Tröôùc ta haõy ñònh nghóa "chaùn ñôøi" laø theá naøo? - Theo nghóa thoâng thöôøng moïi ngöôøi hieåu, "chaùn ñôøi" laø keû khoâng baèng loøng xaõ hoäi thöïc taïi.

Coù hai haïng "chaùn ñôøi". Moät haïng, vì khoâng thoûa maõn tham voïng, baát löïc tröôùc caûnh traùi nghòch ñaâm ra chaùn gheùt xaõ hoäi. Moät haïng vì thaáy söï muïc naùt cuûa xaõ hoäi, ñuû khaû naêng caûi ñoåi, neân chaùn caùi cuõ, xaây döïng caùi môùi. Tyû duï: Coù moät caùi nhaø muïc naùt hö raùch vaø baån thæu, naéng khoâng coù choã aån, möa khoâng choã ñuït, laïi hoâi haùm thoái tha. Trong nhaø aáy coù ba ngöôøi ôû. Ngöôøi thöù nhaát thì luôøi bieáng, cho raèng soá kieáp ñaõ ñònh, phaûi sao chòu vaäy, roài cöù ñuøa giôõn say söa vôùi caûnh ñen toái aáy. Ngöôøi thöù nhì, moãi khi bò gioù loàng möa loït thì chaéc löôõi hít haø, ñaâm ra caêm töùc muoán xoâ cho ngaõ, ñaäp cho tan caùi nhaø oan nghieät naøy, maø trong tay khoâng coù moät ñoàng xu, moät caây tre, moät mieáng laù... Ngöôøi thöù ba nhaän roõ söï khoå sôû, söï baån thæu, khoâng cam chòu soáng maõi trong caûnh tuûi cöïc naøy, nhaát ñònh thay ñoåi caùi nhaø muïc naùt nhôùp nhuùa baèng caùch daønh duïm tieàn, tìm vaät lieäu ñeå xaây döïng laïi chaéc chaén toát ñeïp, cho mình vaø anh em mình ôû khoûi khoå. Ba anh em trong nhaø naøy, laø ñaïi bieåu ba haïng ngöôøi trong xaõ hoäi. Ngöôøi thöù nhaát laø haïng ngöôøi chaïy theo duïc laïc, khoâng coù moät yù nieäm gì veà cuoäc ñôøi caû. Ngöôøi thöù hai laø haïng ngöôøi chaùn ñôøi, vì khoâng thoûa maõn tham voïng vaø baát löïc. Ngöôøi thöù ba laø haïng ngöôøi tinh taán, thaáy söï muïc naùt cuûa xaõ hoäi, chaùn caùi cuõ, xaây döïng caùi môùi.

Haïng ngöôøi chaïy theo duïc laïc: Hoï noùi laø yeâu ñôøi, kyø thaät hoï chæ yeâu duïc laïc maø thoâi. Vuøi mình trong duïc laïc, hoï chæ soáng coù ngaøy nay maø khoâng coù ngaøy mai. Hoï nhìn ñôøi qua lôùp sôn beân ngoaøi, neân say söa meâ meät. Neáu ai noùi caùi gì khaùc hôn söï höôûng duïc laïc, hoï khoâng ngaàn ngaïi gaùn cho danh töø "chaùn ñôøi yeám theá". Ai khuyeân hoï laøm laønh laùnh döõ, hoï cheá nhaïo laø leân maët "thaày ñôøi". Thaáy ai khoå sôû khuoân mình trong ñaïo ñöùc, hoï cöôøi laø boïn "daïi khôø"... Muïc ñích cuûa hoï khoâng ngoaøi thoûa maõn duïc voïng nhaát thôøi. Giaù trò cuûa hoï laø höôûng ñöôïc nhieàu khoaùi laïc. Bôûi theá, neân caùi nhìn, caùi nghó cuûa hoï khoâng quaù moät taác, moät gang. Vaø suoát ñôøi khoâng laøm gì khaùc hôn laø lo cho thaèng ngöôøi cuûa hoï. Theá maø, gaëp ai hoï cuõng voã ngöïc ta ñaây laø yeâu ñôøi. Hai tieáng "yeâu ñôøi" laø caùi bia danh döï nhaát, ñeå hoï neâu leân tröôùc quaàn chuùng.

