Ngöôøi
Cö Só
[ Trôû Veà ]
[Home Page]
Baøn veà chuû thuyeát
caùc boä phaùi
Minh Chi
ÔÛ ñaây, chæ
trình baøy chuû thuyeát cuûa nhöõng boä
phaùi quan troïng nhaát (*) :
1. Sthaviravadins hay
laø Theravadins (Thöôïng toïa boä).
Giaùo lyù nguyeân thuûy cuûa
Ñöùc Phaät, ñöôïc ghi baèng tieáng
Paøli, thuoäc veà boä phaùi Theravada (Thöôïng
toïa boä) coù theå ñöôïc goïi laø boä phaùi
chính thoáng nhaát cuûa Phaät giaùo.
Boä phaùi naøy thöøa nhaän Thích Ca laø
moät nhaân vaät lòch söû, moät con ngöôøi,
vôùi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh cuûa
con ngöôøi, tuy vaãn coù moät soá quyeàn naêng
sieâu nhieân. Kinh Phaät keå raèng coù luùc
Phaät Thích Ca toû ra khoù chòu tröôùc
moät soá Tyû kheo laøm oàn aøo, maø Phaät
quôû traùch laø maát traät töï nhö
haøng caù ngoaøi chôï. Ñoâi khi Phaät
noùi Phaät giaø vaø ñau löng.
Theo boä phaùi Thöôïng toïa
boä, giaùo lyù cuûa Phaät khaù giaûn dò:
tröø boû moïi ñieàu aùc, laøm moïi ñieàu
laønh vaø laøm trong saïch taâm yù mình,
nhôø hoïc vaø haønh ba moân giôùi, ñònh,
tueä. Giôùi hay giôùi haïnh laø neàn taûng cuûa
moïi tieán boä ôû theá gian. Moät Phaät töû taïi
gia phaûi traùnh khoâng gieát haïi, khoâng troäm
caép, khoâng taø daâm, khoâng noùi doái
vaø khoâng say röôïu. Neáu laø xuaát gia
thì phaûi töø boû haún daâm duïc,
theo ñuùng boán giôùi coøn laïi cuûa
ngöôøi taïi gia, ngoaøi ra coøn giöõ theâm
moät soá giôùi nhö: khoâng duøng voøng
hoa vaø phaán son ñeå trang söùc mình, traùnh
ngoài, naèm ôû giöôøng cao, roäng, eâm,
khoâng ñöôïc duøng vaøng baïc, khoâng
ñöôïc döï caùc buoåi hoøa nhaïc,
dieãn kòch, vuõ hoäi, khoâng ñöôïc
aên quaù tröa.
Muïc ñích cuûa tu taäp
Thieàn ñònh laø ñaït tôùi moät tình
traïng taâm lyù hoaøn toaøn caân baèng, nhôø
ñoù maø coù theå nhaän thöùc ñöôïc
söï vaät vôùi thaùi ñoä khaùch quan,
ñuùng ñaén, nhö chuùng toàn taïi
nhö thaät. Nhôø tu tueä maø coù ñöôïc
nhaän thöùc saâu saéc veà boán chaân lyù
thaùnh, veà luaät duyeân khôûi giaûi thích
söï dieãn bieán cuûa luaân hoài sanh töû
töø kieáp soáng naøy sang kieáp soáng khaùc.
Moïi hieän töôïng cuûa ñôøi
soáng ñeàu coù ba ñaëc ñieåm laø
voâ thöôøng, khoå, voâ ngaõ, nghóa laø
khoâng coù gì chaân thöïc, vónh cöûu,
khoâng coù thöïc theå. Moãi chuùng sanh keå caû
con ngöôøi chæ laø moät toång hôïp cuûa
hai nhoùm yeáu toá danh (tinh thaàn) vaø saéc
(vaät chaát), neáu phaân tích chi ly hôn, thì
thaønh naêm uaån (Skkandas) töùc laø saéc
uaån, laø nhoùm yeáu toá vaät chaát; thoï
uaån, nhoùm caûm thoï; töôûng uaån, nhoùm
ghi nhôù vaø töôûng töôïng; haønh uaån,
nhoùm duïng taâm vaø taùc yù; thöùc uaån,
nhoùm phaân bieät. Boán thoï uaån, töôûng uaån,
haønh uaån vaø thöùc uaån bao goàm moïi
yeáu toá tinh thaàn trong con ngöôøi. Neáu keå caû
saùu traàn, ngoaïi caûnh thì coù 12 xöù:
saùu caên maét, tai, muõi, löôõi, thaân,
yù vaø saùu ngoaïi vaø noäi traàn töùc
laø saéc, thanh, höông, vò, xuùc, phaùp.
Vaø neáu theâm saùu thöùc nöõa: nhaõn
thöùc (söï phaân bieät cuûa maét), nhó thöùc,
tyû thöùc, thieät thöùc, thaân thöùc, yù thöùc
thì chuùng ta coù 18 giôùi (dhatua).
Naêm uaån, 12 xöù, 18 giôùi
ñoù chính laø taát caû theá giôùi
cuûa loaøi höõu tình. Coù theå noùi Thöôïng
toïa boä coù moät quan ñieåm ña nguyeân
veà caáu truùc cuûa loaøi höõu tình vaø
theá giôùi.
Vôùi caùc boä phaùi khaùc,
con soá 18 giôùi coøn taêng theâm nhieàu nöõa.
Ñeán cuoäc ñaïi hoäi kieát taäp laàn
thöù ba ôû Pataliputra, boä phaùi naøy ñöôïc
goïi laø vibhajyavada (phaân tích boä, cuõng
goïi laø phaân bieät thuyeát boä).
