Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Ngaøy xöa, coù moät gaõ samourai ñi caâu beân bôø suoái, caâu maõi môùi ñöôïc moät con caù. Gaõ söûa soaïn ñem ñi nöôùng aên ngon laønh, thì boãng nhieân töø trong buïi raäm vuït ra moät con meøo, cuoãm laáy caù, chaïy ñi. Gaõ noåi xung, tuoát kieám ñuoåi theo vaø chaët con meøo ra laøm hai ñoaïn. Côn giaän tieâu tan, gaõ ñaâm ra aên naên, hoái haän. Bôûi vì gaõ voán laø moät ngöôøi Phaät töû.
Moät caâu chuyeän thieàn
Nhöõng tieáng meo
Phoûng theo Taisen Deshimaru
lôøi bình cuûa Nguyeân SiTreân con ñöôøng veà, gaõ nghe nhö gioù thoåi trong caønh laù tieáng "meo". Moãi böôùc ñi cuûa gaõ döôøng nhö vang leân tieáng "meo". Nhöõng ngöôøi qua laïi treân ñöôøng noùi chuyeän lao xao vôùi nhöõng tieáng "meo". Baïn beø cuõng dieãu côït gaõ baèng tieáng "meo". Ngay caû trong aùnh maét nhöõng ñöùa con gaõ cuõng phaûn chieáu tieáng "meo". Moãi laàn chôïp maét laø gaõ mô thaáy "meo". Tænh daäy, chung quanh gaõ taát caû laø "meo". Chính gaõ cuõng trôû thaønh "meo"...
Cuoái cuøng, maát aên maát nguû, gaõ samourai thaân hình tieàu tuïy chæ coøn laø caùi xaùc khoâng hoàn. Gaõ tìm ñeán moät ngoâi chuøa, gaëp moät vò thieàn sö giaø, vaø xin ngaøi giuùp ñôõ :
" Baïch sö phuï, xin sö phuï cöùu vôùt con... Con khoâng theå naøo chòu ñöïng ñöôïc nöõa..."Nghe keå laïi söï tình xong, vò thieàn sö thôû daøi, cau maøy quôû traùch :
" Laøm sao moät voõ só nhö ngöôi coù theå heøn maït ñeán nhö vaäy ñöôïc ? Neáu khoâng thaéng ñöôïc nhöõng tieáng "meo" kia, thì ngöôi chæ coøn coù moät caùch laø töï saùt. Khoâng coøn con ñöôøng naøo khaùc hôn, laø töï laøm hara-kiri, ngay baây giôø vaø taïi ñaây ! Nhöng vì loøng töø bi, ta seõ khoâng ñeå ngöôi ñau ñôùn, baèng caùch cheùm phaêng ñaàu ngay, sau khi ngöôi baét ñaàu töï moå buïng."Gaõ cuùi ñaàu laïy taï, tuy trong loøng voâ cuøng kinh sôï caùi cheát.
Sau khi söûa soaïn nghi leã xong, gaõ ngoài xuoáng, vaïch aùo, hai tay caàm chieác dao höôùng vaøo buïng mình. Vò thieàn sö ñöùng sau gaõ, giô cao kieám. "Baét ñaàu ñi !", oâng ra leänh.
Gaõ samourai töø töø ñaët löôõi dao vaøo buïng mình, moà hoâi nhoû gioït. Ngay luùc ñoù, vò thieàn sö leân tieáng :
- Coøn nghe thaáy tieáng "meo" khoâng?
- Chao oâi ! Khoâng... Thaät luùc naøy con khoâng nghe thaáy gì heát !
- Vaäy, neáu khoâng coøn tieáng "meo" thì khoâng caàn phaûi cheát ..."Lôøi bình cuûa Nguyeân Si
Caâu chuyeän treân ñaây laøm Nguyeân Si toâi töôûng nhôù tôùi moät caâu chuyeän ñaõ ñaêng trong baùo Gioù Noäi caùch ñaây khoaûng vaøi ba chuïc naêm...
