Töù Nieäm Xöù

Kinh Nieäm Xöù laø moät trong nhöõng kinh troïng yeáu nhaát maø Ñöùc Phaät ñaõ thuyeát giaûng hôn 2500 naêm veà tröôùc, ñeå reøn luyeän, uoán naén, laøm cho quaân bình vaø thanh loïc thaân taâm. 

Phaùp Nieäm Xöù ñöôïc thieát laäp treân söï aùp ñaët taâm nieäm (Satipatthaøna). "Sati" laø nieäm, "patthaøna" laø moät hình thöùc ruùt ngaén cuûa chöõ Upatthaøna coù nghóa laø ñeå gaàn laïi taâm cuûa mình.

Môû ñaàu baøi Kinh coù chæ daãn roõ raøng :

"Sau ñaây laø nhöõng lôøi maø toâi ñaõ ñöôïc nghe Ñöùc Theá Toân daïy, hoài Ngaøi coøn ñang cö nguï ôû Kammassadhamma, moät khu phoá cuûa gioáng daân Kuru. Moät hoâm Ñöùc Theá Toân goïi chö Taêng: "Naøy caùc Tyø Kheo". Chö Taêng ñaùp: "Thöa Ñöùc Theá Toân, coù chuùng con ñaây". Phaät noùi: " Naøy quyù vò, ñaây ta chæ cho quyù vò con ñöôøng duy nhaát (ekaøyano maggo) ñeå coù theå gaïn loïc baûn thaân, vöôït thoaùt moïi phieàn naõo, tieâu dieät öu khoå, ñaït tôùi chaùnh ñaïo vaø chöùng ngoä Nieát Baøn: Ñoù laø Phaùp Nieäm Xöù".

Phaùp Nieäm Xöù coù boán phaàn, ñoù laø :

Tinh chuyeân chuù nieäm vaøo :

1/ Thaân (Kaøyaønupassanaø). Nieäm thaân.
2/ Thoï hay caûm giaùc (Vedanaønupassanaø). Nieäm Thoï.
3/ Taâm (Cittaønupassanaø). Nieäm Taâm.
4/ Phaùp (Dhammaønupassanaø) laø nhöõng ñoái töôïng cuûa Taâm. Nieäm Phaùp.

1. Nieäm thaân.

Haønh giaû quaùn nieäm thaân theå nôi thaân theå. Xin ñoïc giaû löu yù chöõ quaùn nieäm thaân theå nôi thaân theå, chöù khoâng phaûi quaùn nieäm thaân theå nôi caûm thoï, hoaëc quaùn nieäm thaân theå nôi taâm thöùc, v.v...

Vì ñoù coù nghóa laø ngay nôi thaân theå, haønh giaû quaùn nieäm veà thaân theå, chöù khoâng phaûi nöông theo nôi moät caûm giaùc hay yù töôûng maø quaùn nieäm veà thaân theå. Quaùn nieäm veà thaân theå laø quaùn saùt vaø ghi nhaän taát caû nhöõng gì lieân quan vaø ñang xaûy ra nôi thaân theå.

Quaùn nieäm veà thaân theå goàm coù: hôi thôû voâ-ra, boán oai nghi (ñi, ñöùng, naèm, ngoài), caùc ñoäng taùc thoâng thöôøng, caùc boä phaän ôû trong thaân theå, töù ñaïi vaø chín giai ñoaïn tan raõ cuûa thaân theå.

Trong phaùp nieäm thaân, ñaëc bieät laø phaàn nieäm hôi thôû voâ-ra (aønaøpaønasati). Haønh giaû ngoài xeáp baèng thoaûi maùi, ñaët heát taâm yù vaøo söï theo doõi vaø ghi nhaän hôi thôû vaøo hôi thôû ra. Khi hæt vaøo moät hôi daøi, haønh giaû bieát mình ñang hít vaøo moät hôi daøi; khi thôû ra moät hôi daøi, haønh giaû bieát mình ñang thôû ra moät hôi daøi... Ñaây laø moät phöông phaùp haønh thieàn raát phoå thoâng, vì noù coù theå thích hôïp cho moïi ngöôøi, ñeå laéng taâm, cuõng nhö ñeå gom taâm an truï. Chính ñöùc Phaät xöa kia ñaõ taän löïc haønh trì ñeå chöùng ñaïo quaû voâ thöôïng Boà Ñeà, vaø ngaøi cuõng quaû quyeát khaúng ñònh taàm quan troïng cuûa phaùp haønh naøy.

