Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
( Chuù thích: Chuyeän Nguyeãn Boâng-Chuyeän Giaùc-hoaøng-Chuyeän Töø Ñaïo-Haïnh- Chuyeän Leâ Vaên-Thònh- Chuyeän traâu treøo muoãm- Chuyeän Sö Giaùng Hoå-Chuyeän Thuûy-Cung-Chuyeän goïi nöôùc)
Ñaïo Phaät ñôøi Lyù 1. Tín-ngöôõng ôû Giao-chaâu - 2. Ñaïo Phaät tôùi Vieät - 3. Ñaïo Phaät baønh-tröôùng - 4. Cheá-ñoä taêng vaø chuøa - 5. Taêng vaø chính-trò - 6. Ñaïo Phaät vaø phong-hoùa - 7. Ñaïo Phaät vaø vaên-hoùa - chuù-thích.
Hoaøng Xuaân Haõn (*)
5 - Taêng vaø chính-trò Luùc nöôùc ta vöøa ñöôïc ñoäc laäp, vua ñeàu laø nhöõng keû vuõ-bieàn. Sôû-dó caùc vua aáy troïng taêng-ñoà, moät phaàn chaéc vì lyù-do chính trò. Tuy khoâng coù chöùng gì toû raèng caùc vua Ñinh vaø Leâ moä Phaät, nhöng daân-gian baáy giôø chaéc theo ñaïo Phaät nhieàu. Traùi laïi nhieàu vieäc, coøn cheùp trong söû, toû raèng caùc vua aáy haønh-ñoäng thöôøng traùi vôùi ñieàu daïy phaûi töø-bi cuûa Phaät, vì nhö nhöõng cöïc-hình duøng ôû ñôøi aáy: coät ñoàng ñoát noùng, vaïc daàu ñun soâi, chuoàng hoå baùo, cuõi ngaâm soâng.
Caùc vua laïi nhaän thaáy raèng caùc taêng coù hoïc roäng hôn mình vaø hôn caùc töôùng. Tuy beân caïnh vuõ-töôùng coøn coù nho-thaàn, nhöng nhöõng ngöôøi naøy thöôøng hay coá chaáp trong nhöõng thuyeát trung-quaân, cho neân khoâng theå trung-thaønh vôùi moät oâng vua môùi, ñaõ cöôùp quyeàn cuûa chuùa mình. Vì nhöõng leõ aáy, caùc vua Ñinh, Leâ ñaõ lôïi duïng hoïc-vaán cuûa taêng-ñoà ñeå trò daân vaø ñoái ngoaïi. Cuõng nhö ñaïi-ña-soá ngöôøi ñöông-thôøi, caùc vua raát tin raèng caùc taêng vaø ñaïo-só coù nhöõng thuaät laøm cho hoï bieát tröôùc nhöõng söï hay dôû töông-lai, hay laø coù theå caàu cho hoï ñöôïc phuùc vaø traùnh hoïa.
Vò sö ñaàu-tieân ñöôïc tham-gia chính-söï laø ñaïi-sö Khuoâng-Vieät, giuùp Ñinh Tieân-hoaøng vaø Leâ Ñaïi-haønh. Sö teân Ngoâ Chaân-Löu, doøng-doõi vua Ngoâ. Beù hoïc nho, lôùn theo Phaät. Ñinh Tieân-hoaøng ban cho chöùc taêng-thoáng vaø hieäu Khuoâng-Vieät ñaïi-sö, nghóa laø vò sö lôùn giuùp nöôùc Vieät (TT 971 vaø TUTA 8a) (2). Sau khi Leâ Hoaøn leân ngoâi, "phaøm söï quaân-quoác, ñeàu giao cho sö heát". Ñoù laø lôøi saùch TUTA, coøn saùch TT chæ cheùp vieäc Khuoâng-Vieät giuùp vua Leâ ñoùn söù Toáng maø thoâi (XIV 7).
Luùc Lyù môùi laäp cô-nghieäp, sö Vaïn-haïnh ñaõ coù aûnh höôûng nhieàu. Töø ñôøi Leâ, sö coù tieáng laø moät keû tieân-chi cho neân Leâ Ñaïi-haønh ñaõ töøng hoûi yù-kieán, trong khi ñaùnh Toáng vaø ñaùnh Chieâm. Saùch TUTA cheùp raèng: veà vieäc choáng Toáng, sö ñoaùn noäi trong ba baûy ngaøy giaëc seõ tan, coøn veà vieäc ñaùnh Chieâm, thì sö khuyeân neân ñaùnh choùng (TUTA 52a). Caùc saùch söû ta ñeàu keå chuyeän Vaïn-haïnh ñaõ ñoaùn ñöôïc caâu saám, maø saâu aên thaønh ra treân caây vong-gaïo; vaø sö bieát tröôùc raèng nhaø Leâ saép maát vaø nhaø Lyù seõ leân. Sö beøn noùi vôùi Lyù Coâng-Uaån chuyeän aáy vaø quaû-quyeát raèng hoï Lyù laø hoï cuûa oâng. Bieát ñaâu raèng chuyeän saám aáy laïi oâng phaûi laø möu cuûa Vaïn-haïnh.
Veà sau, caùc vua Lyù coù hoïc haønh. Tuy vaãn thích Phaät, nhöng moät caùch cao hôn. Trieàu-thaàn ñaõ coù nhieàu ngöôøi hoïc uyeân-baùc. Cho neân aûnh-höôûng veà chính-trò cuûa caùc vò sö bò giaûm daàn. Cuoái cuøng, caùc taêng chæ giöõ nhöõng vieäc giaûng kinh hay giaùo-hoùa.Trong phaïm-vi tín-ngöôõng vaø kyõ-thuaät, ñòa-vò caùc taêng-giaø vaãn raát troïng. Caùc vua vaø thaùi-haäu thöôøng môøi nhöõng vò sö coù tieáng vaøo giöõ chuøa trong thaønh noäi, ñeå giaûng kinh. Caùc vò Hueä-sinh vaø Vieân-chieáu töøng ñöôïc Lyù Thaùi-toå môøi vaøo cung. Nhaát laø trong ñôøi Lyù Nhaân-toâng, vua vaø thaùi-haäu Linh-nhaân raát moä Phaät, thöôøng sai caùc sö, coù danh nhaát, vaøo noäi ñeå baøn ñaïo. Nhöõng vò nhö Thoâng-bieän, Maõn-giaùc, Chaân-khoâng,Giaùc-haûi, Khoång-loä ñeàu ñöôïc môøi vaø troïng-ñaõi. Cuõng nhôø ñoù maø ta môùi coù caâu chuyeän Thoâng-bieän baøn nguoàn goác ñaïo Phaät, coøn cheùp laïi ñeán ngaøy nay.
