Tyø khöu Shravasti Dhammika
Phaïm Kim Khaùnh & Bình Anson dòch

 Nguyeân taùc: Good Question, Good Answer

VAÁN: Thieàn laø gì?

ÑAÙP: Thieàn laø moät söï noã löïc coù yù thöùc ñeå laøm thay ñoåi söï vaän haønh cuûa taâm. Tieáng Phaïn Paøli cho chöõ Thieàn laø "Bhavana", nghóa laø "laøm taêng tröôûng" hay "phaùt trieån".

VAÁN: Thieàn coù quan troïng khoâng?

ÑAÙP: Vaâng, thieàn raát quan troïng. Cho duø chuùng ta muoán toát ñeïp bao nhieâu, cuõng khoù maø thay ñoåi ñöôïc taâm yù, neáu chuùng ta khoâng theå thay ñoåi nhöõng tham duïc voán ñaõ taïo neân caùch haønh xöû cuûa chuùng ta. Ví duï, moät ngöôøi coù theå nhaän ra raèng mình hay noùng naûy vôùi vôï, vaø anh aáy töï höùa "Töø ñaây veà sau, toâi seõ khoâng noùng naûy nhö theá". Nhöng moät giôø sau, anh aáy coù theå la maéng vôï mình, ñôn giaûn laø vì anh aáy khoâng töï tænh thöùc, söï noùng naûy ñaõ phaùt khôûi maø anh khoâng bieát ñöôïc. Haønh thieàn giuùp phaùt trieån söï tænh thöùc vaø naêng löïc caàn thieát ñeå chuyeån hoùa caùc thoùi quen ñaõ aên saâu trong taâm yù.

VAÁN: Toâi nghe noùi raèng haønh thieàn coù theå raát nguy hieåm. Ñieàu naày coù ñuùng khoâng?

ÑAÙP: Chuùng ta caàn coù muoái ñeå soáng. Nhöng neáu baïn aên moät kí loâ muoái, thì noù seõ gieát baïn. Ñeå soáng trong theá giôùi hieän ñaïi, baïn caàn coù xe oâ toâ; nhöng neáu baïn khoâng tuaân theo luaät giao thoâng, hay trong luùc laùi xe, baïn laïi say röôïu, thì xe oâ toâ trôû thaønh caùi maùy nguy hieåm. Haønh thieàn cuõng gioáng nhö theá, noù caàn thieát cho söï an laïc tinh thaàn, nhöng neáu baïn thöïc haønh moät caùch ngu xuaãn, noù seõ taïo ra nhieàu vaán ñeà. Moät soá ngöôøi coù vaán ñeà nhö buoàn naûn, sôï haõi voâ lyù hay beänh taâm thaàn, hoï nghó raèng thieàn laø moät phöông caùch ñieàu trò töùc thôøi cho nhöõng vaán ñeà cuûa hoï. Hoï baét ñaàu haønh thieàn vaø ñoâi khi vaán ñeà cuûa hoï trôû neân toài teä hôn. Neáu baïn coù vaán ñeà nhö theá, baïn neân tìm söï giuùp ñôõ cuûa moät chuyeân gia taâm lyù; sau khi baïn caûm thaáy khaù hôn, baïn môùi neân haønh thieàn. Moät soá ngöôøi khaùc, khi haønh thieàn, laïi coá gaéng quaù möùc, thay vì haønh thieàn töø töø töøng böôùc moät, hoï laïi thöïc haønh vôùi quaù nhieàu naêng löïc, vaø chaúng bao laâu hoï kieät söùc. 

Nhöng coù leõ phaàn lôùn nhöõng vaán ñeà trong khi haønh thieàn xaûy ra laø do loaïi "thieàn Kaêng-ga-ru", hay "thieàn chaïy nhaûy" (Kangaroo, Ñaïi thöû, laø moät loaøi thuù lôùn coù tuùi tröôùc buïng, ñaëc bieät ôû UÙc, coù theå nhaûy xa baèng hai chaân sau raát khoûe). Moät soá ngöôøi ñi ñeán moät vò thaày ñeå hoïc thieàn roài aùp duïng phöông phaùp thieàn cuûa vò aáy trong moät thôøi gian; sau ñoù, hoï ñoïc saùch roài quyeát ñònh thöïc haønh theo söï chæ daãn trong saùch; moät tuaàn sau, coù moät thieàn sö noåi tieáng vieáng thaêm thaønh phoá cuûa hoï vaø hoï quyeát ñònh phoái hôïp moät soá lôøi daïy cuûa vò aáy vaøo trong vieäc tu thieàn cuûa hoï; vaø chaúng laâu sau ñoù, hoï rôi vaøo tình traïng hoang mang, thaát voïng. Chaïy nhaûy gioáng nhö con Kaêng-ga-ru, töø moät phöông phaùp naøy sang moät phöông phaùp noï, laø moät vieäc laøm sai laàm. 

Duø sao, neáu baïn khoâng coù vaán ñeà nghieâm troïng veà beänh taâm thaàn, vaø baïn haønh thieàn ñuùng chöøng möïc, Thieàn laø moät trong nhöõng ñieàu toát nhaát maø baïn coù theå töï laøm cho chính mình.

VAÁN: Coù maáy phaùp haønh thieàn?

ÑAÙP: Ñöùc Phaät daïy nhieàu phaùp haønh thieàn khaùc nhau, moãi phaùp ñeå ñoái trò moät vaán ñeà ñaëc bieät, hay ñeå phaùt trieån moät traïng thaùi taâm lyù ñaëc bieät. Tuy nhieân, hai phaùp thieàn phoå thoâng vaø höõu duïng nhaát laø quaùn nieäm hôi thôû (anapana sati) vaø quaùn töø bi (metta bhavana).

VAÁN: Laøm theá naøo ñeå haønh thieàn quaùn nieäm hôi thôû?

ÑAÙP: Baïn laøm theo boán böôùc ñôn giaûn: choïn nôi choán, giöõ tö theá ngoài, theo doõi hôi thôû, vaø ñoái phoù nhöõng trôû ngaïi.Tröôùc heát, baïn tìm moät nôi thích hôïp, coù theå moät caên phoøng khoâng oàn aøo vaø taïi nôi ñoù, baïn khoâng bò quaáy raày. Thöù hai, ngoài trong tö theá thoaûi maùi. Tö theá toát laø ngoài vôùi chaân xeáp laïi, döôùi moâng coù keâ moät caùi goái, löng thaúng, hai baøn tay xeáp leân nhau ñaët treân baép ñuøi, vaø maét nhaém laïi. Caùch khaùc, baïn coù theå ngoài treân gheá nhöng caàn phaûi giöõ löng cho thaúng.

Böôùc tieáp theo laø phaàn thöïc haønh. Trong luùc ngoài yeân tònh vôùi maét nhaém laïi , baïn taäp trung vaøo söï chuyeån ñoäng cuûa hôi thôû vaøo vaø hôi thôû ra. Thöïc hieän ñieàu naøy baèng caùch ñeám hôi thôû hay theo doõi söï phoàng xeïp cuûa buïng. Trong khi haønh thieàn, vaøi vaán ñeà vaø khoù khaên coù theå sinh khôûi. Baïn coù theå thaáy ngöùa ngaùy khoù chòu treân cô theå hay ñau nhöùc ôû ñaàu goái. Neáu ñieàu naøy xaûy ra, haõy coá gaéng giöõ cô theå thö giaûn, khoâng nhuùc nhích, vaø tieáp tuïc ñeå taâm vaøo hôi thôû. Coù theå seõ coù nhieàu yù nghó xuaát hieän ôû taâm baïn vaø laøm xao laõng vieäc chuù taâm vaøo hôi thôû. Caùch duy nhaát ñeå xöû lyù vaán ñeà naøy laø kieân nhaãn tieáp tuïc ñem taâm trôû laïi vôùi hôi thôû. Neáu baïn tieáp tuïc laøm nhö theá, cuoái cuøng, caùc yù nghó kia seõ yeáu ñi, vieäc ñònh taâm cuûa baïn seõ maïnh hôn, vaø baïn seõ coù ñöôïc nhöõng giaây phuùt ñi saâu vaøo söï an laïc vaø thanh tònh noäi taâm.

VAÁN: Toâi neân haønh thieàn bao laâu?

ÑAÙP: Toát nhaát laø haønh thieàn moãi ngaøy 15 phuùt trong moät tuaàn leã; roài gia taêng theâm 5 phuùt moãi tuaàn, cho ñeán khi baïn coù theå haønh thieàn trong 45 phuùt. Sau vaøi tuaàn leã haønh thieàn ñeàu ñaën moãi ngaøy nhö theá, baïn seõ baét ñaàu thaáy vieäc ñònh taâm trôû neân toát hôn, nhöõng yù töôûng taùn loaïn seõ giaûm daàn vaø baïn seõ coù nhöõng giaây phuùt an hoøa vaø tónh laëng thaät söï.

VAÁN: Coøn quaùn Töø bi laø sao? Phöông caùch thöïc haønh nhö theá naøo?

ÑAÙP: Khi baïn quen thuoäc vôùi phaùp thieàn quaùn nieäm hôi thôû vaø thöïc haønh ñeàu ñaën roài, baïn coù theå baét ñaàu haønh thieàn Quaùn Töø bi. Phaùp haønh naøy neân ñöôïc thöïc hieän hai hay ba laàn moãi tuaàn, sau khi baïn haønh thieàn quaùn nieäm hôi thôû. Tröôùc tieân, baïn chuù taâm vaøo chính mình vaø töï noùi nhöõng lôøi nhö: "Xin cho toâi ñöôïc khoûe maïnh vaø haïnh phuùc. Xin cho toâi ñöôïc bình an vaø tónh laëng. Xin cho toâi thoaùt khoûi moïi hieåm nguy. Xin cho taâm toâi khoâng coøn saân haän. Xin cho taâm toâi traøn ñaày tình thöông. Xin cho toâi ñöôïc khoûe maïnh vaø haïnh phuùc". Sau ñoù, baïn nghó ñeán nhöõng ngöôøi khaùc, töøng ngöôøi moät, töø ngöôøi thaân thöông cho ñeán nhöõng ngöôøi baïn bình thöôøng - nghóa laø ngöôøi mình khoâng thöông maø cuõng khoâng gheùt, vaø cuoái cuøng laø ñeán nhöõng ngöôøi maø mình khoâng öa thích; öôùc nguyeän cho hoï an vui nhö baïn ñaõ öôùc nguyeän cho chính mình.

VAÁN: Phaùp haønh thieàn quaùn töø bi naøy coù lôïi ích gì?