2. Nieäm thoï hay caûm giaùc.

Haønh giaû quaùn nieäm caûm giaùc nôi caûm giaùc, coù nghóa laø giaùc tænh chuù taâm ghi nhaän "moät caùch khaùch quan" nhöõng caûm giaùc hay caûm thoï cuûa mình: vui söôùng (laïc thoï), ñau khoå (khoå thoï), hoaëc khoâng vui söôùng cuõng khoâng ñau khoå (xaû thoï), xem chuùng khôûi leân ra sao vaø bieán maát nhö theá naøo. Thí duï khi coù moät caûm giaùc vui, haønh giaû lieàn bieát vaø ghi nhaän: "coù moät caûm giaùc vui", vaø nhö theá haønh giaû hay bieát caùc caûm thoï khaùc vaø chöùng nghieäm moät caùch giaùc tænh caùc caûm giaùc aáy theo ñuùng thöïc teá, noù nhö theá naøo thì ghi nhaän noù nhö theá aáy; khoâng theâm khoâng bôùt.

Thöôøng leä, ngöôøi ta hay thaát voïng khi chöùng nghieäm moät caûm thoï khoå vaø phaán khôûi vui söôùng khi coù caûm thoï laïc. Coâng trình tu taäp nieäm thoï giuùp cho haønh giaû chöùng nghieäm taát caû caûm giaùc moät caùch khaùch quan vôùi taâm xaû (bình thaûn), vaø traùnh cho con ngöôøi khoûi bò caûm giaùc cuûa mình chi phoái, khoûi phaûi laøm noâ leä hay leä thuoäc nôi caûm giaùc.

3. Nieäm taâm hay nhöõng hoaït ñoäng cuûa taâm.

Trong khi haønh thieàn, neáu coù nhöõng yù nghó hay tö töôûng phaùt sanh thì haønh giaû phaûi lieàn yù thöùc vaø ghi nhaän chuùng. Nhöõng tö töôûng ôû ñaây coù theå laø toát, laø xaáu, thieän hay baát thieän. Haønh giaû quaùn saùt, theo doõi, nhìn caû hai maø khoâng luyeán aùi hay baát maõn. Phöông phaùp quaùn saùt taâm mình moät caùch khaùch quan giuùp cho haønh giaû thaáu ñaït baûn chaát vaø hoaït ñoäng thaät söï cuûa taâm. Nhöõng ai thöôøng xuyeân nieäm taâm seõ hoïc ñöôïc phöông caùch kieåm soaùt vaø ñieàu khieån taâm mình.

4. Nieäm Phaùp hay ñoái töôïng taâm thöùc.

Trong phaàn naøy haønh giaû quaùn nieäm veà: naêm hieän töôïng ngaên che hay nguõ caùi (Nivaranaø): tham duïc, saân haän, hoân traàm, traïo cöû, nghi hoái - Naêm nhoùm tuï hôïp hay nguõ uaån (Khanda): saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc - Saùu giaùc quan vaø saùu loaïi ñoái töôïng hay luïc caên vaø luïc traàn (Ayatana): maét, tai, muõi, löôõi, thaân, yù vaø hình saéc, aâm thanh, muøi höông, vò neám, xuùc chaïm, tö töôûng - Baûy yeáu toá cuûa söï ngoä ñaïo, thaát giaùc chi (Bojhangaø): nieäm, traïch phaùp, tinh taán, hyû, khinh an, ñònh, haønh xaû - Boán söï thaät cao quyù, Töù dieäu ñeá (Cattari Ariya Sacca): khoå ñau, nguyeân nhaân ñöa ñeán khoå ñau, söï chaám döùt khoå ñau, vaø con ñöôøng daãn ñeán söï chaám döùt khoå ñau.

Vaø cuoái cuøng trong Kinh noùi raèng ngöôøi naøo thöïc haønh boán pheùp quaùn nieäm treân, ngöôøi aáy coù theå coù khaû naêng ñaït ñöôïc quaû vò chaùnh trí (A La Haùn) ngay ôû ñaây vaø trong kieáp naøy, hoaëc neáu coøn dö baùo thì cuõng ñaït ñöôïc quaû vò khoâng coøn trôû laïi (A Na Haøm).

