâng coù thöïc theå.
3. Quaùn taâm thöùc naêng bieán vaø caùc phaùp sôû bieán ñeàu do duyeân sinh, ñeàu nöông nhau maø coù, neân taát caû ñeàu khoâng thaät.
4. Quaùn 51 moùn"taâm sôû" vaø 24 moùn "taâm baát töông öng haønh" laø do caùc taâm vöông bieán hieän neân khoâng thaät.
5.Sau heát, quaùn "taùm thöùc taâm vöông" do duyeân sinh, kyø thöïc cuõng phi thöïc.
Nhö vaäy, con ñöôøng vaøo "Duy thöùc thaät taùnh" laø con ñöôøng Thieàn quaùn (Vipassana) veà duyeân sinh tính, voâ ngaõ tính cuûa caùc phaùp. Ñaáy laø Thieàn Ñònh.
Noùi toùm, con ñöôøng giaûi thoaùt duø ñöôïc trình baøy döôùi hình thöùc naøo cuûa caùc Kinh Nam hay Baéc taïng, vaãn laø con ñöôøng Thieàn ñònh loaïi tröø tham aùi, chaáp thuû vaø voâ minh.
ÔÛ ñaây, ta coù theå keát luaän raèng: Thieàn ñònh laø con ñöôøng tu chính thoáng nhaát cuûa Phaät giaùo. Noùi roõ hôn nöõa, Thieàn ñònh laø con ñöôøng ñoäc nhaát ñi ñeán ñoaïn taän khoå ñau.
Thieàn Ñònh Laø Phaùp Moân Tu Phuø Hôïp Vôùi Moïi Caên Cô
Ngöôøi ta thöôøng xem Thieàn laø moät toâng phaùi cuûa Phaät giaùo, vaø goïi laø Thieàn toâng. Ñaây thaät laø moät ñieàu nhaàm laãn lôùn.
Coù ngöôøi laïi xem Thieàn Coâng aùn, nhö chính laø con ñöôøng Thieàn ñònh cuûa Phaät giaùo, roài cho raèng Thieàn ñònh chæ phuø hôïp vôùi moät soá ít caên cô ñaëc bieät naøo ñoù (haøng lôïi caên), ngöôøi ñôøi nay vì nghieäp chöôùng neân phaàn lôùn thích hôïp vôùi con ñöôøng Tònh ñoä. Ñaây cuõng laø moät quan nieäm giôùi haïn vaø leäch laïc.
Khi ñaõ chöùng toû Thieàn ñònh laø con ñöôøng ñoäc nhaát ñöa ñeán giaûi thoaùt, coù nghóa laø moïi ngöôøi ñi veà giaûi thoaùt ñi treân con ñöôøng Thieàn ñònh. Duø cho haønh giaû coù muoán ñaët teân naøo khaùc cho con ñöôøng tu taäp giaûi thoaùt, thì ñoøi hoûi taâm thöùc ngöôøi aáy cuõng phaûi haønh Giôùi, Ñònh, Tueä, hay noùi goïn laø haønh Thieàn ñònh. Haønh giaû khoâng theå haønh khaùc ñi maø coù theå giaûi thoaùt caùc laäu hoaëc.
Truyeàn thoáng Thieàn ñònh Phaät giaùo, chia caên taùnh con ngöôøi laøm saùu loaïi:
1. Caên taùnh tham aùi (raøga carita)Moãi ngöôøi seõ rôi vaøo moät trong saùu caên taùnh keå treân trong suoát ñôøi hay trong moät giai ñoaïn cuûa cuoäc ñôøi.
2. Caên taùnh si meâ (moha carita)
3. Caên taùnh saân haän (dosa carita)
4. Caên taùnh tín ngöôõng (saddhaø carita).
5. Caên taùnh tri thöùc, bieän giaûi (buddhi carita)
6. Caên taùnh phoùng ñaûng (vitakka carita).Moãi caên taùnh laïi coù moät soá phöông thöùc tu taäp Thieàn ñònh thích öùng. Chaúng haïn, caên taùnh saân thì ñoái töôïng tu laø "töø", caên taùnh tham thì ñoái töôïng tu laø "baát tònh töôùng" v.v...
Rieâng phaùp moân tu Nieäm giaùc hay Nieäm xöù (tröø quaùn baát tònh) thì phuø hôïp cho moïi caên taùnh. Theá toân ñaõ truyeàn daïy Phaùp Nieäm hôi thôû vaøo hôi thôû ra (Anaøpanasatisuttam, Töông Öng Boä Kinh, V) ñeå an toaøn taâm lyù cho moïi haønh giaû thuoäc moïi caên cô. Do ñoù, phaùp moân Thieàn ñònh naøy haún laø phuø hôïp caùc caên cô khaùc nhau cuûa con ngöôøi thôøi ñaïi.