ÑAÙP: Neáu baïn thöïc haønh Thieàn Quaùn Töø bi naøy moät caùch ñeàu ñaën vaø vôùi thaùi ñoä ñuùng ñaén, baïn seõ thaáy trong baïn coù nhieàu thay ñoåi tích cöïc. Baïn seõ thaáy mình coù theå chaáp nhaän vaø tha thöù cho chính mình. Baïn seõ thaáy tình caûm daønh cho ngöôøi mình thöông gia taêng theâm. Baïn seõ thaáy mình thaân thieän hôn vôùi ngöôøi maø tröôùc ñaây mình thôø ô vaø khoâng quan taâm; vaø baïn seõ nhaän thaáy nhöõng aùc yù hay saân haän maø baïn ñaõ coù vôùi ngöôøi naøo ñoù nay seõ giaûm ñi, vaø cuoái cuøng seõ tan bieán. Thænh thoaûng neáu baïn bieát ai ñoù ñang laâm beänh, buoàn khoå hay gaëp khoù khaên, baïn coù theå nghó ñeán hoï trong luùc haønh thieàn töø bi, vaø thöôøng thì baïn seõ thaáy tình caûnh cuûa hoï ñöôïc caûi thieän.

VAÁN: Ñieàu aáy coù theå xaûy ra nhö theá naøo?

ÑAÙP: Taâm yù, khi ñöôïc phaùt trieån ñuùng ñaén, laø moät coâng cuï raát huøng maïnh. Neáu chuùng ta bieát taäp trung naêng löïc tinh thaàn vaø höôùng noù ñeán ngöôøi khaùc, noù coù theå coù aûnh höôûng ñeán hoï. Haún baïn ñaõ coù kinh nghieäm nhö theá. Coù theå baïn ñang ôû trong moät phoøng ñoâng ngöôøi vaø baïn coù caûm giaùc raèng ai ñoù ñang chuù yù ñeán mình. Baïn xoay moät voøng xem vaø bieát chaéc laø ai ñang nhìn chaèm chaèm vaøo mình. Ñieàu naøy ñaõ xaûy ra khi baïn baét ñöôïc naêng löïc tinh thaàn cuûa ngöôøi khaùc. Thieàn quaùn töø bi cuõng gioáng nhö vaäy. Chuùng ta höôùng naêng löïc tích cöïc cuûa tinh thaàn tôùi ngöôøi khaùc vaø daàn daàn seõ chuyeån hoùa ñöôïc hoï.

VAÁN: Toâi coù caàn moät vò thaày höôùng daãn haønh thieàn khoâng?

ÑAÙP: Moät vò thaày thì khoâng tuyeät ñoái caàn thieát, nhöng coù ñöôïc söï höôùng daãn caù nhaân cuûa moät ngöôøi coù kinh nghieäm haønh thieàn thì chaéc chaén coù lôïi ích. Tieác thay, coù moät soá tu só vaø cö só töï xem mình laø thieàn sö, nhöng kyø thöïc, hoï khoâng bieát hoï ñang laøm gì. Baïn haõy coá gaéng tìm moät vò thaày coù tieáng toát, coù nhaân caùch thaêng baèng vaø trung thaønh vôùi nhöõng lôøi Phaät daïy.

VAÁN: Toâi nghe noùi raèng thieàn ñònh ngaøy nay ñöôïc caùc chuyeân gia veà taâm thaàn vaø caùc nhaø taâm lyù hoïc aùp duïng roäng raõi. Ñieàu ñoù coù ñuùng khoâng?

ÑAÙP: Vaâng, ñuùng nhö theá. Ngaøy nay, thieàn ñöôïc chaáp nhaän nhö coù moät aûnh höôûng cao caáp ñeå trò lieäu taâm thaàn, vaø ñöôïc nhieàu chuyeân gia veà söùc khoûe taâm thaàn söû duïng, ñeå giuùp laøm thö giaûn, vöôït qua nhöõng aùm aûnh vaø mang ñeán tænh thöùc cho chính mình. Söï hieåu bieát thaâm saâu cuûa Ñöùc Phaät veà taâm yù nhaân loaïi ñang giuùp raát nhieàu cho con ngöôøi hoâm nay cuõng gioáng nhö ñaõ töøng giuùp cho con ngöôøi thôøi xöa.

VAÁN: Toâi thöôøng nghe ngöôøi Phaät töû noùi ñeán "Töø bi" vaø "Trí tueä". Hai danh töø naøy nghóa laø gì?

ÑAÙP: Vaøi toân giaùo tin raèng töø bi hay tình thöông (hai danh töø naøy coù yù nghóa raát gaàn nhau) laø phaåm haïnh tinh thaàn voâ cuøng quan troïng, nhöng khoâng maáy chuù troïng ñeán coâng trình trau gioài trí tueä. Keát cuoäc, hoï trôû thaønh ngöôøi toát buïng khôø daïi, moät ngöôøi haûo taâm, coù raát nhieàu thieän yù nhöng thieáu keùm hieåu bieát, hoaëc khoâng hieåu bieát gì. Nhöõng heä thoáng tö töôûng khaùc, nhö khoa hoïc chaúng haïn, tin raèng trí tueä coù theå ñöôïc trau gioài toát ñeïp nhaát khi ta gaùc qua moät beân taát caû nhöõng caûm xuùc, trong ñoù coù tình thöông. Roát cuøng, khoa hoïc baän taâm vôùi keát quaû maø löûng queân raèng muïc tieâu cuûa mình laø phuïc vuï chôù khoâng phaûi kieåm soaùt vaø chinh phuïc con ngöôøi. Neáu khoâng phaûi vaäy, vì sao caùc nhaø khoa hoïc söû duïng taøi naêng vaø kieán thöùc cuûa mình ñeå cheá taïo bom nguyeân töû, nhöõng khí giôùi ñeå duøng trong chieán tranh vi truøng vaø caùc loaïi khí giôùi khaùc töông töï? 

Toân giaùo luùc naøo cuõng xem lyù trí vaø trí tueä laø ñoái nghòch cuûa nhöõng caûm xuùc nhö tình thöông vaø ñöùc tin laø thuø nghòch lôùi lyù trí vaø thöïc teá khaùch quan. Vaø leõ dó nhieân, khi khoa hoïc tieán hoùa thì toân giaùo thoaùi boä. Phaät Giaùo ñaèng khaùc, daïy ta neân giöõ thaät söï caân baèng vaø troïn veïn caû hai, phaûi trau gioài caû hai, trí tueä vaø töø bi. Vaø bôûi vì ñaây khoâng phaûi laø tín ñieàu ñoäc ñoaùn maø laø lôøi khuyeân daïy caên cöù treân kinh nghieäm, Phaät Giaùo khoâng coù gì phaûi sôï khoa hoïc.

VAÁN: Nhö vaäy, theo Phaät Giaùo, "Trí tueä" laø gì?

ÑAÙP: Trí tueä cao sieâu nhaát laø thaáy raèng thöïc töôùng cuûa taát caû moïi hieän töôïng ñeàu khoâng troïn veïn hoaøn thaønh, luoân luoân bieán ñoåi, vaø khoâng phaûi laø ta. Söï hieåu bieát naøy giaûi phoùng hoaøn toaøn vaø ñöa ñeán tình traïng chaâu toaøn vaø haïnh phuùc toái thöôïng, goïi laø Nieát Baøn. Tuy nhieân, Ñöùc Phaät khoâng noùi nhieàu veà möùc ñoä trí tueä cao thöôïng naøy. Khoâng phaûi laø trí tueä, neáu ta chæ giaûn dò tin nhöõng gì ngöôøi ta noùi vôùi mình. Trí tueä thaät söï laø töï mình tröïc tieáp thaáy vaø hieåu bieát. Ñeán möùc naøy, trí tueä laø hieåu bieát vôùi taâm roäng môû, thay vì gaøi kín mít caùi taâm; laéng nghe quan ñieåm cuûa ngöôøi khaùc, thay vì muø quaùng tin caøng; laø thaän troïng khaûo saùt nhöõng söï vieäc khoâng phuø hôïp vôùi nieàm tin cuûa mình, thay vì choân vuøi ñaàu mình döôùi caùt (lôøi ngöôøi dòch: nhö chim ñaø ñieåu trong sa maïc, khi gaëp nguy thì vuøi ñaàu trong caùt ñeå traùnh); laø khaùch quan nhìn söï vaät, thay vì thieân kieán döï töôûng vaø beø phaùi; laø chaäm raõi suy tö tröôùc khi tin töôûng vaø coù yù kieán, thay vì voäi vaõ chaáp nhaän ñieàu naøo caûm kích mình tröôùc heát vaø nhieàu nhaát; vaø luoân saün saøng thay ñoåi nieàm tin moät khi söï thaät töông phaûn laïi ta. Ngöôøi coù thaùi ñoä nhö vaäy quaû thaät laø coù trí tueä vaø chaéc chaén roài ñaây seõ thaät söï hieåu bieát chaân chaùnh. Con ñöôøng cuûa Phaät Giaùo ñoøi hoûi phaûi can ñaûm, nhaãn nhuïc, meàm deûo vaø thoâng minh. 

VAÁN: Toâi nghó raèng ít coù ngöôøi laøm ñöôïc nhö theá. Vaäy quan ñieåm cuûa Phaät Giaùo laø nhö theá naøo neáu chæ moät ít ngöôøi coù theå thöïc haønh lôøi daïy?

ÑAÙP: Ñuùng thaät raèng khoâng phaûi moãi ngöôøi ñeàu saün saøng ñeå thöïc haønh ñuùng theo lôøi Ñöùc Phaät daïy. Tuy nhieân, neáu vì ñoù maø noùi raèng ta caàn phaûi quaûng baù moät toân giaùo sai laïc nhöng deã hieåu, ñeå moãi ngöôøi deã thöïc haønh, thì roõ raøng laø phi lyù. Phaät Giaùo nhaém thaúng vaøo chaân lyù, vaø neáu ngöôøi naøo ñoù chöa saün saøng hoaëc chöa coù ñuû khaû naêng ñeå laõnh hoäi, coù leõ trong moät kieáp soáng vò lai, hoï coù theå laõnh hoäi ñöôïc. Tuy nhieân, coù nhieàu ngöôøi maø chæ nghe ñöôïc nhöõng lôøi chaân chaùnh hay khuyeán khích laø coù theå taêng tröôûng söï hieåu bieát cuûa hoï. Vaø vì leõ aáy, ngöôøi Phaät töû traàm laëng vaø hieàn hoøa, coá gaéng chia seû vôùi ngöôøi khaùc kieán thöùc cuûa mình veà Phaät Giaùo. Ñöùc Phaät daïy chuùng ta döôõng nuoâi loøng töø bi, vaø vì loøng töø aùi vaø bi maãn, ta chia seû kieán thöùc vôùi ngöôøi khaùc.

VAÁN: Giôø ñaây, haõy baøn ñeán danh töø "Töø bi". Theo Phaät Giaùo, töø bi laø sao?