Ñaëc bieät trong Kinh naøy, ñöôïc laäp ñi laäp laïi caâu: "Vò aáy (haønh giaû) soáng töï do vaø khoâng coøn baùm víu vaøo moät thöù gì trong theá gian". "Töï do" ôû ñaây coù nghóa laø thoaùt ra khoûi aùi duïc (tanhaø) vaø taø kieán (ditthi), cuøng taát caû söï raøng buoäc cuûa danh saéc, moät baûn ngaõ thöôøng coøn hay moät caùi "Ta" vónh cöûu.

Cuõng caàn nhaán maïnh laø Phaùp Töù Nieäm Xöù phaûi ñöôïc thöïc haønh moät caùch khaùch quan, coù nghóa laø haønh giaû chæ quaùn saùt suoâng maø khoâng neân dính maéc vaøo ñeà muïc, khoâng thaáy mình lieân heä vôùi ñeà muïc. Khi aáy haønh giaû môùi coù theå nhìn thaáy thöïc töôùng cuûa söï vaät, thaáy söï vaät ñuùng nhö chuùng laø (yathaøbhutam), chôù khoâng phaûi thaáy phôùt beân ngoaøi, thaáy hình nhö söï vaät laø nhö vaäy.

Töù Nieäm Xöù phaûi ñöôïc xem nhö laø moät phöông phaùp haønh thieàn, chöù khoâng phaûi moät lyù thuyeát suoâng. Trong Phaät giaùo Ñaïi Thöøa, 37 phaåm trôï ñaïo thöôøng khoâng ñöôïc khai thaùc trieät ñeå ñuùng vôùi danh töø cuûa noù, maø chæ ñöôïc xem nhö nhöõng lyù thuyeát caàn ñeå bieát thoâi, trong caùc saùch Phaät Hoïc caên baûn khi noùi ñeán Töù Nieäm Xöù thöôøng ñònh nghóa vaø toùm taét nhö sau :

1/. Quaùn thaân baát tònh.
2/. Quaùn thoï thò khoå.
3/. Quaùn taâm voâ thöôøng.
4/. Quaùn phaùp voâ ngaõ.

- Veà Nieäm Thaân, coù 6 ñeà muïc quaùn nieäm, trong ñoù coù quaùn nieäm veà nhöõng boä phaän beân trong thaân theå, vaø nieäm veà söï tan raõ cuûa moät xaùc cheát. Khoâng theå vì hai ñeà muïc naøy maø noùi laø quaùn thaân baát tònh. Neáu muoán ñeà cao ñeà muïc quan troïng cuûa nieäm thaân thì phaûi laáy ñeà muïc quaùn nieäm veà hôi thôû voâ-ra, vì ñeà muïc naøy ñaõ ñöôïc Ñöùc Phaät daïy rieâng trong Kinh Quaùn Nieäm Hôi Thôû (Anaøpaønasati Sutta).

Trong caùc saùch Phaät Hoïc, khi noùi Quaùn thaân baát tònh, coát daïy cho ñoïc giaû quaùn töôûng laøm sao ñeå thaáy ñöôïc söï baát tònh cuûa thaân, nhaèm muïc ñích nhaøm chaùn, gheâ tôûm thaân xaùc ñeå khoâng coøn baùm víu vaøo noù nöõa, vaø nhôø vaäy coù theå trò beänh tham saéc duïc. Ñoù cuõng laø moät pheùp quaùn höõu ích nhöng khoâng ñuùng vôùi yù nghóa nieäm thaân cuûa Töù Nieäm Xöù.

- Veà Nieäm Thoï laø quaùn nieäm vaø ghi nhaän nhöng caûm giaùc deã chòu (laïc thoï), khoù chòu (khoå thoï) hay bình thöôøng (xaû thoï), bieát roõ tính caùch sanh dieät cuûa chuùng, nhôø ñoù haønh giaû thoaùt ra ñöôïc söï raøng buoäc vaø sai söû cuûa nhöõng caûm giaùc.

Trong caùc saùch Phaät Hoïc, khi noùi veà nieäm thoï ñaõ nguï yù baûo ñoïc giaû quaùn töôûng laøm sao ñeå thaáy thoï laø khoå, vì coù nhaän laõnh laø coù khoå. Chöõ thoï ñöôïc giaûng vôùi yù nghóa laø nhaän laõnh moät thöù ñoà vaät gì beân ngoaøi. "Thoï thì khoå" ñöôïc xem laø moät pheùp quaùn daïy cho ngöôøi ta bôùt tham, nhöng ñoù khoâng phaûi yù nghóa cuûa nieäm thoï trong Töù Nieäm Xöù .