Chuùng ta khoâng theå vieän ra baát cöù lyù do naøo ñeå cho raèng caên cô mình, ñieàu kieän soáng cuûa mình khoâng thích hôïp vôùi con ñöôøng Thieàn ñònh. Tuøy theo ñieàu kieän soáng, giôø giaác, nhaän thöùc, yù chí caàu tu vaø noã löïc tu taäp cuûa moãi ngöôøi maø keát quaû tu taäp ñeán khaùc nhau sôùm hay muoän, nhöng khoâng coù moät thaát baïi naøo hay moät phaûn taùc duïng taâm lyù naøo xaûy ra.
Xeùt kyõ noäi dung tu taäp cuûa Thieàn ñònh Phaät giaùo, ta cuõng coù theå nhaän ra raèng trong caùc böôùc ñi ñieàu hoøa hôi thôû, ñieàu hoøa thaân vaø ñieàu hoøa taâm vôùi nhòp ñoä tu taäp vöøa phaûi thì seõ khoâng coù moät söï xaùo troän taâm lyù, vaät lyù naøo (keå caû sinh lyù).
Ngaøy nay, vôùi söï phoå bieán roäng raõi kinh ñieån cuûa caùc boä phaùi, vaø vôùi söï tieáp caän deã daøng vôùi caùc Thieàn sö caùc Thieàn vieän ñaây ñoù, theá heä chuùng ta coù theâm nhieàu ñieàu kieän tìm hieåu giaùo lyù saâu roäng vaø côûi môû, neân deã oån ñònh veà nhaän thöùc. Chuùng ta coù theå phaùt bieåu raèng noùi ñeán Phaät giaùo laø noùi ñeán Thieàn ñònh, nhö quaàn chuùng Vieät Nam thöôøng goïi cöûa chuøa laø cöûa Thieàn. Noùi ñeán Thieàn ñònh laø noùi ñeán Töù Nieäm Xöù hay Ñaïo ñeá (37 phaåm trôï ñaïo). Noùi ñeán con ñöôøng tu taäp giaûi thoaùt cuûa haøng xuaát gia vaø taïi gia laø ñeà caäp ñeán vieäc hoïc hieåu giaùo lyù vaø thöïc haønh Thieàn ñònh. Coâng vieäc thöïc haønh Thieàn ñònh laø coâng vieäc chuyeån ñoåi taâm lyù coù theå thöïc hieän ñöôïc trong caùc coâng vieäc sinh hoaït haèng ngaøy, goàm caû vieäc giaûng daïy giaùo lyù, boá thí, trì giôùi, tham gia caùc coâng taùc xaõ hoäi ñem laïi an laïc vaø haïnh phuùc chung.
Chính yù nghóa treân cuûa Thieàn ñònh Phaät giaùo môû ra moät höôùng thoáng nhaát veà quan ñieåm nhaän thöùc vaø taäp cho tín ñoà Phaät giaùo cuûa caùc boä phaùi, xoùa ñi caùc ngoä nhaän vaø coá chaáp treân ñöôøng tu taäp ñeå coù caùi thaáy ñuùng, caùi tö duy ñuùng veà con ngöôøi giaûi thoaùt.
Nhö theá, Thieàn ñònh Töù Nieäm Xöù laø giaùo lyù coù theå ñöôïc moïi ngöôøi thöïc hieän treân moät ñòa baøng roäng raõi khaép caùc sinh hoaït xaõ hoäi (ñi, ñöùng, naèm, ngoài) töø coâng phu giaûn dò nhaát ñeán coâng phu teá nhò nhaát. Noùi goïn laø noù mang ñuû ba tính chaát: khoâng phaân bieät ngöôøi, khoâng phaân bieät nôi choán, vaø khoâng phaân bieät thôøi gian.
Thieàn Ñònh: Hình Thöùc Giaùo Lyù Ñöôïc Trình Baøy Moät Caùch Giaûn Dò Nhöng Chöùa Ñöïng Caùc Coâng Phu Ñaëc Thuø
Giaùo lyù Töù Nieäm Xöù veà "Nieäm hôi thôû vaøo hôi thôû ra" trình baøy vôùi noäi dung raát giaûn dò, nhöng khoâng vì theá maø chuùng ta nghi ngôø veà coâng naêng giaûi thoaùt cuûa noù. Nhaát laø giaùo lyù naøy ñöôïc chính Theá Toân, baäc Ñaïi Tueä, töï ngaøi thaân chöùng vaø giaûng daïy. Khoâng coù lôøi daïy naøo cuûa Theá Toân maø laïi roãng khoâng, khoâng coù chöùa ñöïng thöïc taïi giaûi thoaùt. Cöù ñi vaøo coâng phu tu taäp, chuùng ta seõ daàn daàn thaáy roõ caùi thöïc taïi giaûi thoaùt phong phuù naèm ôû ñaèng sau caùc ngoân ngöõ giaûn dò cuûa phaùp moân Thieàn ñònh.