ÑAÙP: Cuõng nhö trí tueä bao goàm phaàn trí naêng hay söï hieåu bieát trong baûn chaát thieân nhieân cuûa ta, töø bi goàm khía caïnh xuùc caûm hay caûm giaùc trong taâm taùnh thieân nhieân cuûa ta. Cuõng nhö trí tueä, töø bi laø phaåm haïnh ñaëc thuø cuûa con ngöôøi. Khi ta thaáy ngöôøi naøo ñang ôû trong côn phieàn muoän saàu naõo maø ta ñoäng loøng traéc aån, coá gaéng laøm vôi hay chaám döùt noãi khoå cuûa hoï, ñoù laø töø bi. Nhö vaäy, taát caû nhöõng gì toát ñeïp nhaát trong con ngöôøi, taát caû nhöõng ñöùc haïnh "gioáng haïnh Phaät" nhö chia sôùt, saün saøng giuùp cho ngöôøi khaùc vôùi tinh thaàn thoaûi maùi, thieän caûm, chaêm lo vaø öu tö -- taát caû ñeàu laø nhöõng bieåu hieän ra ngoaøi cuûa loøng töø bi tieàm taøng beân trong. Ta seõ hieåu bieát nhöõng ñieàu gì toát ñeïp nhaát cho chính ta. Chuùng ta thoâng caûm ngöôøi khaùc khi ta thoâng caûm chính ta. Nhö vaäy trong Phaät Giaùo, phaåm haïnh cao ñeïp cuûa ta sinh soâi naûy nôû moät caùch raát töï nhieân trong nieàm öu tö cuûa ta ñoái vôùi ngöôøi khaùc. Ñôøi soáng cuûa Ñöùc Phaät cho thaáy roõ ñieàu naøy. Ngaøi traûi qua saùu naêm daøi daúng chieán ñaáu ñeå tìm traïng thaùi an laønh cho chính Ngaøi. Sau ñoù, Ngaøi coù theå ban raûi nhöõng lôïi ích aáy cho toaøn theå nhaân loaïi, vaø ñoù laø nguoàn haïnh phuùc cho taát caû chuùng sanh.

VAÁN: Vaäy thì Sö noùi raèng coù theå giuùp ngöôøi khaùc höõu hieäu nhaát khi ta töï giuùp ta. Ñoù coù phaûi laø ích kyû moät chuùt naøo ñoù hay khoâng?

ÑAÙP: Chuùng ta thöôøng xem loøng vò tha, öu tö cho ngöôøi khaùc tröôùc khi nghó ñeán mình laø ñoái nghòch vôùi taùnh vò kyû, lo cho mình tröôùc roài môùi lo cho ngöôøi khaùc. Phaät Giaùo khoâng phaân bieät, taùch rôøi hai söï vieäc aáy; traùi laïi, caùi nhìn cuûa Phaät Giaùo laø thaáy chuùng hoøa laãn vôùi nhau. Nieàm öu tö, thaønh thaät lo laéng cho mình, seõ daàn daàn taêng tröôûng, thuaàn thuïc vaø trôû neân öu lo cho ngöôøi khaùc, bôûi vì ta thaáy raèng ngöôøi khaùc thaät söï cuõng nhö ta. Ñoù thaät söï laø töø bi. Loøng töø bi quaû thaät laø vieân ngoïc baùu kim cöông ñöôïc toân trí treân vöông nieäm cuûa Phaùp Baûo, nhöõng lôøi daïy vaøng ngoïc cuûa Ñöùc Toân Sö.

VAÁN: Ngöôøi Phaät töû phaûi aên rau ñaäu hay aên chay, coù ñuùng vaäy khoâng?

ÑAÙP: Khoâng nhaát thieát. Ñöùc Phaät khoâng tröôøng chay. Ngaøi khoâng daïy haøng moân ñeä phaûi aên chay, vaø cho ñeán nay, coù raát nhieàu ngöôøi Phaät töû thuaàn thaønh maø khoâng tröôøng chay.

VAÁN: Nhöng neáu Sö duøng thòt caù, aét Sö giaùn tieáp coù traùch nhieäm veà caùi cheát cuûa con vaät. Coù phaûi chaêng ñoù laø vi phaïm giôùi thöù nhaát?

ÑAÙP: Ñuùng raèng khi aên thòt caù, ta giaùn tieáp vaø coù phaàn naøo traùch nhieäm veà toäi saùt sanh con vaät, nhöng ñieàu naøy cuõng ñuùng y nhö vaäy, khi ta aên rau caûi. Ngöôøi noâng daân xòt thuoác, duøng thuoác ñoäc gieát coân truøng ñeå luùc naøo cuõng coù nhöõng laù rau, laù caûi khoâng bò saâu raày ñuïc khoeùt ñöôïc doïn leân treân baøn aên. Laïi nöõa, nhöõng con thuù bò gieát ñeå cung öùng da laøm giaây nòt hay laøm tuùi xaùch, daàu vaø xaø boâng maø ta duøng vaø traêm ngaøn saûn phaåm khaùc. Khoâng theå soáng maø khoâng giaùn tieáp traùch nhieäm veà caùi cheát cuûa chuùng sanh naøy hay chuùng sanh khaùc, baèng caùch naøy hay caùch khaùc. Khi xin thoï trì giôùi ñaàu tieân ta nguyeän coá gaéng traùnh xa tröïc tieáp saùt sanh, tröïc tieáp traùch nhieäm saùt haïi sanh linh.

VAÁN: Ngöôøi Phaät töû theo truyeàn thoáng Mahayana (Ñaïi Thöøa) khoâng aên thòt caù?

ÑAÙP: Ñieàu naøy khoâng ñuùng. Ngöôøi Phaät töû Ñaïi Thöøa Trung Hoa thöôøng chuù troïng ñeán vieäc phaûi aên chay. Nhöng nhöõng baäc xuaát gia vaø haøng cö só nam nöõ theo truyeàn thoáng Ñaïi Thöøa ôû Nhaät Baûn vaø ôû Taây Taïng laïi thöôøng aên thòt caù.

VAÁN: Nhöng toâi vaãn nghó raèng ngöôøi Phaät töû phaûi aên chay.

ÑAÙP: Giaû söû coù ngöôøi kia tröôøng chay raát nghieâm chænh maø ích kyû, gian doái, baát löông vaø ñeâ tieän, vaø moät ngöôøi khaùc khoâng aên chay maø bieát lo nghó ñeán keû khaùc, chaân thaät, lieâm khieát, quaûng ñaïi vaø hieàn löông, trong hai ngöôøi aáy ngöôøi naøo laø Phaät töû toát hôn? 

VAÁN: Ngöôøi chaân thaät vaø hieàn löông.

ÑAÙP: Taïi sao?

VAÁN: Bôûi vì ngöôøi nhö theá ñoù hieån nhieân laø coù taâm ñòa toát.

ÑAÙP: Haún nhö vaäy. Ngöôøi aên thòt caù cuõng nhö ngöôøi aên rau ñaäu ñeàu coù theå coù taâm trong saïch, maø cuõng coù theå coù taâm nhô baån. Trong giaùo huaán cuûa Ñöùc Phaät, ñieàu quan troïng laø phaåm chaát cuûa taâm, maø khoâng phaûi laø loaïi thöùc aên cuûa ta. Coù nhöõng ngöôøi Phaät töû raát thaän troïng, khoâng bao giôø aên thòt caù, nhöng ít baän taâm töï xeùt mình coù ích kyû, thieáu chaân thaät, hung tôïn hay ganh tî hay khoâng. Söûa ñoåi thöùc aên laø deã, nhöng söûa ñoåi taâm taùnh laø vieäc khoù laøm, neân thöôøng hay bò hôø höõng laõng queân. Vì vaäy, cho duø ta aên chay hay khoâng, neân nhôù raèng ñieàu toái quan troïng trong Phaät Giaùo laø thanh loïc taâm, laøm cho taâm trôû neân trong saïch.

VAÁN: Ñöùc Phaät daïy theá naøo veà buøa pheùp vaø boùi queû?

ÑAÙP: Ñöùc Phaät xem nhöõng coâng vieäc nhö boác soá boùi queû, ñeo buøa pheùp hoä maïng, xem ñòa lyù, xem ngaøy v.v. laø voâ ích, vaø Ngaøi khuyeân ñeä töû khoâng neân thöïc haønh. Ngaøi goïi ñoù laø "ngheä thuaät thaáp keùm", vaø daïy raèng:

"Coù vaøi ñaïo só, trong khi soáng nhôø vaät thöïc maø tín ñoà daâng cuùng, laïi tìm caùch sinh soáng baèng nhöõng ngheä thuaät thaáp keùm, nhöõng ngheà sinh soáng nhö xem chæ tay, xem töôùng soá, baøn moäng, cuùng vaùi caàu thaàn taøi ... xem ñòa lyù ñeå xaây caát nhaø cöûa, Toân Giaû Coà Ñaøm (Gotama) traùnh xa nhöõng ngheä thuaät thaáp keùm, nhöõng ngheà nuoâi maïng töông töï" (Tröôøng Boä, I. 9-12).

VAÁN: Vaäy taïi sao ñoâi khi ngöôøi ta laøm nhöõng chuyeän töông töï vaø ñaët tin töôûng vaøo ñoù?

ÑAÙP: Vì loøng tham, vì taùnh hay lo sôï, vaø vì voâ minh. Ngaøy naøo maø ngöôøi ta thaáu hieåu nhöõng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät, hoï seõ nhaän thöùc raèng moät caùi taâm trong saïch coù theå baûo veä mình vöõng chaéc hôn nhieàu so vôùi nhöõng maûnh giaáy, nhöõng mieáng kim khí vaø moät vaøi caâu kinh ñoïc tuïng, chöøng ñoù, hoï seõ heát yû laïi nôi nhöõng ñieàu töông töï. Trong giaùo huaán cuûa Ñöùc Phaät, loøng chaân thaät, taùnh cöông tröïc vaø nhöõng ñöùc haïnh toát ñeïp khaùc thaät söï baûo veä vaø ñem laïi cho ta traïng thaùi phong phuù, thònh vöôïng thaät söï.

VAÁN: Nhöng nhieàu buøa pheùp quaû thaät linh thieâng, baïch Sö, coù phaûi theá khoâng?

ÑAÙP: Toâi coù bieát moät ngöôøi sinh soáng baèng ngheà baùn buøa pheùp. Ngöôøi aáy khoe raèng buøa cuûa oâng ta coù theå ñem laïi may maén, thaïnh vöôïng, vaø ñaûm baûo raèng oâng ta seõ choïn ñuùng ba soá truùng cho caùc kyø soå xoá. Nhöng neáu ñuùng nhö lôøi oâng aáy khoe, taïi sao chính oâng aáy khoâng trôû thaønh trieäu phuù? Neáu buøa pheùp quaû thaät linh thieâng, taïi sao oâng aáy khoâng truùng soá heát tuaàn naøy qua tuaàn khaùc? Ñieàu may maén duy nhaát cuûa oâng aáy laø ñöôïc coù nhieàu ngöôøi khaù ñieân roà ñeán mua buøa cuûa oâng ta.

