Ngöôøi Cö Só [ Trôû Veà ] [Home Page]
Moät quan nieäm thoâng thöôøng khi noùi veà Phaät giaùo giai ñoaïn naøy laø khoâng ít ngöôøi cho raèng tö lieäu nghieân cöùu hieän quaù ít, neáu khoâng noùi laø ngheøo naøn hay thaäm chí coù thôøi kyø khoâng coù. Noùi khaùc ñi, voâ hình trung ñaùnh giaù Phaät giaùo giai ñoaïn naøy laø khoâng phaùt trieån, gaùn lyù do cho hoaøn caûnh xaõ hoäi, noùi thaúng ra laø vì ñaát nöôùc ta bò ngoaïi bang [phöông Baéc] ñoâ hoä. Tuy nhieân, daãu cho ôû hoaøn caûnh naøo, luùc ñaát nöôùc ñoäc laäp cuõng nhö khi bò xaâm laêng, sau khi hoøa nhaäp vôùi vaên hoùa baûn ñòa, Phaät giaùo vaãn coù maët trong söùc soáng cuûa neàn vaên hoùa, trong cuoäc ñaáu tranh beàn bæ vaø maõnh lieät choáng laïi aâm möu noâ dòch cuûa cuûa ngoaïi xaâm, ñeå toàn taïi vaø goùp phaàn laøm neân moät tính caùch baát khuaát cuûa daân toäc maø chuùng ta haèng töï haøo, vaø thaønh quaû cuï theå cuûa noù laø söï ra ñôøi cuûa Nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân vôùi söï kieän xöng ñeá cuûa Lyù Boân vaøo naêm 544. Nhöõng döõ kieän lòch söû môùi trong saùch Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam cuûa taùc giaû Leâ Maïnh Thaùt ñaõ phaàn naøo cho thaáy ñieàu
Toång quan veà Lòch Söû Phaät giaùo Vieät Nam - Baøi 1
Phaät Giaùo Vieät Nam töø du nhaäp ñeán thôøi Lyù Nam Ñeá vôùi söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân
Nguyeãn Ñöùc Sôn daãn nhaäp
Baøi 1 . Phaät Giaùo Vieät Nam töø du nhaäp ñeán thôøi Lyù Nam Ñeávôùi söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân
Baøi 2 - Phaät Giaùo Vieät Nam töø thôøi kyø nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân ra ñôøi ñeán vua Traàn Nhaân Toâng
Baøi 3 - Phaät Giaùo töø thôøi Traàn Nhaân Toâng ñeán caän ñaïi
ñoù. Thöøa keá nhöõng thaønh quaû cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, caùc coâng trình hieän coù, chuùng toâi coá gaéng trình baøy ñöôïc phaàn naøo tinh thaàn treân. Nhöng tröôùc heát, chuùng ta ñi vaøo tìm hieåu nhöõng ñieåm cô baûn veà vaán ñeà con ñöôøng du nhaäp cuûa Phaät giaùo vaøo nöôùc ta, nieân ñaïi vaø trung taâm Phaät giaùo ñaàu tieân, sau ñoù seõ laàn löôït tìm hieåu caùc vaán ñeà khaùc ñeå coù theå hình dung vaø ñaùnh giaù sô boä tình hình Phaät giaùo ôû nöôùc ta trong giai ñoaïn phaùt trieån ñaàu.I. Con ñöôøng vaø nieân ñaïi du nhaäp
Vò trí ñòa lyù cuûa nöôùc ta naèm ôû baùn ñaûo Ñoâng Döông, treân con ñöôøng giao thoâng ñöôøng boä cuõng nhö ñöôøng thuûy giöõa hai luïc ñòa, nôi saûn sinh nhöõng neàn vaên minh lôùn cuûa loaøi ngöôøi laø AÁn Ñoä vaø Trung Quoác. Do ñoù, töø raát sôùm, qua con ñöôøng buoân baùn, caùc neàn vaên hoùa cuûa hai chieác noâi vaên minh naøy ñaõ ñi theo caùc ñoaøn thöông nhaân ñeán ñeán vôùi nöôùc ta, trong ñoù coù Phaät giaùo.
