|
(Baám leân soá ñeå tôùi tieát muïc muoán tham khaûo)
|
[1.]Giôùi thieäu [1.] Xin loãi baïn, baïn coù theå cho toâi bieát qua lyù töôûng cuûa baïn ?[2.] Phaät [6.] Ñöùc Phaät laø ai ?[3.]Ñaïo Phaät [12.] Cho bieát sô qua veà kinh ñieån caên baûn cuûa Ñaïo Phaät ? |
|
|
1. Xin loãi baïn, baïn coù theå cho toâi bieát qua lyù töôûng cuûa baïn ?
- Toâi laø Phaät töû. Toâi tu hoïc theo ñaïo Phaät. - Phaät töû laø ngöôøi tu hoïc theo ñaïo Phaät hay ngöôøi muoán giaùc ngoä nhö Phaät. Noùi caùch khaùc, ngöôøi Phaät töû laø ngöôøi ñi tìm söï thaät nôi con ngöôøi vaø vuõ truï theo kinh nghieäm cuûa Phaät, baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn.3. Ñaïo Phaät coù phaûi laø moät Toân giaùo khoâng?
- Ñaïo Phaät laø leõ soáng giaùc ngoä do Phaät tìm ra. Ñaïo Phaät khoâng phaûi laø moät "toân giaùo" theo ñònh nghóa thoâng thöôøng maø laø phöông phaùp giaùc ngoä hay laø con ñöôøng ñöa ñeán söï theå nhaäp chôn lyù. Neáu caàn duøng chöõ toân giaùo (Religion) cho deã hieåu thì coù theå noùi ñaïo Phaät laø moät "Toân giaùo khoâng coù Thöôïng ñeá". Coù ngöôøi baûo ñaïo Phaät laø moät trieát hoïc nhöng phaûi laø moät trieát hoïc thöïc tieãn.4. Laøm theá naøo ñeå trôû thaønh Phaät töû ?
- Baïn coù theå trôû thaønh Phaät töû neáu baïn töï nguyeän höôùng veà giaùc ngoä, nghóa laø muoán kính thôø Phaät laøm Thaày, soáng theo ñaïo lyù vi dieäu, lôïi ích cuûa Phaät (Dharma) vaø muoán ñöôïc söï höôùng daãn cuûa caùc vò tu haønh chôn chaùnh vaø hoøa hôïp vôùi caùc baïn ñoàng ñaïo.Roõ raøng hôn, Phaät töû laø ngöôøi coù lyù töôûng giaùc ngoä luoân luoân coá gaéng tu haønh theo 5 giôùi sau ñaây:
. 1-Khoâng gieát haïi, nghóa laø
toân troïng söï soáng con ngöôøi.
. 2 - Khoâng troäm cöôùp,
nghóa laø toân troïng taøi saûn cuûa keû
khaùc.
. 3 - Khoâng taø haïnh, nghóa
laø toân troïng haïnh phuùc gia ñình
mình vaø gia ñình ngöôøi.
. 4 - Khoâng doái traù, nghóa
laø toân troïng söï thaät.
. 5 - Khoâng uoáng nhöõng thöù
laøm say loaïn, nghóa laø giöõ gìn taâm
trí bình tónh vaø saùng suoát.
Naêm ñieàu tu hoïc naày khoâng nhöõng coù yù nghóa trong ñôøi soáng caù nhaân, gia ñình maø coøn coù yù nghóa trong cuoäc soáng taäp theå vaø xaõ hoäi.
5. Cho bieát vaán ñeà ñöùc tin trong ñaïo Phaät?
- Nieàm tin (sañhaâ) cuûa Phaät töû khaùc haún "Ñöùc tin" cuûa nhöõng ngöôøi theo caùc toân giaùo khaùc. Phaät töû luoân luoân saùng suoát trong vaán ñeà chaáp nhaän vaø thöïc haønh Ñaïo Phaät.Phaät töû kính thôø Phaät vôùi quan nieäm Phaät laø baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn, ñaày ñuû töø bi, trí tueä vaø huøng löïc. Ñoái vôùi Phaät töû, töôïng Phaät khoâng phaûi laø moät ngaãu töôïng (idole) maø laø bieåu tröng lyù töôûng giaùc ngoä, hình aûnh Chôn, Thieän, Myõ. Söï kính leã töôïng Phaät cuûa Phaät töû khaùc xa haønh ñoäng quyø luïy, sôï seät tröôùc nhöõng hình töôïng cuûa tín ñoà ña thaàn giaùo (polytheùisme) hay nhaát thaàn giaùo (monotheùisme).
Phaät töû quan nieäm ñaïo lyù cuûa Phaät laø "ngoùn tay chæ maët traêng"; ngöôøi tìm ñaïo phaûi nöông theo ngoùn tay ñaïo lyù ñeå thaáy ñöôïc maët traêng chaân lyù. Hoï tìm hieåu chín chaén vaø phaùn ñoaùn phaân minh nhöõng lôøi daïy cuûa Phaät tröôùc khi chaáp nhaän vaø aùp duïng. Chính Phaät khuyeán khích hoï ñieàu ñoù. Chuû nghóa tín ñieàu (dogmatisme) khoâng coù trong ñaïo Phaät.
Ñoái vôùi Taêng Ni, Phaät töû khoâng heà xem caùc vò aáy laø nhöõng ngöôøi thay maët Phaät ñeå tha toäi hay ban phöôùc. Hoï kính troïng caùc vò aáy vì xem caùc vò aáy nhö laø göông maãu ñaïo haïnh vaø laø ngöôøi dìu daét hoï treân con ñöôøng Ñaïo.
|
|
Vua vaø hoaøng haäu ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñöùc ñoä, song thöôøng buoàn lo vì khoâng coù con noái nghieäp. Nhaân moät ngaøy leã lôùn, hoaøng haäu Ma Gia trai giôùi troïn ngaøy vaø cuøng vua phaân phaùt tieàn vaät cho daân ngheøo. Ñeâm aáy, trong khi an giaác, hoaøng haäu moäng thaáy con voi traéng saùu ngaø, voøi ngaäm caønh sen traéng töø cao ñi xuoáng, tieán ñeán gaàn roài chui vaøo beân mình phía tay phaûi cuûa hoaøng haäu. Caùc nhaø ñoaùn moäng danh tieáng ñoaùn raèng hoaøng haäu seõ sanh thaùi töû xuaát chuùng. Hoaøng gia raát ñoãi vui möøng vaø hoaøng haäu thuï thai töø ñoù.
Thôøi tieát ñeán, hoaøng haäu theo tuïc leä xin vua trôû veà nhaø cha meï ñeå sinh. Khi ñi ngang qua vöôøn Laâm tyø ni (Lumbini), hoaøng haäu döøng chaân ngaém xem hoa laù, vaø trong luùc ñöa tay vòn moät caønh hoa thì haï sanh thaùi töû. Hoâm aáy laø ngaøy traêng troøn thaùng Vesakha (thaùng tö ta) caùch ñaây hôn 2500 naêm.
Tin möøng thaùi töû ra ñôøi vang khaép boán phöông. Ñaïo só A-tö-ñaø (Asita) tìm ñeán hoaøng cung vaø vaøo thaêm thaùi töû. Nhìn thaáy nhöõng töôùng toát nôi thaùi töû, ñaïo só voâ cuøng möøng rôõ, nhöng sau ñoù laïi buoàn khoùc. Vua raát lo ngaïi vaø gaïn hoûi nguyeân do, thì ñaïo só thöa:
"Taâu beä haï, thaùi töû laø baäc xuaát chuùng: neáu ôû ñôøi seõ laø minh vöông (cakkavattin), neáu tu haønh seõ thaønh Phaät. Toâi möøng laø vì moät ñaáng giaùc ngoä ñaõ ra ñôøi. Toâi buoàn laø vì ñaõ giaø, toâi seõ khoâng coøn soáng cho tôùi ngaøy ñöôïc nghe lôøi giaùo hoùa cuûa Ngaøi".
Hoaøng haäu Ma Gia töø traàn sau khi thaùi töû sanh ra ñöôïc baûy ngaøy. Em hoaøng haäu, baø Ma-Ha-Ba-Xaø-Baø-Ñeà nuoâi döôõng thaùi töû. Thaùi töû raát thoâng minh tuaán tuù: vaên chöông, voõ ngheä ñeàu tinh thoâng hôn ngöôøi. Nhöng thaùi töû thöôøng toû veû khoâng vui vôùi cuoäc soáng chung quanh.