Thieàn ñònh Töù Nieäm Xöù seõ giuùp haønh giaû töï huaán luyeän Nieäm löïc, Ñònh löïc vaø Tueä löïc. Nieäm laø coâng phu nhìn, quan saùt, theo doõi moät ñoái töôïng. Nhìn töø ñieåm khôûi ñaàu hôøi hôït chuyeån daàn ñeán chuyeân saâu, töø traïng thaùi taâm lyù ñaày dao ñoäng ñeán traïng thaùi vaéng laëng, an tænh, töø caáp ñoä taâm bò chi phoái bôûi aûnh höôûng töø noäi taâm ñeán ngoaïi caûnh ñeán caáp ñoä laøm chuû, kieåm soaùt, cheá ngöï caùc aûnh höôûng aáy. Coâng phu nhìn nhö theá seõ giuùp haønh giaû ñi ra khoûi caùc sai leäch vaø giôùi haïn cuûa tö duy, tình caûm vaø caùc taâm lyù tham, saân, si, maïn, nghi cuûa chính haønh giaû. Coâng phu nhìn nhö theá seõ nuoâi döôõng chaùnh nieäm, tænh giaùc laø söï coù maët cuûa trí tueä, nhaân toá soi ñöôøng vaøo giaûi thoaùt vaø tri kieán giaûi thoaùt. Taïi ñaây, caùc taâm lyù vaø caûm thoï ñem laïi saàu, bi, khoå, öu, naõo chaám döùt; taïi ñaây söï vaät nhö thaät xuaát hieän.
Chính caùi nhìn chuyeän saâu aáy taïo neân Nieäm löïc vaø Ñònh löïc, Chaùnh nieäm tænh giaùc taïo neân Tueä löïc ñöa haønh giaû töø ñòa vò phaøm phu leân ñòa vò caùc baäc Thaùnh Voâ hoïc (Thaùnh A-la-haùn), chöùng ngoä quaû vò cao nhaát cuûa moät baäc Ñaïi nhaân .
Suoát quaù trình tu taäp, haønh giaû luoân luoân ñoái maët vôùi nhöõng chuyeån bieán taâm lyù cuûa töï thaân, thaáy roõ phieàn naõo, söï sinh khôûi cuûa phieàn naõo, vaø thaáy roõ loái ñi ra khoûi phieàn naõo(hay loái ñi vaøo giaûi thoaùt). Haønh giaû coù kinh nghieäm raát thöïc, raát laø ngöôøi, khoâng bao giôø caàu xin hay chôø ñôïi moät aân hueä naøo töø ñaâu, bieát raèng haïnh phuùc vaø giaûi thoaùt do chính mình taïo baèng noã löïc cuûa chính mình trong hieän taïi vaø taïi ñaây. Haïnh phuùc aáy coù thöïc, coù maët trong höôùng soáng ñaày yù nghóa trong laønh aáy.
Chöøng naøo loøng tham aùi vaø ñaém tröôùc (chaáp thuû) laën maát thì baáy giôø caùc vieäc thôû vaøo thôû ra, hay theo doõi hôi thôû vaøo ra, ñeàu laø Baø-la- maät, roát raùo Ba-la-maät.
Thieàn Ñònh: Con Ñöôøng Giaùo Duïc Taâm Lyù, Loaïi Boû Töùc Thôøi Caùc Phieàn Naõo
Phieàn naõo ñöôïc noùi ñeán ôû ñaây laø phieàn naõo cuûa haønh giaû tröôùc khi vaøo Thieàn. Ñoái vôùi tuoåi treû, ñaây laø moät vaán ñeà giaùo duïc thaät chuû yeáu. Phieàn naõo cöôùp ñi maát haïnh phuùc vaø töôi taén cuûa tuoåi treû. Noù ngaên trôû caùc nguoàn saùng taïo, laøm trì treä vieäc phaùt trieån khaû naêng, laøm giaûm suùt nhieàu hieäu naêng tieáp thu cuûa sinh vieân, hoïc sinh, coù nghóa laøm maát ñi nhieàu hieäu naêng cuûa vieäc daïy, hoïc, giaùo duïc. Noù laø ñoái töôïng chính cuûa ngaønh taâm lyù giaùo duïc hieän taïi. Ñeå giuùp cho con ngöôøi noùi chung, tuoåi treû noùi rieâng, haøng phuïc phieàn naõo, caùc hoïc ñöôøng tieân tieán ñaõ aùp duïng nhieàu bieän phaùp giaûi tröø maø bieän phaùp Thieàn chæ vaø Thieàn quaùn ñaõ ñöôïc vaän duïng töø ba thaäp nieân trôû laïi laø hieäu löïc nhaát, duø möùc ñoä phoå bieán coøn giôùi haïn.
Nhö chuùng ta bieát, ñaïo Phaät laø ñaïo ñoaïn tröø phieàn naõo, khoå ñau. Thieàn ñònh laø con ñöôøng tröïc tieáp haøng phuïc noù. Noùi thieàn ñònh coù khaû naêng haøng phuïc phieàn naõo vaø voâ minh laø noùi ñeán khaû naêng haøng phuïc ôû ñöông nieäm, ñöông thôøi, taïi ñöông xöù (noù giaûn dò laø: noù haøng phuïc phieàn naõo ngay trong hieän taïi vaø taïi ñaây).