Theo Thieàn uyeån taäp anh(3), moät boä saùch quan troïng veà caùc vaán ñeà lòch söû, tö töôûng, vaên hoïc cuûa Phaät giaùo Vieät Nam noùi rieâng vaø cuûa daân toäc noùi chung, thì Phaät giaùo ñöôïc truyeàn vaøo nöôùc ta tröïc tieáp töø AÁn Ñoä, tröôùc caû Trung Quoác. Trong tieåu söû Thieàn sö Thoâng Bieän (? -1134), moät vò Quoác sö ôû ñôøi Lyù, coù cheùp cuoäc ñoái thoaïi giöõa Ngaøi vaø Hoaøng thaùi haäu YÛ Lan veà nguoàn goác cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, traû lôøi cuûa vò Quoác sö naøy, ñoaïn daãn nhöõng ghi nhaän cuûa Phaùp sö Ñaøm Thieân (542-607) trình vôùi vua [Trung Quoác] Tuøy Cao Toå, coù chi tieát: "Moät phöông Giao Chaâu, ñöôøng thoâng Thieân Truùc, Phaät phaùp luùc môùi tôùi, thì Giang Ñoâng chöa coù, maø Luy Laâu laïi döïng chuøa hôn hai möôi ngoâi, ñoä Taêng hôn naêm traêm ngöôøi, kinh dòch möôøi laêm quyeån..."(4). Nhö vaäy, Phaät giaùo ñöôïc du nhaäp nöôùc ta (thôøi baáy giôø laø Giao Chaâu) tröïc tieáp töø AÁn Ñoä, nhöng chính xaùc vaøo naêm naøo thì chöa thaáy ai khaúng ñònh. Tuy nhieân, ñieàu chaéc chaén laø vaøo khoaûng theá kyû thöù II döông lòch (töø naøy trôû ñi vieát taét laø dl), Phaät giaùo ñaõ trôû neân thònh haønh ôû nöôùc ta vôùi moät cô sôû maïnh meõ theå hieän qua heä thoáng nhöõng cöù lieäu veà soá löôïng Taêng só, chuøa chieàn, thaønh quaû cuûa coâng taùc dòch thuaät kinh ñieån, v.v... taïi trung taâm Luy Laâu. Vôùi tình hình phaùt trieån vaøo nöûa cuoái theá kyû thöù II nhö vaäy, döùt khoaùt noù phaûi ñöôïc hình thaønh treân cô sôû ban ñaàu khaù laâu.
Neáu lieân keát vôùi nhöõng söï kieän khaùc, nhö laø truyeàn thuyeát Chöû Ñoàng Töû hoïc ñaïo vôùi nhaø sö Phaät Quang; söï kieän Baùt Naøn phu nhaân, moät nöõ töôùng cuûa Hai Baø Tröng, xuaát gia sau cuoäc khaùng chieán veä quoác thaát baïi naêm 43 dl; vaø, nhöõng xaùc nhaän veà tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät maø Döông Phuø ñaõ ghi laïi, raèng khoaûng 100 naêm sdl daân chuùng taïi nöôùc ta coù troàng moät loaøi hoa [uaát kim höông] duøng ñeå cuùng Phaät; v.v...Moät hieän traïng Phaät giaùo sinh ñoäng nhö theá chaéc chaén phaûi laø keát quaû cuûa moät quaù trình ñaâm choài naåy loäc tröôùc ñoù khaù laâu treân maûnh ñaát naøy. Nhö vaäy, Phaät giaùo ñaõ coù maët ngay taïi nöôùc töø nhöõng naêm ñaàu cuûa kyû nguyeân dl, neáu khoâng noùi laø sôùm hôn. Cuõng coù quan ñieåm cho raèng, Phaät giaùo truyeàn vaøo nöôùc ta coù theå laø vaøo thôøi vua A Duïc (Asoka) ôû theá kyû III tröôùc döông lòch (töø naøy trôû ñi vieát taét laø tdl) vôùi söï dieän dieän cuûa ñoaøn truyeàn giaùo do Sona daãn ñaàu; nhöng ñaây môùi chæ laø giaû thuyeát, ñieàu naøy caàn ñöôïc xaùc minh baèng caùc cuoäc khaûo coå taïi moät soá ñòa ñieåm nghi vaán laø coù khaû naêng coøn caùc chöùng cöù lòch söû quan troïng ôû khu vöïc chuøa Neâ Leâ (Tam Ñaûo), nuùi Quyønh Vieân (Cöûa Soùt, Haø Tónh)...
Vaäy, veà con ñöôøng du nhaäp, caùc nghieân cöùu môùi ñaây cho bieát raèng, Phaät giaùo töø AÁn Ñoä du nhaäp nöôùc ta chuû yeáu theo ñöôøng bieån, moät phaàn khaùc laø theo ñöôøng boä, con ñöôøng maø caùc nhaø söû hoïc thöôøng goïi laø "Con ñöôøng Tô luïa". Vaøo nhöõng naêm ñaàu cuûa kyû nguyeân dl, Phaät giaùo ñaõ phaùt trieån treân ñaát nöôùc ta vôùi tö caùch laø moät trong nhöõng heä thoáng tín ngöôõng, toân giaùo phoå bieán trong quaàn chuùng nhaân daân, qua caùc döõ kieän ñaõ neâu treân.