Caùc coâng, vöông, töôùng cuõng thöôøng hay che-chôû taêng ni, vaø toân-troïng hoï vaøo böïc thaày. Löông Nhaäm-Vaên, Lyù Thöôøng-Kieät, Vöông Taïi, Ñoaøn Vaên-Lieäm, Phuïng-caøn-vöông, coâng chuùa Thieân-cöïc ñeàu coù giao-thieäp maät-thieát vôùi caùc cao-taêng (TUTA). Vaû chaêng nhieàu vò thieàn-sö laø con chaùu vua, hoaøng-haäu hay caùc ñaïi-thaàn. Chaéc vì söï lieân-quan baèng gia-ñình, aûnh höôûng nhöõng vò aáy ñoái vôùi chính-trò cuõng khoâng ít.
Veà maët kyõ-thuaät, taêng-ñoà thöôøng laïi coù tieáng laø coù pheùp thaàn-thoâng, hay bieát chöõa-bònh moät caùch thaàn-dieäu. Vì vaäy maø nhieàu vò ñaõ ñöôïc vua duøng nhö Minh-khoâng chöõa beänh cho Thaàn-toâng. Ñaïo-tueä ñöôïc Anh-toâng ñoùn vaøo cung-caám chöõa cho caùc cung-phi. Nguyeän-hoïc coù tieáng caàu möa vaø chöõa beänh raát hay, cuõng ñaõ ñöôïc Anh-toâng môøi tôùi.
Trong ñôøi Thaùnh-toâng vaø Nhaân-toâng, vì vua chaäm coù hoaøng-tröø, cho neân caùc vò coù tieáng bieát pheùp caàu-töï, ñaàu-thai, laïi raát ñöôïc quyù-troïng: Nhöõng chuyeän Ñaïi-ñieân, Ñaïo-haïnh coøn ñöôïc ñeå ñeán ngaøy nay.
Noùi toùm laïi, aûnh-höôûng caùc nhaø sö luùc ban ñaàu tröïc-tieáp vôùi chính-trò. Nhöng sau, daàn-daàn aûnh-höôûng chæ coøn kòp tôùi caù-nhaân vua quan. Vì ñoù maø gaây ra nhöõng phong-traøo töø treân lan xuoáng döôùi. Roài phong-hoùa chung caû nöôùc cuõng chòu nhieàu aûnh-höôûng cuûa hình-thöùc Phaät-giaùo hieän-haønh.
6 - Ñaïo Phaät vaø phong-hoùa Töø ñôøi Lyù Nhaân-toâng veà sau, caùc vua thöôøng cheát yeåu, töï-quaân thöôøng treû tuoåi, cho neân caùc thaùi-haäu ñöôïc nhieàu quyeàn. Söï suøng Phaät daàn-daàn chuyeån sang thaønh moät moái dò-ñoan, noù aên nhòp vôùi ñaïo-giaùo hieän-haønh vaø nhöõng tín-ngöôõng coå-truyeàn coøn soùt laïi.
Nhöõng keû taàm-thöôøng ñua nhau lôïi-duïng loøng meâ-tín cuûa vöông haäu, ñeán noãi gaây ra moät phong-traøo loaïn-tri ôû trong cung. Nhöõng chuyeän huyeàn-bí nhö Nguyeãn Boâng ñaàu-thai thaønh Caøn-ñöùc,Giaùc-hoaøng muoán ñaàu-thai nhöng bò Ñaïo-haïnh ngaên caûn, roài ñeán chuyeän Ñaïo-haïnh hoùa kieáp ra Lyù Thaàn-toâng, ñaõ laøm ngöôøi nöôùc ta ñôøi baáy giôø raát tin vaøo thuyeát luaân hoài vaø vaøo bí-thuaät cuûa caùc nhaø sö. (2)
Ai cuõng tin raèng, neáu tìm ñöôïc thieàn-taêng hay ñaïo-só daïy cho, thì mình coù theå bieán-ñoåi ñöôïc söùc maïnh thieân-nhieân, hoùa hình, aån thaân, ruùt ñaát phuïc hoå, caàu möa, laøm naéng. Vì theá, moät vò thaùi-sö coù danh-voïng nhö Leâ Vaên-Thònh maø phaûi caùch chöùc vaø toan bò gieát, chæ vì vua Nhaân-toâng nghi oâng ñaõ hoùa hoå ñeå voà mình; moät teân daân thöôøng moäng thaáy traâu treøo leân ngoïn caây muoãm, maø ñoaùn raèng mình saép ñöôïc laøm vua, beøn noåi loaïn.(3)
ÔÛ trong trieàu thì töø coâng-haàu, hoaïn-ñaäu, cho ñeán nhöõng taêng-giaø, cuõng ñua nhau hieán vaät laï, cho laø ñieàm toát: naøo ruøa saùu chaân ba maét, mang töøng haøng chöõ chuùc vua treân mai, naøo höôu traéng höôu ñen, seû vaøng aùc traéng, naøo cau chín buoàng, luùa chín boâng, caù ruoät coù ngoïc, ngöïa chaân coù cöïa. Nhöõng ñieàm laønh nhö maây nguõ saéc, roàng vaøng hieän, thì caùc chính-söû TT vaø VSL coøn cheùp raát nhieàu.
Tuy nhöõng söï meâ-tín naøy khoâng coù aûnh-höôûng tröïc-tieáp ñeán chính-trò, nhöng noù ñuû chöùng raèng taâm-thaàn nhaân-daân roái-loaïn, thôøi-giôø cuûa nhaø chöùc-traùch boû phí vaøo vieäc haõo-huyeàn, vaø söï thöôûng-phaït cuûa nhaø vua thöôøng caên-cöù vaøo nhöõng ñieàu khoâng chính-ñaùng.
