7. Söï taùi-sanh xuaát hieän caùch naøo?

Ví duï nhö moät ngöôøi saép cheát. Giai ñoaïn nguy bieán naøy chaúng khaùc naøo nhöõng söï giao ñoäng chaäp chôøn cuûa moät ngoïn ñeøn saép taét. Trong taâm ngöôøi haáp hoái naøy ñaõ hieän ra moät nghieäp töôùng (Kamma nimitta) hoaëc moät bieåu töôïng thoï maïng (Gati nimitta). Nhöõng hieän töôïng nghieäp naøy phaùt sanh do haønh ñoäng toát xaáu trong luùc sanh tieàn, hoaëc töùc khaéc tröôùc giôø cuoái cuøng.

Nghieäp töôùng (Kamma nimitta) laø nhöõng bieåu töôïng xuaát hieän trong taâm thöùc cuûa ngöôøi haáp hoái, hoaëc baèng söï thaáy, baèng tieáng, baèng vò, baèng tö töôûng, maø tröôùc kia noù laø chuû yeáu maïnh nhöùt, trong moät haønh ñoäng laønh hoaëc döõ cuûa ngöôøi saép cheát; ví nhö thaáy moät con dao vaø nhöõng thuù cheát trong tröôøng hôïp anh ñoà teå; hoaëc laø thaáy bònh nhaân, neáu laø moät vò y só deã thöông; hoaëc laø thaáy vaät suøng baùi, neáu laø moät ngöôøi moä ñaïo,...

Bieåu töôïng thoï maïng (gati nimitta) coù nghiaõ laø moät daáu hieäu cuûa caûnh giôùi saép taùi sanh vaøo. Nhöõng caûnh töôïng haïnh phuùc hay khoå naõo thöôøng hay bieåu hieän treân saéc dieän cuûa ngöôøi haáp hoái. Khi trieäu chöùng cuûa kieáp vò lai phaùt sanh, neáu thaáy xaáu coù theå söûa chöõa kòp thôøi, baèng aûnh höôûng caûm hoùa tö töôûng cuûa ngöôøi saép cheát. Daáu hieäu baùo tröôùc nhöõng ñieàu seõ ñeán cho thoï maïng thöôøng laø löûa, röøng nuùi, vuù meï, thieân cung, v.v...

Theo Phaät Giaùo caùi cheát laø söï ñình chæ cuûa ñôøi soáng tinh thaàn vaät lyù cuûa moät caù nhaân. Cheát phaùt sanh bôûi söï dieät taét cuûa tuoåi thoï (aøyu), maïng caên (Jivitindriya), chaát hoûa (Usma) vaø taâm thöùc (Vinnaøna).

Caùi cheát chaúng phaûi laø söï tieâu dieät hoaøn toaøn cuûa moät chuùng sanh, bôûi maëc daàu chaäp soáng cuoái cuøng ñaõ chaám döùt, nhöng naêng löïc thuùc ñaûy chaäp soáng aáy vaãn coøn nguyeân veïn. Cuõng nhö aùnh saùng ñeøn ñieän laø caùi bieåu hieän beà ngoaøi cuûa ñieän löïc voâ hình . Boùng ñeøn coù theå beå, aùnh saùng coù theå taét, nhöng luoàng ñieän vaãn coøn, vaø aùnh saùng coù theå xuaát hieän laïi trong moät boùng ñeøn khaùc.

Cuõng nhö theá aáy, naêng löïc cuûa nghieäp khoâng bò lay chuyeån bôûi söï tan raõ cuûa xaùc thaân. Caùi thöùc hieän taïi khuaát ñi, ñeå nhöôøng choã cho moät thöùc töôi taén môùi meû sanh leân trong moät ñôøi soáng khaùc. Tuy nhieân, khoâng coù caùi chi goïi laø baát di baát dòch, nhö moät thöïc theå ñôn thuaàn, tröôøng toàn baát bieán (hieåu nhö moät linh hoàn), chuyeån tieáp töø kieáp hieän taïi qua kieáp vò lai. Vaønh troøn baùnh xe chaám treân maët ñaát töøng ñieåm moät nhö theá naøo, thì ñuùng vaäy, chuùng ta soáng cuõng töøng chaäp moät, nhö theá aáy. Chuùng ta luoân luoân ôû trong hieän taïi, vaø hieän taïi aáy luoân luoân noù trôït veà quaù khöù, khoâng trôû laïi nöõa.