7. Taïi sao Thaùi töû xuaát gia tu haønh?
Ngay luùc baåy tuoåi, moät hoâm thaùi töû ñöôïc ñöa ra ngoaøi ñoàng ñeå döï leã khai muøa ñaàu xuaân. Trôøi naéng, thaùi töû ngoài döôùi goác caây ñeå xem leã. Ngoaøi ruoäng, vua cha tay caàm tay caøy naïm ngoïc, ñi sau ñoâi boø maäp maïnh. Löôõi caøy laøm vung leân nhöõng taûng ñaát mun. Nhöõng con truøng ñöùt khuùc, öôùm maùu baøy ra, ñaøn chim nhaåy bay theo luoáng ñaát vöøa caøy, tranh nhau moå aên nhöõng con truøng ñang quaèn quaïi vaø tìm nôi aån troán. Qua caûnh töôïng aáy, thaùi töû thaáy roõ söï thaät cay ñaéng veà cuoäc ñôøi vaø suy ngaãm saâu saéc veà noù.Döï leã veà, nhö khoâng coøn thieát vôùi caûnh soáng hoa leä cuûa hoaøng cung, thaùi töû trôû neân traàm tö hôn tröôùc. Vua cha nhôù laïi lôøi ñoaùn cuûa ñaïo só A-Tö-Ñaø (Asita), sôï thaùi töû seõ xuaát gia tu haønh neân tìm moïi caùch laøm cho thaùi töû khuaây khoûa vaø vui say vôùi caûnh soáng vua chuùa. Vua xaây cho thaùi töû theâm ba cung ñieän traùng leä, thích hôïp vôùi ba muøa: heø, möa vaø ñoâng vaø cöôùi coâng chuùa Da-Du-Ñaø-La (Yasodharaâ) cho thaùi töû luùc 16 tuoåi.
Cung vaøng, ñieän ngoïc vaø tình yeâu cuûa vôï hieàn vaãn khoâng laøm vôi nhöõng baên khoaên vaø thaéc maéc veà cuoäc ñôøi nôi thaùi töû. Ñeå hieåu roõ cuoäc soáng cuûa con ngöôøi, thaùi töû xin pheùp vua cha daïo chôi ngoaøi thaønh. Laàn thöù nhaát, thaùi töû raát ngaïc nhieân khi thaáy moät ngöôøi giaø gaày coøm, hoån heån, ñi töøng böôùc vôùi caây gaäy moät caùch khoù nhoïc. Laàn thöù hai, thaùi töû thaáy ngöôøi beänh naèm reân la beân veä ñöôøng. Laàn thöù ba, ngöôøi cheát ñang ñöôïc mang ra baõi tha ma ñeå hoûa taùng. Ba caûnh töôïng aáy laøm ngaøi buoàn hôn vaø suy nghó nhieàu. Raát nhieàu laàn thaùi töû hoûi caùc giaùo sö veà nguyeân nhaân khoå ñau vaø phöông phaùp dieät ñau khoå. Song nhöõng caâu traû lôøi cuûa hoï ñeàu ñaày thaàn quyeàn vaø thieáu lyù leõ veà cuoäc ñôøi khoâng thoûa maõn thaùi töû. Chính trong laàn daïo chôi thöù tö, khi thaùi töû gaëp moät vò tu haønh vôùi phong ñoä giaûi thoaùt, töï taïi, thaùi töû coù yù ñònh rôøi boû cuoäc soáng vua chuùa ñeå tìm chaân lyù.
Trong nhöõng ngaøy mieân man vôùi yù nghó ra ñi, thì thaùi töû ñöôïc tin coâng chuùa Da-Du-Ñaø-La sinh con trai: La Haàu La (Raâhula). Tin naøy laøm vöõng theâm yù chí cuûa thaùi töû vì töø nay ñaõ coù ngöôøi noái nghieäp thì vua cha seõ bôùt buoàn phieàn. Luùc naøy thaùi töû ñaõ 29 tuoåi. Khuya hoâm aáy, sau buoåi yeán tieäc linh ñình, nhaân luùc quaân haàu, thò nöõ nguû say, thaùi töû cuøng vôùi ngöôøi haàu caän Xa-Naëc (Chandaka) vaø ngöïa Kieàn traéc (Kanthaka) ra ñi sau khi laëng leõ töø bieät vôï con. Saùng ra, khi ñeán bôø soâng Anoâma, thaùi töû xuoáng ngöïa, ñoåi aùo gaám laáy aùo thöôøng, duøng göôm caét toùc, roài trao ngöïa, ñoà trang söùc cho Xa-Naëc vaø baûo trôû veà thöa vôùi vua cha vaø coâng chuùa veà muïc ñích ra ñi cuûa ngaøi.
8. Ñaïo só doøng Thích Ca tìm thaày hoïc ñaïo vaø tu ñaïo nhö theá naøo ?
Thaùi töû Taát Ñaït Ña (Siddhattha) sau khi trôû thaønh ñaïo só doøng Thích Ca (Saâkyamuni) ñi laàn ñeán thaønh Vöông xaù (Raâjagaha) ñeå tìm thaày hoïc ñaïo. Sakyamuni gaëp ñöôïc caùc baäc thaày coù tieáng nhö Araâda Kaâlama vaø Udraka Ramaputra. Song caùc vò naày khoâng giaûi ñaùp ñöôïc thaéc maéc cuûa Saâkyamuni. Saâkyamuni beøn ñeán Uruvela (gaàn Boà ñeà Ñaïo traøng - Buddhagaya) vaø tu khoå haïnh ôû nôi ñoù vôùi hy voïng seõ ñöôïc giaùc ngoä. Saùu naêm khoå haïnh chæ laøm cho thaân theå tieàu tuïy, vaø tinh thaàn suy keùm, Saâkyamuni quyeát ñònh töø boû loái tu eùp xaùc thaïnh haønh naày. Ngaøi nhaän vaø duøng baùt côm söõa cuûa naøng Sujaâta daâng cuùng. Naêm ngöôøi baïn ñoàng tu töø giaõ Saâkyamuni vì nghó raèng Saâkyamuni ñaõ bò Ma vöông caùm doã. Trong khi ñoù Saâkyamuni ñi ñeán soâng Ni lieân thuyeàn (Neranjaraâ). Taém röûa song, Ngaøi hoûi xin ngöôøi caét coû moät boù coû ñuû laøm ñeäm ngoài vaø ñeán thieàn ñònh döôùi goác caây Taát baùt la (Pipal, baây giôø goïi laø Bodhi) vôùi lôøi nguyeàn: "Duø cho xöông khoâ, maùu caïn, neáu khoâng ñaït Ñaïo ta theà khoâng rôøi khoûi nôi naày". Nhö nguyeän, Saâkyamuni taäp trung taát caû taâm löïc ñoaïn tröø phieàn naõo vaø phaùt trieån trí tueä. Vaøo ñeâm traêng troøn saùng thaùng vesakha (thaùng tö ta), ñoaùn bieát Saâkyamuni saép ñaéc ñaïo, Ma vöông (Maâra) sai thuû haï ñeán quaáy phaù, duï doã. Song taát caû möu moâ quyû quyeät cuûa Ma vöông khoâng thaéng ñöôïc Saâkyamuni. Sau khi haøng phuïc Ma vöông, hieän thaân cuûa tham lam, giaän döõ, si meâ, Saâkyamuni tieáp tuïc vaän ñoäng söùc maïnh cuûa taâm trí ñeå theå nhaäp chaân lyù. Ñaàu ñeâm taâm trí böøng saùng, Saâkyamuni chöùng ñöôïc tuùc maïng minh - bieát roõ doøng sanh maïng bieán chuyeån töø ñôøi naày qua kieáp khaùc cuûa taát caû chuùng sanh; nöûa ñeâm, chöùng ñöôïc thieân nhaõn minh - bieát roõ quaù trình sanh thaønh vaø hoaïi dieät cuûa söï vaät qua qui luaät nhôn quaû - ñaïo lyù Duyeân khôûi; gaàn saùng, khi sao mai vöøa moïc chöùng ñöôïc laäu taän minh - phieàn naõo, nguyeân nhaân cuûa soáng cheát löu chuyeån heát saïch (Dn, III, 28). Baáy giôø Saâkyamuni, luùc 35 tuoåi, thaønh moät baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn (Buddha); ñöông thôøi goïi laø Phaät Gotama hay Phaät Saâkyamuni.9. Ñaéc ñaïo roài ñöùc Phaät coù giaùo hoùa chuùng sanh khoâng ?