Ñeán cuoái ñôøi Lyù, nho-hoïc baønh-tröôùng. Nhöõng taø-thuyeát daàn-daàn bò phaùt-giaùc; nhöõng aûo-thuaät cuûa keû bòp ñôøi bò boäc-loä. Söû coøn cheùp nhöõng chuyeän buoàn cöôøi nhö vò sö ôû Taây-vöïc khoe mình bieát phuïc-hoå, nhöng ñeán khi laøm thöû thì cheát khieáp roài bò hoå voà. Laïi nhö chuyeän teân haàu-caän noùi mình coù pheùp laøm im saám, nhöng sau khi ñoïc thaàn chuù, saám vaãn aàm-aàm, laøm cho Lyù Cao-toâng sôï kinh. (4)
Treân ñaây laø noùi rieâng veà aûnh-höôûng khoâng toát cuûa söï meâ-tín döïa theo ñaïo Phaät. Coøn nhö nhöõng tö-töôûng sieâu-vieät, nhöõng giaùo-duï töø-bi cuûa ñöùc Phaät, thì haún ñaõ coù aûnh-höôûng raát hay ñoái vôùi phong-tuïc vaø vaên-hoùa nöôùc ta veà trieàu Lyù.
So saùnh vôùi hai trieàu Ñinh, Leâ, ta nghieäm thaáy raèng trong ñôøi Lyù, phong-tuïc trieàu-ñình thuaàn-haäu hôn nhieàu. Caùc vua vuõ-bieàn caùc ñôøi tröôùc ñaõ ñem nhöõng thoùi gieát-choùc thôøi loaïn ra thi-haønh ôû thôøi bình. Nhöõng cöïc-hình duøng haøng ngaøy, chöùng toû raèng caùc vua aáy coøn giöõ taäp-tính cuûa ngöôøi röøng-ruù. Nhöõng vieäc Ñoã Thích gieát cha con vua Ñinh, Ngoïa-trieàu gieát em laø Leâ Trung-toâng, ñuû tieâu-bieåu loøng taøn nhaãn, tính phaøm-phu vaø söï chæ coù tö-lôïi ñieàu-khieån nhöõng haønh-vi cuûa keû caàm quyeàn.
Sang ñôøi Lyù, thì khaùc haún. Tuy raèng trong caùc vuï haønh-quaân ôû Chieâm hay ñaùnh Toáng, coù gieát haïi nhieàu ngöôøi, tuy raèng khi coù loaïn trong nöôùc, vaãn coù gia toäi töû-hình, nhöng ta phaûi nhaän raèng chöa coù ñôøi naøo, nhö ôû ñôøi Lyù, maø vua coù ñoä-löôïng khoan-hoàng ñoái vôùi daân hay laø ñoái vôùi keû ñòch. Lyù Thaùi-toâng ñaõ tha toäi cho Nuøng Trí-Cao. Lyù Thaùnh-toâng ñaõ tha cheát cho vua Chaøm laø Cheá-cuû. Tuy raèng ñoù laø coù lôïi cho ñöôøng chính-trò, nhöng neáu khoâng coù saün töø-taâm, thì aét khoâng nghó ñeán khoan-hoàng ñeå laøm lôïi cho chính-trò mình.
Nhôø saün töø-taâm nhö vaäy, cho neân caùc vua Lyù ñaõ coù nhöõng cöû chæ ñaùng kính, tuy vuïn-vaët, nhöng coøn ñöôïc ghi laïi trong söû-saùch. Muøa ñoâng naêm AÁt-muøi 1055, trôøi giaù reùt, Lyù Thaùnh-toâng noùi vôùi caùc quan raèng: "Ta ôû trong cung kín, söôûi loø than, khoaùc aùo loâng, maø coøn reùt nhö theá naøy. Ta nghó ñeán tuø-nhaân bò nhoát trong lao-tuø, chòu troùi-buoäc khoå-sôû, maø chöa bieát phaûi traùi ra sao. AÊn khoâng ñaày buïng, maëc chaúng che thaân. Vì gioù reùt, neân coù keû cheát khoâng nôi nöông-töïa. Ta thaät laáy laøm thöông." Roài vua sai phaùt chaên chieáu cho tuø, vaø caáp cho moät ngaøy hai böõa côm. (TT)Laïi coù luùc, Thaùnh-toâng chæ con gaùi mình laø coâng-chuùa Ñoäng-thieân, maø noùi vôùi caùc quan coi vieäc kieän-tuïng raèng: "Ta yeâu con ta nhö ta laø cha meï daân yeâu daân. Vì daân khoâng hieåu luaät-leä, neân maéc toäi. Ta laáy laøm thöông. Vaäy töø raøy veà sau, khoâng keå toäi naëng hay nheï, caùc ngöôøi phaûi xöû moät caùch khoan-hoàng caû." (TT 1065)
Loøng thöông ngöôøi nhö vaäy cuûa Thaùnh-toâng khoâng phaûi laø moät söï giaû-doái cuûa nhaø chính-trò, maø chính laø phaàn bieåu-dieãn cuûa loøng töø-bi, do Phaät-giaùo gaây neân. Chính Lyù Thaùnh-toâng laø toå thöù nhaát moät doøng Thieàn-toâng ôû nöôùc ta laø doøng Thaûo-ñöôøng, laäp ra taïi chuøa Khai-quoác ôû Thaêng-long (TUTA 71 b).
Cho ñeán Thaùi-haäu YÛ-lan, tuy coù ghen-tuoâng, cho neân ñaõ böùc-saùt thaùi-haäu Thöôïng-döông vaø caùc cung-nöõ, nhöng sau ñoù, baø bieát hoái vaø luoân luoân tìm chuoäc toäi mình. Baø xuaát-thaân laø moät gaùi thoân-queâ, bieát roõ noãi gian-lao cuûa noâng-daân phaûi caøy saâu cuoác baãm. Cho neân baø ñaõ coù luùc khuyeân Lyù Nhaân-toâng phaït toäi naëng nhöõng keû troäm vaø gieát traâu. Thaùng hai naêm Ñinh-daäu 1117, thaùi-haäu noùi cuøng vua: "Gaàn ñaây ngöôøi kinh-thaønh vaø laøng-aáp ñaõ coù keû troán ñi chuyeân ngheà troäm traâu. Noâng-daân cuøng-quaån. Maáy nhaø phaûi caøy chung moät traâu. Tröôùc ñaây ta ñaõ töøng maùch vieäc aáy, vaø nhaø-nöôùc ñaõ ra leänh caám. Nhöng nay vieäc gieát traâu laïi coù nhieàu hôn tröôùc." Nhaân-toâng beøn haï leänh phaït raát naëng nhöõng ngöôøi troäm vaø gieát traâu, phaït caû vôï con vaø haøng-xoùm, vì toäi khoâng toá-giaùc. (TT)
Thaùi-haäu chaäm con hieám chaùu, cho neân thöông nhöõng ñaøn baø con gaùi, vì ngheøo, phaûi ñem thaân theá nôï, khoâng theå laáy choàng. Muøa xuaân naêm Quyù-muøi 1103, thaùi-haäu laáy cuûa kho chuoäc chuùng veà, vaø gaû cho nhöõng keû goùa vôï. (TT)
Tuy nhöõng haønh-ñoäng töø-bi cuûa thaùi-haäu khoâng phaûi töï-nhieân maø coù, tuy ñoù vì moät phaàn muoán chuoäc toäi vaø caàu phuùc cho con, nhöng chaéc nhôø aûnh-höôûng Phaät môùi coù nhöõng haønh-ñoäng baùc-aùi aáy.