Moãi chaäp taâm thöùc cuûa trieàu löu sinh hoùa thay ñoåi, tieâu taùn, chuyeån naêng löïc vaø moïi kinh nghieäm moät caùch khoâng phai laïc cho chaäp taâm thöùc keá tieáp. Vì ñoù maø moãi chaäp taâm thöùc hieän taïi, chaúng nhöõng goàm caû naêng löïc tieàm taøng cuûa caùc chaäp taâm quaù khöù, laïi coøn theâm nhöõng gì khaùc nöõa. Ñeán luùc cheát, taâm thöùc dieät, cuõng nhö noù dieät töøng chaäp, ñeå cho moät taâm thöùc môùi khaùc sanh leân. Taâm thöùc ñoåi môùi aáy thoï höôûng caû moät gia taøi kinh nghieäm quaù khöù. Nhöõng kyû nieäm ghi nhaän saâu xa trong taâm thöùc thay ñoåi lieân tieáp, nhöõng tieàm löïc chuyeån sang töø chaäp soáng naøy qua chaäp soáng khaùc, khoâng lieân heä ñeán söï tan raõ nhöùt thôøi cuûa phaàn vaät chaát, neân ngöôøi ta coù theå söïc nhôù laïi nhöõng tieàn kieáp hoaëc caùc ñieàu ñaõ xaûy ra trong quaù khöù. Neáu söï ghi nhôù chæ tuøy thuoäc nôi teá baøo cuûa boä oùc, thì khoâng coù söï hoài öùc veà quaù khöù ñöôïc.

Tính chaát lieân tuïc cuûa nguoàn soáng, ñeán luùc laâm chung, bò giaùn ñoaïn trong thôøi gian, nhöng trieàu löu cuûa taâm chaúng bao giôø bò ngöng treä. Moät tö töôûng naøy chuyeån sang moät tö töôûng khaùc, trong giôø soáng cuõng nhö trong luùc cheát, vaãn in nhau; coù khaùc laø taïi ngöôøi nhìn vaøo xaùc cheát maø töôûng töôïng raèng khaùc ñoù thoâi.

Söï taùi sanh xuaát hieän töùc khaéc, baát keå choã naøo, nhö moät laøn soùng ñieän ñöôïc phaùt ra trong khoâng gian, töùc khaéc ñöôïc thaâu vaøo moät maùy voâ tuyeán ñieän.

Trieàu löu cuûa taâm cuõng ñöôïc taùi sanh töùc khaéc khoûi phaûi traûi qua moät giai ñoaïn trung gian naøo khaùc (Antarabhava).

Phaät Giaùo chính toâng khoâng coâng nhaän raèng taâm thöùc cuûa ngöôøi quaù vaõng phaûi taïm truù moät nôi naøo, ñeå chôø löïa choã ñi luaân hoài.

Baùc só Evens Wentz, chieáu theo taøi lieäu khaûo cöùu ôû Taây Taïng, coù vieát raèng coù moät caûnh traïng trung gian cho chuùng sanh taïm truù töø 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 tuaàn (49 ngaøy); laäp tröôøng taïm truù naøy traùi haún vôùi giaùo lyù cuûa Ñöùc Phaät.

Coù moät ñieàu ñaùng hoûi: Vaäy chôù tinh truøng vaø minh chaâu coù saün saøng chôø ñôïi ñeå tieáp röôùc caùi tö töôûng ñi taùi sanh aáy chaêng?

Theo Phaät Giaùo, chuùng sanh nhieàu voâ löôïng. Hôn nöõa hoät minh chaâu chaúng phaûi laø con ñöôøng duy nhöùt ñem laïi söï taùi sanh. Quaû Ñòa Caàu, moät ñieåm vi teá trong sa-baø theá giôùi, chaúng phaûi laø choã sanh saûn duy nhöùt, maø loaøi ngöôøi cuõng khoâng phaûi laø loaøi chuùng sanh duy nhöùt, thì cuõng coù theå tin raèng khoâng coøn choã naøo thích hôïp ñeå röôùc nhöõng laøn soùng dao ñoäng cuoái cuøng cuûa nguoàn tö töôûng. Moät ñieåm naøo chaúng haïn, luoân luoân chöïc röôùc moät vieân ñaù töø khoâng trung rôùt xuoáng.

8. Caùi gì ñi taùi sanh?

Neáu khoâng phaûi laø moät linh hoàn hay caùi gì töông töï di chuyeån töø kieáp soáng naøy sang kieáp soáng khaùc, thì caùi gì ñi taùi sanh?

Tröôùc heát, hoïc thuyeát Phaät Giaùo veà luaân hoài khaùc bieät vôùi nhöõng giaùo thuyeát khaùc veà Taùi Sanh, hay chuyeån di linh hoàn, bôûi vì Phaät Giaùo khoâng chaáp nhaän söï hieän höõu cuûa moät linh hoàn baát bieán, baát dieät. Moät linh hoàn baát dieät nhaát thieát phaûi khoâng bao giôø thay ñoåi, cho duø xaûy ra nhö theá naøo. Ñeå bieän minh cho moät ñôøi soáng toät ñoä haïnh phuùc treân moät thieân ñaøng tröôøng cöõu, hoaëc moät khoå hình voâ taän, trong moät ñòa nguïc vænh vieãn, moät linh hoàn baát di baát dòch laø caàn thieát, neáu khoâng nhö vaäy thì caùi gì laøm toäi treân traàn gian ñeå phaûi chòu ñeàn toäi nôi aâm ty?