Haïng ngöôøi chaùn ñôøi vì khoâng thoûa maõn tham voïng vaø baát löïc: Haïng ngöôøi naøy nhìn ñôøi baèng caëp maét oaùn gheùt, cuoäc ñôøi toaøn xaáu xa bæ oåi, moïi ngöôøi trong xaõ hoäi laø keû thuø cuûa hoï. Vì theá, hoï muoán troán moät nôi naøo, maø khoâng coù ngöôøi beùn maûng ñeán. Taïi sao coù quan nieäm naøy? - Bôûi vì:

- Hoaëc hoï laø ngöôøi ñaõ ñoå baïc vaïn ñeå mua chöùc quan (theo thôøi mua quan baùn töôùc) maø khoâng ñaéc cöû. Tieàn ñaõ saïch, cuûa ñaõ khoâng thì coøn gì maø khoâng chaùn gheùt xaõ hoäi.

- Hoaëc hoï laø moät quan chöùc bò thaûi hoài. Khi xöa ra ñöôøng coù keû voõng ngöôøi haàu, maø nay chæ chieác gaäy queùo vôùi caëp chaân traàn, thì taøi naøo hoï khoâng chaùn ñôøi khinh baïc.

- Hoaëc hoï laø moät thí sinh, bao nhieâu sinh löïc ñeàu doàn vaøo söï hoïc; ñeán naêm thi, ñaët heát hy v?ng vaøo caùi caáp baèng ñeå coù sôû laøm, ñöôïc côm no aùo aám, theá maø thi tröôït! Tröôït moät laàn, hai laàn... maét hoï ñaõ hoa, nhìn tröôùc caû moät baàu trôøi ñen toái.

- Hoaëc hoï laø ngöôøi ñang naëng lôøi bieån heïn non theà; boãng khoâng, ai ñaønh aên nguyeàn nuoát heïn, ñeå hoï sôùm hôøn duyeân, chieàu tuûi phaän. Loøng uaát haän traøn treà, hoï thieáu suy xeùt, laàm töôûng moïi ngöôøi ñeàu xaáu xa heøn maït...

Haïng ngöôøi chaùn ñôøi vì thaáy xaõ hoäi muïc naùt, quyeát thay cuõ ñoåi môùi: Haïng ngöôøi naøy loøng thöông khoâng bôø beán, nhìn thaáy söï laàm than ñen toái cuûa ñoàng baøo, cuûa nhaân loaïi, quyeát hy sinh ñôøi mình ñeå khoûa baèng nhöõng haàm hoá choâng gai, ñöa nhaân loaïi ñeán nôi vinh quang an laïc. Nhöõng vò ñieån hình cuûa haïng ngöôøi naøy:

- Ñöùc Khoång Töû, vì chaùn caùi xaõ hoäi muïc naùt cuûa thôøi Xuaân Thu neân queân nhoïc nhaèn, nay ôû Loã mai veà Veä cho ñeán Toáng, Traàn... vaø chòu vaát vaû ngoài daïy hoïc troø, bieân cheùp kinh saùch ñeå mong vaõn hoài Nhaân ñaïo.

- Ñöùc Jeùsus Christ, vì chaùn söï cai trò khaéc nghieät cuûa ngöôøi La Maõ, cheá ñoä giai caáp baát coâng cuûa ñeá quoác Do Thaùi, neân khoâng neä vaøo töû ra sanh ñi giaûng ñaïo Baùc aùi.

- OÂng Toân Vaên, vì chaùn caùi xaõ hoäi huû baïi cuûa nhaø Thanh, neân môùi vaän ñoäng caùch maïng khôûi nghóa naêm 1911 ñeå thaønh laäp Tam daân Chuû nghóa.

- Ñöùc Thích-ca, vì chaùn giai caáp baát bình ñaúng cuûa AÁn Ñoä thôøi aáy, chaùn loøng saân haän thuø oaùn cuûa loaøi ngöôøi, chaùn caùi si meâ muø mòt cuûa chuùng sanh, neân vaát boû caû ngai vaøng ngoâi baùu, lìa vôï ñeïp con yeâu, ngoùt möôøi moät naêm tìm ñaïo traûi qua nghìn vaïn hieåm nguy. Sau khi ñaõ thaáy ñaïo, ñöôïc phöông phaùp cöùu khoå chuùng sanh, Ngaøi daõi daàm söông naéng ngoùt boán möôi chín naêm, ñem tinh thaàn bình ñaúng thay cho giai caáp baát bình, laáy töø bi thay cho saân haän oaùn thuø, duøng trí tueä thay cho si meâ muø mòt. Theá laø, Ngaøi ñaõ caûi thieän xaõ hoäi baát coâng ñen toái cuûa loaøi ngöôøi, trôû thaønh xaõ hoäi laønh maïnh toát ñeïp cho toaøn theå daân sinh.