- Veà Nieäm Taâm vaø Nieäm Phaùp cuõng vaäy. Neáu baûo quaùn taâm voâ thöôøng thì khoâng ñuùng. Chính vì söï hoaït ñoäng cuûa taâm taïo ra nhöõng yù nieäm sinh dieät, dieät sinh trong khoaûnh khaéc neân goïi laø voâ thöôøng. Voâ thöôøng laø nhöõng yù nieäm ñoù chöù khoâng phaûi taâm. Coøn baûo "Phaùp voâ ngaõ" thì ñuùng nhöng khoâng phaûi yù nghóa nieäm phaùp cuûa Töù Nieäm Xöù .

Baùt Nhaõ Taâm Kinh

Trong Phaät giaùo Baéc toâng, chuùng ta coù thoâng leä moãi khi tuïng moät thôøi Kinh naøo, ñeàu môû ñaàu baèng thaàn chuù Ñaïi Bi vaø cuoái cuøng keát thuùc baèng Taâm Kinh Baùt nhaõ. Haàu heát caùc phaät töû ñeán chuøa, khoâng ai laø khoâng thuoäc Baùt nhaõ, vì theá noù ñöôïc xem nhö moät Kinh quan troïng vaäy.

Baøi Kinh naøy ñöôïc Ngaøi Huyeàn Trang ñôøi nhaø Ñöôøng dòch töø chöõ Phaïn ra chöõ Haùn vaøo naêm 649 Taây lòch. Toaøn baøi chæ coù 262 chöõ.

Baùt nhaõ Taâm Kinh laø noùi taét, neáu goïi cho ñuû laø Ma ha Baùt nhaõ Ba la maät ña Taâm Kinh (Maha Prajnaøpaøramitaøhrdaya Suøtra). Ma ha coù nghóa laø lôùn, Baùt nhaõ laø trí tuïeâ, Ba la maät ña laø ñeán bôø beân kia, Taâm (Hrdaya) laø coát loõi hay tinh yeáu, chöù khoâng phaûi taâm yù (citta). Ñaïi yù Kinh naøy noùi veà trí hueä roäng lôùn coù theå ñöa haønh giaû sang bôø beân kia, töùc bôø giaûi thoaùt.

Kinh naøy laø Kinh nhaät tuïng cuûa Phaät töû taïi gia cuõng nhö xuaát gia, vaø ñaõ coù raát nhieàu saùch giaûng giaûi veà yù nghóa Kinh naøy, vì theá ôû ñaây seõ khoâng ñi saâu vaøo chi tieát, maø chæ haïn cheá bình luaän nhöõng ñieåm chính yeáu cuûa Kinh vaø sau ñoù so saùnh noù vôùi Kinh Töù Nieäm Xöù.

Toaøn boä Kinh coù 262 chöõ, nhöng ñaïi yù cuûa Kinh naèm goïn trong 25 chöõ ñaàu: "Quaùn Töï Taïi Boà Taùt haønh thaâm Baùt nhaõ Ba la maät ña thôøi chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng ñoä nhaát thieát khoå aùch". Nghóa laø coù moät vò Boà Taùt teân laø Quaùn Töï Taïi khi thöïc haønh saâu veà Trí hueä Baùt nhaõ thì ngaøi soi thaáy 5 uaån ñeàu "khoâng", vaø töø ñoù thoaùt moïi khoå naïn. Chöõ "khoâng" ôû ñaây thöôøng ñöôïc giaûng theo nhieàu nghóa, coù saùch noùi "khoâng" laø khoâng thieät, coù choã ñeå nguyeân chöõ khoâng, coù choã noùi taùnh noù laø khoâng. Chöõ "khoâng" ôû ñaây neân ñöôïc hieåu laø khoâng coù töï taùnh (vide de nature propre), chöù khoâng phaûi khoâng thieät hay laø "khoâng" ñoái vôùi "coù". Chöõ "khoâng" (suønyataø, emptiness, vide) naøy raát quan troïng, noù ñöôïc xem nhö neàn taûng cuûa heä thoáng giaùo lyù Ñaïi Thöøa.