Phaät Giaùo phuû nhaän moät baûn theå tröôøng toàn nhö theá.

Vôùi taát caû söï thaät, ngöôøi Phaät Töû khoâng hình dung ñöôïc söï hieän höõu cuûa moät linh hoàn baát bieán hay ngay caû moät chuùng sanh baát bieán, cho duø chuùng sanh naøy xuaát hieän döôùi hình thöùc trôøi, ngöôøi hay thuù vaät. Nhöõng hình thaùi naøy chæ laø theå hieän cuûa nghieäp löïc. Quan nieäm caù theå chæ coù ích cho nhöõng nhu caàu qui öôùc, nhöng treân thöïc teá cuøng toät, noù chæ laø moät hôïp theå cuûa tinh thaàn vaø vaät chaát.

Trong quyeån "Toân Giaùo vaø Khoa Hoïc", oâng Bertrand RUSSEL coù vieát: Ngöôøi ta phaûi noùi raèng söï phaân bieät cuõ kyõ giöõa linh hoàn vaø theå xaùc ñaõ tan ra maây khoùi roài; vì vaät chaát ñaõ maát caû theå tích cuûa noù, cuõng nhö linh hoàn ñaõ maát caû tính linh cuûa noù roài. Taâm lyù hoïc chæ môùi baét ñaàu laø moät moân khoa hoïc. Trong tình traïng hieän höõu cuûa taâm lyù hoïc, söï tin töôûng veà tính caùch tröôøng cöõu cuûa linh hoàn khoâng theå ñoøi hoûi cho khoa hoïc taùn trôï phaàn naøo ñöôïc.

Taùc giaû uyeân baùc cuûa quyeån "The Riddle of the Universe" (Söï bí aån cuûa vuû truï) coù vieát: "Bieän chöùng cuûa thaàn linh hoïc cho raèng ngoâi taïo hoaù ñaõ thoåi vaøo cho con ngöôøi moät linh hoàn baát dieät" laø chuyeän thaàn thoaïi.

Vuõ truï hoïc cho raèng: "Tinh thaàn giôùi cuûa theá gian baét buoäc linh hoàn con ngöôøi phaûi tröôøng toàn" laø moät giaùo ñieàu voâ caên cöù.

Ñaïo ñöùc hoïc cho raèng: "Taät xaáu vaø loøng tham naøo chöa ñöôïc toaïi nguyeän trong ñôøi soáng döông theá phaûi ñöôïc buø ñaép do moät luaät coâng bình cuûa bôø beân kia caûnh giôùi tröôøng toàn"; ñieàu aáy chæ laø söï mong öôùc cuoàng nhieät thoâi.

Nhaân chuûng hoïc cho raèng: "Söï tin töôûng nôi tính chaát baát dieät, cuõng nhö nôi Taïo Hoùa, laø moät chaân lyù coá höuõ cuûa nhaân loaïi" laø moät söï sai laàm hieån nhieân.

Baûn theå hoïc lyù luaän: "Cho raèng linh hoàn laø moät thöïc theå voâ hình vaø khoâng phaân chia ra ñöôïc, khoâng bao giôø bò dính maéc trong söï hö hoaïi cuûa caùi cheát"; ñieàu naøy caên cöù treân moät quan nieäm sai laïc veà taâm linh, töùc laø moät aûo moäng cuûa Duy thaàn luaän thoâi.

Taát caû nhöõng bieän chöùng treân ñaây, cuõng nhö taát caû nhöõng giaû thuyeát töông töï, veà baûn Ngaõ ñeàu bò loaïi boû do söï chæ trích cuûa khoa hoïc töø möôøi naêm vöøa qua.

OÂng HUME, baèng phöông phaùp noäi quaùn taâm linh, thaáy raèng ôû ñaây khoâng coù caùi gì khaùc hôn laø nhöõng traïng thaùi taâm thoaùng qua, vaø ñi ñeán keát luaän: "Caùi Ngaõ tröôøng cöõu laâu nay khoâng coù thaät". Trong quyeån "Söu taàm linh hoàn", oâng vieát: "Coù nhöõng trieát gia quan nieäm raèng ôû moïi luùc chuùng ta yù thöùc ñöôïc caùi maø ta goïi laø "Ngaõ", ta caûm nhaän söï hieän höõu vaø lieân tuïc cuûa noù, vaø chuùng ta bieát chaéc tính caùch vöøa lieân tuïc vöøa ñoäc nhaát cuûa noù". "Rieâng toâi, khi toâi thaâm nhaäp maät thieát vaøo caùi goïi laø "Baûn Ngaõ" cuûa toâi, toâi ñeàu vaáp phaûi vaøo moät tri giaùc (perception) naøy hoaëc moät tri giaùc khaùc, nhö noùng hay laïnh, saùng hay toái, thöông hay gheùt, ñau khoå hoaëc sung söôùng. Toâi chöa bao giôø baét gaëp ñöôïc caùi 'Toâi' vaø chöa quan saùt thaáy caùi gì khaùc hôn laø nhöõng tri giaùc; toâi thaáy nhaát thieát khoâng caàn coù caùi gì khaùc ñeå taïo caùi 'Baûn Ngaõ' naøy thaønh moät voâ theå (non-identiteù) hoaøn toaøn.