Vaû chaêng, ôû trieàu Lyù, ít coù nhöõng cuoäc taøn-saùt vì nhöõng chuyeän möu tieám-vò cöôùp quyeàn. Tuy coù hai laàn, vaøo ñôøi Thaùi-toâng vaø Cao-toâng, nhöng keát-cuïc, cuõng khoâng khoác-haïi nhö oû caùc trieàu khaùc. Caùc ñaïi-thaàn cuõng ít ngöôøi bò nghi-kò vaø taøn-saùt nhö ôû caùc ñôøi sau.
Noùi toùm laïi, sau caùc ñôøi vua hung-haõn hoï Ñinh, Leâ, ta thaáy xuaát-hieän ra nhöõng keû caàm quyeàn coù ñoä-löôïng khoan-hoàng, nhöõng ngöôøi giuùp vieäc ít tham-lam phaûn-baïn. Ñôøi Lyù coù theå goïi laø ñôøi thuaàn-töø nhaát trong söû nöôùc ta. Ñoù chính laø nhôø aûnh-höôûng ñaïo Phaät.
Maø thöïc vaäy, moãi luùc ta thaáy coù nho-gia baøi-xích Phaät-giaùo, thì ta bieát raèng trong nöôùc seõ coù cuoäc tranh quyeàn-lôïi maø gieát laãn nhau. Sau khi Ñaøm Dó-Moâng sa-thaûi taêng-giaø, thì coù Traàn Thuû-Ñoä lieàn sau taøn saùt hoï Lyù. Cuoái ñôøi Traàn, nho-hoïc neân thònh. Coù Tröông Haùn-Sieâu, Leâ Quaùt chæ-trích ñaïo Phaät, thì sau laïi coù Hoà Quí-Ly saùt-haïi hoï Traàn. Traàn Thuû-Ñoä vaø Hoà Quí-Ly laøm nhöõng vieäc kia, aáy cuõng vì muoán thi-haønh chính-trò vò-danh, xa haún loøng baùc-aùi töø-bi cuûa Phaät.
Maø trong khi Dó-Moâng phæ-nhuïc taêng-ñoà, thì laïi coù moät vò taêng giaùm can Lyù Cao-toâng ñöøng haùt-xöôùng chôi-bôøi, xa-hoa quaù ñoä. Lôøi can aáy laïi vieän saùch nhaø Nho! Sö laø taêng-phoù Nguyeãn Thöôøng. Lôøi sö noùi vôùi Cao-toâng raèng: "Toâi nghe ôû töïa kinh Thi coù noùi: aâm-nhaïc laøm loaïn nöôùc thì nghe nhö oaùn, nhö giaän. Nay daân thì loaïn, nöôùc thì khoán. Chuùa-thöôïng rong chôi voâ-ñoä. Trieàu-chính roái loaïn, daân-taâm lìa-tan. Ñoù laø trieäu-chöùng nöôùc maát ñoù."
Lôøi can aáy cuõng ñuû toû giaù-trò cuûa ngöôøi ñi tu vaø aûnh-höôûng cuûa hoï ñoái vôùi chính-trò, vôùi phong-hoùa. Maø lôøi can aáy laïi laø moät lôøi ñoaùn vaän-meänh nhaø Lyù raát hay, chæ caàn lyù-luaän maø tìm ra, chöù chaúng phaûi möôïn kì-thuaät gì caû.
xem [Trang keá tieáp ]
Chuù thích (*) Trích töø: "Lyù Thöôøng-Kieät" cuûa Hoaøng Xuaân-Haõn, nhaø xuaát-baûn Soâng-Nhò, Haø-noäi, 1949.
TT : Ñaïi-vieät söû-kyù toaøn-thö. Ngoâ Só-Lieân (Leâ)
VSL : Vieät-söû-löôïc (Traàn)
TS : Toáng-söû (Nguyeân)
VÑUL : Vieät-ñieän u-linh - Lyù Teá-xuyeân (Traàn)
VSL : Vieät-söû-löôïc (Traàn)
TUTA : Thieàn-uyeån taäp-anh ngöï-luïc (Traàn) ; TT: Ñaïi-Vieät söû-kyù toaøn-thö. Ngoâ Só-Lieân (Leâ)
(1) - Theo TV. Giaùp, caùc vò taêng ñaõ qua AÁn ñoä laø: Vaän-kyø ngöôøi Giao-chaâu, Moäc-soa-deâ-ba (Moksadeva) ngöôøi Giao-chaâu, Khuûy-xung ngöôøi Giao-chaâu (maát ôû Thieân truùc), Tueä-dieäm ngöôøi AÙi-chaâu (ôû laïi Thieân-truùc), Trí-haïnh, ngöôøi AÙi-chaâu (maát ôû baéc-ngaïn soâng Haèng-haø), Ñaïi-thaëng-ñaêng ngöôøi AÙi-chaâu (maát ôû AÁn-ñoä). 3.
(2) - Chuyeän Nguyeãn Boâng. - Veà chuyeän Nguyeãn Boâng, saùch TT cheùp: "Naêm Quí-maõo 1063, Lyù Thaùnh toâng ñaõ boán möôi tuoåi, nhöng chöa coù con. Vua sai vieân chæ haàu Nguyeãn Boâng tôùi caàu-töï ôû chuøa Thaùnh-chuùa. Sau ñoù, YÛ-lan phu-nhaân coù mang, sinh Caøn-Ñöùc, töùc laø Lyù Nhaân-toâng." Saùch aáy laïi chuù-thích raèng: Sö chuøa Thaùnh-chuùa baøy cho Boâng pheùp ñaàu thai ñeå vaøo laøm con vua. Söï baïi-loä, neân Boâng bò cheùm ôû tröôùc chuøa, taïi choã maø nay vaãn goïi laø Caùnh-ñoàng Boâng. Chuøa naøy, nay ôû laøng Dòch-voïng, huyeän Töø-lieâm, gaàn phía taây thò-traán Haø-noäi. Caùnh-ñoàng Boâng ôû phía taây, tröôùc cöûa chuøa.