Trong boä luaän Abhidhammattha-sangica,
maø soaïn giaû laø Anuruda-hacarya, soáng vaøo
theá kyû 8-12 TL, toaøn theå caùc phaùp ñöôïc
phaân laøm 4 loaïi: Taâm phaùp, taâm sôû
phaùp, saéc phaùp vaø nieát baøn. Ñoù
laø boä Luaän toång hôïp nhaát vaø môùi
nhaát cuûa boä phaùi naøy. Taâm phaùp
ñöôïc taùc giaû phaân tích thaønh
89 loaïi, taâm sôû phaùp thaønh 52 loaïi,
saéc phaùp thaønh 28 loaïi. Nieát baøn laø
traïng thaùi hyû laïc tuyeät ñoái khoâng
theå moâ taû.
Khi moät ngöôøi hieåu ñöôïc
thöïc chaáeõt cuûa moïi söï vaät vaø
hieän töôïng theá gian, thì anh ta rôøi boû cuoäc
soáng theá tuïc, soáng theo neáp soáng Baùt
chaùnh ñaïo: Chaùnh tri kieán, Chaùnh tö
duy, Chaùnh ngöõ, Chaùnh nghieäp, Chaùnh maïng,
Chaùnh tinh taán, Chaùnh nieäm vaø Chaùnh
ñònh. Khi anh ta ñaït ñöôïc tôùi
taâm traïng hoaøn toaøn thanh tònh, moïi tham
saân, si ñeàu tröø dieät ñeán goác reã
thì trôû thaønh A La Haùn. Quaû A La Haùn
laø lyù töôûng cuûa boä phaùi naøy,
khi cuoäc soáng Thaùnh ñaõ ñöôïc
thaønh töïu, moïi vieäc caàn laøm ñaõ
ñöôïc laøm, ñôøi soáng naøy
laø ñôøi cuoái cuøng, vónh vieãn
seõ khoâng coøn phaûi taùi sanh nöõa.
2. Boä phaùi
Mahisasakas (Hoùa ñòa boä)
Veà nguoàn goác cuûa boä
phaùi naøy, coù söï tranh caõi: Trong khi
caùc tö lieäu Paøli cho raèng, boä phaùi
naøy cuøng vôùi boä phaùi Vatsiputriyas (Ñoäc
töû boä) taùch khoûi Thöôïng toïa boä sau
ñoù laïi saûn sinh ra Nhaát thieát höõu
boä. Coøn Vasumitra thì cho raèng, chính boä
phaùi Mahisasakas taùch khoûi höõu boä.
Ngöôøi ta cho raèng coù hai
nhoùm Mahisasakas hoaït ñoäng trong hai thôøi
ñieåm khaùc nhau. Thuoäc nhoùm naøy, ñaàu
tieân coù theå laø Purana, laø vò A la haùn
khoâng taùn thaønh nhöõng quyeát ñònh
cuûa cuoäc Ñaïi hoäi kieát taäp laàn
thöù nhaát ôû Vöông Xaù.
Cuõng nhö Thöôïng toïa boä,
boä phaùi Mahisasakas tin raèng ñaõ tu ñeán
quaû vò A la haùn, thì khoâng coù thoái
chuyeån. Nhöng môùi ñeán quaû Döï löu thì
coù theå thoái chuyeån (arotapannas), chö thieân hay
quyû thaàn ñeàu khoâng theå soáng cuoäc soáng
Thaùnh, vaø ngoaïi ñaïo khoâng theå chöùng
thaàn thoâng. Khoâng coù trung aám thaân
giöõa kieáp soáng naøy vaø kieáp soáng khaùc.
Phaät Ñaø bao goàm caû trong Taêng giaø
cho neân cuùng döôøng Taêng baûo seõ ñöôïc
nhieàu coâng ñöùc hôn laø cuùng döôøng
rieâng cho Ñöùc Phaät. Trong taùm muïc
cuûa Baùt thaùnh ñaïo, thì ba muïc
chaùnh ngöõ, chaùnh nghieäp, chaùnh maïng, khoâng
ñöôïc xem laø nhöõng muïc thöïc coù,
bôûi leõ chuùng khoâng phaûi laø nhöõng
hoaït ñoäng taâm thöùc.
Ñieàu höùng thuù laø
nhöõng ngöôøi theo boä phaùi Mahisasakas veà sau
laïi coù nhöõng quan ñieåm traùi ngöôïc
vôùi nhöõng ngöôøi theo boä phaùi ñoù
tröôùc ñaây. Nhöõng ngöôøi theo boä
phaùi naøy, veà sau ñoàng yù vôùi Höõu
boä cho raèng quaù khöù, hieän taïi vaø vò
lai ñeàu toàn taïi, tin raèng coù trung aám
thaân, cho raèng caùc uaån, xöù, giôùi ñeàu
luoân luoân toàn taïi döôùi hình thöùc
chuûng töû.
3. Boä phaùi
Sarvastivada (Nhaát thieát höõu boä)
(cuõng goïi laø "Thuyeát nhaát
thieát höõu boä")
Trong nhöõng boä phaùi Phaät
giaùo duøng chöõ Sanskrit, thì boä phaùi
Sarvastivada toû ra gaàn guõi nhaát vôùi Thöôïng
toïa boä. Sau khi Thöôïng toïa boä suy thoaùi, thì
Höõu boä ñöùng ôû haøng ñaàu
choáng laïi moïi muõi tieán coâng cuûa Phaät
giaùo Ñaïi thöøa. Luaän sö Vasubandhu
(Theá Thaân) laø ñaïi bieåu xuaát saéc
cuûa boä phaùi naøy tröôùc khi oâng
ñöôïc ngöôøi anh laø Asanga (Voâ Tröôùc)
giaùc ngoä theo Ñaïi thöøa.