BERGON vieát: "Moïi taâm thöùc ñeàu hieän höõu trong moät thôøi gian vaø moät traïng thaùi taâm khoâng phaûi toàn taïi laâu daøi. Noù bieán ñoåi khoâng ngöøng; traïng thaùi naøy döùt thì noù chaám döùt, noù chính laø söï bieán ñ?i khoâng sai".

Nghieân cöùu veà vaán ñeà linh hoàn, Giaùo sö William JAMES coù vieát: "Lyù thuyeát veà linh hoàn hoaøn toaøn voâ ích, nhaát laø qua nhöõng döï kieän hieän nay ñaõ ñöôïc kieåm chöùng bôûi nhöõng thí nghieäm veà taâm thöùc. Khoâng ai coù theå daãn tôùi söï thöøa nhaän linh hoàn baèng nhöõng lyù leû khoa hoïc chaân xaùc. Caùi 'Toâi' naøy laø moät vaät keát hôïp qua chieâm nghieäm cuûa nhöõng söï vaät ñaõ ñöôïc bieát moät caùch khaùch quan. Caùi 'chuû theå' chieâm nghieäm naøy khoâng theå laø chính noù, cuõng khoâng theå laø vaät keát hôïp treân, cuõng khoâng theå ñöôïc coi nhö laø moät thöïc theå sieâu hình khoâng bieán ñoåi nhö Linh Hoàn hay moät nguyeân lyù Baûn Ngaõ thuaàn khieát hieän höõu vöôït thôøi gian. Noù laø moät tö töôûng, khaùc bieät ôû moãi chaäp vôùi caùi tö töôûng ôû tröôùc ñoù, nhöng vaãn thuoäc veà caùi tö töôûng naøy, ñoàng thôøi coù maët vôùi taát caû nhöõng gì maø tö töôûng naøy goïi laø caùi 'Toâi'.

Ñeå keát luaän cho caùi chöông quan troïng naøy veà linh hoàn, oâng vieát: "Trong quyeån saùch naøy, giaûi ñaùp taïm thôøi maø chuùng toâi ñaõ tìm ra, ñöôïc dieãn taû nhö sau: tö töôûng chính laø keû tö duy".

Ñöùc Phaät ñaõ thuyeát minh nhöõng ñieàu aáy, 2500 naêm veà tröôùc, trong luùc Ngaøi chaâu du trong löu vöïc Soâng Haèng.

Phaät giaùo giaûng daïy moät loaïi taâm lyù hoïc khoâng coù linh hoàn, cho raèng con ngöôøi ñöôïc caáu taïo do hai thanh phaàn: tinh thaàn vaø vaät chaát (Naøma vaø Ruøpa). Hai thaønh phaàn naøy ôû trong traïng thaùi moät trieàu löu thay ñoåi khoâng ngöøng nghæ:

* Thaønh phaàn vaät chaát (Saéc - Ruøpa) laø söï theå hieän cuûa naêng löïc vaø caùc daïng naêng löôïng khoâng ngöøng bieán ñoåi vaø taùc ñoäng laån nhau. Saéc ñöôïc qui ñònh (chi phoái) bôûi 4 yeáu toá:

1) Nghieäp (Kamma), töùc laø naêng löïc cuûa nhöõng haønh ñoäng trong quaù khöù;

2) Taâm (Citta), töùc laø nhöõng phaåm chaát vaø taùc ñoäng cuûa tinh thaàn;

3) Nhieät naêng (Utu), töùc laø söï bieán ñoåi vaät lyù cuûa yeáu toá nhieät löôïng;

4) Chaát dinh döôõng (Ahara), laø yeáu toá dinh döôõng cuûa thöùc aên.

* Thaønh phaàn tinh thaàn (Danh - Naøma) laø phaàn quan troïng nhaát cuûa boä maùy con ngöôøi, goàm coù:

1) Thoï hay caûm giaùc (vedanaø);

2) Töôûng hay tri giaùc (sannaø);

3) Haønh (Sankhaøraø) laø söï phoái hôïp cuûa 50 taâm traïng, taïo thaønh nhöõng sinh hoaït taâm coù taùc yù;

4) Nhöõng traïng thaùi tinh thaàn naøy dieãn ra trong yù thöùc tröôøng, ñöôïc goïi laø thöùc (vinnaøöûa). Boán loaïi hieän töôïng tinh thaàn aáy, phoái hôïp vôùi hieän töôïng vaät chaát ôû treân, taïo ra naêm uaån (Pancakkhandha).

Con ngöôøi chính laø vaät caáu hôïp phöùc taïp aáy.