Daõ-söû vaø thaàn tích YÛ lan thaùi-haäu (Xem saùch Chuyeän YÛ-lan, nhaø Minh-taâm xuaát-baûn) coù keå roõ nhieàu chi-tieát, vaø cheùp teân sö chuøa Thaùnh chuùa laø Ñaïi-ñieân. Ñaïi-ñieân baûo Boâng veà naáp trong buoàng taém YÛ-lan. Moät hoâm YÛ-lan taém thì baét ñöôïc Boâng coøn aån trong buoàng. Vua Thaùnh-toâng sai ñem Boâng ñi cheùm. Khi qua chuøa Thaùnh-chuùa, Boâng xin vaøo chuøa ñeå traùch sö. Sö cöôøi vaø traû lôøi: "Neáu khoâng huûy thaân naøy, thì sao ñaàu-thai ñöôïc." Boâng môùi hieåu möu saâu cuûa Ñaïi-ñieân vaø chòu cheát. Saùch VSL khoâng heà cheùp ñeán vieäc Nguyeãn Boâng.
Chuyeän Giaùc-hoaøng. - Veà chuyeän Giaùc-hoaøng thì caû hai saùch TUTA vaø VSL, soaïn ñôøi Traàn, ñeàu coù cheùp. Sau ñaây, laø dòch nguyeân-vaên trong VSL5.
"Thaùng 2 naêm Nhaâm-thìn 1112, ngöôøi Thanh-hoùa noùi ôû bôø beå coù moät ñöùa beù laï. Tuoåi môùi leân ba, maø ngöôøi ta noùi gì, noù cuõng hieåu. Noù töï xöng laø con ñaàu-loøng vua, vaø töï goïi laø Giaùc-hoaøng (nghóa laø Phaät). Phaøm vua Nhaân toâng laøm vieäc gì, noù cuõng bieát tröôùc. Vua sai söù tôùi hoûi, thì quaû ñuùng nhö lôøi ñoàn. Söù beøn röôùc Giaùc-hoaøng veà Thaêng-long, ñeå ôû chuøa Baùo-thieân (ôû choã nhaø thôø lôùn Cô ñoác caïnh hoà Göôm). Vua thaáy Giaùc-hoaøng linh dò, caøng yeâu-daáu; vaø muoán laäp laøm thaùi töû. Trieàu-ñình cho laø khoâng neân, vua beøn thoâi.
"Vua môùi sai ñaët trai-ñaøn trong cung, muoán sai Giaùc-hoaøng ñaàu thai ñeå laøm con mình. Coù vò sö ôû nuùi Phaät-tích, teân Töø-Loä, hieäu Ñaïo-haïnh, nghe tin aáy, laáy laøm lo. Sö beøn giao cho em gaùi vaøi haït chaâu coù laøm pheùp, vaø daën raèng: "Ñeán xem hoäi, haõy giaét chaâu vaøo maùi nhaø, ñöøng ñeå ai thaáy." Töø-thò laøm ñuùng nhö lôøi. Boãng-nhieân, Giaùc-hoaøng phaùt côn soát maø oám. Y beøn noùi vôùi ngöôøi ta raèng: "Ta thaáy trong nöôùc löôùi saét baøy la-lieät khaép; khoâng coù loái naøo vaøo cung ñeå thaùc sinh."
"Vua sai luïc tìm khaép trong choán trai-ñaøn, thì thaáy maáy haït chaâu maø Töø-thò ñaõ giaáu. Vua sai baét Töø Loä troùi ôû haønh lang Höng thaùnh, roài toan keát toäi cheát. Nhaân luùc aáy, em vua, Suøng hieàn haàu, vaøo chaàu vua. Töø Loä thaáy, keâu-van thaûm thieát raèng: "Mong Hieàn-haàu cöùu baàn-taêng. Neáu baàn-taêng ñöôïc thoaùt, thì seõ vaøo laøm con Haàu ñeå baùo ñöùc" Suøng-hieàn-haàu nhaän lôøi. Vaøo thaêm vua, haàu tìm moïi caùch cöùu Ñaïo-haïnh. Haàu noùi: "Neáu Giaùc-hoaøng quaû coù thaàn-löïc maø laïi bò Töø Loä laøm pheùp yeåm ñöôïc, thì Loä chaû gioûi hôn Giaùc-hoaøng hay sao? Söï aáy ñaõ roõ. Toâi nghó raèng: chi baèng Vua cho pheùp Loä vaøo thaùc-sinh." Vua beøn tha cho sö. Coøn Giaùc-hoaøng, thì beänh thaønh nguy-ngaäp. Y daën ngöôøi chung quanh raèng: "Sau khi ta maát, haõy döïng thaùp ôû Tieân-du ñeå taùng ta."
Lôøi vaên dòch treân ñaây gaàn gioáng y nhö vaên trong saùch TUTA. Coù leõ caû hai saùch ñeàu laáy goác moät nôi. Nhöng trong TUTA, ôû chuyeän Töø Ñaïo-haïnh (53b), coù noùi roõ vì côù gì maø Ñaïo-haïnh laïi khoâng muoán ñeå Giaùc-hoaøng ñaàu-thai laøm con vua Nhaân-toâng. Nhaân-tieän ñaây, toâi seõ keå laïi chuyeän Töø Ñaïo-haïnh, theo saùch TUTA, ñeå ta thaáy döôùi trieàu Lyù ñôøi soáng ñaày chuyeän huyeàn-aûo, vaø ta coù theå so-saùnh vôùi oùc thöïc-teá cuûa Lyù Thöôøng-Kieät.
Chuyeän Töø Ñaïo-Haïnh. - Ñaïo-haïnh hoï Töø. Boá teân Vinh, laøm chöùc taêng-quan ñoâ-saùt.Vinh töøng du-hoïc ôû laøng Yeân-laõng (laøng Laùng ôû gaàn phía taây thò traán Haø-noäi), laáy vôï hoï Taêng ôû ñoù, vaø ôû laïi laøng aáy. Baø sinh Ñaïo-haïnh. Luùc beù Ñaïo-haïnh tính thích-thaûng, coù chí lôùn. Cöû-ñoäng theá naøo, khoâng ai löôøng ñöôïc. Ngaøy thöôøng, oâng keát baïn cuøng nho-giaû Phí Sinh, ñaïo só Leâ Toaøn-Nghóa, vaø con haùt Vi AÁt. Toái thì chòu khoù ñoïc saùch. Ngaøy thì thoåi saùo, ñaùnh caàu, ñaùnh baïc laøm vui. Cha thöôøng traùch oâng laø löôøi bieáng. Moät ñeâm, cha leùn vaøo phoøng nguû, doøm troäm, thì thaáy ñeøn chong suoát ñeâm, saùch-vôû choàng ñoáng. OÂng thì töïa aùn nguû, tay khoâng buoâng saùch. Töø aáy, cha khoâng lo nöõa.