Phieàn naõo coù maët laø coù maët ngay trong yù thöùc ñang troâi chaûy (ñöông nieäm), coù yù thöùc naém giöõ noù, nhìn nhaän noù vaø ñaàu haøng noù, coù khi meâ môø bieán noù thaønh mình. Phieàn naõo khoâng theå, tuyeät ñoái khoâng theå, ñeán vôùi ta baèng ngoõ ñöôøng naøo khaùc. Neáu caùnh cöûa ñöông nieäm (yù nieäm töùc thôøi) môû ra vaø cho pheùp, thì noù vaøo; neáu kheùp laïi thì noù ñi. Thieàn ñònh vaø Thieàn quaùn laø khaû naêng taïo cho ñöông nieäm moät caùnh cöûa töï ñoäng luoân luoân kheùp laïi tröôùc caùc thöù phieàn naõo.
Giôø ta ñi vaøo quan saùt caùnh cöûa töï ñoäng aáy:
-- Neáu baïn chuù taâm vaøo moät ñoái töôïng nhö laø hôi thôû, nhö ñoùa hoàng, moät ñoùa sen, mô hoà nöôùc moät thaùc nöôùc hay moät kyû nieäm ñeïp cuûa thôøi thôøi thô aáu v.v... thì baïn seõ gaït khoûi taâm mình caùc ñoái töôïng khaùc, trong ñoù coù caùc ñoái töôïng phieàn naõo cuûa baïn. Baïn coù theå laøm ñieàu ñoù khi môû maét ñang ñi, ñöùng, naèm, ngoài, nghóa laø baïn coù theå gaït phieàn naõo ra khoûi ñöông nieäm baát cöù khi naøo baïn muoán.Chuyeän theo doõi vaø kieåm soaùt ñöông nieäm moät caùch nheï nhaøng nhö vaäy laø chuyeän ñôn giaûn, nhöng neáu baïn thaáy vaãn coøn khoù thöïc hieän, thì baïn haõy baét chöôùc kinh nghieäm cuûa ngöôøi ñôøi xöa, baïn töï noùi: Thaây keä noù! Ñeå mai haún buoàn , haún lo ... Roài caùc coâng vieäc tieáp theo trong ngaøy, hay moät giaác nguû con seõ giuùp baïn ñi ra khoûi noù. Ñieàu ñoù coù nghóa laø neáu baïn keä noù, boû qua noù, thì noù qua. Moïi chuyeän ñôøi ñeàu ñôn giaûn. Chæ coù suy tö cuûa raéc roái maø thoâi!-- Neáu coâng phu thöïc hieän Thieàn cuûa baïn ñaõ ñeán möùc phaán khôûi, sinh hyû laïc, thì ñöông nhieân caùc phieàn muoän töùc böïc, chaùn naûn khoâng coù chaân ñöùng trong taâm baïn.
-- Neáu baïn, theo phöông phaùp Thieàn quaùn nhìn thaúng vaøo ñoái töôïng phaùt sinh chaûn naûn, saàu muoän, phaân tích, tìm hieåu nguyeân nhaân, vaø caùc khía caïnh tieâu cöïc cuûa noù, thì saàu muoän, chaùn naûn seõ maéc côû tan ñi. Neáu laø loaïi phieàn naõo caám reã saâu vaøo taâm lyù cuûa baïn, baïn seõ ñi con ñöôøng suy nghó thoaùt khoûi noù, baïn seõ thaáy ngay vaø ñi ra khoûi ngay khoâng bao laâu sau, bôûi vì noù voán laø khaùch traàn, laø aûnh töôïng, baïn coù theå môøi noù ra khoûi ñöông nieäm, ra khoûi caên nhaø taâm lyù cuûa baïn baát cöù luùc naøo.
-- Baèng Thieàn Quaùn, baïn coù theå duøng trí tueä cuûa mình ñoát chaùy noù. Baïn töï hoûi: noù laø gì? Taïi sao ta laïi phaûi khoå ñau vì noù? Ta voán laøm chuû vaø ñoäc laäp vôùi noù, taïi sao ta laïi vöôùng maéc vaøo caùc boùng daùng, aûnh töôïng aáy? Taïi sao laïi ñeå noù (phieàn naõo) troùi mình? Roài baïn seõ thaáy buoàn cöôøi, seõ mæm cöôøi mình vôùi nuï cöôøi nhö "nuï cöôøi nieâm hoa" cuûa Toân giaû Ca-dieáp.
Trong khi thöïc hieän phaùp quaùn naøy, duø baïn chöa ñaït ñöôïc caáp ñoä cuûa "nuï cöôøi nieâm hoa", phieàn naõo cuõng ñuû maát heát aûnh höôûng cuûa noù vaø cheát chìm trong taâm thöùc cuûa baïn.
-- Neáu baïn bieát truù vaøo Thieàn quaùn Nguõ uaån, Möôøi hai nhaân duyeân, thì baïn seõ deã daøng thaáy phieàn naõo khoâng phaûi laø mình, khoâng phaûi cuûa mình, khoâng phaûi laø töï ngaõ cuûa mình, vaø deã daøng buoâng boû noù.