Khoâng neân laàm laãn nghó raèng taâm thöùc bò caét ra töøng maûnh raùp noái laïi vôùi nhau nhö moät xe löûa hay moät daây xích. Traùi laïi, noù troâi chaûy moät caùch lieân tuïc nhö moät gioøng soâng vöøa tieáp nhaän nhöõng nhaùnh suoái phuï thuoäc cuûa caùc giaùc quan, laøm taêng tröôûng lieân tuïc gioøng nöôùc, ñoàng thôøi phaân phoái ra theá giôùi beân ngoaøi nhöõng "chaát lieäu tö töôûng" maø noù ñaõ tích tuï ñöôïc. Noù coù söï sanh laøm khôûi ñieåm vaø cheát laøm cuoái ñieåm. Söï chôùp nhoaùng cuûa luoàng taâm thöùc raát khoù maø ño löôøng xaùc ñaùng ñöôïc, cho duø chæ phoùng löôïng. Caùc nhaø chuù giaûi daùm tuyeân boá laø moät chaäp taâm ngaén hôn moät phaàn tæ cuûa saám chôùp.

Toùm laïi, chuùng ta coù söï keá tieáp cuûa nhieàu traïng thaùi taâm thoaùng qua, khaùc vôùi söï choàng chaát nhöõng traïng thaùi taâm naøy, nhö nhieàu ngöôøi vaãn töôûng. Moät traïng thaùi taâm, khi ñaõ qua ñi, seõ khoâng trôû laïi vaø seõ khoâng bao giôø hoaøn toaøn gioáng vôùi traïng thaùi taâm tröôùc. nhöõng traïng thaùi taâm naøy thay ñoåi lieân tuïc vaø khoâng bao giôø gioáng nhau ôû hai thôøi ñieåm keá tieáp. Nhöng ñoái vôùi chuùng ta ñang soáng trong moät theá giôùi maø söï nhaän thöùc bò che aùn bôûi maøn voâ minh, chuùng ta töôûng raèng söï lieân tuïc beà ngoaøi nhö laø caùi gì tröôøng cöõu trong caùi taâm thöùc luoân luoân chuyeån dòch naøy, vaø chuùng ta suy dieãn thaønh moät linh hoàn baát dieät, moät Baûn Ngaõ vöøa chuû ñoäng vaø vöøa thu nhaän taát caû nhöõng haønh ñoäng.

"Caùi maø chuùng ta goïi laø 'Baûn Ngaõ', gioáng nhö moät vaät saùng hình thaønh bôûi nhieàu ñoám saùng lieân tuïc tieáp noái moät caùch thaät nhanh, ñeán noãi maét con ngöôøi khoâng coù khaû naêng phaân bieät thaønh töøng ñoám rieâng bieät" (Dahlke). Chuùng ta nhìn bieån caû nhö moät khoái nöôùc khoång loà, nhöng khoái nöôùc aáy ñöôïc caáu taïo bôûi voâ löôïng gioït nöôùc. Baõi bieån ñöôïc hôïp thaønh bôûi muoân vaøn haït caùt, nhöng noù xuaát hieän nhö moät baõi meânh moâng ñoàng nhaát. Caùc ñôït soùng daâng leân vaø voã tan vaøo bôø. Nhöng khoâng coù moät ñôït ñôn leû naøo sanh ra ôû ñaàu ngoïn vaø cheát ñi ôû treân bôø. Trong phim aûnh hoaït hoïa, chuùng ta thaáy nhöõng maøn hoïat ñoäng, nhöng noù laø keát quaû cuûa nhieàu hình aûnh baát ñoäng xeáp laïi vôùi nhau.

Cuõng nhö theá aáy, khoâng coù moät linh hoàn tröôøng cöõu naèm beân trong söï vaät qui öôùc ñöôïc goïi laø "Baûn Ngaõ", maø thöïc teá chæ laø söï keát hôïp cuûa Nguû Uaån (Saéc, Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc). Chuùng ta khoâng theå noùi muøi höông cuûa moät caùi hoa naèm trong caùnh hoa, hoaëc trong nhuïy hoa, hay trong maøu hoa, noù naèm trong toaøn theå caùi hoa. Töông töï nhö theá, moät caù theå ñöôïc qui ñònh bôûi söï phoái hôïp cuûa naêm thaønh phaàn noùi treân. Tuy nhieân, neáu chuùng ta hieåu roõ raèng chöõ "Baûn Ngaõ" chæ ñònh caùi dieãn tieán hieän töôïng taâm vaät lyù khoâng ngöøng sanh dieät aáy, thì khoâng coù caùi gì trôû ngaïi khi xöû duïng danh töø naøy. Chính Ñöùc Phaät ñoâi khi cuõng duøng chöõ "Ngaõ" ñeå chæ ñònh hôïp theå caùc "Nguõ Uaån".