Boä phaùi naøy thònh haønh
ôû AÁn Ñoä taïi tænh Penjeb vaø ôû
caùc tænh bieân giôùi phía Baéc (nay
thuoäc Pakistan). Hoaøng ñeá Kaniskha laø thí
chuû lôùn cuûa boä phaùi naøy (theá kyû 1 TL).
Chính döôùi trieàu vua Kaniskha, ñaõ dieãn
ra cuoäc ñaïi hoäi kieát taäp kinh ñieån
noåi tieáng trong lòch söû Phaät giaùo. Ngöôøi
ta keå raèng, trong cuoäc ñaïi hoäi naøy,
ba taïng Kinh, Luaät, Luaän ñaõ ñöôïc
saép xeáp vaø khaéc treân baûn ñoàng
caát giaáu trong moät baûo thaùp. Nhöng
ñeán nay ngöôøi ta vaãn chöa tìm ra ñöôïc
nhöõng baûn ñoàng naøy.
Nieàm tin taát caû moïi söï vaät,
moïi phaùp ñeàu toàn taïi - sarvamsati, coù
nguoàn goác töø trong kinh taïng Paøli Samuytha
Nikaya - Töông öng boä kinh (Sabbham atthi) laø
nguoàn goác cuûa teân goïi boä phaùi: Nhaát
thieát höõu nghóa laø taát caû ñeàu toàn
taïi. Höõu boä chuû tröông thöïc taïi
luaän cuõng nhö Thöôïng toïa boä vaäy. Hoï
tin raèng, khoâng nhöõng phaùp hieän taïi laø
coù thöïc maø caû phaùp quaù khöù
vaø vò lai ñeàu coù thöïc. Cuõng nhö
Ñoäc töû boä, (Vatsiputriyas) vaø Chaùnh
löôïng boä (Sammityas), Höõu boä cuõng choáng
laïi vò trí tuyeät ñoái cuûa A la haùn.
Hoï noùi A la haùn cuõng coù theå thoái chuyeån,
nhöng thöïc laø ñaùng ngaïc nhieân,
hoï laïi cho raèng nhöõng ngöôøi môùi chöùng
quaû Tu ñaø hoaøn (Döï löu) laïi
khoâng thoái chuyeån. Hoï khoâng taùn thaønh
quan ñieåm cuûa Ñaïi chuùng boä, cho raèng
Phaät vaø Boà taùt coù nhöõng quyeàn naêng
sieâu nhieân. Hoï tin coù trung aám thaân. Hoï
tin raèng caùc vò Boà taùt cuõng chæ
laø nhöõng ngöôøi bình thöôøng, vaø
ngay caùc baäc A la haùn cuõng khoâng thoaùt
khoûi haäu quaû cuûa nhöõng nghieäp nhaân
quaù khöù. Vaø A la haùn vaãn coøn phaûi
hoïc theâm nöõa.
Trong con ngöôøi, hoï khoâng tin
laø coù moät thöïc theå hay ngaõ naøo
toàn taïi. Nhöng hoï laïi tin caùc phaùp
laø coù thöïc. Hoï tin ôû theá giôùi, moät
vuõ truï ña nguyeân. Hoï phaân bieät coù
75 phaùp, trong soá naøy, 72 laø phaùp höõu
vi, coù sanh dieät, do nhaân duyeân sanh vaø ba phaùp
voâ vi, khoâng sanh dieät, khoâng do nhaân duyeân
sanh. Ba phaùp voâ vi laø hö khoâng Akasa, traïch
dieät (ñoaïn dieät nhôø coù trí tueä phaân
bieät), vaø phi traïch dieät, nghóa laø ñoaïn
dieät do quaù trình töï nhieân, hay laø do
thieáu nhaân duyeân. 72 phaùp höõu vi phaân thaønh
boán nhoùm: saéc phaùp goàm 11 loaïi,
taâm phaùp, 46 taâm sôû phaùp vaø 14 phaùp
goïi laø baát töông öng haønh phaùp.
Loaïi phaùp naøy mang teân nhö vaäy, vì
chuùng tuy khoâng thuoäc taâm phaùp hay laø
saéc phaùp, nhöng chuùng khoâng theå hoaït
ñoäng ñöôïc neáu khoâng coù taâm
phaùp hay laø saéc phaùp laøm neàn taûng,
laøm nôi nöông töïa.
Boä phaùi Sarvastivadas coøn
coù teân goïi Hetuvada: nhaân duyeân boä.
4. Boä phaùi
Haimavata (Tuyeát sôn boä)
Qua teân goïi, coù theå bieát ñòa
baøn hoaït ñoäng cuûa boä phaùi naøy
ñaàu tieân ôû vuøng nuùi Tuyeát Sôn
(Himalayas). Vasumitra cho raèng, Tuyeát Sôn boä laø
moät boä phaùi nhaùnh taùch ra töø Thöôïng
toïa boä, nhöng moät vaøi taùc giaû khaùc
nhö Bhavya Vinitadeva laïi cho raèng Tuyeát Sôn boä
laø moät boä nhaùnh cuûa Ñaïi chuùng
boä. Cuõng nhö Höõu boä, hoï cho raèng Boà
taùt khoâng coù vò trí öu theá gì
ñaëc bieät. Chö thieân vaø quyû thaàn khoâng
theå soáng cuoäc soáng Thaùnh, vaø ngoaïi
ñaïo khoâng theå chöùng pheùp thaàn thoâng.