- Sau khi giaùc ngoä, vôùi loøng töø bi vaø söï minh xaùc raèng con ngöôøi coù theå höôùng thieän vaø höôùng thöôïng, Phaät ñi boä sang Sarnath (Beùnareøs) ñeå giaùo hoùa cho naêm ngöôøi baïn cuøng tu khoå haïnh ngaøy tröôùc. Phaät giaûng cho hoï bieát raèng muoán thaáy ñöôïc chaân lyù, phaûi xa lìa hai caùch soáng thaùi quaù: ñaém say vaät duïc vaø huûy hoaïi thaân theå, saùng suoát nhaän roõ vaø thöïc hieän boán chaân lyù cao thöôïng: söï khoå (dukkha), Nhaân cuûa khoå (samudaya), söï tieâu dieät cuûa khoå (nirodha) vaø con ñöôøng ñöa ñeán khoå dieät (magga). Buoåi giaûng thöù hai, Phaät baùc boû quan nieäm sai laàm veà linh hoàn baát töû hay baûn ngaõ thöôøng coøn laøm chuû theå cuûa söï soáng vaø noùi roõ con ngöôøi laø moät toång hôïp lieân tuïc cuûa vaät chaát (rupa) vaø tinh thaàn (naâma); do ñoù, con ngöôøi xaáu aùc si meâ coù theå trôû thaønh toát laønh, giaùc ngoä.Nhôø söï höôùng daãn saùng suoát cuûa Phaät maø taêng ñoaøn (sangha) caøng ngaøy caøng ñoâng: Khi taêng ñoaøn ñaõ ñoâng, Phaät khuyeán khích moãi ngöôøi ñi moãi ngaû ñeå truyeàn baù ñaïo lyù. Cuøng vôùi taêng ñoaøn, Phaät cuõng ñi khaép löu vöïc soâng Haèng giaùo hoùa cho moïi ngöôøi, khoâng phaân bieät sang heøn, giaøu ngheøo. Nhöõng ai coù khaû naêng xuaát gia tu haønh vaø dìu daét keû khaùc ñeàu ñöôïc thaâu nhaän vaøo taêng ñoaøn. Nhöõng ngöôøi muoán höôùng thieän song coøn baän bòu vôùi gia ñình vaø xaõ hoäi ñeàu ñöôïc chaáp nhaän laøm Phaät töû taïi gia. Phaät phaù boû nhöõng tín ngöôõng thaàn linh vu vô, chæ roõ sai laàm trong caùch nhaän ñònh chaân lyù, caûi taïo nhöõng taäp tuïc xaáu haïi nhö gieát haïi suùc vaät ñeå cuùng teá, caàu ñaûo. Phaät cuõng maïnh daïn choáng ñoái cheá ñoä giai caáp laï kyø baát coâng coù nguoàn goác töø kinh ñieån Baølamoân. Suoát 45 naêm, töø laøng naøy qua laøng khaùc, Phaät taän löïc khai saùng cho con ngöôøi thaáy roõ söï thaät cuûa cuoäc ñôøi vaø laøm cho con ngöôøi nhaän thaáy khaû naêng quyù baùu nôi chính mình ñeå hoï daønh laïi quyeàn taïo hoùa vaø höôùng veà neûo giaùc ngoä cao ñeäp.
Treân ñöôøng giaùo hoùa, vaøo ñeâm raèm thaùng Vesak, Phaät döøng nghæ taïi röøng Caâu thi na (Kusinaraâ), laøng Kasia. Sau khi khuyeân daïy ñeä töû laàn cuoái cuøng: "Vaïn vaät giaû hôïp ñeàu hoaïi dieät, phaûi tinh taán ñeå thöïc hieän lyù töôûng", Phaät an nhieân vieân tòch (parinirvaâna) vaøo naêm 80 tuoåi.
10. Phaûi chaêng ñöùc Phaät laø moät vò trôøi ?
- Khoâng! Ñöùc Phaät khoâng phaûi laø thaàn linh hay söù giaû cuûa thaàn linh. Ngaøi laø moät ngöôøi thöùc tænh (Boà taùt) ñaõ tu haønh trong nhieàu kieáp vaø ñeán ñôøi cuoái cuøng, vôùi thaân ngöôøi, Ngaøi ñaït ñeán quaû vò giaùc ngoä hoaøn toaøn. Coù theå noùi Ngaøi laø moät ngöôøi nhöng khoâng phaûi laø ngöôøi thöôøng maø laø moät "sieâu nhaân": ngöôøi thoâng ñaït chaân lyù (Nhö lai, Tathaâgata), Phaät laø moät baäc thaày:Lôøi daïy cuûa Phaät laø aùnh saùng, laø tình thöông raát caàn cho chuùng ta, nhöõng keû ñang soáng trong boùng toái vaø haän thuø. Khoâng coù gì quyù baùu hôn söï ra ñôøi cuûa Phaät vì muoân nghìn naêm môùi coù moät laàn."Caùc ngöôøi haõy töï mình coá gaéng,
Nhö Lai chæ laø ngöôøi chæ ñöôøng"
(Phaùp cuù, 276)
11. Laøm sao bieát ñöôïc ñöùc Phaät laø baäc giaùc ngoä giaûi thoaùt hoaøn toaøn?
- Qua ñaïo phong cao ñeäp,
lôøi daïy nhö thaät cuûa Phaät ñöôïc
ghi cheùp trong kinh ñieån, chuùng ta bieát roõ
ngaøi laø baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn.
Haønh ñoäng vaø lôøi noùi cuûa Phaät
ñöôïm maøu töø, bi, hyû, xaû. Ñaïo
lyù cuûa Phaät phaûn aûnh ñöôïc söï
thaät nôi con ngöôøi vaø vuõ truï.
Neáu so saùnh Phaät vôùi ngöôøi thöôøng
vaø vôùi caùc vò giaùo chuû, trieát gia
khaùc, chuùng ta thaáy roõ söï giaùc
ngoä hoaøn toaøn nôi Phaät. Coù theå xem
Phaät laø ñoùa sen traéng:
"Nhö hoa sen tinh khieát, ñaùng nhìn,
Sinh töø buøn maø khoâng dính buøn,
Ta khoâng bò oâ nhieãm vì cuoäc ñôøi,
Vì theá, naøy Baø la moân, ta laø Phaät".
(An,II,39).
|
|
12. Cho bieát sô qua veà kinh ñieån caên baûn cuûa Ñaïo Phaät ?
- Sau khi Phaät vieân tòch, taát caû lôøi daïy cuûa Ngaøi laàn löôït ñöôïc ghi cheùp thaønh Kinh, Luaät baèng chöõ Paâli, hoaëc Sanscrit v.v... Veà sau, caùc boä phaùi nhaân giaûi thích Kinh, Luaät maø taïo thaønh Luaän.Ba taïng Kinh, Luaät, Luaän ñöôïc dòch ra chöõ Trung Hoa, Taây Taïng vaø gaàn ñaây thì chöõ Nhaät Baûn, Vieät Nam, Anh, Ñöùc, Phaùp... (tröø baûn tieáng Anh, caùc baûn dòch Ñöùc, Phaùp, chöa ñöôïc hoaøn thaønh).
Chuùng ta coù theå tìm thaáy Kinh Luaät caên baûn trong hai taïng Kinh Luaät Paâli vaø Trung Hoa. Phaàn ñoâng hoïc giaû Taây phöông thöôøng ñoïc vaø nghieân cöùu kinh luaät baèng chöõ Paâli hay baûn dòch tieáng Anh hôn laø baûn dòch chöõ Trung Hoa.
Sau ñaây, xin keå sô qua soá
löôïng Kinh, Luaät caên baûn baèng chöõ
Paâli :
1. Taïng luaät coù 5 quyeån.
2. Taïng kinh coù 5 boä goàm
31 quyeån.