Phaät Giaùo khoâng hoaøn toaøn choái boû söï hieän höõu cuûa moät "Caù Theå", trong yù nghóa thuaàn lyù. Phaät giaùo muoán chöùng minh caù theå naøy khoâng coù trong thöïc teá. Danh töø trieát hoïc Phaät Giaùo duøng ñeå chæ ñònh moät caù theå laø (santati), coù nghóa ñen laø: gioøng, luoàng, hoaëc söï lieân tuïc. Noù bao haøm vöøa nhöõng yeáu toá tinh thaàn, nhöõng yeáu toá vaät chaát, vöøa nghieäp löïc cuûa moãi caù theå lieân keát caùc yeáu toá laïi vôùi nhau. Caùi gioøng lieân tuïc naøy, hoaëc söï lieân tuïc cuûa caùc hieän töôïng taâm sinh lyù naøy, bò chi phoái bôûi caùi Nghieäp, khoâng chæ giôùi haïn duy nhaát trong kieáp soáng naøy; noù baét nguoàn töø moät quaù khöù voâ thuûy (sans commencement) vaø tieáp tuïc trong moät töông lai voâ chung (neáu chöa ñöôïc giaûi thoaùt); caùi "gioøng lieân tuïc" naøy cuûa Phaät Giaùo, caùc toân giaùo khaùc goïi laø "baûn ngaõ tröôøng cöõu" hay "linh hoàn baát dieät".

Chính caùi giaùo lyù Voâ Ngaõ, Voâ Linh Hoàn (Anattaø) laø ñaëc thuø chính yeáu cuûa Phaät Giaùo.

Laøm sao söï taùi sanh coù theå xaûy ra ñöôïc neáu khoâng coù söï hieän höõu cuûa linh hoàn?

Ñoái vôùi Phaät Giaùo, sanh laø söï theå hieän, söï xuaát hieän cuûa naêm thaønh phaàn (Nguõ Uaån) taïo thaønh moät "caù theå". Cuõng gioáng nhö söï xuaát hieän cuûa traïng thaùi vaät lyù ñöôïc chi phoái bôûi traïng thaùi vaät lyù tröôùc ñoù, taïo ñieàu kieän cho noù; thì söï xuaát hieän cuûa tieán trình taâm - vaät lyù cuûa moät caù theå - ñöôïc ñieàu kieän hoùa bôûi nhöõng nhaân duyeân xaûy ra tröôùc söï sanh. Tieán trình "hình thaønh" hieän taïi laø keát quaû cuûa moät öôùc muoán "hình thaønh" trong kieáp quaù khöù vaø öôùc muoán "hình thaønh" hieän taïi seõ taïo ñieàu kieän cho moät ñôøi soáng trong kieáp vò lai.

Cuõng nhö tieán trình soáng coù theå xaûy ra, khoâng caàn coù moät caùi gì tröôøng cöõu chuyeån di töø moät chaäp tö töôûng naøy sang moät chaäp tö töôûng khaùc, thì moät loaït lieân tieáp nhöõng tieán trình soáng coù theå xaûy ra, khoâng caàn coù moät linh hoàn chuyeån sanh töø kieáp naøy sang kieáp khaùc.

Thí duï: chuùng ta coù moät loâ hoøn bi ñaët lieàn nhau, neáu chuùng ta toáng moät löïc thaät maïnh vaøo hoøn bi ñaàu tieân baát ñoäng; noù cuõng seõ ôû baát ñoäng, nhöng caùi löïc maø noù ñaõ nhaän ñöôïc seõ ñöôïc truyeàn cho nhöõng hoøn bi khaùc vaø hoøn bi cuoái cuøng seõ chuyeån ñoäng. Khoâng phaûi hoøn bi ñaàu tieân chuyeån di vaøo nhöõng hoøn bi khaùc, nhöng caùi söùc ñaåy ñaõ xuyeân thaáu vaø taùc ñoäng treân hoøn bi cuoái cuøng.

Cuõng nhö theá aáy, moät chuùng sanh, khi cheát, chuyeån giao nghieäp löïc cuûa noù cho moät chuùng sanh khaùc, vaø chuùng sanh môùi naøy bò chi phoái bôûi nghieäp cuûa keû ñi tröôùc.

9. Coù ngöôøi naøo taïo taùc trong ñôøi naøy, vaø moät ngöôøi khaùc phaûi gaët quaû trong kieáp soáng sau chaêng?

Noùi raèng "ngöôøi naøo gieo thì ngöôøi ñoù gaët" laø moät ñieàu cöïc ñoan. Noùi raèng "ngöôøi naøy gieo maø ngöôøi khaùc gaët" laø moät cöïc ñoan khaùc.