5. Boä phaùi
Vatsiputriyas (Ñoäc töû boä)
Ñaëc saéc cuûa boä phaùi
naøy so vôùi caùc boä phaùi Phaät giaùo
khaùc, laø cuøng vôùi Chaùnh löôïng
boä (Sammitiya) laø moät boä phaùi nhaùnh
cuûa noù, chuû tröông thuyeát pudgala, moät
thöïc theå vónh cöûu trong con ngöôøi. Hoï döïa
vaøo nhieàu ñoaïn trong kinh taïng nguyeân thuûy
coù duøng töø pudgala, vaø laäp luaän
raèng, neáu khoâng coù pudgala, thì khoâng theå
coù taùi sinh. Theo hoï, pudgala, khoâng ñoàng
nhaát cuõng khoâng taùch bieät khoûi naêm
uaån. Gioáng nhö Höõu boä, hoï cho raèng A la
haùn coù theå thoái chuyeån, vaø ngoaïi ñaïo
cuõng coù theå chöùng pheùp thaàn thoâng.
Theo Chaùnh löôïng boä thì chö thieân
hay quyû thaàn ñeàu khoâng theå soáng cuoäc soáng
Thaùnh. Hoï tin coù trung aám thaân. Cuõng nhö
boä phaùi Mahisasakas, trong taùm muïc cuûa
baùt chaùnh ñaïo, hoï khoâng keå ba muïc
Chaùnh nghieäp, Chaùnh ngöõ, Chaùnh maïng, vì
khoâng phaûi laø hoaït ñoäng taâm thöùc.
Döôùi thôøi vua Harsa AÁn Ñoä, boä phaùi
naøy ñöôïc ngöôøi em gaùi cuûa
vua laø Rajyasri ñôõ ñaàu.
Boä phaùi naøy coøn coù
teân goïi Avantika (Baát khaû dieäp boä) nghóa laø
hoaït ñoäng ôû Avanti.
6. Boä phaùi
Dharmaguptas (Phaùp taïng boä)
Boä phaùi naøy taùch khoûi
boä phaùi Mahisasaka ôû ñieåm cuùng döôøng
Phaät hay laø cuùng döôøng Taêng baûo.
Hoï raát chuù troïng cuùng döôøng Phaät,
nhöõng baûo thaùp thôø Phaät, nhö ghi roõ
trong luaät taïng cuûa hoï. Cuõng nhö boä phaùi
Mahisasakas, hoï tin laø A la haùn ñaõ dieät tröø
moïi duïc voïng, vaø ngoaïi ñaïo khoâng
theå chöùng thaàn thoâng.
Boä phaùi naøy phoå caäp
ôû Trung AÙ vaø Trung Hoa, hoï coù Kinh taïng,
Luaät taïng cuûa hoï. Caùc tu vieän chuøa chieàn
ôû Trung Hoa ñeàu gioáng theo luaät taïng cuûa
boä phaùi naøy.
7. Boä phaùi
Kasyapiyas (AÁm quang boä)
Boä phaùi naøy raát gaàn
guõi vôùi Thöôïng toïa boä, cho neân hoï cuõng
coù teân goïi Sthavariyas. Saùch Taây taïng goïi
hoï laø Suvaraaka. Hoï cho raèng, thôøi quaù khöù
moät khi ñaõ sinh quaû roài thì khoâng
coøn toàn taïi nöõa, nhöng phaàn thôøi
quaù khöù chöa sinh quaû vaãn toàn taïi.
Ñoù laø ñieåm khaùc bieät vôùi Höõu
boä, vì ñoái vôùi Höõu boä, thôøi
quaù khöù cuõng toàn taïi nhö thôøi
hieän taïi vaäy.
Ngöôøi ta cho raèng boä phaùi
Kasyapiyas muoán ñieàu hoøa quan ñieåm giöõa
hai boä phaùi Sarvastivada vaø Vibhajyavadina (phaân
tích boä). Hoï cuõng coù ba taïng kinh ñieån
cuûa hoï.
8. Boä phaùi
Sautrantikas hay Sankrantivadins (Kinh löôïng boä)
Theo taøi lieäu Paøli, boä phaùi
Saønkrantivadins taùch khoûi boä phaùi Kasyapiyas,
roài boä phaùi Sautrantikas laïi taùch khoûi
boä phaùi Sankrantivadins; coøn theo Vasumitra, hai boä
phaùi naøy laø moät. Nhö teân goïi, boä
phaùi naøy tin ôû sankranti, töùc laø coù
moät thöïc theå chuyeån töø cuoäc soáng naøy
sang cuoäc soáng khaùc. Trong naêm uaån, thì
chæ coù uaån vi teá nhaát laø di chuyeån töø
cuoäc soáng naøy sang cuoäc soáng khaùc.
Coøn Ñoäc töû boä thì laïi cho raèng
moät pudgala khoâng phaûi ñoàng nhaát nhöng
cuõng khoâng taùch khoûi naêm uaån, di chuyeån
töø cuoäc soáng naøy sang cuoäc soáng khaùc.