"Coù moät anh chaøng bò beänh taâm thaàn, cöù töôûng mình laø moät haït thoùc, nhìn thaáy con gaø naøo cuõng cuoáng quít leân chaïy troán. Anh ñi chöõa beänh baèng phaân taâm hoïc, vaø sau moät thôøi gian ñieàu trò, tình traïng ñaõ coù veû khaû quan. Khi chia tay baùc só, anh noùi vôùi moät gioïng quaû quyeát : "- Baùc só cöù yeân taâm, toâi khoûi beänh roài. Toâi laø moät con ngöôøi, khoâng phaûi laø moät haït thoùc". Nhöng chæ vaøi phuùt sau, anh hoái haûi chaïy trôû veà phoøng maïch, maët caét khoâng coøn hoät maùu. "- Con gaø... con gaø noù ñuoåi toâi", anh laép baép. "- Sao vaäy? ngöôøi baùc só ngaïc nhieân. Anh khoûi roài maø. Anh ñaâu phaûi laø haït thoùc". "- Vaâng, anh chaøng buoàn baõ traû lôøi. Vaãn bieát toâi khoâng phaûi laø haït thoùc, nhöng khoán noãi con gaø noù vaãn töôûng toâi laø haït thoùc..."
Dó nhieân, ñaây khoâng phaûi laø moät caâu chuyeän Thieàn, maø laø moät tröôøng hôïp beänh taâm thaàn coù theå xeáp loaïi vaøo beänh hoang töôûng suy dieãn (deùlire d'interpreùtation), laø moät loaïi beänh khaù thoâng thöôøng. Ngoaøi nhöõng tröôøng hôïp naëng nhö treân, thì coøn bieát bao nhieâu laø tröôøng hôïp nheï, vaø phaûi coâng nhaän raèng giöõa ngöôøi beänh vaø khoâng beänh, ranh giôùi ñoâi khi cuõng khoâng coù gì laø roõ reät...
Noùi nhö vaäy thì trong moät chöøng möïc naøo ñoù, chuùng ta ñeàu laø nhöõng keû bò aùm. Chuùng ta ñeàu vöøa laø naïn nhaân cuûa trí töôûng töôïng cuûa mình, vöøa laø taùc giaû cuûa nhöõng voïng töôûng ñoù. Trong suoát cuoäc ñôøi, con ngöôøi töï taïo neân cho mình bao nhieâu laø voïng töôûng, vaø chính nhöõng voïng töôûng ñoù laø nguoàn goác cuûa taâm beänh, cuûa khoå ñau.
Nhöng, baïn seõ beû laïi, neáu khoâng coù töôûng töôïng, thì laøm gì coøn caâu chuyeän ñeå noùi ? Laøm gì coøn con ngöôøi, laøm gì coøn khoå ñau, laøm gì coøn cuoäc soáng ? Bôûi vì, neáu "naéng möa laø beänh cuûa trôøi", thì coù leõ "töôûng töôïng (chöù khoâng haún laø töông tö) laø beänh cuûa toâi vôùi ngöôøi"...
Phaûi laém. Ñaëc tính cuûa con ngöôøi laø ôû ñoù, ôû caùi khaû naêng taïo döïng neân trong taâm thöùc cuûa mình nhöõng gì khoâng coù thöïc, nhöõng gì hoaøn toaøn giaû taïo. Theá roài mình cöù khö khö oâm laáy - hay bò aùm aûnh bôûi - nhöõng ñieàu töôûng töôïng ñoù, vaø yeân trí chuùng laø söï thöïc, soáng vôùi chuùng nhö laø söï thöïc.
Nhöõng "söï thöïc" töôûng töôïng ñoù khoâng phaûi chæ laø "tieáng meøo keâu" hay laø "ngöôøi - haït thoùc" trong caâu chuyeän. Chuùng coøn mang muoân hình vaïn traïng : moät hình aûnh chôït hieän trong ñaàu, moät caâu noùi, moät ñieäu nhaïc xöa, moät yù nghó : "phaûi chi... giaù maø... ñaùng leõ... bieát ñaâu... tieác raèng... ngoä nhôõ... hay laø... ", moät lôøi pheâ phaùn, moät döï aùn... Taát caû nhöõng gì gaây neân dao ñoäng thaàn trí, baèng caùch taïo döïng moät taám maøn hoûa muø che ñaäy thöïc taïi, loâi cuoán con ngöôøi trong meâ saûng, moäng mò, huyeàn hoaëc, mô hoà, nhôù thöông, tieác nuoái, lo sôï, nghi vaán, v. v. vaø v. v...
Muoán thoaùt ra khoûi söï thoáng trò gaàn nhö thöôøng tröïc cuûa voïng töôûng, thì chæ coøn coù moät caùch : soáng vôùi thöïc taïi, ñeå nhaän chaân thöïc taïi, vaø nhö vaäy huûy boû ñöôïc khoå ñau. Ñoù chính laø muïc ñích cuûa ñaïo Phaät : dieät khoå baèng con ñöôøng giaùc ngoä.