Tieáp theo sau caâu "Quaùn Töï Taïi... nhaát thieát khoå aùch", ñeán caâu "Xaù Lôïi töû, Saéc baát dò Khoâng, Khoâng baát dò Saéc, Saéc töùc thò Khoâng, Khoâng töùc thò Saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc dieäc phuïc nhö thò ". Dòch nghóa laø Xaù Lôïi töû, Saéc chaúng khaùc Khoâng. Khoâng chaúng khaùc Saéc, Saéc töùc laø Khoâng, Khoâng töùc laø Saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc cuõng ñeàu nhö vaäy.

Trong phaàn Baùt nhaõ Taâm Kinh ôû ñaây chæ bình luaän hai caâu ñaàu naøy thoâi vì noù toùm löôïc taát caû nhöõng yù nghóa quan troïng cuûa Kinh, coøn nhöng phaàn sau chæ giaûng giaûi theâm veà taùnh Khoâng, veà nhöõng dieäu duïng cuûa noù, toâi thaáy khoâng ñem laïi nhieàu lôïi ích cho ngöôøi sô cô hoïc ñaïo, maø ngöôïc laïi coù theå bieán hoï thaønh nhöõng bieän luaän sö veà taùnh Khoâng.

Kinh Baùt nhaõ daïy chuùng ta neáu muoán thoaùt khoûi moïi khoå naïn, ñaït ñeán an vui, töï taïi cuûa Nieát Baøn, thì phaûi thöïc haønh Trí hueä Baùt nhaõ, töùc laø quaùn chieáu laøm sao ñeå thaáy roõ naêm uaån khoâng coù töï taùnh. Nhöng phaûi quaùn chieáu theá naøo? Caùch thöùc tu taäp ra sao? Theo toâi thaáy thì Kinh naøy khoâng chæ daïy caùch thöùc tu taäp. Ngöôøi ñoïc Kinh naøy roài, khoâng theå ñem ra aùp duïng tu taäp lieàn ñöôïc neáu khoâng hieåu roõ nghóa Kinh. Hoï caàn phaûi nghieân cöùu tìm toøi, suy luaän veà nhöõng lyù nhaân duyeân, baát nhò, töông töùc, töø ñoù môùi coù theå hieåu ñöôïc taùnh Khoâng cuûa nguõ uaån. Nhöng hieåu roài thì ñoù cuõng chæ laø treân phöông dieän kieán thöùc hay yù thöùc maø thoâi, chöù khoâng phaûi thöïc chöùng hay tröïc nghieäm. Nhöõng ngöôøi hieåu ñöôïc naêm uaån giai khoâng coù theå coù raát nhieàu, nhöng ngöôøi thöïc nghieäm ñöôïc naêm uaån giai khoâng thì raát hieám.

Laïi coù nhieàu ngöôøi laáy caâu " Saéc töùc laø Khoâng " cuûa Kinh Baùt nhaõ ra laøm moät trieát lyù ñaïo ñöùc. Vì hieåu Kinh Phaät daïy raèng taát caû ñeàu Khoâng, neân hoï baûo raèng: "caùi xe hôi naøy toâi chaïy thaû ga, neáu hö thì boû, hoaëc neáu coù maát, thì toâi cuõng khoâng buoàn, vì (toâi coi) noù laø Khoâng". Hoï laáy lyù Khoâng naøy maø baûo moïi ngöôøi ñöøng chaáp vaøo taát caû moïi söï, roài töø ñoù naåy ra hai haïng ngöôøi: moät haïng baát chaáp taát caû, phoùng tuùng, muoán laøm gì thì laøm, moät haïng khaùc thì ngöôïc laïi, yeám theá, chaùn ñôøi, khoâng laøm gì caû, vì taát caû laø Khoâng, coù laøm cuõng chaû ñöôïc lôïi ích gì. Vì lyù do naøy Kinh Baùt nhaõ caàn phaûi ñöôïc giaûng daïy caån thaän vaø teá nhò. 

Trong Kinh caâu "Saéc baát dò Khoâng, Khoâng baát dò Saéc" quan troïng vaø caàn ñöôïc giaûng nhieàu hôn caâu "Saéc töùc thò Khoâng, Khoâng töùc thò Saéc". Tröôùc khi noùi taïi sao, toâi xin ñöa ra vaøi thí duï thoâng thöôøng ñeå baïn ñoïc hieåu roõ hai caâu treân.