VAÁN: Vaäy coù nhöõng chuyeän nhö may maén khoâng?

ÑAÙP: Töï ñieån giaûi thích "vaän maïng" (fortune) hay "may ruûi" laø "tin raèng baát cöù gì, daàu toát hay xaáu, xaûy dieãn ñeán moät ngöôøi, ñeàu laø ngaãu nhieân, do thôøi vaän hay soá maïng". Ñöùc Phaät phuû nhaän hoaøn toaøn loái tin töôûng nhö vaäy. Taát caû nhöõng gì xaûy dieãn ñeàu do moät hay nhieàu nguyeân nhaân vaø phaûi coù vaøi lieân heä naøo ñoù giöõa nguyeân nhaân vaø haäu quaû. 

Thí duï nhö laâm beänh, laø do nhöõng nguyeân nhaân chính xaùc. Ta phaûi coù tieáp xuùc vôùi vi truøng vaø cô theå ta ñuû yeáu ñeå cho vi truøng coù theå baùm vaøo vaø naûy nôû. Coù moái lieân heä nhaát ñònh giöõa nhaân (vi truøng vaø cô theå yeáu) vaø quaû (chöùng beänh), vì ta bieát raèng vi truøng taán coâng nhöõng boä phaän cuûa cô theå vaø laøm cho ta beänh. Nhöng chuùng ta khoâng thaáy coù lieân heä naøo giöõa söï vieäc ñeo moät laù buøa vôùi vieäc trôû neân giaøu coù hay thi ñaäu. 

Phaät Giaùo daïy raèng baát luaän caùi gì xaûy ñeán cho ta ñeàu do moät hay nhieàu nguyeân nhaân, chôù khoâng do ngaãu nhieân, thôøi vaän ruûi may hay soá maïng. Ngöôøi chuù troïng ñeán thôøi vaän thöôøng muoán ñöôïc moät ñieàu gì -- tieàn baïc hoaëc cuûa caûi. Ñöùc Phaät daïy raèng ñieàu quan troïng hôn nhieàu laø trau gioài vaø phaùt trieån taâm vaø trí:

VAÁN: Haàu nhö taát caû caùc toân giaùo ñeàu coù thaùnh kinh. Thaùnh kinh cuûa Phaät Giaùo laø gì?

ÑAÙP: Thaùnh kinh, hay kinh ñieån, cuûa Phaät Giaùo goïi laø Tam Taïng (Tipitaka). Boä kinh naày ñöôïc vieát baèng tieáng AÁn Ñoä coå xöa goïi laø Phaïn ngöõ Paøli, raát gaàn vôùi ngoân ngöõ do Ñöùc Phaät noùi. Tam Taïng laø moät taäp hôïp kinh ñieån ñoà soä. Baûn dòch Anh ngöõ chieám khoaûng 40 boä.

VAÁN: Tam Taïng nghóa laø gì?

ÑAÙP: Tam Taïng (Tipitaka) goàm 2 töø: "Tam" nghóa laø "ba" (Ti), vaø "Taïng" laø "gioû chöùa" (Pitaka). Ñoù laø vì kinh ñieån Phaät Giaùo goàm coù ba taïng. Taïng thöù nhaát, goïi laø Kinh Taïng, goàm caùc baøi giaûng cuûa Ñöùc Phaät vaø cuûa caùc vò ñeä töû ñaõ giaùc ngoä. Noäi dung cuûa Kinh Taïng raát ña daïng vaø phong phuù vì ghi laïi caùc lôøi truyeàn thoâng veà chaân lyù maø Ñöùc Phaät ñaõ daïy cho ñuû moïi haïng ngöôøi. Nhieàu baøi kinh coù daïng thuyeát giaûng, vaø nhieàu baøi khaùc coù daïng ñoái thoaïi. Nhieàu phaàn khaùc nhö kinh Phaùp Cuù (Dhammapada) trình baøy lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät qua caùc caâu keä thô. Boä Chuyeän Tieàn Thaân (Jataka), moät ví duï khaùc, laïi bao goàm coù caâu chuyeän lyù thuù maø nhaân vaät chaùnh thöôøng laø loaøi thuù vaät.

Taïng thöù hai goïi laø Luaät Taïng. Taïng naày bao goàm caùc ñieàu giôùi luaät cho haøng tu só, caùc lôøi coá vaán ñeå quaûn lyù Taêng ñoaøn vaø caùc nghi thöùc, vaø ghi laïi caùc söï kieän lòch söû trong thôøi kyø nguyeân khai khi Taêng ñoaøn ñöôïc thaønh laäp.

Taïng thöù ba goïi laø Thaéng Phaùp Taïng, hay Vi Dieäu Phaùp Taïng. Ñaây laø taäp hôïp caùc baøi giaûng phöùc taïp, thaâm dieäu ñeå phaân tích vaø phaân haïng caùc yeáu toá caáu taïo neân moät caù nhaân. Maëc duø Thaéng Phaùp Taïng xuaát hieän sau, nhöng khoâng chöùa ñieàu gì traùi nghòch vôùi hai taïng ñaàu.

Baây giôø, xin giaûi thích theâm veà chöõ "Taïng" hay "gioû chöùa" (Pitaka). Taïi xöù AÁn Ñoä coå xöa, nhöõng ngöôøi thôï xaây döïng thöôøng chuyeån taûi vaät lieäu baèng caùch chuyeàn qua caùc gioû chöùa. Hoï ñaët gioû chöùa treân ñaàu, böôùc ñi moät quaûng, roài chuyeàn cho ngöôøi keá tieáp, cöù theá maø tieáp tuïc. Maëc duø chöõ vieát ñaõ ñöôïc hình thaønh trong thôøi cuûa Ñöùc Phaät, nhöng khoâng ñuû möùc tin caäy nhö trí nhôù con ngöôøi. Loaïi giaáy vieát thôøi ñoù thöôøng bò muïc naùt do ñoä aåm trong muøa möa hay bò moái moït aên, nhöng trí nhôù cuûa moät ngöôøi vaãn coù theå toàn taïi khi ngöôøi aáy vaãn coøn soáng. Vì theá, caùc vò Taêng Ni moät loøng ghi nhôù taát caû nhöõng lôøi Phaät daïy vaø truyeàn ñoïc cho nhau, töông töï nhö caùc ngöôøi thôï xaây döïng chuyeàn gaïch vaø ñaát caùt qua caùc gioû chöùa. Vì theá, ba taäp hôïp lôùn cuûa kinh ñieån Phaät Giaùo ñöôïc goïi laø ba Taïng, hay ba Gioû chöùa. Sau khi truyeàn giöõ theo phöông caùch naày qua nhieàu traêm naêm, cuoái cuøng, Tam Taïng ñöôïc vieát xuoáng moät loaïi giaáy baèng laù boái, taïi Tích Lan, vaøo khoaûng naêm 100 Taây Lòch.

VAÁN: Neáu kinh ñieån chæ ñöôïc ghi trong trí nhôù qua moät thôøi gian daøi nhö theá, aét laø khoâng coøn ñaùng tin caäy. Coù theå phaàn lôùn caùc lôøi giaûng cuûa Ñöùc Phaät ñaõ bò maát, hay ñaõ bò thay ñoåi khoâng?

ÑAÙP: Vieäc gìn giöõ kinh ñieån laø moät noã löïc chung cho haøng Taêng Ni. Caùc vò naøy tuï hoïp thöôøng xuyeân vaø tuïng ñoïc töøng phaàn hay toaøn theå boä Tam Taïng. Ñieàu naøy khieán cho vieäc söûa ñoåi hay theâm thaét haàu nhö khoâng theå xaûy ra. Haõy thöû nghó nhö theá naøy: Neáu coù moät nhoùm caû traêm ngöôøi ñeàu thuoäc loøng moät baøi nhaïc, vaø trong khi hoï ñoàng ca baøi ñoù, coù moät ngöôøi haùt sai moät caâu hay tìm caùch xen vaøo moät caâu môùi, thì chuyeän gì seõ xaûy ra? Ña soá nhöõng ngöôøi thuoäc loøng baøi nhaïc seõ ngaên caûn moät caù nhaân naøo muoán söûa ñoåi baøi aáy. Ñieàu quan troïng caàn phaûi nhôù laø vaøo thôøi ñoù, khoâng coù caùc ñaøi truyeàn hình TV, khoâng coù baùo chí hay quaûng caùo laêng nhaêng laøm xao laûng, khuaáy ñoäng taâm thöùc. Hôn nöõa, caùc vò Taêng Ni thöôøng daønh nhieàu thì giôø ñeå haønh thieàn, neân hoï coù trí nhôù cöïc kyø toát. Ngay caû ngaøy nay, khi kinh ñieån ñaõ ñöôïc in ra saùch, vaãn coøn coù nhöõng vò tu só coù theå ñoïc thuoäc loøng toaøn boä Tam Taïng, chaúng haïn nhö ngaøi thieàn sö Mengong Sayadaw ôû Mieán Ñieän, vaø teân cuûa ngaøi ñaõ ñöôïc ghi vaøo quyeån Guinness Book of Records nhö laø ngöôøi coù trí nhôù toát nhaát treân theá giôùi.

VAÁN: Ñoái vôùi Phaät töû, kinh ñieån coù taàm möùc quan troïng ra sao?

ÑAÙP: Ngöôøi Phaät töû khoâng xem kinh ñieån nhö laø nhöõng ñieàu maëc khaûi thieâng lieâng, tuyeät ñoái töø moät vò thaàn linh, vaø phaûi tin theo töøng chöõ. Ñaây chæ laø taøi lieäu ghi laïi caùc lôøi giaûng daïy cuûa moät baäc ñaïi nhaân ñeå giaûi thích, coá vaán, höôùng daãn, khuyeán khích, vaø chuùng ta phaûi ñoïc thaáu ñaùo vaø kính troïng. Muïc ñích cuûa chuùng ta laø thoâng hieåu nhöõng gì ñaõ daïy trong Tam Taïng, khoâng phaûi chæ tin suoâng, vaø do ñoù, lôøi Phaät daïy phaûi luoân luoân ñöôïc kieåm nghieäm qua söï thöïc chöùng cuûa chuùng ta.

VAÁN: Sö coù ñeà caäp ñeán Kinh Phaùp Cuù. Ñoù laø gì?