-- Neáu baïn coøn coù moái nghi ngôø naøo veà caùc ñieàu vöøa ñöôïc trình baøy, thì haõy thöû laøm ñi, baïn seõ bieát lieàn hö thöïc.
-- Khi töùc giaän, khi sôï haõi, lo aâu, baát an, tim baïn thöôøng nhaûy loaïn. Baïn chæ caàn theo doõi hôi thôû ra vaøo, ñeám töø 1 ñeán 10 (vaøo vaø ra: ñeám 1...) vaø giöõ cho hôi thôû ñeàu ñaën, ñieàu hoøa, thì tim baïn seõ trôû laïi bình thöôøng vaø taâm lyù cuûa baïn seõ trôû laïi traïng thaùi quaân bình.
Baïn maát bình tónh tröôùc ñaùm ñoâng, tim cuõng nhaûy loaïn, baïn cöù laøm y heät nhö theá (ñieàu hoøa hôi thôû), baïn seõ laáy laïi khaù nhieàu bình tónh.
-- Chæ vôùi söï khoân ngoan, vôùi suy tö giaûn dò (dó nhieân, suy tö giaûn dò naøy cuõng mang yù nghóa Thieàn quaùn) baïn cuõng coù theå ñi ra khoûi roái loaïn, phieàn naõo. Baïn haõy töøng böôùc ñaët vaán ñeà:
a. Coù moät phieàn muoän, nghóa laø baïn ñang ñeå taâm lyù mình vöôùng maéc moät phieàn muoän. Baïn ñang ñoái maët vôùi noãi phieàn muoän trong taâm cuûa baïn. Veà maët taâm lyù, baïn haàu nhö hoaøn toaøn töï do trong töøng giaây phuùt hieän sinh. Khoâng thöïc söï coù moät baøn tay hay moät söùc maïnh naøo ngoaøi can thieäp caû. Baïn chòu traùch nhieäm hoaøn toaøn trong vieäc naém giöõ hay buoâng thaû noù.b. Baïn nhìn thaúng vaøo noãi phieàn muoän, ñöøng chaïy troán cuõng ñöøng sôï haõy noù. Vôùi thaùi ñoä ñoù, phieàn muoän seõ yeáu haún ñi, maát ñi nhieàu taùc duïng treân taâm lyù cuûa baïn. Xeùt kyõ do nguyeân nhaân naøo noù sinh, baïn seõ thaáy ra choã gôõ. Ñoàng thôøi baïn seõ thaáy ra raèng noãi phieàn muoän quaáy raày baïn thì ít, maø chính caùi suy tö raéc roái, boái roái cuûa baïn quaáy raày nhieàu hôn. Bôûi vì, treân beà maët yù thöùc, phieàn muoän yù thöùc, phieàn muoän xuaát hieän cuõng nhö maây trôøi, nhö coû noäi hoa ngaøn, töï noù khoâng quaáy raày, chaâm chích baïn. Duy chæ vì baïn chaáp chaët noù, suy tö veà noù moät caùch leäch laïc, beänh hoaïn naøo ñoù, baïn môùi hoát hoaûng, saàu muoän.
c. Baïn caàn nhaän ra raèng: Khoâng ai boác phieàn naõo neùm vaøo taâm mình caû, maø phieàn naõo cuõng khoâng thaät coù ñeå quaáy raày mình. Chæ coù moät ñieàu duy nhaát laø baïn bieát giöõ cho ñöông nieäm (yù thöùc hieän taïi) ñöøng dính maéc noù.
Nhìn kyõ vaøo taâm lyù cuûa mình, baïn seõ thaáy phaàn lôùn caùc phieàn naõo roái loaïn cuûa mình daáy khôûi ñeàu do nhöõng tö duy cuûa mình tieác nuoái quaù khöù, hay nhöõng tö duy khoâng thieát thöïc, mô moäng haõo huyeàn veà töông lai. Baïn caàn nhaän roõ soáng laø soáng trong hieän taïi, soáng baèng an laïc cuûa ñöông nieäm, baèng thöïc taïi coù thöïc ñang troâi chaûy. Quaù khöù vaø töông lai ñeàu laø aûnh töôïng, laø nhöõng hình ma boùng queá. Töø ñaây, baïn môùi coù ñöôïc moät choïn löïa roõ raøng: naém giöõ hieän taïi vaø buoâng boû nhöõng tieác nuoái, nhöõng mô öôùc, moäng töôûng.
Theá Toân ñaõ daïy:
"Khoâng tieác nuoái quaù khöùTöø moät soá yù kieán vöøa trình baøy, baïn haõy traàm tö vaø thöïc hieän. Thieàn ñònh chæ cho ta traùch nhieäm veà chính söï vui, khoå cuûa mình. Khoâng ñoå loãi, cuõng khoâng chôø ñôïi moät pheùp laï naøo khaùc. Chuùng ta caàn maõi nhôù raèng caùi chìa khoùa cuûa kho taøng taâm thöùc , cuûa haïnh phuùc muoân ñôøi ñang ôû trong tay mình, noù raát gaàn guõi vaø giaûn dò, neáu mình nhaän ra ñieàu ñoù .