Theo hoï, caùi uaån vi teá nhoû nhieäm ñoù chính
laø caùi pudgala thöïc, gioáng nhö caùi
taâm thöùc vi teá nhoû nhieäm cuûa Ñaïi
chuùng boä, thaám nhuaàn vaøo toaøn boä
saéc thaân. Cuõng gioáng nhö thöùc A laïi
gia cuûa hoïc phaùi Duy thöùc Du giaø vaäy.
Raát coù theå laø boä phaùi naøy ñaõ
laáy thuyeát taâm thöùc vi teá töø Ñaïi
chuùng boä sau ñoù truyeàn laïi cho hoïc phaùi
Duy thöùc Du giaø. Boä phaùi naøy cuõng
tin laø trong moãi ngöôøi coù khaû naêng tieàm
aån trôû thaønh Phaät trong töông lai, moät
thuyeát Ñaïi thöøa giaùo. Vì nhöõng
quan ñieåm nhö vaäy, boä phaùi naøy ñöôïc
xem laø caùi caàu baéc noái giöõa Thanh
vaên thöøa vaø Ñaïi thöøa giaùo.
9. Boä phaùi
Mahasanghikas (Ñaïi chuùng boä)
Hieän nay, moïi ngöôøi ñeàu cho
raèng Ñaïi chuùng boä laø boä phaùi
chuû tröông phaân phaùi sôùm nhaát
vaø laø tieàn thaân cuûa Phaät giaùo Ñaïi
thöøa.
Do nhieät tình truyeàn ñaïo
lôùn cuûa hoï, cho neân chæ trong voøng vaøi
thaäp kyû, boä phaùi cuûa hoï phaùt trieån nhanh
choùng, hoï laøm cho nhöõng giôùi luaät hieän haønh
thích öùng vôùi chuû thuyeát cuûa hoï, vaø
ñöa theâm moät soá giôùi ñieàu môùi.
Taêng giaø Phaät giaùo ñöôïc caùch
taân, do aûnh höôûng cuûa hoï. Hoï cuõng caûi
bieân nhieàu trong vieäc saép xeáp vaø giaûi thích
ba taïng kinh ñieån. Hoï coâng boá nhieàu kinh môùi,
maø hoï cho raèng laø do Ñöùc Phaät Thích
Ca ñích thaân noùi ra. Hoï baùc boû
moät soá kinh ñöôïc kieát taäp trong kyø
ñaïi hoäi kieát taäp laàn thöù nhaát
ôû thaønh Vöông Xaù. Hoï khoâng coâng
nhaän laø Phaät ñaõ thuyeát caùc boä
kinh Parivara, Abhidamma (Luaän taïng), Patisambhida, Niddesa
vaø moät boä phaän Jataka (Boån sanh). Parivara laø
moät phuï luïc cuûa luaän taïng, vaø
coù theå laø taùc phaåm cuûa moät Taêng
só Xaây-lan. Coøn Luaän taïng Abhidamma thì
ñöôïc kieát taäp döôùi trieàu vua Asoka, trong
cuoäc ñaïi hoäi kieát taäp laàn thöù
ba. Coøn ngay thôøi hieän nay, nhieàu ngöôøi cuõng
coâng nhaän laø caùc saùch Niddesa, Patisambhida
vaø moät boä phaän cuûa truyeän Boån Sanh laø
khoâng phaûi Phaät thuyeát. Nhöõng boä saùch
naøy ñöôïc soaïn veà sau naøy, do ñoù
boä phaùi Mahasanghikas khoâng chòu xeáp chuùng
vaøo ba taïng kinh ñieån cuûa hoï. Traùi laïi,
hoï theâm vaøo ba taïng kinh ñieån nhöõng kinh
ñaõ töøng bò Ñaïi hoäi kieát taäp
laàn thöù nhaát loaïi boû. Boä Tam taïng
cuûa hoï, goïi laø Acaryavada, khaùc vôùi boä Tam
taïng ñöôïc kieát taäp ôû Ñaïi
hoäi Vöông Xaù.
Theo Huyeàn Trang, Ñaïi chuùng
boä coù kinh ñieån rieâng cuûa hoï, chia thaønh
naêm phaàn: Kinh, Luaät, Luaän, Ñaø la
ni taïng vaø Taïp taïng. Cuõng theo Huyeàn Trang,
Luaät taïng cuûa Ñaïi chuùng boä gioáng
nhö luaät taïng ñöôïc kieát taäp taïi
thaønh Vöông Xaù, trong cuoäc Ñaïi
hoäi laàn thöù nhaát. Trong soá 657 boä
saùch do Huyeàn Trang ñöa veà Trung Quoác, coù
15 boä saùch cuûa Ñaïi chuùng boä
vieát veà Kinh, Luaät, vaø Luaän. Tröôùc Huyeàn Trang,
Phaùp Hieån cuõng ñem veà toaøn boä Luaät
taïng cuûa Ñaïi chuùng boä, laáy
ñöôïc ôû Pataliputra. Trong boä danh muïc
Nanjo, coù caû Luaät Tyû kheo vaø Luaät Tyû kheo
ni thuoäc Ñaïi chuùng boä. Cuoán Mahavastu
hay
Mahavastu
avadana laø cuûa Ñaïi chuùng boä.
Ñoù laø cuoán ñaàu tieân trong
boä luaät taïng cuûa boä phaùi Lokottaravadins
(Thuyeát xuaát theá boä) laø moät boä phaùi
nhaùnh cuûa Ñaïi chuùng boä. Theo boä
phaùi naøy, Ñöùc Phaät laø sieâu
theá (Lokottara) vaø chæ quan heä vôùi cuoäc soáng
theá gian treân hình thöùc beà ngoaøi maø thoâi.