ÑAÙP: Kinh Phaùp Cuù laø moät trong caùc boä kinh thuoäc Tieåu Boä cuûa Kinh Taïng. Teân goïi "Dhammapada" coù theå dòch laø "Con ñöôøng cuûa Chaân lyù" hay "Caùc caâu keä cuûa Chaân lyù". Kinh goàm coù 423 caâu keä, coù caâu raát tinh yeáu, coù caâu yù nghóa thaâm saâu, coù caâu chöùa caùc ví duï suùc tích, coù caâu tuyeät myõ, taát caû ñeàu do Ñöùc Phaät thoát ra. Vì theá, Kinh Phaùp Cuù laø moät taøi lieäu phoå thoâng nhaát trong vaên hoïc Phaät Giaùo. Kinh naøy ñaõ ñöôïc dòch ra haàu heát caùc ngoân ngöõ chính treân theá giôùi, vaø ñöôïc xem nhö laø moät trong nhöõng tuyeät taùc cuûa vaên chöông toân giaùo toaøn caàu.

VAÁN: Coù ngöôøi baûo toâi khoâng bao giôø neân ñeå moät cuoán kinh naøo treân saøn nhaø hay caép döôùi naùch, maø luùc naøo cuõng phaûi ñeå kinh saùch nôi choã cao. Coù ñuùng theá khoâng? 

ÑAÙP: Ngaøy xöa, ôû AÂu chaâu cuõng nhöng ôû caùc xöù Phaät giaùo AÙ chaâu, tö lieäu saùch raát hieám vaø ñöôïc xem laø nhöõng vaät coù giaù trò cao. Cho neân, ngöôøi ta raát quyù troïng kinh ñieån, vaø ñieån hình laø caùc phong tuïc maø baïn vöøa neâu ra. Tuy nhieân, maëc duø phong tuïc vaø truyeàn thoáng nhö theá laø nhöõng ñieàu toát, haàu nhö ña soá moïi ngöôøi ngaøy nay ñeàu ñoàng yù raèng phöông caùch toát nhaát ñeå kính troïng kinh ñieån Phaät Giaùo laø thöïc haønh nhöõng lôøi daïy ghi trong ñoù. 

VAÁN: Toâi thaáy raát khoù ñoïc kinh ñieån Phaät Giaùo. Caùc baøi kinh thì daøi, laëp ñi laëp laïi, khoâng haáp daãn.

ÑAÙP: Khi chuùng ta caàm leân moät quyeån kinh toân giaùo, ta mong ñöôïc ñoïc caùc doøng chöõ khích leä, haân hoan hay ca ngôïi ñeå thuùc ñaåy vaø taïo höùng khôûi cho ta. Do vaäy, vaøi ngöôøi khi ñoïc kinh ñieån Phaät Giaùo thì caûm thaáy hôi thaát voïng. Maëc duø moät vaøi baøi kinh cuûa Ñöùc Phaät coù chöùa nhöõng ñoaïn raát thích thuù vaø töôi ñeïp, ña soá caùc baøi kinh thöôøng gioáng nhö caùc baøi luaän vaên trieát hoïc vôùi ñònh nghóa veà caùc thuaät ngöõ, caùc luaän cöù ñöôïc trình baøy caån thaän, caùc höôùng daãn chi tieát veà giôùi ñöùc hay veà haønh thieàn, vaø caùc söï thaät ñöôïc trình baøy chính xaùc. Caùc baøi kinh ñoù nhaém ñeán phaàn lyù trí, khoâng nhaém ñeán caùc caûm tính. Khi chuùng ta khoâng coøn so saùnh kinh ñieån Phaät Giaùo vôùi kinh ñieån cuûa caùc toân giaùo khaùc, chuùng ta seõ thaáy ñöôïc veû ñeïp rieâng bieät cuûa kinh ñieån Phaät Giaùo: ñoù laø veû ñeïp cuûa söï toû töôøng, cuûa chieàu saâu, vaø cuûa trí tueä.

VAÁN: Taêng ñoaøn coù vai troø quan troïng trong Phaät Giaùo. Muïc ñích cuûa caùc tu só laø gì, vaø caùc vò ñoù phaûi laøm gì?

ÑAÙP: Muïc ñích cuûa Ñöùc Phaät khi thaønh laäp giaùo ñoaøn caùc tu só nam vaø nöõ (Taêng vaø Ni) laø ñeå taïo ra moät moâi tröôøng thích hôïp ñeå phaùt trieån taâm linh. Coäng ñoàng cö só hoã trôï coäng ñoàng tu só qua cuùng döôøng töù vaät duïng: thöùc aên, y aùo, choã ôû, vaø thuoác men; nhôø ñoù, caùc vò tu só coù theå daønh toaøn thì giôø ñeå tu hoïc vaø thöïc haønh Giaùo Phaùp. Ñôøi soáng ñôn giaûn, coù kyû cöông taïi tu vieän taïo thuaän lôïi cho an bình noäi taâm vaø haønh thieàn. Ñaùp laïi, caùc vò Taêng Ni phaûi chia seû nhöõng gì hoï bieát vôùi coäng ñoàng cö só, vaø laøm göông saùng veà ñôøi soáng thieän laønh cho caùc Phaät töû noi theo. Treân thöïc teá, söù maïng cô baûn naøy ñaõ ñöôïc nôùi roäng, vöôït qua khoûi nhöõng gì maø Ñöùc Phaät coù yù ñònh ñaàu tieân; vaø ngaøy nay, nhieàu vò Taêng Ni ñoâi khi hoaït ñoäng nhö laø caùc giaùo vieân, caùn söï xaõ hoäi, ngheä só, baùc só, ngay caû chính trò gia. Coù ngöôøi cho raèng ñaûm traùch theâm caùc vai troø ñoù thì cuõng toát, neáu giuùp phaùt trieån Phaät Giaùo. Nhöng cuõng coù yù kieán cho raèng neáu laøm nhö theá, e raèng caùc vò tu só seõ deã bò vöôùng baän vaøo caùc chuyeän theá söï maø queân ñi muïc ñính chính khi hoï gia nhaäp tu vieän laàn ñaàu tieân.

VAÁN: Haïng ngöôøi naøo coù theå trôû thaønh tu só?

ÑAÙP: Ña soá chuùng ta coù nhieàu moái quan taâm khaùc nhau trong ñôøi soáng cuûa mình, nhö: gia ñình, ngheà nghieäp, thuù vui, chính trò, toân giaùo, v.v. Trong caùc moái quan taâm naày, coù thöù laø quan troïng haøng ñaàu, coù thöù keùm quan troïng hôn. Khi söï hoïc taäp vaø thöïc haønh nhöõng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät trôû thaønh moät vieäc toái quan troïng cho moät ngöôøi naøo ñoù, khi vieäc aáy chieám öu tieân hôn caùc vieäc khaùc, do ñoù, ngöôøi aáy coù theå seõ coù khuynh höôùng trôû thaønh moät tu só, Taêng hay Ni.

VAÁN: Coù caàn phaûi laø tu só ñeå ñöôïc giaùc ngoä?

ÑAÙP: Dó nhieân laø khoâng. Vaøi vò ñeä töû thaønh töïu nhaát cuûa Ñöùc Phaät chæ laø nam hoaëc nöõ cö só. Coù vaøi vò ñaõ phaùt trieån tueä giaùc, vaø ñeå laïi nhöõng baøi giaûng thaâm saâu. Trong Phaät Giaùo, caáp ñoä trí tueä cuûa moät ngöôøi laø ñieàu toái quan troïng, vaø ñieàu ñoù khoâng lieân heä chi ñeán y aùo cuûa moät ngöôøi, maø cuõng khoâng lieân heä chi ñeán vieäc ngöôøi ñoù soáng ôû tu vieän hay soáng taïi nhaø. Coù ngöôøi thaáy raèng ñôøi soáng tu vieän, vôùi nhöõng thuaän lôïi vaø nhöõng khoù khaên, laø moâi tröôøng toát nhaát ñeå taêng tröôûng taâm linh. Cuõng coù ngöôøi thaáy raèng ôû nhaø rieâng, vôùi taát caû nieàm vui vaø noãi khoã, laø thích hôïp nhaát. Moãi ngöôøi ñeàu coù nhöõng tình huoáng, hoaøn caûnh rieâng.

VAÁN: Taïi sao caùc tu só Phaät Giaùo maëc y maøu vaøng?

ÑAÙP: Ngaøy xöa, khi ngöôøi AÁn Ñoä nhìn vaøo röøng, hoï luoân luoân coù theå noùi nhöõng laù caây naøo saép söûa rôi ruïng vì chuùng coù maøu vaøng, cam, hay naâu. Do ñoù, taïi AÁn Ñoä, maøu vaøng trôû thaønh maøu cuûa söï döùt boû. Maøu y cuûa caùc tu só laø maøu vaøng vì maøu ñoù giuùp nhaéc nhôû ñeán taàm quan troïng cuûa söï khoâng chaáp thuû, cuûa söï xaû ly, buoâng boû.

VAÁN: Trôû thaønh tu só laø moät ñieàu toát, nhöng vieäc gì seõ xaûy ra neáu moïi ngöôøi ñeàu trôû thaønh tu só?

ÑAÙP: Chuùng ta cuõng coù theå ñaët caâu hoûi töông töï nhö theá cho caùc ngheà nghieäp khaùc. "Trôû thaønh nha só laø moät ñieàu toát, nhöng vieäc gì seõ xaûy ra neáu moïi ngöôøi ñeàu trôû thaønh nha só? Nhö theá, seõ khoâng coøn coù caùc giaùo vieân, ñaàu beáp, taøi xeá laùi xe taxi, ...." Roài, "Trôû thaønh giaùo vieân laø moät ñieàu toát, nhöng vieäc gì seõ xaûy ra neáu moïi ngöôøi ñeàu trôû thaønh giaùo vieân? Nhö theá, seõ khoâng coøn coù caùc nha só, ñaàu beáp, taøi xeá laùi xe taxi, ..." v.v. Ñöùc Phaät khoâng ñeà nghò taát caû moïi ngöôøi neân trôû thaønh tu só, vaø thaät theá, ñieàu ñoù seõ khoâng bao giôø xaûy ra. Tuy nhieân, bao giôø cuõng coù moät soá ngöôøi thích ñôøi soáng ñôn giaûn vaø xaû ly, vaø hoï vui thích caùc lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät, nhieàu hôn taát caû caùc söï vieäc khaùc. Vaø cuõng nhö caùc nha só, nhöõng tu só ñoù coù caùc khaû naêng vaø kieán thöùc ñaëc bieät ñeå phuïc vuï xaõ hoäi maø hoï ñang soáng.

VAÁN: Ñieàu ñoù coù theå ñuùng cho caùc vò tu só thuyeát giaûng hay vieát saùch. Coøn caùc vò tu só chæ bieát haønh thieàn thì sao? Hoï giuùp ñöôïc gì cho xaõ hoäi?