Ngoaøi nhöõng boä Kinh Luaät caên baûn naøy, coøn raát nhieàu boä Luaät vaø Kinh Luaät phaùt trieån ñöôïc vieát veà sau maø soá löôïng khoâng theå keå heát ñöôïc. Rieâng veà lôøi daïy cuûa Phaät coøn ñöôïc ghi cheùp vaø giöõ gìn cho ñeán nay thì coù ñoä 11 laàn hôn Thaùnh kinh (Bible) cuûa Thieân Chuùa giaùo.
13. Coát loõi cuûa ñaïo Phaät laø gì ?
- Coát tuûy cuûa Ñaïo Phaät laø ñaïo lyù Duyeân khôûi (paticcasamuppada). Ñaïo lyù naøy noùi roõ söï töông quan töông duyeân cuûa taát caû hieän töôïng vaät lyù vaø taâm lyù. Söï hieän höõu cuûa theá giôùi chæ laø töông quan ñoàng thôøi cuûa nhaän thöùc chuû quan vaø ñoái töôïng khaùch quan. Söï vaät ngoaøi ta vaø trong ta voán sinh dieät bieán chuyeån theo quy luaät nhaân quaû maø khoâng heà tieâu dieät hoaøn toaøn : aáy laø töông quan khaùc thôøi.Noùi caùch khaùc, söï vaät voán laø voâ ngaõ (insubstanciel), nghóa laø khoâng coù "baûn theå ñoäc laäp" (substance indeùpendante), maø laø toång hôïp cuûa nhieàu ñieàu kieän vaø "voâ thöôøng" (impermanent) nghóa laø luoân luoân thay ñoåi töø traïng thaùi naøy sang traïng thaùi khaùc.
Baøi keä sau ñaây toùm taét yù nghóa ñaïo lyù Duyeân khôûi :
Ñaïo lyù Duyeân khôûi choáng phaù ba lyù thuyeát sai leäch sau ñaây :" Caùi naøy coù thì caùi kia coù
Caùi naøy sanh thì caùi kia sanh
Caùi naøy khoâng thì caùi kia khoâng
Caùi naøy dieät thì caùi kia dieät ".
1. Tuùc maïng
luaän : taát caû ñeàu do haønh ñoäng
ñôøi tröôùc (Ñònh meänh luaän)
2. Thaàn yù luaän
: taát caû do thaàn linh saùng taïo vaø
cai quaûn.
3. Ngaãu nhieân
luaän : söï vaät coù ra laø tình
côø hay may ruûi maø khoâng do nhaân duyeân.
Döïa treân ñaïo lyù Duyeân khôûi, Phaät trình baøy söï thaät veà con ngöôøi vaø vuõ truï moät caùch nhö thaät. Neáu nhìn söï vaät ñuùng theo ñaïo lyù Duyeân khôûi thì chuùng ta seõ thaáy roõ söï thaät maø khoâng bò sai laàm theo ba lyù thuyeát treân.
14. Giaûi thích theâm veà ñaïo lyù Voâ ngaõ, Voâ thöôøng.
a) Voâ ngaõ (anattaâ) . o töôûng veà söï thay ñoåi nôi söï vaät gaây ra aûo tuôûng veà baûn chaát thöôøng coøn nôi söï vaät hay linh hoàn baát töû nôi con ngöôøi. Trong thaät teá, söï vaät vaø con ngöôøi lieân tuïc bieán chuyeån töø traïng thaùi naøy qua traïng thaùi khaùc chöù khoâng heà coù söï thay ñoåi hình theå beân ngoaøi maø baûn chaát hay linh hoàn vaãn toàn taïi.Khoâng coù baûn chaát cuûa moät caùi baøn, ngoaøi caùi baøn ; cuõng nhö khoâng coù linh hoàn ngoaøi söï soáng con ngöôøi. Caùi baøn laø moät toång hôïp cuûa goã, ñinh, sôn, nhaân coâng... Ngöôøi laø toång hôïp cuûa saéc, thoï, töôûng, haønh vaø thöùc.
Khoâng heà coù baûn chaát ñoäc laäp thöôøng coøn cuûa caùi baøn hay linh hoàn baát töû cuûa con ngöôøi. Chính taùnh caùch lieân tuïc cuûa haønh ñoäng coù coá yù (karma) cuûa con ngöôøi laøm cho con ngöôøi hieän höõu (seõ giaûi roõ hôn ôû phaàn taùi sanh).
Baûo raèng coù baûn chaát thöôøng coøn nôi söï vaät hay linh hoàn baát töû nôi con ngöôøi laø quan nieäm sai laàm gaây ra bôûi söï quan saùt caåu thaû hay söï meâ chaáp theo tín ñieàu. Hieåu ñaïo lyù Voâ ngaõ töùc laø giaùc ngoä söï thaät qua chieàu ngang cuûa söï vaät (khoâng gian).
b) Voâ thöôøng (anicca). Vuõ truï laø moät thaùc nöôùc chaåy xieát chöù khoâng phaûi laø vuõng nöôùc ñoïng. Söï vaät sinh dieät, dieät sinh khoâng ngöøng nhö nhöõng ngoïn soùng nhoâ leân haï xuoáng treân maët bieån. Ngöôøi cuõng vaäy, soáng cheát töøng ngaøy töøng phuùt. Tuy voâ thöôøng song söï vaät vaø con ngöôøi khoâng heà bò tieâu dieät maø bieán ñoåi töø traïng thaùi naøy qua traïng thaùi khaùc vaø khoâng coù söï caùch bieät quaù roõ raøng giöõa nhöõng traïng thaùi khaùc nhau trong doøng lieân tuïc. Noùi caùch khaùc, söï vaät vaø con ngöôøi khoâng heà "laø" maø luoân luoân "trôû neân". Khoâng nhöõng khoâng theå coù "moät con suoái" ñeå chuùng ta coù theå taém hai laàn, maø cuõng khoâng coù "moät con ngöôøi" ñeå coù theå taém hai laàn treân moät doøng suoái.
Quan nieäm veà baûn chaát cuûa thôøi gian qua nhöõng yù nieäm tröôùc hay sau veà moät söï vaät ñoàng nhaát laø moät quan nieäm raát quen thuoäc nhöng cuõng raát sai laàm. Hieåu ñaïo lyù voâ thöôøng töùc laø giaùc ngoä söï thaät qua chieàu doïc cuûa söï vaät (thôøi gian).
15. Vôùi aùnh saùng ñaïo lyù Duyeân khôûi, ñöùc Phaät nhìn cuoäc ñôøi nhö theá naøo?
- Ñoái vôùi cuoäc ñôøi, Phaät chuû tröông cuoäc soáng cuûa loaøi ngöôøi voán khoâng hoaøn toaøn vaø coù nhieàu khoå ñau, nhaát laø khoâng chaéc thaät vaø thöôøng thay ñoåi, vaø do ñoù caàn phaûi thay ñoåi cuoäc soáng ñau khoå thaønh cuoäc soáng an laønh. Phaät coù noùi: "Ta chæ daïy moät ñieàu: Khoå vaø Khoå dieät". Thaùi ñoä aáy ñöôïc dieãn taû qua boán chaân lyù cao ñeäp sau ñaây:A. Khoå (dukkha)
a. Ñau khoå thoâng thöôøng nhö khoå vì sinh, giaø, bònh, cheát; khoå vì soáng vôùi oaùn thuø, vì xa lìa ngöôøi thaân yeâu, vì khoâng thoûa maõn nhöõng ñieàu mong muoán.
b. Ñau khoå do laàm töôûng cuoäc ñôøi laø thöôøng coøn, trong khi cuoäc ñôøi laø bieán chuyeån.
c. Ñau khoå do laàm töôûng cuoäc ñôøi laø chaéc thaät, trong khi cuoäc ñôøi laø giaû hôïp.
Nghóa thöù nhaát raát deã hieåu. Song phaûi hieåu noù trong nhöõng theå hieän cuï theå nôi con ngöôøi vaø trong cuoäc soáng qua nhieàu khía caïnh khaùc nhau.