Vöôït khoûi hai cöïc ñoan aáy, Ñöùc Phaät daïy giaùo lyù Trung Ñaïo, töø nhaân ñi tôùi quaû; khoâng phaûi moät ngöôøi, maø cuõng khoâng phaûi ngöôøi khaùc (Nacasonaca Anno), gioáng nhö lôøi Ñaïi Ñöùc BUDDHAGOSA trong quyeån "Thanh Tònh Ñaïo". Söï sanh saûn cuûa loaøi böôùm coù theå laøm thí duï roõ reät: noù sanh ra khôûi ñaàu töø trong moät caùi tröùng, roài trôû thaønh con saâu, sau laïi thaønh con nhoäng vaø cuoái cuøng, ngaãu nhieân, thaønh con böôùm. Söï tieán trieån cuûa moät chuùng sanh, trong ñôøi soáng, cuõng möôøng töôïng nhö theá aáy. Con böôùm khoâng phaûi laø con nhoäng, maø noù cuõng khoâng phaûi hoaøn toaøn laø con saâu. Kieáp sanh cuûa ngöôøi hay cuûa böôùm laø moät söï dieãn tieán hay söï lieân tuïc cuûa moät ñôøi soáng.

10. Neáu khoâng coù linh hoàn, nhö vaäy coù moät traùch nhieäm naøo veà tinh-thaàn ñaïo-ñöùc chaêng?

Coù, bôûi ñaây laø söï lieân tieáp trong moät cô caáu dieãn tieán, coù theå xem nhö moät caù theå ñoàng nhaát.

Ví duï nhö moät ñöùa treû trôû neân ngöôøi tröôûng thaønh. Ngöôøi naøy khoâng phaûi tuyeät ñoái laø ñöùa treû maø ta muoán noùi, trong khi teá baøo cuûa anh ñaõ hoaøn toaøn thay ñoåi, maø cuõng khoâng theå noùi laø ngöôøi khaùc, bôûi chæ coù moät trieàu löu sinh toàn duy nhaát. Song le, caù nhaân laø gì neáu khoâng phaûi chính ngöôøi aáy, thì taát nhieân noù phaûi chòu traùch nhieäm ñoái vôùí haønh vi cuûa noù trong thôøi kyø aáu xuaân. Daàu nguoàn sinh löïc coù taét nôi ñaây vaø sanh laïi nôi kia, noù cuõng vaãn lieân tieáp toàn taïi trong ñôøi; caùi nguyeân toá chuû yeáu chính laø caùi noái lieân tuïc aáy.

Ví nhö ngöôøi noï tröôùc kia teân A; baây giôø taùi sanh laïi teân B. Teân A cheát thì xaùc thaân cuûa noù - laø bieåu hieän beà ngoaøi cuûa nghieäp löïc - ñaõ maát roài. Teân B sanh vôùi xaùc thaân môùi khaùc. Daàu coù nhöõng söï thay ñoåi veà theå xaùc beân ngoaøi, nguoàn taâm thöùc ñi thoï sanh (Citta Santati) voâ hình, vaãn lieân tieáp chaûy hoaøi, khoâng giaùn ñoaïn bôûi caùi cheát, vaø ñem theo vôùi noù taát caû nhöõng aán töôïng cuûa Nguõ Quan ñaõ cung caáp cho noù. Theá aáy, muoán noùi cho ñuùng lyù, neân xeùt coi teân B coù phaûi chòu hoaëc khoâng chòu traùch nhieäm veà haønh vi cuûa teân A chaêng? Coù ngöôøi bieän hoä raèng khoâng ai nhôù ñöôïc dó vaõng cuûa mình vì do coù caùi cheát xen vaøo.

Hoûi vaäy söï lieân tuïc (ñoàng nhaát), hoaëc laø trí nhôù, coù caàn thieát ñeå baét buoäc phaûi chòu traùch nhieäm veà tinh thaàn khoâng?

Neáu ngöôøi kia gaây ra moät troïng toäi, vaø thình lình ngöôøi aáy maát trí nhôù khoâng coøn nhôù toäi aùc cuûa noù, hoûi vaäy noù coù phaûi gaùnh chòu traùch nhieäm cuûa noù khoâng? Caùi queân coù aân xaù ñöôïc toäi loãi cuûa noù khoâng?

Coù keû noùi: "Haønh phaït noù laøm chi, bôûi noù khoâng nhaän bieát raèng noù ñang ñeàn toäi !". Theá thì ñaâu laø coâng bình trong tröôøng hôïp naøy?

Leõ dó nhieân khoâng coù coâng bình, neáu chuùng ta bò kheùp döôùi quyeàn thoáng trò cuûa moät vò trôøi ñoäc taøi thöôûng phaït. Traùi laïi, Ñöùc Phaät chaúng heà noùi ñeán söï ñeàn toäi.

Theo Phaät Giaùo, theá gian khoâng phaûi thieát ñònh nhö vaäy. Ngöôøi Phaät Töû tin nôi luaät coâng bình hôïp lyù cuûa caùi nghieäp, ngaám daãn töï nhieân töø nhaân ra quaû, khoâng coù chi goïi laø thöôûng hay phaït.

Ñaïi Ñöùc Silacara coù thuyeát raèng: "Neáu coù ngöôøi kia moäng du (haønh ñoäng trong giaác nguû) ra khoûi giöôøng, ñi döïa vaøo lang cang roài teù xuoáng ñuôøng, coù theå gaõy tay, gaõy chaân hoaëc bò thöông naëng hôn nöõa. Tai naïn naøy xaûy ra chaúng phaûi vì moät söï ñeàn toäi cuûa ngöôøi ñi trong giaác nguû, maø chæ laø keát quaû cuûa ngöôøi ñi trong giaác nguû thoâi. Lyù do khoâng nhôù ñaõ coù ñi treân lang cang, khoâng söûa ñoåi ñöôïc keát quaû cuûa söï teù xuoáng ñaát.