ÑAÙP: Baïn coù theå so saùnh moät vò soáng aån tu vôùi moät nhaø nghieân cöùu khoa hoïc. Xaõ hoäi hoã trôï nhaø nghieân cöùu khoa hoïc ñeå oâng aáy ngoài laøm vieäc mieät maøi trong phoøng thí nghieäm vì chuùng ta hy voïng raèng cuoái cuøng, oâng aáy seõ khaùm phaù hoaëc phaùt minh ñöôïc vieäc gì ñoù coù lôïi ích chung. Cuõng nhö theá, coäng ñoàng Phaät Giaùo hoã trôï nhaø sö haønh thieàn (maø thaät ra, nhu caàu cuûa vò aáy raát ít oi) bôûi vì chuùng ta mong raèng vò aáy seõ thaønh töïu trí tueä vaø minh trieát, ñeå mang ñeán lôïi ích chung. 

Ngay caû tröôùc khi ñieàu aáy xaûy ra, hoaëc neáu ñieàu aáy khoâng xaûy ra, moät nhaø sö aån cö haønh thieàn vaãn mang lôïi ích ñeán cho ngöôøi khaùc. Trong caùc xaõ hoäi hieän ñaïi, chuû tröông "Loái Soáng cuûa Ngöôøi Giaøu vaø Noåi Tieáng", vôùi caùc ñieàu xa hoa, tieâu thuï phung phí vaø ích kyû, thöôøng ñöôïc xem nhö laø moät lyù töôûng, ñöôïc nhieàu ngöôøi mô öôùc. Taám göông soáng ñôn giaûn cuûa moät vò thieàn sö nhaéc nhôû raèng ta khoâng caàn phaûi giaøu coù ñeå ñöôïc an laïc, thoûa loøng. Taám göông ñoù cho ta thaáy ñöôïc moät loái soáng dòu daøng vaø giaûn dò cuõng mang laïi raát nhieàu lôïi ích.

VAÁN: Toâi nghe noùi laø hieän nay khoâng coøn coù caùc nöõ tu só nöõa. Coù ñuùng theá khoâng?

ÑAÙP: Khi coøn taïi theá, Ñöùc Phaät thaønh laäp giaùo ñoaøn caùc vò nöõ tu só, goïi laø Tyø-khöu Ni. Trong 500 naêm tieáp theo, Ni ñoaøn ñaõ coù moät vai troø raát quan troïng trong coâng taùc phaùt trieån vaø hoaèng döông Phaät Giaùo. 

Tuy nhieân, trong boái caûnh xaõ hoäi vaø vaên hoùa thôøi ñoù, caùc vò Tyø-khöu Ni khoâng ñöôïc nhieàu öu ñaõi nhö caùc nam tu só (Tyø-khöu). Sau ñoù, khoâng roõ chính xaùc vì caùc lyù do gì, Ni ñoaøn Nam toâng ôû AÁn Ñoä vaø Ñoâng Nam AÙ khoâng coøn toàn taïi nöõa. Maët khaùc, Ni ñoaøn Baéc toâng ôû Trung Hoa, Ñaøi Loan, Haøn quoác, Nhaät Baûn vaø Vieät Nam vaãn tieáp tuïc phaùt trieån. 

Hieän nay, taïi Tích Lan vaø Thaùi Lan, ñaõ coù nhöõng noã löïc ñeå taùi phuïc hoài Ni ñoaøn Nam toâng, baèng caùch tieáp nhaän truyeàn giôùi töø Ni ñoaøn Baéc toâng cuûa Ñaøi Loan, maëc duø coù nhieàu ngöôøi trung thaønh vôùi truyeàn thoáng cuõ ñaõ khoâng uûng hoä vieäc naày. 

Duø sao, ñeå gìn giöõ yù ñònh nguyeân thuûy cuûa Ñöùc Phaät, chuùng ta caàn phaûi taïo ra nhöõng cô hoäi ñoàng ñeàu cho caû nam laãn nöõ Phaät töû ñeå soáng ñôøi soáng xuaát gia, neáu hoï muoán, vaø ñöôïc lôïi laïc trong ñôøi soáng ñoù.

VAÁN: Ñeán ñaây, nhöõng lôøi Sö noùi laøm cho toâi raát thích thuù. Laøm theá naøo toâi coù theå trôû thaønh moät Phaät töû?

ÑAÙP: Vaøo thôøi Ñöùc Phaät coøn taïi theá, coù moät ngöôøi teân laø Upaøli. OÂng aáy laø tín ñoà cuûa moät toân giaùo noï, ñeán gaëp Ñöùc Phaät ñeå tranh luaän vaø coá gaéng thuyeát phuïc Ngaøi. Nhöng sau khi ñaøm thoaïi, oâng aáy raát caûm kích vaø quyeát ñònh xin laøm tín ñoà Phaät Giaùo. Nhöng Ñöùc Phaät baûo oâng:

"Tröôùc tieân haõy suy xeùt taän töôøng. Moät ngöôøi noåi tieáng nhö OÂng caàn neân tìm hieåu kyõ löôõng".

OÂng Upaøli ñaùp:

"Giôø ñaây, toâi caøng thoûa thích hôn vaø maõn nguyeän khi Ngaøi baûo toâi: 'Tröôùc tieân haõy tìm hieåu kyõ löôõng'. Bôûi vì neáu nhöõng ngöôøi ôû moät toân giaùo khaùc ñöôïc toâi xin laøm ñeä töû thì hoï seõ dieãn haønh khaép phoá phöôøng vôùi bieåu ngöõ, 'Upaøli ñaõ theo veà toân giaùo chuùng ta'. Nhöng Ñöùc Toân Sö noùi vôùi toâi: 'Tröôùc tieân haõy suy xeùt taän töôøng. Moät ngöôøi noåi tieáng nhö OÂng caàn neân tìm hieåu kyõ löôõng'!".

Trong Phaät Giaùo, hieåu bieát chaân chaùnh laø quan troïng, vaø hieåu bieát chaân chaùnh caàn phaûi daønh nhieàu thì giôø. Vaäy, khoâng neân voäi vaõ haáp taáp. Haõy ñôïi chôø, neâu leân nhöõng vaán ñeà thaéc maéc, thaän troïng suy xeùt, vaø chöøng ñoù seõ quyeát ñònh. Ñöùc Phaät khoâng quan taâm nhieàu ñeán vieäc coù ñoâng tín ñoà. Ngaøi chuù troïng hôn ñeán vieäc ngöôøi ta thöïc haønh ñuùng theo lôøi daïy, sau khi thaän troïng khaûo saùt vaø suy xeùt taän töôøng.

VAÁN: Neáu toâi laøm y nhö vaäy, vaø thaáy giaùo huaán cuûa Ñöùc Phaät laø thích hôïp, toâi phaûi laøm sao neáu muoán trôû thaønh Phaät töû?

ÑAÙP: Toát hôn heát laø neân tham gia sinh hoaït trong moät ngoâi chuøa hay moät nhoùm Phaät töû toát, hoã trôï hoï vaø ñöôïc hoï hoã trôï, vaø tieáp tuïc hoïc hoûi Phaät Phaùp, töùc nhöõng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät. Chöøng ñoù, ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû, baïn seõ chaùnh thöùc trôû thaønh Phaät töû baèng caùch quy y Tam Baûo.

VAÁN: Quy y Tam Baûo laø theá naøo?

ÑAÙP: Quy y laø trôû veà nöông töïa. Choã nöông töïa laø nôi choán maø ngöôøi ta vaøo aån naùu trong côn saàu muoän hoaëc khi caàn ñöôïc an toaøn.

Coù nhieàu loaïi nöông töïa. Khi con ngöôøi caûm thaáy baát haïnh, hoï tìm baïn beø; khi lo aâu kinh sôï haõi huøng, hoï coù theå tìm nöông töïa trong nhöõng nieàm hy voïng aûo huyeàn, nhöõng nieàm tin voâ caên cöù. Khi laâm chung, hoï coù theå tìm nöông töïa trong söï tin töôûng vaøo moät caûnh trôøi vónh cöõu. Nhöng Ñöùc Phaät daïy, khoâng choã naøo trong nhöõng nôi aáy laø choã nöông töïa thaät söï, vì khoâng nôi naøo thaät söï cung öùng cho ta traïng thaùi thoaûi maùi vaø chaâu toaøn. Ngaøi noùi:

"Ñuùng vaäy, nhöõng nôi aáy khoâng phaûi laø nôi nöông töïa chaâu toaøn, khoâng phaûi laø nôi nöông töïa toái thöôïng.

VAÁN: Töø ngaøy Sö quy y Tam Baûo, coù gì thay ñoåi trong ñôøi Sö?

ÑAÙP: Cuõng nhö voâ soá trieäu ngöôøi khaùc trong suoát 2.500 naêm qua, toâi nhaän thöùc raèng trong theá gian ñaày khoù khaên naøy, giaùo huaán cuûa Ñöùc Phaät roõ raøng laø raát höõu lyù, noù ñem laïi yù nghóa cho moät ñôøi soáng voâ nghóa lyù, noù cho toâi moät neàn luaân lyù nhaân ñaïo vaø töø aùi, bi maãn, ñeå höôùng daãn cuoäc soáng cuûa toâi, vaø roïi saùng, chæ ñöôøng daãn loái cho toâi tieán ñeán traïng thaùi trong saïch vaø toaøn haûo trong kieáp soáng tôùi.

Moät thi haøo ngöôøi AÁn vaøo thôøi xöa coù vieát veà Ñöùc Phaät nhö sau: "Ñeán tìm nöông töïa nôi Ngaøi, haùt leân ñeå taùn döông coâng ñöùc Ngaøi, leã baùi vaø aån naùu trong Giaùo Phaùp laø haønh ñoäng vôùi söï hieåu bieát". Toâi hoaøn toaøn ñoàng yù vôùi nhöõng lôøi aáy.

VAÁN: Toâi cuõng hoaøn toaøn ñoàng yù nhö vaäy. Baïch Sö, toâi coù moät ngöôøi baïn luoân coá gaéng thuyeát phuïc toâi theo ñaïo anh ta. Toâi thaät söï khoâng thích ñaïo aáy, toâi ñaõ noùi cho anh ta bieát, nhöng anh ta vaãn khoâng ñeå toâi yeân. Toâi coù theå laøm gì ñaây?

ÑAÙP: Tröôùc tieân baïn phaûi hieåu raèng ngöôøi aáy thaät söï khoâng phaûi laø moät ngöôøi baïn höõu. Moät ngöôøi baïn chaân thaønh laø ngöôøi phaûi bieát chaáp nhaän baïn mình vaø toân troïng nguyeän voïng cuûa baïn mình. Toâi cho laø ngöôøi naøy chæ giaû vôø laøm baïn ñeå coù theå caûi ñaïo baïn maø thoâi. Ngöôøi naøo muoán aùp ñaët yù muoán cuûa hoï vaøo baïn, thì chaéc chaén ngöôøi aáy khoâng phaûi laø moät thaân höõu.

VAÁN: Nhöng anh ta noùi laø muoán chia seû ñaïo cuûa mình vôùi toâi.