Laáy thí duï caùi baøn. Caùi baøn khoâng theå töï nhieân maø coù, noù coù laø do söï keát hôïp cuûa nhöõng yeáu toá "khoâng phaûi laø baøn" nhö goã, caây, cöa, ñinh, ngöôøi thôï moäc, tieàu phu, röøng, ñaát, nöôùc, möa, maët trôøi .v.v... Neáu thieáu moät trong nhöõng yeáu toá ñoù thì caùi baøn khoâng theå hieän höõu ñöôïc. Söï coù maët cuûa caùi baøn tuøy thuoäc vaø lieân quan maät thieát vôùi nhöõng caùi "khoâng baøn". Do ñoù ta coù theå noùi caùi baøn chaúng khaùc gì caùi "khoâng baøn", nhöõng caùi "khoâng baøn" khi ñuû nhaân duyeân hoäi hôïp laïi thaønh caùi baøn, neân ta noùi nhöõng caùi "khoâng baøn" chaúng khaùc gì caùi baøn.

Chöõ "baát dò" (khoâng khaùc) trong caâu "Saéc baát dò khoâng" muoán noùi leân söï lieân quan maät thieát cuûa taát caû söï vaät (töông quan). Caùi naøy coù vì caùi kia coù, caùi kia coù vì caùi naøy coù; caùi naøy khoâng theå coù neáu khoâng coù caùi kia, vaø ngöôïc laïi cuõng vaäy.

Moät thí duï khaùc noùi veà baát dò: em beù 10 tuoåi vaø oâng giaø 70 tuoåi. Em beù 10 tuoåi theo thôøi gian lôùn leân roài giaø ñi thaønh oâng giaø 70. Em beù vaø oâng giaø khoâng phaûi laø hai ngöôøi maø cuõng khoâng haún laø moät ngöôøi. Em beù theo thôøi gian trôû thaønh oâng giaø, coù em beù neân môùi coù oâng giaø, neân em beù chaúng khaùc gì oâng giaø (baát dò). Nhöng em beù 10 tuoåi xöa kia toùc xanh ñen, nhoû ngöôøi, ngaây thô, coøn oâng giaø 70 tuoåi hoâm nay toùc baïc, cao gaày, nhieàu kinh nghieäm, hai hình daùng, hai taâm tö khaùc nhau, ta khoâng theå noùi em beù chính laø oâng giaø, hay em beù vaø oâng giaø laø moät ñöôïc (baát nhaát). Vì neáu laø moät taïi sao laïi coù hai danh töø, em beù vaø oâng giaø? Taïi sao laïi coù hai hình daùng khaùc nhau?

Taát caû söï vaät ñeàu bieán chuyeån khoâng ngöøng töøng giaây phuùt, töøng saùt na. Töø moät vaät A chuyeån thaønh vaät B, ta khoâng theå noùi B khaùc A, maø cuõng khoâng theå noùi B laø A ñöôïc. Ñaây chính laø lyù Baát dò, Baát nhaát trong Baùt Baát Trung Ñaïo cuûa Boà Taùt Long Thoï (Nagarjuna). Coù nhieàu vò noùi Baùt nhaõ thuoäc phaùp moân "baát nhò", theo toâi nghó Baát nhò goàm coù Baát dò vaø Baát nhaát. Vì lyù do naøy, thay vì noùi theo trong Kinh "Saéc baát dò Khoâng, Khoâng baát dò Saéc, Saéc töùc thò Khoâng, Khoâng töùc thò Saéc" ta coù theå noùi laø "Saéc baát dò Khoâng, Khoâng baát dò Saéc, Saéc töùc thò Saéc, Khoâng töùc thò Khoâng". Saéc chaúng khaùc gì khoâng, nhöng Saéc vaãn laø Saéc, Khoâng vaãn laø Khoâng. Nhôø bieát ñöôïc Saéc chaúng khaùc gì Khoâng, neân ta thaáy ñöôïc taùnh khoâng cuûa caùi baøn, nhöng Saéc vaãn laø Saéc, neân ta khoâng töø boû caùi baøn, maø ngöôïc laïi cuõng thaáy ñöôïc dieäu duïng cuûa caùi baøn. "Thaät teá lyù ñòa baát thoï nhaát traàn, vaïn söï moân trung baát xaû nhöùt phaùp", tuy bieát raèng khoâng coù caùi gì coù theå goïi laø caùi baøn ñöôïc, nhöng neáu coù ngöôøi chæ vaøo caùi baøn maø hoûi ta ñoù laø gì? Ta cuõng phaûi traû lôøi laø caùi baøn. Ñoù laø Trung-Ñaïo.