Hai nghóa sau mang nhieàu tính chaát trieát lyù, song cuõng coù theå tìm thaáy nôi ñôøi soáng haøng ngaøy... Cuoäc ñôøi laø khoå, bôûi vì cuoäc ñôøi voán laø voâ ngaõ, voâ thöôøng, nhaát laø vì con ngöôøi vôùi voâ minh, luoân luoân hieåu laàm raèng cuoäc ñôøi laø thaät coù vaø thöôøng coøn cho neân baèng moïi caùch coá thoûa maõn taùnh tham lam vaø loøng hôøn giaän cuûa mình; do ñoù gaây theâm phieàn naõo cho mình vaø cho ngöôøi. Ví duï, khi thaáy nguôøi thaân töø traàn, chuùng ta quaù buoàn phieàn ñeán noãi maát trí. Söï buoàn phieàn naøy, moät phaàn lôùn do laàm töôûng raèng ngöôøi thaân aáy laø caùi gì chaéc thaät vaø khoâng bao giôø cheát. Noãi khoå cuûa chuùng sanh khoâng nhöõng laø nhieàu maø coøn keùo daøi töø ñôøi naøy qua kieáp khaùc.
B. Nhaân khoå (samudaya).
Ñau khoå cuûa loaøi ngöôøi khoâng do ñònh meänh hoaëc thaàn linh, hoaëc ruûi may, maø do chính con ngöôøi hay chuùng sinh gaây ra vôùi taát caû haønh ñoäng thuùc ñaåy bôûi aùi duïc (tanhaâ). Coù ba thöù aùi duïc:
a. AÙi duïc
thoûa maõn duïc laïc.
b. AÙi duïc
môû roäng caùi ta.
c. AÙi duïc
phaù hoaïi ñieàu mình khoâng thích.
AÙi duïc do voâ minh (khoâng saùng suoát) thuùc ñaåy. Voâ minh vaø AÙi duïc laø nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa ñau khoå. Khoâng neân hieåu AÙi duïc moät caùch tröøu töôïng maø phaûi hieåu qua söï theå hieän cuûa noù trong moïi sinh hoaït cuûa con ngöôøi hay chuùng sinh trong phaïm vi chính trò, kinh teá, xaõ hoäi... vaø ngay caû trong phaïm vi toân giaùo. Ví duï, AÙi duïc coù theå theå hieän trong chính trò ñoäc taøi, aùp böùc, trong kinh teá boùc loät, trong xaõ hoäi thoái naùt. Trong nhieàu tröôøng hôïp, neân tìm hieåu AÙi duïc phaùt xuaát töø ngöôøi naøo hay taäp theå naøo ñeå traùnh laàm laãn ngöôøi phaùt sinh AÙi duïc vaø naïn nhaân cuûa AÙi duïc.
Söï theå hieän cuûa AÙi duïc qua haønh ñoäng goïi laø Nghieäp (Karma). Vì haàu heát haønh ñoäng cuûa loaøi ngöôøi ñeàu do Voâ minh vaø AÙi duïc thuùc ñaåy, nhöng chæ nhöõng haønh ñoäng coù coá yù (cetanaø) cuûa thaân, mieäng, yù môùi trôû thaønh söùc maïnh saùng taïo cuoäc soáng rieâng (bieät nghieäp) vaø chung cuûa con ngöôøi (coäng nghieäp). Chuùng ta gaët haùi nhöõng gì chuùng ta ñaõ gieo troàng. Haønh ñoäng laønh ích cho chuùng ta nhöõng keát quaû toát ñeäp. Haønh ñoäng xaáu haïi khieán chuùng ta chòu laáy keát quaû khoå ñau. Luaät nhaân quaû töï noù ñaõ coù söï "thöôûng phaït", vì theá khoâng caàn theâm moät ñaáng thieâng lieâng naøo khaùc ñeå thöôûng phaït nöõa. Luaät nhaân quaû dieãn bieán lieân tuïc trong thôøi gian: quaù khöù, hieän taïi, töông lai maø khoâng bò giôùi haïn trong hieän taïi. Do doù, coù nhöõng quaû baùo ñeán ngay sau khi gaây nhaân, vaø cuõng coù nhöõng quaû baùo seõ ñeán sau moät thôøi gian, daøi hay ngaén, tuøy theo nghieäp nhaân maïnh hay yeáu.
Ñaïo Phaät cuõng khoâng heà noùi ñeán "löông taâm" do trôøi phuù cho, vì löông taâm chæ laø moät taâm thaùi do kinh nghieäm veà ñieàu laønh trong quaù khöù maø coù. Vì theá coù nhöõng ngöôøi khoâng coù hoaëc maát caû löông taâm.
Coù hai thöù nghieäp coù aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng cuûa con ngöôøi:
Bieät nghieäp (haønh ñoäng caù nhaân) vaø Coäng nghieäp (haønh ñoäng cuûa taäp theå).
Bieät nghieäp aûnh höôûng nhieàu ñeán ñôøi soáng caù nhaân. Coäng nghieäp aûnh höôûng nhieàu ñeán ñôøi soáng gia ñình vaø xaõ hoäi. Tuy nhieân keát quaû cuûa coäng nghieäp vaø bieät nghieäp khoâng heà taùch rôøi nhau. Caù nhaân thieáu saùng suoát, khoâng töï chuû, yeáu heøn thì seõ bò coäng nghieäp chi phoái. Tröôøng hôïp bieät nghieäp chi phoái taäp teå, gia ñình vaø nhaát laø xaõ hoäi coù theå coù nhöng raát hieám. Do ñoù muoán caûi taïo cuoäc soáng caù nhaân hay coäng ñoàng xaõ hoäi thì khoâng nhöõng chæ caûi taïo bieät nghieäp maø coøn phaûi caûi taïo coäng nghieäp.
Tu döôõng nhóa laø chuyeån nghieäp, theo nghóa heäp laø caûi taïo caù nhaân baèn caùch thay ñoåi bieät nghieäp, theo nghóa roäng laø caûi taïo gia ñình vaø xaõ hoäi baèng caùch ñoåi coäng nghieäp. Tu döôõng coøn coù nghóa laø thay ñoåi cuoäc soáng si meâ raøng buoäc thaønh cuoäc soáng giaùc ngoä giaûi thoaùt, thay ñoåi cuoäc soáng khoå ñau thaønh cuoäc soáng an laønh cho hieän taïi vaø töông lai. Tin töôûng nghieäp nhö laø söùc maïnh tieàn ñònh, khoâng theå chuyeån ñoåi: "Kieáp xöa ñaõ vuïng ñöôøng tu, kieáp naøy quyeát phaûi ñeàn buø môùi xong" laø tin töôûng cuûa ngoaïi ñaïo coù chuû tröông Tuùc maïng luaän maø khoâng phaûi laø nhaän thöùc ñuùng ñaén theo ñaïo lyù Duyeân khôûi vaø Nghieäp cuûa ñaïo Phaät.
C. Khoå dieät (Nirodha).
Söï tieâu dieät cuûa khoå ñau hay laø an laønh khi nguyeân nhaân ñau khoå (Voâ minh vaø AÙi duïc) bò tieâu dieät. Söï an laønh coù theå thöïc hieän ngay ôû ñaây vaø baây giôø. Söï tieâu dieät cuûa khoå ñau cuõng goïi laø Nieát baøn (Nirvaâna).
Nieát baøn laø muïc ñích cuûa Phaät töû. Öôùc mong cao nhaát cuûa Phaät töû laø thöïc hieän Nieát Baøn, vì "Nieát Baøn laø söï an laønh tuyeät ñoái". Muoán bieát roõ nöôùc maùt, laïnh theá naøo phaûi töï uoáng nöôùc. Cuõng vaäy, muoán bieát Nieát baøn an laønh nhö theá naøo, caùch toát nhaát laø phaûi tu döôõng vaø thöïc hieän Nieát baøn. Taát caû söï dieãn taû veà Nieát baøn cuûa Phaät hay cuûa ngöôøi khaùc chæ laø nhöõng khaùi nieäm heát söùc tröøu töôïng veà Nieát baøn ñoái vôùi chuùng ta. Tham lam, giaän hôøn, si meâ laø söùc maïnh gaây ra ñau khoå. Neáu ba caên naøy bò tieâu dieät thì khoå ñau khoâng coøn vaø an laønh theå hieän. Ngaøi Buddhaghosa trong Visuddhimagga coù keå moät caâu chuyeän ñeå chöùng minh raèng Nieát baøn khoâng phaûi laø "hö voâ dieät tòch":
"Coù moät laøng noï, töø laâu bò boïn cöôùp quaáy phaù. Daân laøng ñieâu ñöùng khoå sôû. Moät hoâm, laøng ñöôïc quaân lính nhaø vua veà luøng baét vaø gieát saïch boïn cöôùp. Töø ñoù daân laøng ñöôïc yeân oån laøm aên". Y Ù nghóa cuûa ví duï laø tham, saân, si bò tieâu dieät thì con ngöôøi ñöôïc an laønh chöù khoâng coù nghóa laø söï soáng cuûa con ngöôøi cuõng bò tieâu dieät.