ÑAÙP: Chia seû tín ngöôõng cuûa mình vôùi ngöôøi khaùc laø moät ñieàu toát. Nhöng toâi thaáy ngöôøi baïn ñoù khoâng nhaän ra ñöôïc söï khaùc bieät giöõa vieäc chia seû vaø aùp ñaët. Neáu toâi coù moät traùi taùo, toâi taëng baïn moät nöûa vaø baïn chaáp nhaän, ñoù laø toâi ñaõ chia seû vôùi baïn. Nhöng neáu baïn noùi vôùi toâi "Caùm ôn, toâi ñaõ aên roài", maø toâi vaãn tieáp tuïc eùp baïn laáy nöûa traùi taùo ñeán khi baïn chòu thua tröôùc aùp löïc cuûa toâi, ñieàu naøy khoù coù theå goïi laø chia seû. 

Nhöõng ngöôøi gioáng nhö "ngöôøi baïn" aáy, coá che daáu haønh vi xaáu baèng caùch goïi ñoù laø "chia seû", "thöông yeâu" hay "roäng löôïng"; nhöng cho duø teân goïi cuûa noù laø gì, haønh vi cuûa hoï vaãn laø khieám nhaõ, thoâ loã, vaø ích kyû.

VAÁN: Laøm sao toâi coù theå ngaên caûn anh ta?

ÑAÙP: Cuõng ñôn giaûn thoâi. Tröôùc heát, baïn phaûi töï bieát roõ laø baïn muoán gì. Thöù hai laø noùi roõ raøng, ngaén goïn vôùi ngöôøi aáy. Cuoái cuøng, khi ngöôøi aáy hoûi baïn nhöõng caâu hoûi nhö: "Nieàm tin cuûa anh laø veà vaán ñeà naøy laø gì? Taïi sao anh khoâng muoán ñeán cuoäc hoïp vôùi toâi?", baïn phaûi roõ raøng, lòch söï vaø nhaéc laïi moät caùch kieân ñònh caâu noùi ñaàu tieân cuûa baïn:

- "Nieàm tin cuûa toâi laø döïa theo nhöõng lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät. Caùm ôn lôøi môøi cuûa anh, nhöng toâi khoâng ñeán thì hôn".

- "Taïi sao khoâng?"
- "Ñoù laø chuyeän rieâng cuûa toâi. Toâi khoâng ñeán thì toát hôn."

- "Nhöng coù nhieàu ngöôøi ñaùng quen bieát ôû ñoù maø!"
- "Toâi chaéc laø coù, nhöng toâi khoâng muoán ñeán."

- "Toâi môøi anh vì toâi quan taâm ñeán anh!"
- "Toâi hoan hyû khi bieát anh quan taâm ñeán toâi, nhöng toâi vaãn khoâng muoán ñeán ñoù."

VAÁN: Ngöôøi Phaät töû coù coá gaéng chia seû giaùo phaùp vôùi ngöôøi khaùc khoâng?

ÑAÙP: Vaâng, ngöôøi Phaät töû neân laøm ñieàu ñoù. Vaø toâi nghó haàu heát caùc Phaät töû ñeàu hieåu söï khaùc bieät giöõa vieäc chia seû vaø vieäc aùp ñaët. Neáu ngöôøi ta hoûi baïn veà Ñaïo Phaät, haõy noùi cho hoï bieát. Thaäm chí baïn coù theå noùi cho hoï bieát veà caùc lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät, maø khoâng caàn hoï hoûi. Nhöng neáu hoï coù lôøi noùi hay haønh ñoäng cho thaáy hoï khoâng quan taâm, khoâng muoán nghe, thì baïn neân toân troïng yù muoán cuûa hoï. 

Ñieàu quan troïng khaùc caàn neân nhôù laø baïn chia seû vôùi hoï veà Phaät Phaùp moät caùch coù hieäu quaû qua caùc haønh ñoäng cuûa mình, hôn laø chæ thuyeát giaûng suoâng. Xieån döông Phaät Phaùp baèng söï quan taâm, loøng töø aùi, khoan dung, chaùnh tröïc vaø chaân thaønh. Haõy ñeå Phaät Phaùp toûa saùng qua lôøi noùi vaø haønh ñoäng cuûa baïn. 

Neáu moãi ngöôøi chuùng ta, baïn vaø toâi, thoâng hieåu Phaät Phaùp roát raùo, thöïc haønh Phaùp moät caùch toaøn veïn vaø chia seû roäng raõi vôùi ngöôøi khaùc, chuùng ta seõ laø nguoàn lôïi ích to lôùn cho chính mình vaø cho ngöôøi khaùc.

* Phaät Giaùo laø gì?

Phaät Giaùo laø moät toân giaùo coù khoaûng 300 trieäu tín ñoà treân khaép theá giôùi. Danh töø Phaät Giaùo (Buddhism) xuaát nguyeân töø chöõ "buddhi", coù nghóa "giaùc ngoä", "thöùc tænh". Phaät Giaùo phaùt nguoàn töø hôn 2,500 naêm tröôùc, khi Ngaøi Siddhattha Gotama (Só-ñaït-ta Coà-ñaøm), hay Ñöùc Phaät, töï mình giaùc ngoä vaøo luùc 35 tuoåi. 

* Phaät Giaùo chæ thuaàn laø moät toân giaùo?

Ñoái vôùi nhieàu ngöôøi, Phaät Giaùo khoâng phaûi chæ laø moät toân giaùo maø coøn laø moät trieát hoïc, hay "moät loái soáng". Phaät Giaùo laø moät trieát hoïc, vì danh töø "trieát hoïc - philosophy" coù nghóa laø "söï yeâu chuoäng trí tueä", vaø con ñöôøng cuûa ñaïo Phaät coù theå toùm taét nhö sau:

- soáng coù ñaïo ñöùc,
- nhaän thöùc roõ raøng veà moïi yù nghó vaø haønh ñoäng, vaø
- phaùt trieån söï hieåu bieát vaø trí tueä.

Phaät Giaùo giaûi thích muïc ñích cuûa ñôøi soáng, giaûi thích hieän töôïng baát coâng vaø baát bình ñaúng treân theá gian, vaø cung öùng moät phöông caùch thöïc haønh hay moät loái soáng ñeå ñöa ñeán haïnh phuùc thaät söï.

* Taïi sao Phaät Giaùo trôû neân phoå bieán?

Phaät Giaùo ngaøy caøng phoå bieán ôû caùc nöôùc Taây phöông vì nhieàu lyù do. Thöù nhaát laø vì Phaät Giaùo coù nhöõng giaûi ñaùp cho nhieàu vaán ñeà trong caùc xaõ hoäi vaät chaát hieän ñaïi. Tieáp ñeán, cho nhöõng ai coù chuù taâm, Phaät Giaùo cung öùng moät söï thoâng hieåu saâu saéc veà taâm trí con ngöôøi vaø caùc caùch trò lieäu töï nhieân, maø caùc nhaø taâm lyù noåi tieáng treân theá giôùi ñeàu coâng nhaän laø raát cao caáp vaø raát hieäu quaû.

* Ñöùc Phaät laø ai?

Ngaøi Siddhartha Gotama sinh ra vaøo naêm 563 tröôùc Taây Lòch, trong moät hoaøng toäc taïi Lumbini, nay thuoäc xöù Nepal. Vaøo naêm 29 tuoåi, Ngaøi nhaän thöùc raèng tieän nghi vaät chaát vaø an ninh trong theá gian khoâng baûo ñaûm haïnh phuùc; vì theá, Ngaøi ñi tìm hoïc caùc lôøi daïy, toân giaùo vaø trieát hoïc thôøi ñoù, ñeå tìm kieám chìa khoùa ñöa ñeán haïnh phuùc. Sau saùu naêm hoïc taäp vaø haønh thieàn, Ngaøi tìm ra con ñöôøng "Trung Ñaïo" vaø giaùc ngoä. Sau khi chöùng ñaéc, Ngaøi duøng quaûng ñôøi coøn laïi taïi theá gian ñeå truyeàn giaûng caùc nguyeân lyù trong ñaïo Phaät -- goïi laø Phaùp, hay Chaân lyù, cho ñeán khi Ngaøi nhaäp dieät vaøo naêm 80 tuoåi.

* Coù phaûi Ñöùc Phaät laø Thöôïng Ñeá?

Khoâng, Ngaøi khoâng laø Thöôïng Ñeá, vaø Ngaøi cuõng khoâng tuyeân boá nhö theá. Ngaøi laø ngöôøi giaûng daïy con ñöôøng ñöa ñeán giaùc ngoä, töø kinh nghieäm thöïc chöùng cuûa Ngaøi.

* Phaät töû coù toân thôø caùc thaàn töôïng khoâng?

Nhöõng ngöôøi Phaät töû toû loøng toân kính caùc hình aûnh cuûa Ñöùc Phaät, nhöng khoâng toân thôø, cuõng khoâng van xin nhöõng ñieàu lôïi laïc. Moät pho töôïng Phaät ngoài trong tö theá vôùi hai tay dòu daøng ñaët treân veá, vôùi nuï cöôøi töø bi, nhaéc nhôû chuùng ta noã löïc phaùt trieån tình thöông vaø an ñònh noäi taâm. Leã laïy töôïng Phaät laø ñeå toû loøng bieát ôn veà caùc lôøi daïy cuûa Ngaøi.

* Taïi sao nhieàu quoác gia Phaät Giaùo laïi ngheøo nhö vaäy?

Khoâng haún ñuùng nhö vaäy. Nhaät Baûn laø moät quoác gia coù truyeàn thoáng Phaät Giaùo saâu ñaäm vaø ngaøy nay cuõng laø moät quoác gia coù kinh teá giaøu maïnh. Thaùi Lan, vôùi Phaät giaùo laø quoác giaùo, cuõng coù moät neàn kinh teá töông ñoái vöõng maïnh vaø phaùt trieån. Tuy nhieân, chuùng ta caàn bieát raèng moät trong caùc ñieàu daïy cuûa Phaät Giaùo laø taøi saûn cuûa caûi khoâng baûo ñaûm ñöôïc haïnh phuùc, vaø taøi saûn cuûa caûi cuõng khoâng bao giôø thöôøng coøn. Daân chuùng trong baát kyø quoác gia naøo cuõng chòu ñau khoå, cho duø hoï giaøu sang hay ngheøo naøn. Chæ nhöõng ngöôøi naøo thoâng hieåu caùc lôøi daïy trong Phaät Giaùo thì môùi coù theå tìm ñöôïc haïnh phuùc thaät söï.

* Coù phaûi coù nhieàu toâng phaùi Phaät Giaùo khoâng?

Coù nhieàu toâng phaùi trong Phaät Giaùo laø vì coù nhöõng khaùc bieät veà vaên hoùa vaø truyeàn thoáng cuûa moãi quoác gia. Tuy nhieân, caên baûn cuûa Phaät Giaùo vaãn khoâng thay ñoåi, ñoù laø Phaùp hay Chaân lyù.

* Coù phaûi caùc toân giaùo khaùc ñeàu sai laàm?