Moät quan nieäm veà Phaät nhö vaäy giuùp nhieàu cho
söï phaùt trieån trieát lyù cuûa Ñaïi thöøa
giaùo. Lòch söû Ñöùc Phaät laø
chuû ñeà chính cuûa cuoán Mahavastu, ngoaøi
ra coøn coù tö lieäu veà söï hình thaønh
Giaùo hoäi Taêng giaø, nhöõng vò xuaát
gia ñaàu tieân. Cuoán saùch vieát moät
phaàn baèng tieáng Sanskrit, moät phaàn baèng tieáng
Sanskrit taïp, vaø coù theå ñöôïc soaïn
trong thôøi gian töø theá kyû II tröôùc CN vaø theá
kyû VI sau coâng nguyeân. Sanskrit taïp laø moät
loaïi chöõ Prakrit.
Vaøo theá kyû II sau NB, Ñaïi
chuùng boä phaân thaønh Nhaát thuyeát boä
Ekavyaharika vaø Thuyeát xuaát theá boä (Lokottaravada),
Keâ daãn boä - Gokulika (cuõng goïi laø Kukkutika),
Ña vaên boä (Bahusrutiya) vaø Thuyeát giaû boä
(Prajnaptivada), vaø moät thôøi gian ngaén sau ñoù
thì xuaát hieän hai boä phaùi Taây Sôn
truï boä vaø Ñoâng Sôn truï boä
(Aparasaila vaø Uttarasaila).
Caityakas (Cheá ña sôn boä) coù
teân goïi nhö vaäy, vì boä phaùi naøy
coi troïng vieäc xaây döïng vaø cuùng döôøng
caùc Caityas (baûo thaùp thôø xaù lôïi Phaät).
Taát caû nhöõng boä phaùi treân ñeàu
môû ñöôøng cho söï höng khôûi cuûa
Ñaïi thöøa giaùo.
Hai boä phaùi Ñoâng Sôn
truï boä vaø Taây Sôn truï boä coù
teân goïi nhö vaäy do ñòa baøn hoaït
ñoäng xung quanh hai ñoài phía ñoâng
vaø phía taây daõy nuùi Andha. Hoï cuõng
coù teân goïi chung laø Andhakas, laø teân ñòa
lyù vuøng hoaït ñoäng cuûa hoï.
Caû ba boä phaùi Cheá ña
sôn boä, Ñoâng Sôn truï boä vaø
Taây Sôn truï boä ñeàu coù aûnh höôûng
lôùn ôû mieàn Nam AÁn.
Luùc ñaàu, hoï gaëp söï
choáng ñoái quyeát lieät cuûa Thöôïng toïa
boä, nhöng daàn daàn hoï trôû thaønh moät
boä phaùi lôùn maïnh, coù vò trí
ôû Pataliputra, Vaisali vaø phaùt trieån caû veà phía
Nam laãn phía Baéc AÁn.
Caùc chuû thuyeát cuûa Ñaïi
chuùng boä ñöôïc ghi laïi trong taäp
Kathavatthu, cuoán Mahavastu vaø trong caùc taùc
phaåm cuûa Vasumitran Bhavya vaø Vinitadeva. Ñaïi
chuùng boä chaáp nhaän caùc chuû thuyeát
caên baûn cuûa Phaät giaùo nhö Töù
ñeá, 12 nhaân duyeân, Baùt chaùnh ñaïo,
thuyeát Voâ ngaõ, thuyeát Nghieäp baùo, thuyeát Nhaân
duyeân sanh, ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo,
thöù baäc caùc quaû vò chöùng ñaéc
treân con ñöôøng tu ñaïo. Caùc Ñöùc
Phaät ñoái vôùi hoï laø sieâu theá, hoaøn
toaøn thanh tònh; thaân, thoï, maïng vaø quyeàn
naêng cuûa caùc Ñöùc Phaät laø
voâ bieân. Caùc Ñöùc Phaät khoâng
nguû, khoâng naèm mô, luoân luoân ôû trong
ñònh. Trí tueä cuûa Phaät naém baét
moïi söï vaät, hieän töôïng trong moät saùt
na. Noùi toùm laïi, taát caû nhöõng gì
thuoäc veà caùc Ñöùc Phaät ñeàu laø
sieâu nhieân.
Quan nieäm cuûa Ñaïi chuùng
boä veà Ñöùc Phaät, daãn tôùi thuyeát ba thaân
cuûa Phaät veà sau naøy, cuõng nhö khaùi
nieäm Boà taùt, sau naøy trôû thaønh nhaân
vaät trung taâm cuûa Ñaïi thöøa giaùo.
Theo Ñaïi chuùng boä, Boà taùt cuõng
laø sieâu nhieân. Vì haäu thaân Boà
taùt vaøo buïng meï döôùi hình thöùc
con voi traéng, vaø ra khoûi buïng meï ôû
hoâng beân phaûi. Vì loøng thöông
töôûng ñoái vôùi chuùng sanh, caùc
Ñöùc Phaät chuû ñoäng giaùng theá
theo baát cöù hoùa thaân naøo maø caùc
Ngaøi choïn. Chính nhöõng khaùi nieäm nhö theá
daãn tôùi sau naøy thaàn thaùnh hoùa Phaät
vaø Boà taùt. Moät boä phaän cuûa Ñaïi
chuùng boä, nhöõng ngöôøi theo Mahadeva, cho raèng
A la haùn cuõng coøn nhöôïc ñieåm, cuõng
coøn phaûi hoïc, coøn coù ñieåm nghi hoaëc.