Sau, oâng döï kì thi taêng-quan, beøn ñoã.
Töø Vinh thöôøng duøng taø-thuaät quaáy Dieân thaønh-haàu (coù leõ laø con vua Lyù Thaùnh-toâng). Haàu nhôø phaùp-sö Ñaïi-ñieân duøng pheùp ñaùnh cheát. Veà ñoaïn naøy, thaàn-tích chuøa Laùng, chuøa Thaày vaø caùc nôi thôø Töø Ñaïo-haïnh, coù noùi raèng Töø Vinh duøng pheùp taøng-hình, loït vaøo trong haäu-cung cuûa Dieân-thaønh-haàu ñeå gheïo keû cung-nhaân. Haàu nhôø Ñaïi-ñieân baét. Moät hoâm, Ñaïi-ñieân laáy tro raéc tröôùc cöûa phoøng cung-nhaân, roài ñoïc chuù, veõ buøa vaø trao cho cung-nhaân moät cuoán chæ nguõ-saéc. Ñaïi-ñieân daën cung nhaân raèng neáu Vinh tôùi thì laáy chæ buoäc mình y. Ñeâm aáy, Töø Vinh quaû tôùi. Cung-nhaân buoäc chæ vaøo löng, roài hoâ-hoaùn leân. Vinh tuùng theá, nhöng khoâng chaïy ñöôïc; beøn bieán hình laøm con daùn vaø troán vaøo vaùch. Ñaïi-ñieân tôùi tìm maõi khoâng thaáy. Sau thaáy coù raâu daùn trong vaùch loøi ra. Ñaïi-ñieân caàm raâu keùo ra, tì thaáy moät con daùn traéng. Ñaïi-ñieân ñaùnh cheát. Laïi hieän ra thaây Töø Vinh.
TUTA khoâng cheùp chuyeän con daùn aáy, maø chæ noùi Ñaïi-ñieân ñaùnh cheát Töø Vinh maø thoâi. Sau ñoù, TUTA cheùp noái raèng Ñaïi-ñieân vöùt thaây Vinh xuoáng soâng Toâ-lòch. Thaây troâi ñeán caàu Vu-quyeát (coù leõ Yeân-quyeát, ôû gaàn goùc taây-nam thaønh Thaêng-long), tröôùc nhaø Dieân-thaønh-haàu, thì thình-lình ñöùng döïng leân, maø troû tay vaøo nhaø haàu. Haàu sôï, chaïy maùch Ñaïi-ñieân. Phaùp-sö tôùi ñoïc moät caâu keä. Thaây beøn troâi ñi.
Ñaïo-haïnh muoán traû thuø cha, nhöng koâng coù keá. Moät hoâm, oâng rình Ñaïi-ñieân. Luùc Phaùp-sö ñi ra, oâng toan giô gaäy ñaùnh, thì nghe treân khoâng coù tieáng maéng, baûo: "chôù, chôù!". OÂng sôï, beøn boû gaäy maø chaïy.
OÂng muoán sang AÁn-ñoä hoïc dò-thuaät ñeå choáng vôùi Ñaïi-ñieân. Nhöng khi ñi ñeán xöù maùn Kim-xæ (Maùn raêng vaøng, coù leõ ôû vuøng Thöôïng-Laøo hay Vaân-nam), thì ñöôøng-xaù hieåm trôû quaù, neân oâng ñaønh trôû veà. OÂng beøn leân nuùi Töø-sôn maø aån. Ngaøy ngaøy, nieäm kinh Ñaïi-bi-taâm-ñaø-la-ni, nieäm ñuû moät vaïn taùm nghìn laàn. Moät hoâm,oâng thaáy thaàn-nhaân tôùi noùi raèng: "Ñeä-töû laø Töù-traán-thieân-vöông. Caûm coâng-ñöùc sö tuïng kinh, cho neân laïi haàu, ñeå sö sai-khieán."
Ñaïo-haïnh töï bieát raèng mình ñaõ hoïc ñöôïc ñaïo-phaùp vaø thuø cha seõ traû xong. OÂng beøn tôùi caàu Vu-quyeát, caàm gaäy thöû, neùm xuoáng soâng. Gaäy beøn troâi ngöôïc doøng nhö roàng loäi, ñeán caàu Taây-döông môùi döøng. OÂng möøng vaø nghó thaàm raèng pheùp mình seõ thaéng Ñaïi-ñieân. OÂng beùn ñi thaúng ñeán nhaø Ñaïi-ñieân. Ñaïi-ñieân thaáy oâng, lieàn noùi: "Maøy khoâng nhôù chuyeän ngaøy tröôùc sao?" OÂng ngöûng maët leân trôøi, thì khoâng thaáy coù gì laï. OÂng beøn laáy gaäy ñaùnh Ñaïi-ñieân. Ñaïi-ñieân phaùt beänh maø cheát.
Sau khi thuø cha röûa saïch, oâng beøn ñi thaêm caùc tuøng-laâm, baøn ñaïo vôùi caùc sö Trí-huyeàn ôû Thaùi-bình vaø Suøng-phaïm ôû chuøa Phaùp-vaân.
Roài ñeán naêm Hoäi-töôøng-ñaïi-khaùnh thöù ba 1112, xaûy ra chuyeän Giaùc-hoaøng ñaõ keå treân.
Sau ñoù, Ñaïo-haïnh ñöôïc tha. OÂng xin ñeán nhaø Suøng-hieàn-haàu, duøng pheùp Ñaïi-ñieân baøy cho Nguyeãn Boâng tröôùc, ñeå ñaàu thai. OÂng cuõng naáp ôû buoàng taém phu-nhaân. Phu-nhaân giaän, maùch. Haàu bieát chuyeän, neân khoâng noùi gì. Phu-nhaân beøn coù mng. Ngaøy chuyeån daï, phu-nhaân theo lôøi Ñaïo-haïnh daën tröôùc, sai ngöôøi leân chuøa Thieân-phuùc (chuøa Thaày) baùo tin cho oâng. Ñaïo-haïnh beøn taém röûa, thay quaàn-aùo, roài vaøo trong hang nuùi maø cheát. AÁy laø ngaøy Döông-hoaùn sinh, töùc laø Lyù Thaàn-toâng.