Hôn nöõa, Nieát baøn coù hai möùc ñoä: Nieát baøn toaøn phaàn nôi caùc baäc giaùc ngoä hoaøn toaøn vaø Nieát baøn töøng phaàn nôi nhöõng ngöôøi ñang tu döôõng. Töø Nieát baøn töøng phaàn ñeán Nieát baøn toaøn phaàn coù boán phaåm vò goïi laø boán quaû:
1. Döï löu (vaøo doøng):
töùc laø ngöôøi tröø ñöôïc söï
chaáp coù ta, nghi ngôø, meâ tín leã
nghi vaø giôùi ñieàu.
2. Nhaát lai (sanh laïi moät
laàn): töùc laø ngöôøi tröø bôùt ñöôïc
moät phaàn cuûa tham duïc vaø taøn baïo.
3. Baát lai (khoâng sanh laïi):
töùc laø ngöôøi tröø heát naêm ñieàu
treân.
4. A la haùn (voâ sanh): töùc
laø ngöôøi tröø theâm naêm ñieàu nöõa:
tham muoán sanh coõi saéc, tham muoán sanh coõi
voâ saéc, kieâu ngaïo, loaïn ñoäng
vaø voâ minh.
Nieát baøn trong ñôøi soáng hieän taïi goïi laø Nieát baøn coøn dö thöøa vaø sau khi thaân naøy cheát ñi goïi laø Nieát baøn khoâng dö thöøa hay laø Nieát baøn troïn veïn (pariniraânaâ).
Nhöõng ñieàu trình baøy treân cho chuùng ta thaáy Nieát baøn laø an laønh maø trong ngay ñôøi naøy chuùng ta coù theå thöïc hieän vaø an höôûng chöù khoâng phaûi chæ laø nhöõng gì cho ñôøi sau.
D. Con ñöôøng ñöa ñeán khoå dieät (magga).
Con ñöôøng ñöa ñeán khoå dieät laø söï tu döôõng theo giôùi (sila): nhöõng qui taéc soáng khoân ngoan vaø cao ñeïp, ñònh (samaâdhi): nhöõng phöông phaùp taäp trung vaø huaán luyeän taâm trí vaø Tueä (pannaâ): nhöõng caùch thöùc khai saùng trí tueä ñeå nhìn söï vaät ñuùng nhö thaät.
Ba ñieàu hoïc naøy ñöôïc giaûi roäng trong con ñöôøng chaùnh goàm taùm neûo (baùt chaùnh ñaïo):
1. Chaùnh kieán: hieåu bieát ñuùng
ñaén söï thaät cuûa cuoäc ñôøi,
nhaát laø hieåu roõ boán chaân lyù theo hai
heä thoáng ñau khoå vaø an laønh.
2. Chaùnh tö duy: suy nghó
nhöõng ñieàu cao ñeïp côûi môû, töø
thieän vaø thaân höõu.
3. Chaùnh ngöõ: lôøi noùi
chaân thaät, hoøa aùi.
4. Chaùnh nghieäp: laøm nhöõng
vieäc laønh ích cho mình vaø cho ngöôøi.
5. Chaùnh maïng: nuoâi
soáng thaân maïng vôùi ngheà nghieäp löông
thieän.
6. Chaùnh tinh taán: sieâng
naêng trong chieàu höôùng tieán boä, tu döôõng
baûn thaân vaø phuïc vuï chuùng sanh.
7. Chaùnh nieäm: yù thöùc vaø
kieåm soaùt ñoäng taùc cuûa thaân, mieäng,
yù, nhôù roõ caùc phaùp laønh.
8. Chaùnh ñònh: tónh
taâm, caûi taïo tö töôûng vaø trau doài
trí tueä.
Y Ù nghóa cuûa con ñöôøng chính goàm taùm neûo coù theå toùm taét trong baøi keä sau ñaây:
"Khoâng laøm moïi ñieàu aùc
Thaønh töïu caùc haïnh laønh
Taâm yù giöõ trong saïch
Chính lôøi chö Phaät daïy"
(Phaùp cuù, 183)
16.
Toäi aùc phaùt sinh töø ñaâu vaø
laøm sao dieät tröø ?
- Söï taùi sinh (renaissance) theo ñaïo Phaät, khoâng coù nghóa laø söï nhaäp xaùc (reùincarnation) hay laø söï nhaát ñònh sinh trôû laïi theá giôùi loaøi ngöôøi naày vôùi "caùi linh hoàn xöa cuõ khoâng thay ñoåi". Do nghieäp löïc aùc hay laønh (söùc maïnh cuûa haønh ñoäng coù coá yù) maø sau khi xaùc thaân naày cheát, moät hình thaùi soáng khaùc hoaëc cao hôn loaøi ngöôøi nhö caùc loaøi trôøi (deva) hoaëc thaáp hôn loaøi ngöôøi nhö caàm thuù, ma quæ vaø caùc loaøi cöïc khoå seõ hieän thaønh. Nhö vaäy doøng suoái cöù tieáp dieãn trong traïng thaùi ñoåi thay nhö doøng nöôùc chaûy xieát. Chuùng sinh sau thöøa höôûng gia taøi toát hay xaáu cuûa chuùng sinh tröôùc. Hai hình thaùi soáng cuûa hai giai ñoaïn thôøi gian vaø hai hoaøn caûnh "khoâng gioáng nhau nhöng cuõng khoâng khaùc nhau" (na ca so na ca anno).
Khoâng coù vaán ñeà con ngöôøi trôû thaønh trôøi hoaëc thuù, maø chính haønh ñoäng cuûa thaân, mieäng, yù (nghieäp) mang tính chaát trôøi hay thuù laøm cho chuùng sinh trôû neân trôøi hay thuù. Khoâng nhöõng trong töông lai maø ngay caû hieän taïi, chuùng ta coù theå trôû thaønh theå naøy hay theå khaùc tuøy theo haønh ñoäng (nghieäp) cuûa chuùng ta.
Ñaïo lyù luaân hoài laø caâu traû lôøi cho caâu hoûi "sau khi cheát coøn hay maát" hôïp lyù nhaát, so vôùi caâu traû lôøi "sau khi cheát, ngöôøi ta seõ sinh vaøo thieân ñaøng hay hoûa nguïc vaø soáng ôû ñoù ñôøi ñôøi kieáp kieáp" vaø caâu traû lôøi "khoâng coøn gì nöõa sau khi cheát".
Khoâng coù nghieäp thì khoâng taùi sanh nhö tröôøng hôïp caùc vò A-la-haùn vaø Phaät. Phaät vaø A-la-haùn laø caùc baäc giaûi thoaùt: khoâng coù nhöõng haønh ñoäng vì "caùi ta", khoâng taïo nhaän soáng cheát cho neân khoâng coøn soáng cheát. Giaûi thoaùt luaân hoài laø ñieàu raát khoù. Cho neân ñoái vôùi chuùng sinh chöa ñuû söùc giaûi thoaùt, Phaät daïy cho hoï nhöõng phöông phaùp tu döôõng ñeå khoûi sa ñoïa vaøo nhöõng caûnh giôùi xaáu, khoå nhö suùc sinh, ngaï quæ vaø loaøi cöïc khoå vaø ñeå sanh vaøo theá giôùi an laønh nhö caûnh giôùi caùc loaøi trôøi hay ít nhaát laø ñeå ñöôïc sanh laïi trong theá giôùi loaøi ngöôøi, nhöõng nôi maø ñieàu kieän sinh soáng töông ñoái an vui vaø coù theå giuùp hoï tieáp tuïc tieán boä treân ñöôøng giaùc ngoä.