Sau ñaây laø moät soá
chuû thuyeát khaùc cuûa Ñaïi chuùng boä:
1) Naêm thöùc ñaàu
hoaït ñoäng coù theå daãn tôùi tham tröôùc
nhöõng chuyeän theá tuïc, nhöng ñoàng thôøi
cuõng coù theå daãn tôùi ly tham.
2) Caùc quan naêng (maét...)
chæ laø thòt cho neân chuùng khoâng
bieát ñöôïc hoaït ñoäng cuûa caùc
taâm thöùc (vijnanas).
3) Coù theå dieät taän moïi ñau
khoå vaø chöùng ñaït caûnh Nieát baøn
tuyeät ñoái an laïc thoâng qua trí tueä.
4) Vò Döï löu (Srotapanna) coù
theå bò thoái chuyeån, coøn A la haùn thì
khoâng coøn thoái chuyeån. Vò Döï löu
coù theå bieát roõ töï thaân mình, nhôø
hoaït ñoäng cuûa taâm vaø taâm sôû.
Döï löu coù theå phaïm moïi loaïi giôùi toäi
tröø naêm toäi cöïc troïng laø gieát cha, gieát
meï, gieát A la haùn, laøm Phaät chaûy maùu
vaø phaù hoøa hôïp Taêng.
5) Moïi haønh ñoäng ñeàu
laø aùc hay thieän, khoâng theå coù haønh ñoäng
baát ñònh, khoâng phaûi aùc, khoâng
phaûi thieän.
6) Baûn chaát cuûa taâm laø
thanh tònh, nhöng noù coù theå bò oâ nhieãm
bôûi caùc duïc voïng vaø nhöõng nieäm xaáu
khaùc.
7) Khoâng coù trung aám thaân
giöõa kieáp soáng naøy vaø kieáp soáng khaùc.
Taêng só thuoäc Ñaïi chuùng
boä maëc aùo maøu vaøng, vaït aùo döôùi
buoäc chaët vaøo beân traùi.
10. Boä phaùi
Bahusrutiyas (Ña vaên boä)
Boä phaùi naøy ñöôïc
nhaéc tôùi trong caùc bia kyù ôû Amaravati vaø
Nagarjunakonda vaø laø moät boä phaùi nhaùnh
xuaát hieän sau naøy cuûa Ñaïi chuùng
boä, vaø ñöôïc saùng laäp bôûi
moät luaän sö coù kieán thöùc uyeân baùc
veà trieát hoïc Phaät giaùo, teân laø Bahusrutiya. Boä
phaùi naøy cho raèng caùc thuyeát Voâ thöôøng,
Khoå, Khoâng, Nieát baøn cuûa ñaïo Phaät
ñeàu coù yù nghóa xuaát theá bôûi vì chuùng
daãn tôùi giaûi thoaùt. Coøn nhöõng chuû
thuyeát khaùc chæ coù giaù trò theá tuïc.
Hoï chuû tröông Taêng giaø khoâng bò
luaät phaùp theá tuïc haïn cheá. Hoï chaáp nhaän
naêm thuyeát cuûa Ñaïi Thieân (Mahadeva).
Theo Paramartha (Chaân Ñeá), boä
phaùi naøy ñaõ coá gaéng ñieàu
hoøa Thanh vaên thöøa (Sravakayana) vaø ñaïi
thöøa. Boä luaän thaønh thöïc (Satyasiddhi)
laø boä luaän chuû yeáu cuûa boä phaùi
naøy. Taùc giaû laø Harivarman. Harivarman chuû
tröông taát caû caùc phaùp khoâng
phaûi rieâng caùc loaøi höõu tình maø
moïi söï vaät ñeàu voâ ngaõ, khoâng coù
thöïc theå. OÂng cuõng coâng nhaän coù hai
loaïi chaân lyù: chaân lyù quy öôùc goïi laø
Tuïc ñeá vaø chaân lyù tuyeät ñoái töùc
laø Chaân ñeá. Theo Tuïc ñeá, vuõ truï
theá giôùi coù theå chia thaønh 84 phaùp; nhöng
theo chaân ñeá, thì caû 84 phaùp ñeàu
khoâng toàn taïi, maø chæ coøn laïi
söï khoâng roãng (sunya). OÂng chaáp nhaän thuyeát
Phaät thaân vaø phaùp thaân, maø oâng
giaûi thích nhö laø coù bao goàm giôùi,
ñònh, tueä, giaûi thoaùt, giaûi thoaùt
tri kieán vaø tueä giaûi thoaùt. OÂng cho raèng
chæ coù hieän taïi môùi thaät söï toàn
taïi, coøn quaù khöù vaø vò lai laø
khoâng toàn taïi.
11. Boä phaùi
Caityakas (Cheá ña sôn boä)
Boä phaùi naøy do Mahadeva thaønh
laäp vaøo khoaûng 200 naêm sau khi Phaät nhaäp
Nieát baøn. Khoâng neân nhaèm Mahadeva naøy vôùi
mahadeva ñeà xuaát naêm ñieåm daãn tôùi
söï phaân phaùi ñaàu tieân trong Phaät
giaùo AÁn Ñoä. OÂng Mahadeva saùng laäp
ra boä phaùi Caityavada vaø moät Taêng só
thoâng thaùi, xuaát gia theo Ñaïi chuùng
boä. Vì oâng soáng treân moät ngoïn nuùi
coù baûo thaùp Caitya, cho neân goïi boä phaùi
do oâng thaønh laäp laø Caityavada. Chính
töø boä phaùi Caityavada, sau naøy taùch ra
hai boä phaùi nhaùnh laø Ñoâng Sôn
truï boä vaø Taây Sôn truï boä.