Khoâng mô öôùc töông lai
Chæ soáng vôùi hieän taïi
Ngöôøi tieác nuoái quaù khöù
Vaø mô öôùc töông lai
Dung saéc seõ khoâ heùo
Nhö boâng lau lìa caønh".
(Töông Öng Boä Kinh I, phaåm Caây Lau)" Quaù khöù khoâng truy tìm
Töông lai khoâng öôùc voïng
Quaù khöù ñaõ qua roài
Töông lai thì chöa ñeán
Chæ coù Phaùp hieän taïi
Tueä quaùn chính ôû ñaây". ...
(Trung Boä Kinh III, Nhaát Daï Hieàn Giaû)Thieàn Ñònh Giöõ Vò Trí Caàn Yeáu Trong Vieäc Xaây Döïng Moät Maãu Ngöôøi Giaùo Duïc Toát
1. Thieàn ñònh laø con ñöôøng trôû veà vôùi töï traùch nhieäm, töï tri, töï giaùc, töï cheá, töï laäp... cho ta nieàm tin xaây döïng ñöôïc moät maãu ngöôøi giaùo duïc toát
Caùc heä tö töôûng Hy Laïp, AÁn Ñoä, Trung Hoa vaø caùc heä tö töôûng thôøi nay coù theå ñöôïc xeáp vaøo moät trong ba phaïm truø sau ñaây:
-- Heä tö töôûng ngoâi thöù ba: Ñaây laø nhöõng heä tö töôûng chaáp nhaän coù moät chaân lyù hoaøn toaøn khaùch quan ôû ngoaøi thieân nhieân (theá giôùi hieän töôïng) vaø con ngöôøi. Chaân lyù ñoù ñöôïc hieåu nhö laø moät ñaáng toái cao saùng taïo ra vuõ truï vaø con ngöôøi, vaø quyeát ñònh soá phaän con ngöôøi cuøng caùc leõ thieän, aùc.Ñeå giaûi thoaùt ra khoûi thaân phaän bi ñaùt aáy, con ngöôøi ñaõ vuøng daäy khaép traùi ñaát noùi leân tieáng noùi raát ngöôøi ñaùnh thöùc mình trôû veà chính mình. ÔÛ ñoù, hy voïng seõ tìm thaáy haïnh phuùc vaø söï thaät buoäc ñôøi. Nhöõng tieáng noùi cuûa buoåi ñaàu nhö "Thöôïng ñeá ñaõ cheát", "con ngöôøi laø thöôùc ño vuõ truï", "con ngöôøi ñaët ñeå Thöôïng ñeá", "con ngöôøi ñaùnh giaù moïi thöù", "con ngöôøi laø chuû nhaân oâng ...". Ñoù laø giai ñoaïn trieát lyù phaûn tænh, khôûi ñaàu baèng caùc laøn soùng "hieän sinh" (Existentialism), tieáp ñeán laø caùc thuyeát nhaân baûn. Toå chöùc nhaân quyeàn cuûa Lieân Hieäp Quoác cuõng nhaán maïnh ñeán con ngöôøi, vì con ngöôøi vaø cho con ngöôøi. Ñoù laø heä tö töôûng ngoâi thöù nhaát.-- Heä tö töôûng ngoâi thöù hai: Laø nhöõng heä tö töôûng cho raèng coù moät chaân lyù khaùch quan, naèm trong hieän töôïng giôùi, ôû theá giôùi khaùch quan ñoäc laäp vôùi con ngöôøi.
-- Heä tö töôûng ngoâi thöù nhaát: Hai nhoùm heä tö töôûng laø hai nhoùm trieát lyù vong theå (hay tha hoùa), bôûi vì chuùng ñaõ ñaùnh maát con ngöôøi, ñöa con ngöôøi ñeán moät thaân phaän khoán cuøng.
Con ngöôøi ñích thöïc cuûa hieän sinh: con ngöôøi cuûa giaùo lyù Voâ ngaõ: Nhöng con ngöôøi laø moät hieän höõu phöùc taïp cuûa moät toång hôïp theå vaät lyù (saéc uaån), taâm lyù, tình caûm, yù chí vaø trí tueä (thoï, töôûng, haønh vaø thöùc uaån). Noù ñöùng giöõa ñaùm söông muø cuûa tim vaø oùc, cuûa quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai. Söï trôû veà cuûa heä tö töôûng phaûn tænh ngoâi thöù nhaát laø söï trôû veà vôùi con ngöôøi ñaày söông muø aáy vaø khoâng nhaän ra neûo vaøo con ngöôøi ñích thöïc cuûa hieän sinh, con ngöôøi cuûa haïnh phuùc vaø chaân lyù. Thieàn ñònh thaät söï chæ neûo veà con ngöôøi ñích thöïc aáy: con ngöôøi ñi ra khoûi nhöõng tieác nuoái veà quaù khöù, nhöõng mô öôùc veà töông lai, vaø khoâng bò cuoán troâi bôûi doøng thaùc ham muoán vaø saàu haän cuûa hieän taïi. Ñaáy laø con ñöôøng töï chuû, töï tri, töï traùch nhieäm, töï phaùt trieån baûn thaân. Tinh thaàn "töï" aáy laáy mình laøm hoøn ñaûo, laøm nôi nöông töïa cho chính mình, laø tinh thaàn chæ ñaïo cho moät heä thoáng giaùo duïc xaây döïng moät maãu ngöôøi ñaày tính ngöôøi. ÔÛ maët daân toäc, noù bieåu hieän ra tinh thaàn ñoäc laäp, töï cöôøng, töï troïng, baát voïng ngoaïi, baát khuaát, laø moät trong nhöõng ñoøi hoûi caàn thieát maø xaõ hoäi Vieät Nam muoán hoïc ñöôøng Vieät Nam ñaùp öùng.