18. Taïi sao Phaät töû khoâng tin "Thöôïng ñeá"?
- Phaät töû laø ngöôøi muoán ñöôïc giaùc ngoä nhö Phaät, ngöôøi ñi tìm chaân lyù maø khoâng phaûi laø moät tín ñoà cuûa moät "thaàn giaùo". Nhôø kinh nghieäm giaùc ngoä cuûa Phaät, phaät töû hieåu raèng vuõ truï laø söï soáng voâ cuøng voâ taän vaø söï soáng aáy laø moät. Do ñoù vuõ truï laø moät. Nhö theá khoâng theå coù moät ai hay vaät gì ôû ngoaøi söï soáng ñeå saùng taïo vaø cai quaûn söï soáng. Giaû thieát coù moät ñaáng Thöôïng ñeá ôû "ngoaøi" vuõ truï thì Ngaøi khoâng theå naøo taïo ra cuoäc soáng ôû "trong" vuõ truï ñöôïc, bôûi vì khoâng coù söï lieân quan gì giöõa Ngaøi vôùi söï soáng trong vuõ truï caû. Vuõ truï laø moät doøng hieän töôïng, toång hôïp cuûa nhöõng lieân heä chuû quan vaø khaùch quan (Duyeân khôûi), khoâng chaéc thaät (voâ ngaõ) vaø luoân luoân bieán chuyeån theo luaät nhaân quaû (voâ thöôøng), khoâng ñaàu khoâng ñuoâi (voâ thæ voâ chung) maø khoâng caàn moät thaàn linh naøo saùng taïo vaø saép ñaët.Phaät töû khoâng tin Thöôïng ñeá bôûi vì neáu chaáp nhaän söï soáng vaø cuoäc soáng do Thöôïng ñeá saùng taïo vaø cai quaûn, thì voâ tình chính hoï ñeå maát töï do vaø khaû naêng saùng taïo cuûa mình vaø chöùng toû raèng hoï baát löïc trong vieäc xaây döïng vaø caûi taïo cuoäc soáng caù nhaân vaø xaõ hoäi. Vì theá Phaät töû chaân chính laø ngöôøi khoâng meâ tín vaø yû laïi vaøo thaàn linh, khoâng "giao phoù" soá phaän cuûa mình cho thaàn linh vaø cuõng khoâng caàu xin söï "khoan dung" cuûa thaàn linh.
19. Nhö vaäy laøm sao giaûi thích ñöôïc nguoàn goác cuûa con ngöôøi vaø vuõ truï?
- Phaàn ñoâng caùc toân giaùo ñeàu gioáng nhau ôû ñieåm giaûi thích veà nguoàn goác cuûa söï vaät: chuùa Allah, chuùa Jeùhova, Brahman, hoaëc nhieàu ñaáng thaàn linh khaùc.Trong khi ñoù, ñöùc Phaät im laëng tröôùc caâu hoûi veà nguyeân nhaân cuûa vuõ truï vaø cuûa nhöõng caâu hoûi sieâu hình voâ ích. Phaät giaûi thích raèng söï vaät coù ra vaø toàn taïi trong nguyeân lyù Duyeân khôûi, nghóa laø söï vaät töông quan töông duyeân vôùi nhau maø coù ra chöù khoâng do ai sinh caû. Nguyeân nhaân ñaàu tieân cuûa moät höõu tình ñaõ khoâng tìm thaáy ñöôïc thì nguyeân nhaân ñaàu tieân cuûa vuõ truï laïi caøng khoâng theå tìm thaáy ñöôïc. Bôûi vì theo Phaät, thôøi gian maø theo ñoù moät höõu tình löu chuyeån thaät laø voâ thæ voâ chung, khoâng gian maø trong ñoù söï vaät thaønh hoaïi thaät laø voâ cuøng voâ taän. Hôn nöõa, ñaïo Phaät laø ñaïo lyù soi saùng cho con ngöôøi thaáy söï khoå ñau, söï khuyeát ñieåm, söï khoâng vöøa yù (dukkha) trong cuoäc ñôøi vaø chæ baøy cho con ngöôøi nhöõng phöông phaùp tu döôõng, caûi taïo ñeå thöïc hieän an laønh (nirvaâna) ngay "ôû ñaây" vaø "baây giôø", nghóa laø trong cuoäc soáng naày, Phaät töû xem nhöõng söï baøn luaän sieâu hình laø voâ ích, coù theå laøm cho taâm trí con ngöôøi ta roái loaïn.
Ñeå noùi roõ phaàn chuû ñoäng trong söï soáng thì ñaïo Phaät cho bieát raèng chính con ngöôøi ñaõ vaø ñang khoâng ngöøng taïo ra söï soáng rieâng vaø chung, khoâng keå luùc nguû say, ngay luùc vöøa thöùc daäy thì giaùc quan chuùng ta lieân tuïc saùng taïo cuoäc soáng goàm: hình theå, maøu saéc, aâm thanh, muøi vò, xuùc chaïm... Chính loaøi ngöôøi ñaõ xaây döïng vaø coù theå thay ñoåi cuoäc soáng theo yù muoán.
20. Theo ñaïo Phaät thì nhöõng con ngöôøi coù maët ñaàu tieân ôû treân traùi ñaát naøy laø ai vaø ra sao?
- Trong vuõ truï bao la, khoâng chæ coù traùi ñaát naày maø coøn coù haèng haø sa soá theá giôùi khaùc trong ñoù coù nhieàu theá giôùi coù caùc loaøi höõu tình khaùc nhau veà thaân hình cuõng nhö taâm thöùc sinh soáng.Theo kinh Khôûi theá nhaân boån (Aggannasutta), Dn, III, 80-98 (xem baûn dòch cuûa HT Thích Minh Chaâu), khi traùi ñaát naày môùi hình thaønh thì coù moät soá höõu tình (eâtres vivants) töø coõi Quang aâm (€bhassara) ñeán soáng. Hoï xuaát hieän treân traùi ñaát naày vôùi thaân hình toûa aùnh saùng, taâm thöùc ñaày nieàm vui, phi haønh töï taïi trong hö khoâng. Hoï soáng nhö vaäy trong moät thôøi gian raát laâu. Veà sau vì tham aên vò ñaát, naám, caây, traùi maø thaân hình maát ñi aùnh saùng, trôû neân thoâ cöùng khoâng theå phi haønh trong hö khoâng, vaø phaân thaønh nam nöõ... Vaø töø ñoù veà sau do duïc tính neân môùi coù nhöõng ngöôøi sinh ra töø baøo thai.
Theo truyeàn thuyeát do chính Phaät keå naày thì loaøi ngöôøi voán ñaõ laø nhöõng höõu tình töø moät theá giôùi khaùc ñeán vaø soáng ôû traùi ñaát naày, vaø do söï chuyeån hoùa laàn laàn cuûa thaân hình vaø taâm thöùc maø trôû thaønh loaøi ngöôøi hoâm nay... Truyeàn thuyeát naày phuø hôïp vôùi vuõ truï quan cuõng nhö nhaân sinh quan, nhaát laø vôùi ñaïo lyù Nghieäp (Karma) taïo taùc luaän cuûa Phaät giaùo.
21. Khoâng ñeà caäp ñeán Thöôïng ñeá nhöng ñaïo Phaät coù noùi ñeán baûn theå vuõ truï khoâng?
- Tuy khoâng noùi ñeán Thöôïng ñeá coù tính ngöôøi (nhaân caùch hoùa) nhöng Phaät coù noùi ñeán baûn theå tuyeät ñoái (Tathataâ) khoâng sinh, khoâng dieät (xem Udanaâ III.3) laø maët khaùc cuûa hieän töôïng (laksana) sinh dieät. Nhôø coù baûn theå naøy maø con ngöôøi môùi coù theå giaûi thoaùt khoå ñau vaø chöùng ñaït an laïc. Baûn theå tuyeät ñoái naày, ñöôïc caùc luaän sö sau Phaät goïi baèng nhieàu teân nhö: Phaùp taùnh, Chôn nhö, Thaät taùnh v.v... Noù naèm ngay nôi hieän töôïng, nhöng chæ coù nhöõng ngöôøi giaùc ngoä môùi nhaän ra ñöôïc. Thaáu trieät baûn theå tuyeät ñoái naày cuõng goïi laø Nieát baøn hay chaân lyù sieâu theá töùc laø ñaït ñöôïc giaùc ngoä (Bodhi). Soáng ñuùng theo ñieàu giaùc ngoä töùc laø giaûi thoaùt (Nirvaâna). Baûn theå naày voán laø voâ ngaõ töùc laø khoâng. Do ñoù, moïi söï dieãn taû baèng ngoân ngöõ phaùt xuaát töø yù nieäm ñeàu khoâng phuø hôïp. Vì theá trong kinh ñieån, Phaät noùi raát ít veà vaán ñeà naày.22. Xin cho bieát chöõ Trôøi trong Kinh ñieån ñaïo Phaät vaø quan nieäm Thöôïng ñeá khaùc nhau nhö theá naøo?