Caùc chuû thuyeát cuûa boä
phaùi Caityavada goàm caùc ñieåm nhö sau:
1) Xaây döïng, trang hoaøng,
cuùng döôøng caùc baûo thaùp Phaät
coù coâng ñöùc lôùn. Ngay vieäc ñi nhieãu
xung quanh baûo thaùp cuõng coù coâng ñöùc.
2) Cuùng döôøng höông
hoa cho baûo thaùp Phaät cuõng laø moät coâng
ñöùc lôùn.
3) Nhôø cuùng döôøng (baûo
thaùp Phaät) maø coù coâng ñöùc
vaø ngöôøi ta coù theå hoài höôùng coâng
ñöùc ñoù cho ngöôøi thaân, vaø
baïn beø vì haïnh phuùc cuûa nhöõng
ngöôøi naøy. Quan nieäm hoài höôùng coâng
ñöùc khoâng thaáy coù trong Phaät giaùo
nguyeân thuûy nhöng raát laø phoå bieán trong
Phaät giaùo Ñaïi thöøa, vaø coù
söùc haáp daãn lôùn ñoái vôùi haøng
Phaät töû taïi gia.
4) Caùc Ñöùc Phaät ñaõ
hoaøn toaøn töø boû tham saân, si, vaø
coù ñöôïc 10 quyeàn naêng (bales-thaäp löïc)
maø A la haùn khoâng coù.
5) Moät ngöôøi coù Chaùnh
kieán, vaãn coù theå coù saân, do ñoù
vaãn coù nguy cô phaïm toäi saùt.
6) Nieát baøn laø moät traïng
thaùi tích cöïc, khoâng coøn caáu nhieãm
vaø khuyeát ñieåm gì nöõa.
Nhö chuùng ta thaáy trong Ñaïi
chuùng boä vaø caùc boä phaùi chaùnh
sau naøy taùch khoûi Ñaïi chuùng boä,
ñaõ sôùm coù nhöõng tö töôûng
veà sau ñöôïc cuï theå hoùa vaø phaùt
trieån bôûi Phaät giaùo Ñaïi thöøa. Thí
duï, tö töôûng thaàn thaùnh hoùa
Phaät vaø Boà taùt, xem Phaät vaø Boà
taùt laø nhöõng ñaáng sieâu nhieân.
Coù theå noùi tö traøo naøy laøm thoûa
maõn tình caûm toân giaùo cuûa ñaïi
chuùng AÁn Ñoä. Thuyeát ba thaân cuûa Phaät,
sau naøy trôû thaønh moät ñaëc saéc
cuûa trieát hoïc Ñai thöøa chính laø baét
nguoàn töø thuyeát Baùo thaân (Sambhogakaya) naûy
sinh trong Ñaïi chuùng boä. Truyeàn thoáng cuùng
döôøng baûo thaùp Phaät vaø chö Taêng
vaø hoài höôùng coâng ñöùc cuûa
mình cho ngöôøi khaùc ñaõ giuùp
nhieàu trong vieäc phoå thoâng hoùa vaø phoå caäp
hoùa ñaïo Phaät trong ñaïi chuùng.
Cuoán Kathavattu coù nhaéc ñeán
moät soá boä phaùi nhö Rajagirika, Siddartaka,
Pubbaseliya, Aparaseliya, Uttarapatha, Vajiriya, Veluya vaø Hetvadina.
Boán boä phaùi ñaàu
lieät keâ treân ñaây coù teân chung laø
Andhakas, ñeàu laø nhöõng boä phaùi nhaùnh
cuûa Ñaïi chuùng boä hoaït ñoäng
trong ñòa baøn vuøng nuùi Andha phía
Nam AÁn. Khoâng coù tö lieäu gì veà boä phaùi
Vajitiya. Boä phaùi Uttarapathakas höng thònh ôû
caùc vuøng Baéc vaø Taây Baéc AÁn, bao
goàm caû Apganistang. Boä phaùi naøy ñeà
xöôùng thuyeát Chaân nhö - Tathata, sau naøy trôû
thaønh moät khaùi nieäm quan troïng cuûa Ñaïi
thöøa giaùo. Hoï cho raèng chæ coù moät
thöøa, thay vì boán thöøa nhö Phaät
giaùo chính thoáng chuû tröông. Theo
hoï, cö só cuõng coù theå tu thaønh A la haùn.
Boä phaùi Vetulyakas cho raèng Phaät vaø Taêng
giaø chæ laø khaùi nieäm tröøu töôïng,
khoâng coù toàn taïi thöïc teá. Hoï ñeà
ra chuû thuyeát, coù theå laø do aûnh höôûng
cuûa Phaät giaùo, raèng nam nöõ tu só coù
theå coù quan heä tình duïc, vì loøng laân
maãn ñoái vôùi chuùng sinh. Boä phaùi
Netuvadina voán ñöôïc xem nhö laø ñoàng
nhaát vôùi Höõu boä Sarvastivada, nhöng theo cuoán
Kathavatthu, ñaây laø moät boä phaùi rieâng
bieät, boä phaùi naøy coù thuyeát cho raèng ngöôøi
theá tuïc khoâng theå coù trí tueä noäi quaùn
ñeå thaáy roõ thöïc chaát cuûa söï
vaät.
Treân ñaây, ñaïi
khaùi laø hoïc thuyeát cuûa caùc boä phaùi./.