Phaät Giaùo cuõng laø moät heä thoáng tín ngöôõng coù tính bao dung ñoái vôùi caùc tín ngöôõng hay toân giaùo khaùc. Phaät Giaùo chaáp nhaän caùc lôøi giaûng ñaïo ñöùc cuûa caùc toân giaùo khaùc, nhöng Phaät Giaùo coøn tieán xa hôn baèng caùch cung öùng moät muïc tieâu daøi haïn trong söï hieän höõu cuûa chuùng ta, qua trí tueä vaø söï hieåu bieát thaät söï. Phaät Giaùo chaân chính thì raát bao dung, vaø khoâng quan taâm chi ñeán caùc nhaõn hieäu nhö laø "tín höõu Ky-toâ", "tín höõu Hoài giaùo", "tín höõu AÁn-ñoä giaùo", hay "Phaät töû". Vì vaäy, trong lòch söû, khoâng bao giôø coù caùc cuoäc thaùnh chieán mang danh Phaät Giaùo. Cuõng vì theá maø nhöõng ngöôøi Phaät töû khoâng ñi truyeàn giaûng hay caûi ñaïo ngöôøi khaùc; hoï chæ giaûng giaûi neáu ñöôïc ai hoûi ñeán.

* Phaät Giaùo coù tính khoa hoïc khoâng?

Khoa hoïc laø tri thöùc ñöôïc keát hôïp thaønh heä thoáng, qua caùc döõ kieän ñöôïc quan saùt vaø thöïc nghieäm vaø ñeà ra caùc ñònh luaät toång quaùt cuûa thieân nhieân. Coát loõi cuûa Phaät Giaùo phuø hôïp vôùi ñònh nghóa ñoù, bôûi vì Töù Dieäu Ñeá (xem tieáp beân döôùi) coù theå ñöôïc thöû nghieäm vaø minh chöùng bôûi baát kyø ngöôøi naøo, vaø ngay chính Ñöùc Phaät cuõng ñaõ töøng noùi vôùi caùc ñeä töû raèng hoï phaûi thöïc chöùng caùc lôøi daïy cuûa Ngaøi, maø khoâng neân chæ tin suoâng. Phaät Giaùo döïa nhieàu treân trí tueä, hôn laø loøng tin.

* Ñöùc Phaät ñaõ daïy nhöõng gì?

Ñöùc Phaät ñaõ giaûng daïy raát nhieàu ñeà taøi, nhöng caùc ñieàu caên baûn trong Phaät Giaùo coù theå toùm taét trong Töù Dieäu Ñeá vaø Baùt Chaùnh Ñaïo.

* Dieäu ñeá thöù nhaát laø gì?

Khoå Ñeá, hay chaân lyù ñaàu tieân, noùi raèng ñôøi soáng laø ñau khoå, nghóa laø phaûi chòu ñau ñôùn theå xaùc, giaø nua, beänh hoaïn, roài cheát. Ta cuõng phaûi chòu ñau khoå veà maët taâm lyù nhö coâ ñôn, phieàn giaän, böïc boäi, sôï haõi, boái roái, thaát voïng, saân haän. Ñaây laø moät söï kieän hieån nhieân, khoâng theå choái caõi. Ñaây laø thöïc teá khaùch quan, khoâng phaûi bi quan; vì bi quan laø mong ñôïi nhöõng ñieàu gì trôû neân teä haïi. Maët khaùc, Phaät Giaùo giaûi thích caùch thöùc giaûi quyeát caùc ñau khoå ñoù vaø caùch thöùc ñeå coù haïnh phuùc thaät söï.

* Dieäu ñeá thöù nhì laø gì?

Taäp Ñeá, chaân lyù thöù nhì, daïy raèng taát caû moïi ñau khoå ñeàu do aùi duïc vaø tham thuû. Ta seõ bò phieàn khoå neáu ta mong ñôïi ngöôøi khaùc phaûi tuaân theo yù muoán cuûa mình, phaûi laøm gioáng nhö mình, neáu ta khoâng ñöôïc nhöõng gì mình muoán, v.v. Ngay caû khi ta muoán vaø ñöôïc, ñieàu naøy cuõng khoâng baûo ñaûm coù haïnh phuùc. Taâm khaùt khao ham muoán cöôùp ñoaït cuûa ta nieàm vui ñöôïc thoûa loøng vaø haïnh phuùc. Thay vì kieân trì chieán ñaáu ñeå thaønh ñaït ñieàu mong muoán, haõy coá gaéng söûa ñoåi chính caùi loøng öôùc muoán cuûa mình. 

* Dieäu ñeá thöù ba laø gì?

Dieät Ñeá, hay chaân lyù thaâm dieäu thöù ba, laø coù theå chaám döùt ñau khoå vaø ñaït ñöôïc traïng thaùi thoûa loøng vaø haïnh phuùc. Khi ta döùt boû aùi duïc, voán laø voâ ích, vaø taäp soáng töøng ngaøy, chuùng ta baét ñaàu soáng an vui vaø töï do. Chuùng ta seõ coù nhieàu thì giôø vaø naêng löïc ñeå giuùp ñôõ ngöôøi khaùc. Traïng thaùi aáy ñöôïc goïi laø Nieát Baøn. 

* Dieäu ñeá thöù tö laø gì?

Ñaïo Ñeá, hay chaân lyù thaâm dieäu thöù tö, laø con ñöôøng ñöa ñeán chaám döùt ñau khoå. Con ñöôøng naøy goïi laø Baùt Chaùnh Ñaïo. 

* Baùt Chaùnh Ñaïo laø gì?

Laø con ñöôøng goàm 8 yeáu toá chaân chaùnh: Chaùnh Kieán, Chaùnh Tö Duy, Chaùnh Ngöõ, Chaùnh Nghieäp, Chaùnh Maïng, Chaùnh Tinh Taán, Chaùnh Nieäm, vaø Chaùnh Ñònh. Ñaây laø con ñöôøng cuûa ñaïo ñöùc vaø tænh thöùc -- qua lôøi noùi, yù nghó vaø haønh ñoäng, vaø phaùt trieån trí tueä baèng söï nhaän thöùc roõ raøng veà Töù Dieäu Ñeá vaø baèng söï taêng tröôûng loøng töø bi.

* Nguõ giôùi laø gì?

Naêm ñieàu giôùi luaät ñaïo ñöùc cuûa Phaät Giaùo laø: khoâng saùt haïi, khoâng laáy cuûa khoâng cho, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái, vaø khoâng duøng caùc chaát say laøm lu môø trí oùc.

* Nghieäp laø gì?

Nghieäp hay "nghieäp-quaû" laø moät ñònh luaät cho bieát raèng moãi moät nguyeân nhaân ñeàu taïo ra moät haäu quaû, coù nghóa laø caùc haønh ñoäng cuûa ta ñeàu coù nhöõng haäu quaû. Ñònh luaät ñôn giaûn naøy ñaõ giaûi thích nhieàu vaán ñeà: söï baát coâng treân theá gian, taïi sao coù ngöôøi sinh ra laïi coù pheá taät, coù ngöôøi laïi coù nhieàu taøi naêng, coù ngöôøi coù ñôøi soáng raát ngaén nguûi. Nghieäp cho thaáy taàm quan troïng veà vieäc taát caû chuùng ta phaûi chòu traùch nhieäm veà caùc haønh ñoäng cuûa chính mình, trong quaù khöù vaø hieän taïi. Laøm theá naøo ñeå thöû nghieäm taùc ñoäng nghieäp quaû cuûa caùc haønh ñoäng cuûa ta? Caâu traû lôøi ñöôïc toùm taét baèng caùch haõy nhìn xem: (1) yù ñònh ñaèng sau cuûa haønh ñoäng, (2) haäu quaû cuûa haønh ñoäng vaøo chính mình, vaø (3) haäu quaû vaøo nhöõng ngöôøi khaùc.

* Trí tueä laø gì?

Trong Phaät Giaùo, Trí tueä phaûi ñöôïc phaùt trieån cuøng vôùi Töø bi. Trong moät cöïc ñoan, baïn coù theå laø moät ngöôøi toát buïng nhöng khôø daïi, vaø trong moät cöïc ñoan khaùc, baïn coù theå coù nhieàu kieán thöùc nhöng laïi khoâng coù tình caûm. Phaät Giaùo daïy ta neân giöõ thaät söï caân baèng vaø troïn veïn caû hai, phaûi trau gioài caû trí tueä laãn vaø töø bi. Trí tueä cao nhaát laø thaáy roõ raøng raèng treân thöïc teá, moïi hieän töôïng ñeàu khoâng hoaøn toaøn, khoâng thöôøng coøn, vaø khoâng coù moät thöïc theå coá ñònh. Trí tueä thaät söï khoâng phaûi chæ vì tin vaøo nhöõng gì ñöôïc daïy, maø phaûi chöùng nghieäm vaø thoâng hieåu chaân lyù vaø thöïc teá. Trí tueä ñoøi hoûi phaûi coù moät taâm yù roäng môû, khaùch quan, khoâng coá chaáp. Con ñöôøng cuûa Phaät Giaùo ñoøi hoûi phaûi can ñaûm, nhaãn nhuïc, meàm deûo vaø thoâng minh. 

* Töø bi laø gì?

Töø bi bao goàm caùc phaåm haïnh cuûa loøng san seû, saün saøng an uûi ngöôøi khaùc, thieän caûm, chaêm lo vaø öu tö. Trong Phaät Giaùo, ta chæ thaät söï caûm thoâng ngöôøi khaùc khi naøo ta thaät söï caûm thoâng chính ta, qua trí tueä. 

* Toâi phaûi laøm theá naøo ñeå trôû thaønh moät Phaät töû?

Baát cöù ai cuõng coù theå tìm hieåu vaø thöïc nghieäm caùc lôøi daïy cuûa Ñöùc Phaät. Ngaøi daïy raèng lôøi giaûi ñaùp cho moïi vaán ñeà cuûa chuùng ta laø ôû beân trong chuùng ta, khoâng phaûi ôû beân ngoaøi. Ngaøi noùi vôùi caùc ñeä töû khoâng ñöôïc tin ngay vaøo lôøi daïy cuûa Ngaøi, maø hoï phaûi töï thöû nghieäm caùc lôøi daïy ñoù. Nhö theá, moãi ngöôøi töï coù quyeát ñònh vaø töï chòu traùch nhieäm veà caùc haønh ñoäng vaø söï hieåu bieát cuûa mình. 

Ñieàu naøy cho thaáy Phaät Giaùo khoâng phaûi laø moät taäp hôïp coá ñònh caùc tín ñieàu caàn phaûi ñöôïc chaáp nhaän troïn veïn. Ñaây laø nhöõng lôøi daïy ñeå moãi ngöôøi töï tìm hieåu, hoïc taäp vaø aùp duïng theo tình huoáng rieâng cuûa mình.