Bôûi theá, ngöôøi Phaät Töû caàn phaûi chuaån bò ñeå traùnh, ñöøng ñi ra ngoaøi haønh lang hoaëc nôi naøo nguy hieåm khaùc, daàu nguû hay thöùc. Coù vaäy môùi khoûi gaây thöông tích cho mình vaø cho keû khaùc.

Lyù do cuûa ngöôøi khoâng nhôù ñeán dó vaõng cuûa mình khoâng phaûi laø moät trôû ngaïi cho söï hieåu bieát saùng suoát cuûa chuùng ta veà söï tieán trieån cuûa nghieäp löïc.

Nhôø nhaän thöùc ñöôïc raèng khoâng theå troán traùnh keát quaû cuûa caùi Nghieäp trong trieàu löu sanh töû luaân hoài, neân ngöôøi Phaät Töû bieát trau gioài ít nhieàu taâm taùnh cuûa hoï.

11. Coù theå naøo moät ngöôøi kia seõ taùi-sanh laïi laøm thuù vaät khoâng?

Moïi ngöôøi coù theå khoâng thöøa nhaän caâu traû lôøi cuûa Phaät Giaùo. Nhöng chaúng ai bò eùp buoäc phaûi muø quaùng tin theo.

Phaät Giaùo quaû quyeát coù söï thoaùi hoùa cuûa nghieäp.

Hình thöùc vaät chaát laøm trung gian cho nguoàn sinh löïc lieân tieáp tieán trieån, chæ laø nhöõng bieåu hieän taïm thôøi cuûa Nghieäp löïc maø ai ai cuõng thaáy ñöôïc. Xaùc thaân hieän taïi chaúng phaûi tröïc tieáp do nôi theå xaùc vaät chaát quaù khöù maø sanh ra, nhöng chaéc chaén noù lieân quan ñeán moät nguoàn sinh löïc cuûa caùi Nghieäp.

Cuõng nhö naêng löïc ñieän khí coù theå phaùt hieän lieân tieáp döôùi hình thöùc aùnh saùng, söùc noùng hoaëc vaän chuyeån; hình thöùc naøy khoâng caàn phaûi phaùt sanh do hình thöùc kia. Naêng löïc cuûa Nghieäp, cuõng nhö theá aáy, coù theå bieåu hieän döôùi hình thöùc cuûa moät vò Trôøi, moät con ngöôøi, moät thuù vaät v.v; hình thöùc naøy khoâng coù lieân quan vôùi hình thöùc khaùc veà maët vaät chaát. Nghieäp cuûa moïi ngöôøi taïo ra hình theå vaät chaát, tuøy theo haønh vi khoân kheùo, cuøng khoâng khoân kheùo, ñoù thoâi. Roài töø ñoù, noù tuøy thuoäc hoaøn toaøn nôi söï tieán hoaù theo trình ñoä hieåu bieát cuûa moãi ngöôøi veà thöïc teá cuûa söï vaät.

Thay vì noùi ngöôøi kia trôû thaønh con thuù, hay traùi laïi thuù kia trôû thaønh ngöôøi, ñuùng hôn laø noùi raèng nghieäp löïc theå hieän döôùi hình thöùc moät con ngöôøi hay döôùi hình thöùc moät con thuù.

Thuûô noï, coù hai thaày ñaïo só teân Punna vaø Seniya, moät thaày thì tu khoå haïnh theo loái loïaì boø, thaày kia tu khoå haïnh nhö choù, ñeán hoûi Ñöùc Phaät veà kieáp vò lai cuûa hoï, Ñöùc Phaät traû lôøi: "Trong ñôøi naøy, moät gaõ kia thöïc haønh troïn veïn khoâng thoái chuyeån nhöõng thoùi quen, nhöõng taâm traïng, nhöõng tö caùch cuûa choù. Gaõ aáy ñaõ soáng theo thoùi thöôøng cuûa choù, sau khi cheát noù seõ taùi sanh laïi trong loaøi choù".

Ñöùc Phaät cuõng giaûi thích nhö treân, raèng keû naøo khoå haïnh theo boø, cuõng seõ taùi sanh trong loaøi boø.

Caâu chuyeän tình côø naøy giaûi roõ raøng caùch naøo moät con ngöôøi coù theå sanh laïi laøm thuù, y theo luaät thaân thuoäc.

Theo Phaät Giaùo, Nghieäp tieán hoaù leân, cuøng Nghieäp thoaùi hoùa xuoáng, ñeàu coù theå coù caû.

Ñaây laø noäi dung cuûa giaùo lyù veà caùi Nghieäp vaø söï Taùi Sanh.