Xeùt cho cuøng, ñaïo Phaät coù taùm vaïn boán nghìn phaùp moân töïu trung cuõng höôùng veà moät ñieåm, ñoù laø caùi hueä baèng caùch ñònh caùi taâm cuûa mình. Muoán ñònh ñöôïc caùi taâm, thì phaûi gaït boû moïi daáy ñoäng phaùt xuaát töø beân trong mình, nhöõng voïng töôûng, taïp nieäm, thaønh kieán, suy luaän, tính toaùn, giaû thuyeát, chaáp tröôùc, v.v. taát caû nhöõng gì laøm vaån ñuïc nhaän thöùc vaø che daáu thöïc taïi. Muïc ñích laø nhaän chaân ñöôïc söï thöïc "nhö vaäy" (tel quel, ainsiteù), caùi Chaân Nhö khoâng theå nghó baøn, maø chæ nhaän chaân ñöôïc baèng tröïc giaùc, moät khi ñaõ ñaït ñöôïc trí hueä tònh tòch.
Töø xöa tôùi nay, caùc vò thieàn sö cuõng chæ daäy moät ñieàu cho caùc thieàn sinh : trôû veà vôùi thöïc taïi, soáng trong giaây phuùt hieän taïi. Khi veùo muõi, bôïp tai, ñaùnh ñaäp, la heùt hoïc troø nhö trong phaùi Thieàn Laâm Teá, ngöôøi thaày cuõng chæ tìm caùch loâi keùo hoïc troø ñang mô maøng voïng töôûng trôû veà vôùi thöïc taïi, vaø giaùng leân moät ñoøn taâm lyù laøm buøng leân giaùc ngoä.
Ngaøy nay, caùc vò thieàn sö cuõng chæ nhaéc laïi, baèng nhöõng töø ngöõ môùi meû hôn ("Thôû vaøo, ta yù thöùc ta coù maët ; thôû ra, ta mæm cöôøi vôùi söï soáng trong ta vaø quanh ta"), nhöõng lôøi daäy cuûa ñöùc Phaät Thích Ca trong Kinh Nieäm Xöù (Satipatthaâna) vaø Nieäm Hôi Thôû (AÂnaâpaânasati) ("Vôùi taâm haân hoan, toâi thôû vaøo ; vôùi taâm haân hoan, toâi thôû ra"). Ñoù laø taäp chaùnh nieäm, taäp chuù taâm vaøo moãi vieäc laøm cuûa mình.
Cuõng nhö khi xöa thieàn sö Hueä Haûi daäy caùi duïng coâng cuûa mình : "Khi ñoùi thì aên. Khi meät thì nguû". Nhöng khi aên chæ nghó tôùi aên, khi nguû chæ nghó tôùi nguû, khaùc vôùi ngöôøi thöôøng "khi aên chaúng chòu aên, ñoøi traêm thöù caàn duøng, khi nguû chaúng chòu nguû, tính toaùn caû ngaøn chuyeän".
Ngöôøi ta cöù quen töï mình gaây neân bao nhieâu ñieàu phöùc taïp. Ngay caû söï thaät cuõng tìm noù ôû ñaâu ñaâu, nhö chaïy theo "loâng ruøa, söøng thoû". Trong khi ñoù, söï thaät giaûn dò voâ cuøng, noù laø nhö vaäy vaø chæ laø nhö vaäy. Nhöng chính vì giaûn dò, cho neân môùi khoù lieãu ñaït ñöôïc. Laøm sao cho maây tan, thì traêng môùi hieän.
Trong caâu chuyeän treân, gaõ samourai ngaøy ñeâm bò aùm aûnh bôûi tieáng keâu cuûa con meøo mình lôõ gieát, cho tôùi khi löôõi dao ñeø vaøo buïng, caùi cheát gaàn keà, môùi thöïc söï ñònh ñöôïc caùi taâm cuûa mình. Luùc ñoù, gaõ môùi chuù taâm vaøo thöïc taïi, môùi ñaït ñöôïc chaùnh kieán, vaø luùc baáy giôø dó nhieân khoâng coøn voïng töôûng, töùc laø khoâng coøn nghe thaáy tieáng meøo keâu ! Thoùi thöôøng, khi ngöôøi ta vöøa thoaùt khoûi caùi cheát môùi hieåu ñöôïc giaù trò cuûa cuoäc soáng...
Naøy baïn, coøn nghe thaáy tieáng meo khoâng ?
"Meo" !
(OÂ hay... Khoâng bieát con meøo ñaõ soáng daäy, hay mình coøn voïng töôûng? )
Nguyeân Si
[ Trôû Veà ]