So Saùnh Töù Nieäm Xöù vaø Baùt Nhaõ Taâm Kinh

Kinh Töù Nieäm Xöù noùi veà boán laõnh vöïc quaùn nieäm. Baùt nhaõ Taâm Kinh noùi veà quaùn chieáu naêm uaån laø khoâng.

Moät Kinh quan troïng cuûa Nam Toâng - Moät Kinh thoâng duïng beân Baéc Toâng. Moät Kinh noùi veà caùch thöùc tu taäp. Moät Kinh noùi veà trieát lyù cao sieâu. Hai Kinh naøy coù lieân quan gì vôùi nhau khoâng? Môùi nhìn qua ta thaáy hình nhö khaùc nhau, nhöng thaät ra caû hai Kinh ñeàu noùi veà nguõ uaån.

Khoâng phaûi chæ coù Baùt nhaõ Taâm Kinh noùi veà naêm uaån laø khoâng, trong caùc Kinh ñieån Pali, Ñöùc Phaät ñaõ thöôøng nhaán maïnh taùnh caùch voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ cuûa naêm uaån.

"Naøy chö Tyø Kheo, nguõ uaån laø voâ thöôøng (anicca); baát luaän caùi gì voâ thöôøng, ñoù laø khoå (dukkha), ñoù laø voâ ngaõ (anatta), khoâng phaûi laø "cuûa ta", khoâng phaûi laø "Ta", khoâng phaûi laø "baûn ngaõ cuûa ta". Vaäy phaûi thaáy noù baèng trí tueä tuyeät haûo, ñuùng nhö thaät söï noù laø nhö vaäy. Ngöôøi thaáy ñöôïc thöïc töôùng cuûa noù baèng trí tueä tuyeät haûo, taâm ngöôøi aáy khoâng coá baùm vaøo, xa lìa phieàn naõo, ñöôïc giaûi thoaùt (Töông öng boä Kinh, Samyutta Nikaøya, quyeån III).

Trong Kinh Töù Nieäm Xöù, boán laõnh vöïc quaùn nieäm ñeàu lieân quan ñeán naêm uaån :

- Nieäm thaân thuoäc veà vaät chaát lieân quan ñeán Saéc uaån.
- Nieäm thoï thuoäc veà caûm giaùc lieân quan ñeán Thoï uaån.
- Nieäm taâm thuoäc veà söï nhaän ñònh bieát mình lieân quan ñeán Töôûng vaø Haønh uaån.
- Nieäm phaùp thuoäc veà taùnh caùch khaùc bieät chuû quan lieân quan ñeán Thöùc uaån.

Kinh Töù Nieäm Xöù daïy phöông phaùp thöïc haønh maø khoâng noùi nhieàu veà lyù thuyeát. Tuy nhieân neáu haønh giaû tinh taán thöïc taäp thì seõ ñích thaân tröïc nghieäm taùnh caùch voâ thöôøng cuûa nguõ uaån, vaø neáu hieåu ñöôïc voâ thöôøng thì töï nhieân seõ hieåu ñöôïc voâ ngaõ. Hai danh töø voâ ngaõ (anatta) vaø khoâng (sunyataø), khoâng khaùc nhau laø maáy. Vì voâ ngaõ laø ñöùng treân phöông dieän moät chuùng sanh maø noùi, coøn Khoâng laø treân phöông dieän phaùp giôùi maø noùi.

Toùm laïi Kinh Töù Nieäm Xöù chæ daïy caùch thöùc tu taäp, daãn ñeán keát quaû laø thaáu ñaït ñöôïc nguõ uaån laø Khoâng (voâ ngaõ). Coøn Baùt Nhaõ Taâm Kinh noùi veà lyù thuyeát töø nguõ uaån laø Khoâng trôû ñi (töùc veà taùnh Khoâng).

Ngöôøi haønh giaû moät khi thaønh töïu ñöôïc pheùp quaùn Töù Nieäm Xöù thì taâm seõ an nhieân töï taïi khoâng coøn baùm víu vaøo baát cöù söï vaät gì trong theá gian, caâu naøy coù khaùc gì "chieáu kieán nguõ uaån giai khoâng ñoä nhaát thieát khoå aùch" .

Muoán thöïc chöùng Baùt Nhaõ haõy neân thöïc haønh Töù Nieäm Xöù.