Saùch TT cheùp vaøo thaùng saùu naêm Bính-thaân 1126. Xaùc Ñaïo-haïnh khoâng hö-hoûng. Daân laøng giöõ ñeå thôø. Ñeán ñôøi Minh Vónh-laïc, quaân Minh sang ñaùnh Hoà Quí-li, môùi ñoát maát. 6.
(3). - Chuyeän Leâ Vaên-Thònh. - Leâ Vaên-Thònh ñaäu khoa nho ñaàu tieân ôû nöôùc ta, môû naêm 1075; roài ñöôïc vaøo daïy vua Nhaân-toâng (1112). Naêm 1084, Vaên-Thònh ñöôïc sai tôùi traïi Vónh-bình ñeå chia ñòa-giôùi vôùi Thaønh Traïc laø quan Toáng. Naêm sau, ñöôïc caát leân chöùc thaùi-sö. Y giöõ chöùc teå-töôùng trong möôøi hai naêm. Naêm 1096, y bò caùch chöùc vaø ñaøy ñi nôi nöôùc ñoäc. Nguyeân-do chæ vì moät vieäc tin dò-ñoan raát thöôøng thaáy ôû ñöông-thôøi. Caùc saùch TT, VSL, VÑUL6, ñeàu coù cheùp chuyeän aáy.
Vaên-Thònh nuoâi ñöôïc teân haàu, ngöôøi Ñaïi-lyù (Vaân-nam), bieát laøm pheùp thaû hôi muø vaø bieán thaân thaønh hoå baùo. Vaên-Thònh hoïc laïi ñöôïc pheùp aáy. Y beøn laäp keá gieát teân haàu, vaø ñònh duøng thuaät aáy ñeå cöôùp ngoâi vua.
Baáy giôø vaøo thaùng 11 (theo VSL, coøn TT noùi thaùng ba, vaø VÑUL, noùi muøa thu), vua Lyù Nhaân-toâng daïo chôi hoà Daâm-ñaøm (Hoà-Taây) xem ñaùnh caù. Vua cöôõi moät chieác thuyeàn chaøi, coù teân Muïc Thaän ngöôøi phöôøng Taây-hoà (ôû treân bôø baéc hoà), ñöùng ñaàu muõi, buûa löôùi. Luùc thuyeàn ra ñeán giöõa hoà, thình lình muø leân ñen toái. Nhìn chung quanh khoâng thaáy roõ. Boãng nghe tieáng thuyeàn cheøo vuït-vuït, löôùt qua muø tôùi thuyeàn vua. Qua muø, ai cuõng nhìn thaáy trong thuyeàn aáy coù moät con hoå lôùn ñang nhe raêng nhö muoán caén. Vua sôï laém. Muïc Thaän thaáy vaäy cuõng keâu nguy-caáp. Saün löôùi ôû tay, Thaän neùm vaøo thuyeàn kia, baét ñöôïc hoå. Thì laïi hoùa ra Leâ Vaên-Thònh!
Vua sai laáy daây saét troùi vaøo cuõi maø giam. Nhöng nghó raèng Vaên-Thònh laø moät ñaïi-thaàn, töøng coù coâng to, vua khoâng nôõ gieát (TT). Beøn sai ñaøy leân ôû moät traïi ôû thöôïng-löu soâng Löông (theo VSL, coøn TT vaø VÑUL, ñeàu noùi soâng Thao.)
Chuyeän treân naøy tieâu-bieåu cho söï meâ-tín coù aûnh-höôûng lôùn ñeán chính-trò ôû trieàu Lyù. Söû coøn cho bieát nhieàu chuyeän chöùng raèng Nhaân-toâng, cuõng nhö caùc vua Lyù veà sau, raát tin aûo-thuaät, vaø coù thaàn-kinh deã caûm-xuùc. Cho neân, chæ vì moät vieäc xaûy ra raát thöôøng, maø Vaên-Thònh xuyùt bò cheát. Veà thaùng möôøi moät, traän muø thình-lình tôùi treân hoà, ñoù laø moät söï thöôøng coù. Nhöng vôùi taâm-thaàn hay bò xuùc-caûm cuûa vua Lyù, khi thaáy trôøi toái maø mình coøn ôû treân maët nöôùc, thì vua ñaâm ra hoaûng-hoát. Coù leõ Vaên-Thònh, cuõng vì thaáy trôøi toái, maø voäi-vaõ sai cheøo thuyeàn gaáp tôùi ñeå hoä vua veà. Ngoài trong thuyeàn bò truøng-trieàng khoâng vöõng. Vaên-Thònh phaûi ngoài khom mình, tay choáng vaøo thuyeàn cho vöõng. Hình-daùng troâng nhö con hoå. Moät maët khaùc, coù leõ Vaên-Thònh cuõng tin vaøo caùc thuaät, vaø coù tieáng saün laø ñaõ hoïc ñöôïc pheùp hoùa hoå. Cho neân, keû troâng thaáy hình con hoå trong thuyeàn laïi caøng nghi cho y muoán haïi vua.
Cuõng may cho y. Tuy vua tin dò-ñoan, nhöng ñaïo Phaät ñaõ gieo moái töø-taâm, cho neân Vaên-Thònh khoâng bò tru di tam toäc nhö Nguyeãn Traõi ñôøi sau. Caùc nhaø bình luaän phaùi nho ôû ñôøi sau, nhö Ngoâ Só-Lieân, coøn traùch raèng: "Nhaân-thaàn maø möu gieát vua cöôùp ngoâi, theá maø coøn tha toäi. Laøm sai hình chính nhö vaäy; aáy bôûi vì loãi vua quaù suøng Phaät."
Sau ñoù, Muïc Thaän ñöôïc ban chöùc ñoâ-uùy-töôùng-quaân, vaø ñaát Taây-hoà laøm thöïc-aáp (TT). Muïc Thaän laøm quan ñeán chöùc phuï-quoác töôùng-quaân. Sau khi maát, ñöôïc taëng haøm thaùi-uùy, vaø ñöôïc vua sai laäp ñeàn ôû phöôøng nhaø. Ñeàn aáy nay vaãn coøn. Saùch VÑUL coøn cheùp theâm raèng caïnh ñeàn coù moät coå-thuï raát to, hình daùng cong queo, nhö thaân con raén lôùn. Caønh laù thöa-thôùt, trong thaân coù loã. Trong loã coù con traên laøm toå. Ngaøy soùc voïng, traên vaøo ñeàn, khoanh thaønh maáy voøng, naèm chaàu.