2. Chaân lyù, töï do vaø haïnh phuùc
Hai khaùt voïng thoáng thieát nhaát cuûa con ngöôøi laø haïnh phuùc vaø chaân lyù (haún nhieân laø bao goàm töï do). Lòch söû cuûa nhaân loaïi laø lòch söû ñi tìm kieám hai ñoái töôïng ñoù. Khoâng ai coù theå phuû nhaän raèng con ngöôøi sinh ra ñeå soáng haïnh phuùc, chöù khoâng phaûi ñeå khoå ñau hay vì muïc tieâu naøo khaùc. Caùc muïc tieâu lyù töôûng khaùc sôû dó coù giaù trò, ñöôïc chaáp nhaän laø vì chuùng phuïc vuï cho giaù trò toái thöôïng: con ngöôøi vaø haïnh phuùc thaät söï cuûa con ngöôøi. Thaáy haïnh phuùc, mang theo noù yù nghóa thaáy roõ mình vaø cuoäc ñôøi, laø thaáy söï thaät.
Cho ñeán nay, ngöôøi ta vaãn tieáp tuïc hoûi vaø traû lôøi veà haïnh phuùc vaø chaân lyù. Nghóa laø ngöôøi ta ñang ôû treân con ñöôøng tìm kieám chuùng. Ñoù laø lyù do cuûa söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc tö töôûng heä. Chöøng naøo naém ñöôïc haïnh phuùc vaø chaân lyù, hay coù nieàm tin vöõng chaéc vaøo moät con ñöôøng daãn ñeán haïnh phuùc vaø chaân lyù, con ngöôøi seõ ngöng ngay vai troø cuûa trieát lyù, kheùp cöûa laïi tö töôûng heä. Chöøng naøo coøn tieáp tuïc tìm kieám, phoù thaùc vaän meänh mình cho trí thöùc (nghóa laø cho caùc heä tö töôûng), con ngöôøi coøn tieáp tuïc thaát voïng daøi daøi trong thaân phaän: "môø môø nhaân aûnh cuûa ngöôøi ñi ñeâm" (Cung Oaùn Ngaâm Khuùc, OÂn Nhö Haàu).
Con ngöôøi khaùt khao hít thôû haïnh phuùc vaø chaân lyù nhö khaùt khao chung soáng vôùi ngöôøi yeâu cuûa hoï, chöù khoâng phaûi noùi veà ngöôøi yeâu cho ñôõ nhôù, nhö trieát lyù; hay ngaém nhìn aûnh töôïng cuûa ngöôøi yeâu, nhö toân giaùo hình thöùc. Thieàn ñònh seõ giuùp con ngöôøi ra khoûi ngoõ ñöôøng thaát voïng kia, ñeán gaëp maët ngöôøi yeâu - haïnh phuùc - chaân lyù cuûa hoï.
Nieàm hyû, laïc cuûa Sô thieàn ñeán Töù thieàn seõ laø nhöõng caûm nhaän haïnh phuùc vôùi taàn soá rung ñoäng do vaät chaát hay do töông giao xaõ hoäi ñem laïi. Cuõng töø Sô thieàn ñeán Töù thieàn, qua tueä quaùn, con ngöôøi coù theå ñaéc quaû Thaùnh töø Tu-ñaø-hoaøn ñeán A-la-haùn thaáy ñöôïc söï thaät cuûa cuoäc ñôøi. Ñaây laø con ñöôøng soáng raát thöïc, ñang môû cöûa roäng vaãy môøi chuùng ta vaø thaùch thöùc chuùng ta ñi vaøo theå nghieäm.
Taïi ñaây, neáu giaû ñònh raèng con ngöôøi chaáp nhaän Thieàn ñònh laø con ñöôøng ñöa ñeán haïnh phuùc vaø chaân lyù, thì cuoäc ñôøi seõ chaám döùt ngay caùc cuoäc nuùt chieán veà tö töôûng heä, seõ chaám döùt ngay caùc cuoäc chieán do baát ñoàng quan ñieåm veà con ngöôøi aáy, vaø seõ tieát kieäm ñöôïc nhöõng khoaûn chi phí khoång loà veà giaáy möïc, bom ñaïn ... vaø raát nhieàu xöông maùu. Chuùng ta thaáy roõ moät phöông trôøi saùng, an laïc, haïnh phuùc cuûa nhaân loaïi môû ra ngay tröôùc maét.