- Thöøa nhaän vuõ truï luaän ñöông thôøi ôû AÁn ñoä, kinh ñieån ñaïo Phaät coù noùi ñeán caùc coõi trôøi vaø nhieàu loaïi höõu tình cao hôn loaøi ngöôøi (trôøi). Thöôøng thöôøng thì moät tieåu vuõ truï ñöôïc chia laøm ba coõi: coõi duïc, coõi saéc vaø coõi voâ saéc, trong ñoù coù 5 loaøi höõu tình: trôøi, ngöôøi, thuù, quyû vaø loaøi cöïc khoå. Nhö vaäy trôøi chæ laø moät loaøi höõu tình goàm nhieàu loaïi khaùc nhau nhö saùu loaïi cuûa coõi duïc, möôøi saùu hoaëc möôøi baûy loaïi thuoäc coõi saéc vaø boán loaïi thuoäc coõi voâ saéc.Töø loaøi ngöôøi, neáu tu taäp möôøi ñieàu thieän sau ñaây:
thì ñöôïc sanh vaøo moät trong saùu loaøi trôøi thuoäc coõi duïc. Neáu tu taäp thieàn quaùn (chöa phaûi laø pheùp thieàn giaûi thoaùt) nhö boán pheùp thieàn (jhaâna): sô thieàn, ñeä nhò thieàn, ñeä tam thieàn vaø ñeä töù thieàn thì ñöôïc sinh vaøo caùc loaøi trôøi thuoäc coõi saéc. Neáu tu taäp theo pheùp ñònh (sammaâpatti) nhö khoâng-voâ-bieân-xöù-ñònh, thöùc voâ-bieân-xöù-ñònh, voâ-sôû-höõu-xöù-ñònh vaø phi-phi-töôûng-xöù-ñònh thì ñöôïc sinh vaøo caùc loaøi trôøi thuoäc coõi voâ saéc.1 - khoâng saùt sanh
2 - khoâng troäm cöôùp
3 - khoâng taø haïnh (haønh ñoäng nôi thaân)
4 - khoâng noùi doái
5 - khoâng noùi theâu deät
6 - khoâng noùi hai löôõi
7 - khoâng noùi thoâ aùc (lôøi noùi nôi mieäng)
8 - khoâng tham lam
9 - khoâng taøn baïo
10 - khoâng hieåu bieát sai (yù nghó nôi taâm)
Caùc loaøi trôøi tuy coù thaân hình ñeïp ñeõ, haïnh phuùc vaø soáng laâu hôn loaøi ngöôøi, hoaëc tieán hoùa hôn veà phöông dieän taâm linh nhöng vaãn coøn trong voøng soáng cheát, thay ñoåi. Trong caùc coõi trôøi thaáp, coù caùc vò trôøi laõnh tuï song khoâng phaûi laø ñaáng saùng taïo.
Nhö vaäy chöõ trôøi, trong kinh ñieån ñaïo Phaät, khoâng heà coù nghóa Thöôïng ñeá nhö trong kinh ñieån cuûa caùc thaàn giaùo.
23. Vaäy thì ñaïo Phaät chuû tröông "höõu thaàn" hay "voâ thaàn"?
- Khoù maø traû lôøi ñaïo Phaät laø höõu thaàn hay voâ thaàn. Treân kia coù noùi ñaïo Phaät laø moät "toân giaùo khoâng thôø thöôïng ñeá" laø ñeå cho ngöôøi môùi bieát ñaïo Phaät nhaän ra raèng ñaïo Phaät khoâng phaûi laø moät thaàn giaùo nhö caùc thaàn giaùo khaùc. Nhöng vì danh töø "höõu thaàn" hay "voâ thaàn" ngaøy nay khoâng ñöôïc hieåu bieát moät caùch nghieâm chænh, cho neân coù theå noùi raèng ñaïo Phaät khoâng chuû tröông coù moät ñaáng "thaàn linh höõu theå" toaøn naêng, toaøn trí, saùng taïo vaø cai quaûn con ngöôøi vaø muoân vaät. Tuy nhieân, Ñöùc Phaät luoân luoân khuyeán khích Phaät töû neân kính troïng caùc baäc hieàn trieát vaø soáng theo nhöõng lôøi daïy ñuùng ñaén lôïi ích cuûa caùc baäc aáy. Nhö theá coù theå noùi ñaïo Phaät laø "leõ soáng giaùc ngoä". Leõ soáng naày coù noäi dung ñaïo lyù raát phong phuù vaø nhaát laø muïc ñích dieät khoå cuûa noù khaùc vôùi chuû thuyeát "höõu thaàn", "voâ thaàn" cuûa nhieàu toân giaùo vaø trieát hoïc xöa nay.Ñaïo Phaät cuõng khoâng thuoäc vaøo chuû thuyeát "duy taâm" hay "duy vaät" bôûi vì Phaät khoâng heà laäp neân moät chuû thuyeát naøo maø chæ trình baøy söï thaät nôi con ngöôøi vaø vuõ truï. Ñaïo lyù Duyeân khôûi cuûa Phaät laø "trung ñaïo" (majjhimapatipadaø) khoâng rôi vaøo nhöõng chuû thuyeát cöïc ñoan chuû tröông "coù", "khoâng", "taâm", "vaät"... Hôn nöõa, khoâng neân xem ñaïo Phaät chæ laø heä thoáng tö töôûng, moät lyù thuyeát, bôûi vì ñaïo Phaät voán laø moät ñaïo lyù ñoäc ñaùo vôùi nhöõng ñaïo lyù nhö thaät, thöïc tieãn cuûa noù. Nhö thaät, vì ñaïo Phaät phuø hôïp vôùi thöïc taïi ña daïng hay toaøn dieän. Phaät xem söï dieãn taû phieán dieän khoâng nhöõng laøm sai laïc söï thaät maø coøn gaây ra söï hieåu laàm nguy hieåm. Caâu chuyeän nhöõng ngöôøi muø rôø voi do Phaät keå nhôn luùc caùc ñaïo só, trieát gia caõi nhau veà chôn lyù laø baøi hoïc raát yù nghóa (xem Udaâna IV,4). Thöïc tieãn, vì nhöõng ñieàu do Phaät truyeàn daïy ñeàu nhaém muïc ñích giaûi thoaùt khoå ñau chöù khoâng phaûi ñeå thoûa maõn söï toø moø cuûa trí oùc con ngöôøi. Nhö Phaät noùi, Ngaøi chæ truyeàn daïy coù moät ñieàu: "Khoå vaø söï Dieät khoå". Ñoïc kinh luaän neáu thaáy nhöõng quan ñieåm ñöôïc Phaät hay caùc luaän sö nhaán maïnh vôùi muïc ñích ñaû phaù nhöõng thaønh kieán hay huaán thò cho moät ñoái töôïng ñaëc bieät naøo ñoù, chuùng ta neân hieåu chuùng vôùi tinh thaàn phaù chaáp maø khoâng neân baùm chaët vaø taïo thaønh nhöõng chuû thuyeát cöïc ñoan nhö: duy taâm, duy nghieäp, duy thöùc v.v... bôûi vì Phaät coù noùi: "Phaùp coøn phaûi boû ñi huoáng gì laø phi phaùp".
Vì theá, xeáp ñaïo Phaät vaøo heä thoáng "höõu thaàn" "voâ thaàn", "duy taâm", "duy vaät" moät caùch maùy moùc laø söï sai laàm.
Thích Thieän Chaâu
[ Trôû Veà ] [ Trang tieáp ] [^ ñaàu trang]