Chuyeän traâu treøo muoãm. - Leâ Vaõn laø moät teân lính ôû giaùp Coå-hoaøng (thuoäc huyeän Hoaèng-hoùa, tænh Thanh-hoùa ngaøy nay). Ngöôøi giaùp aáy coù keû thaáy daáu-tích moät con traâu treøo leân moät caây muoãm. Xem ra, thì laø traâu traéng. Khaù laâu sau, traâu laïi xuoáng baèng moät loái khaùc. Leâ Vaõn beøn ñoaùn raèng: "Traâu traéng laø moät vaät ôû thaáp. Nay noù laïi treøo leân cao. Ñoù laø ñieàm keû döôùi ñöôïc leân ôû treân." Tuy caùc saùch söû khoâng noùi, nhöng coù leõ Vaõn laø tuoåi Söûu (caàm tinh con traâu), vaø töï cho raèng ñieàm aùm-chæ mình. Y beøn tuï quaân laøm loaïn (TT). Baáy giôø vaøo naêm 1192, ñôøi Lyù Cao-toâng. Vua sai Ñaøm Dó-Moâng ñem quaân Thanh-hoùa deïp. Dó-Moâng sai ñaün chuoái boû soâng, ngaên caûn thuyeàn cuûa Vaõn khoâng baøy thaønh traän ñuöôïc. Quaân Dó-Moâng thình-lình tieán tôùi ñaùnh gaáp. Quaân Vaõn lieàn tan. 6.
(4) - Chuyeän Sö Giaùng Hoå.- Muøa thu naêm Ñinh-muøi 1187, ñôøi Lyù Cao-toâng, coù moät sö ngöôøi Taây-vöïc (phía taây-baéc AÁn-ñoä) tôùi Thaêng-long. Cao-toâng hoûi: "Sö bieát pheùp gì khoâng?" Sö traû lôøi: "Bieát giaùng hoå." Vua sai teân chæ-haàu-phuïng-ngöï Leâ Naêng-Tröôøng ñem sö veà coâng-quaùn ôû, vaø sai ngöôøi baét hoå ñeå thöû. Hôn moät tuaàn sau, sö noùi vôùi Naêng-Tröôøng raèng hoå aáy coù theå phuïc ñöôïc. Naêng-Tröôøng taâu vua. Vua sai döïng chuoàng trong caùc Vónh-bình. Roài baûo sö vaøo chuoàng thöû hoå. Sö ñi ren-reùn böôùc moät, mieäng ñoïc chuù, tay caàm gaäy. Ñeán tröôùc hoå, sö laáy gaäy ñaùnh vaøo ñaàu hoå. Hoå voà laáy gaäy. Sö lui ra, taâu vua: "Coù ngöôøi naøo aùc, ñaõ giaûi maát pheùp chuù cuûa toâi."
Moät hoâm khaùc, vua laïi sai thöû laïi. Sö xin laøm ñaøn caàu Phaät tröôùc. Vua baèng loøng. Nhöng sö laøm leã laâu khoâng chòu vaøo thöû. Vua muoán thöû cho ñeán cuøng. Moät hoâm khaùc, vua eùp sö vaøo chuoàng hoå. Hoå nhaûy loàng leân röôøng nhaø, caøo, theùt. Sö sôï quaù, luøi, khoâng bieát laøm gì nöõa. Beøn töïa chuoàng maø cheát.
Chuyeän Thuûy-Cung. - Lyù Cao-toâng thöôøng say ñaém chôi bôøi. Thöôøng laáy vaûi luïa boïc saùp chung-quanh, roài vöùt xuoáng hoà trong Thöôïng-uyeån, vaø sai keû haàu laën xuoáng moø leân, ñeå giaû laøm nhö Thuûy-cung ñem hieán. Sau, coù teân haàu laø Vuõ Cao, sôï phaûi laën moø. Y beøn bòa ñaët keå laïi chuyeän sau: "Cao qua chôi treân bôø hoà. Thaáy moät ngöôøi laï, caàm laáy tay maø daét ñi. Ñeán goác caây muoãm treân bôø hoà, ngöôøi kia keùo Cao baûo ñi xuoáng nöôùc. Cao sôï cheát ñuoái, khoâng giaùm tieán. Moät laùt, thaáy nöôùc reõ ra. Cao beøn ñi vaøo. Ñeán moät nôi, thaáy cung-ñieän nguy-nga, thò-veä nghieâm-chænh. Cao hoûi ai ôû ñoù. Ngöôøi kia traû lôøi: ta ôû ñoù ñeå quaûn hoà naøy. Roài ngöôøi kia sai gioïn maâm-coã, cuøng Cao uoáng röôïu. Röôïu xong, Cao xin veà. Ngöôøi kia ñöa cho cau caàm tay, roài daãn ra. Ñeán goác caây muoãm, thì khoâng thaáy ngöôøi kia ñaâu nöõa, maø trong tay, cau ñaõ hoùa ra maáy vieân ñaù. Baáy giôø Cao môùi bieát hoà coù thaàn."
Cao-toâng nghe chuyeän, khoâng sôï-haõi gì caû, maø coøn sai choân saét ñeå yeåm thaàn. (VSL 1206)
Chuyeän goïi nöôùc. - Ñeán muøa ñoâng, nöôùc hoà caïn. Cao-toâng khoâng theå dong thuyeàn chôi treân hoà ñöôïc. Vua baûo keû haàu chung-quanh: "Coù ai laøm pheùp cho nöôùc soâng leân ñaày hoà ñöôïc, thì ta seõ haäu-thöôûng." Coù teân Traàn Tuùc traû lôøi: "Toâi laøm ñöôïc." Khoâng phaûi nhö ta töôûng; Tuùc khoâng laøm maùy taùt nöôùc ñaâu. Y ñònh laøm pheùp chuù. Vua sai laøm, nhöng nöôùc khoâng leân. (VSL 1206)
Chuyeän giaùng saám. - Tính Cao-toâng sôï saám. Moãi luùc nghe saám ñoäng thì run sôï. Coù teân caän-thaàn Nguyeãn Dö khoe raèng mình coù pheùp giaùng saám. Gaëp khi coù tieáng saám keâu, Cao-toâng baûo noù laøm pheùp. Dö ngöûng maët leân trôøi ñoïc chuù. Saám laïi caøng keâu lôùn. Vua hoûi taïi sao, Dö traû lôøi: "Toâi ñaõ raên noù töø laâu, maø noù coøn cöôøng-baïo nhö theá ñoù!" (VSL 1206).6
[ Trôû Veà ] [ Trang keá tieáp ]