3. Caùc tinh thaàn giaùo duïc cuûa Thieàn ñònh
Thieàn ñònh giaùo duïc ta tích cöïc chaáp nhaän mình vaø xaõ hoäi mình ñang soáng, phaán ñaáu khaéc phuïc moïi khoù khaên, khoâng tieâu cöïc chaïy troán, vaø theå hieän moät soá tinh thaàn vöøa caûi thieän caù nhaân vöøa ñoùng goùp vaøo vieäc xaây döïng xaõ hoäi:
-- Thieàn quaùn veà lyù Duyeân sinh, Voâ ngaõ seõ giuùp ta coù thaùi ñoä soáng laønh maïnh, thaûn nhieân tröôùc moïi bieán chuyeån vaø phaùt trieån loøng duõng caûm, ñöùc tính voâ uùy (khoâng sôï haõi).Thôøi ñaïi Lyù Traàn chòu aûnh höôûng lôùn cuûa giaùo lyù Thieàn ñònh cuûa Phaät giaùo, duø chöa theå hieän ñuùng möùc nhöõng giaù trò cuûa moät neàn vaên hoùa Thieàn ñònh, ñaõ laø nhöõng thôøi ñaïi vaøng son cuûa lòch söû: anh duõng ñaùnh thaéng giaëc ngoaøi ñaày hung baïo, ñoaøn keát daân toäc keo sôn, vaø toå chöùc toát caùc maët vaên hoùa, xaõ hoäi, hoïc thuaät vaø quoác phoøng. Hai thôøi ñaïi ñoù cho ta nieàm tin veà nhöõng ñoùng goùp tích cöïc cuûa moät neàn vaên hoùa Thieàn ñònh trong vieäc döïng xaây con ngöôøi vaø xaõ hoäi Vieät Nam toát ñeïp.-- Huaán luyeän taâm lyù rôøi xa caùc ñieàu aùc vaø baát thieän daãn ñeán hai thaùi ñoä soáng tích cöïc: traùnh moïi vieäc laøm phöông haïi ñeán taäp theå vaø tha nhaân, laøm caùc vieäc laøm ñem laïi lôïi ích cho tha nhaân vaø taäp theå.
-- Höôùng tu taäp xaû boû vò kyû cuûa Thieàn ñònh laø hieän thaân cuûa loøng vò tha, coù theå giuùp ngöôøi bieát xaû thaân vì xaõ hoäi.
-- Tinh thaàn khoâng tham aùi giuùp ngöôøi ta traùnh tham nhuõng, bieát soáng caàn kieäm, lieâm chính. Taïi ñaây, coù cô sôû taâm lyù vöõng chaéc trong vieäc baøy tröø tham nhuõng xaõ hoäi. Tieáng noùi cuûa noù seõ höõu hieäu hôn baát cöù tieáng noùi naøo khaùc nhaân danh luaät phaùp hay moät ñaáng toái cao naøo, thieàu neàn taûng taâm lyù ñaày tính ngöôøi.
-- Tinh thaàn tu taäp ñaäp vôõ caùc saân haän vaø tính coá chaáp seõ laø nhaân toá toát nhaát cho moät tinh thaàn taäp theå tích cöïc. Noù môû ra moät höôùng vaên hoùa khai phoùng ñaày tính ngöôøi vaø taïo döïng ñöôïc toát ñeïp tình ñoaøn keát keo sôn cuûa daân toäc, yeáu toá quan yeáu nhaát quyeát ñònh söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa daân toäc Vieät Nam.
-- Tinh thaàn tinh caàn, khoâng buoâng lung, khoâng phoùng daät, khoâng löôøi bieáng, seõ phaù ñoå caùc caên beänh tieâu cöïc cuûa xaõ hoäi.
-- Thieàn chæ vaø Thieàn quaùn (hay ñònh vaø tueä) seõ laø nhöõng nuùt baám laøm bung vôõ caùc nguoàn saùng ñaõ ñoùng goùp lôùn lao vaøo coâng vieäc kieán taïo xaõ hoäi vaø xaây döïng vaên hoùa vaø vaên minh.
-- Tinh thaàn töï chuû, trôû veà nöông töïa chính mình cuûa Thieàn ñònh seõ laø nhaân toá chính cuûa tinh thaàn ñoäc laäp cuûa daân toäc, môû ra moät neàn vaên hoùa raát laø daân toäc, mang ñaày Vieät tính.
Töø moät soá nhaän thöùc cô baûn treân veà Thieàn ñònh , chuùng ta coù theå oån ñònh taâm lyù töï thaân veà caû hai maët: an toaøn taâm lyù trong vieäc tu taäp cuûa caù nhaân vaø ñaùp öùng ñöôïc thao thöùc chung veà vieäc goùp phaàn xaây döïng moät cuoäc soáng haïnh phuùc cho con ngöôøi.
(Trích: "Tìm Vaøo Thöïc Taïi", Saøi goøn, 1997)
-oOo-
[ Trôû Veà ]