II. Trung taâm Phaät Giaùo Luy Laâu
[ ^ ]Veà söï hieän dieän cuûa trung taâm Luy Laâu treân ñaát nöôùc ra (thuôû ñoù laø Giao Chaâu) nay ñaõ ñöôïc giôùi nghieân cöùu söû hoïc khaúng ñònh roõ raøng. Ñaây laø moät trung taâm Phaät giaùo hình thaønh sôùm nhaát trong khu vöïc, tröôùc caû caùc trung taâm cuûa Trung Quoác nhö Baønh Thaønh hay Laïc Döông. Tuy nhieân, noù ñöôïc hình thaønh töø luùc naøo thì vaãn chöa theå xaùc ñònh. Nhöõng söû lieäu coøn laïi chæ cho chuùng ta bieát chính xaùc veà tình hình cuûa trung taâm ôû nöûa cuoái theá kyû II dl, khi maø Luy Laâu ñaõ laø moät trung taâm Phaät giaùo hoaøn chænh vôùi soá löôïng khoaûng 500 Taêng só, xaây döïng 20 chuøa vaø dòch ñöôïc 15 boä kinh(5). Vôùi nhöõng con soá nhö theá cho pheùp chuùng ta hình dung veà tình hình hoaït ñoäng khaù soâi ñoäng cuûa Phaät giaùo ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu du nhaäp vaø phaùt trieån treân ñaát Vieät, vaø chaéc chaén noù phaûi ñöôïc hình thaønh töø tröôùc ñoù khaù xa.Luy Laâu ñöôïc Quoác sö ñôøi Lyù laø Thoâng Bieän nhaéc ñeán trong saùch Thieàn uyeån taäp anh, qua söï daãn laïi lôøi cuûa sö Ñaøm Thieân taâu vôùi moät oâng vua nhaø Tuøy laø döõ lieäu ít oûi tröïc tieáp cho bieát veà Luy Laâu maø chuùng ta coù ñöôïc. Ngoaøi nhöõng lôøi treân, Quoác sö Thoâng Bieän khoâng cho chuùng ta bieát theâm ñieàu gì cuï theå hôn veà teân cuûa 20 ngoâi chuøa, (vieäc ñoä) 500 vò Taêng só vaø teân cuûa 15 boä kinh ñaõ ñöôïc dòch. Nhöng ñieàu ñaùng noùi laø, vieäc moät trung taâm Phaät giaùo ôû nôi bò ñoâ hoä ñöôïc nhaéc ñeán trong lôøi cuûa moät vò phaùp sö Trung Quoác laø Ñaøm Thieân noùi vôùi vua Tuøy laø Tuøy Cao Toå nhö theá laø moät minh chöùng veà tình hình phaùt trieån raàm roä cuûa Phaät giaùo taïi nöôùc ta ôû thôøi ñieåm ñoù. Ñieàu naøy theå hieän roõ hôn trong phaàn sau maø chuùng ta seõ tìm hieåu, qua nhöõng thaønh quaû cuï theå cuûa neàn giaùo duïc Phaät giaùo, maø taøi naêng cuûa caùc göông maët Taêng só, Phaät töû laø minh chöùng tieâu bieåu vaø thuyeát phuïc.
Vôùi söï ra ñôøi cuûa Trung taâm Luy Laâu, Phaät giaùo Vieät Nam ñöôïc xem laø moät trong nhöõng trung taâm Phaät giaùo lôùn vaø hình thaønh sôùm nhaát taïi vuøng Vieãn Ñoâng.
III.Tình hình Phaät Giaùo trong giai ñoaïn ñaàu du nhaäp
[ ^ ]1. Ngöôøi Phaät töû Vieät Nam ñaàu tieân:Trong saùch Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam taäp 1, baèng caùch chöùng minh qua truyeàn thuyeát Chöû Ñoàng Töû, veà nieân ñaïi xuaát hieän vaø giaù trò lòch söû cuûa noù, taùc giaû Leâ Maïnh Thaùt cho raèng, Chöû Ñoàng Töû laø ngöôøi Phaät töû Vieät Nam ñaàu tieân lieân heä vaø hoïc Phaät phaùp tröïc tieáp qua ngöôøi thaày AÁn Ñoä laø nhaø sö Phaät Quang taïi nuùi Quyønh Vieân (Cöûa Soùt, Haø Tónh ngaøy nay). Nieân ñaïi cuûa Chöû Ñoàng Töû cuõng ñöôïc taùc giaû xaùc laäp laø coù theå khoaûng vaøo thôøi Huøng Nghò Vöông thöù nhaát hoaëc thöù hai, töùc khoaûng theá kyû II-III tdl (6) . Neáu xem Chöû Ñoàng Töû vaø Tieân Dung laø nhöõng ngöôøi Phaät töû Vieät Nam ñaàu tieân hieän bieát ñöôïc teân tuoåi coù nghóa laø xaùc ñònh ñöôïc söï hieän dieän cuûa Phaät giaùo treân nöôùc ta laø vaøo theá kyû thöù II-III tdl.
2. Tieán trình tieáp thu vaø baûn ñòa hoùa Phaät giaùo:
Moät vaán ñeà caàn ñöôïc nhaéc ñeán ñaàu tieân laø tröôùc khi Phaät giaùo du nhaäp nöôùc ta, taïi ñaây ñaõ coù moät neàn vaên hoùa phong phuù. Caên baûn cuûa neàn vaên hoùa naøy xaây döïng treân cô sôû cuûa neàn vaên minh noâng nghieäp vôùi caùc thaønh töïu röïc rôõ, maø cuï theå laø ngoaøi nhöõng chöùng tích cuûa caùc neàn vaên minh coøn laïi, nhö vaøo thôøi Hai Baø Tröng, taïi nöôùc ta ñaõ coù boä Vieät luaät, trong ñoù hôn 10 ñieàu khaùc vôùi Haùn luaät (7) , nhöõng daáu tích veà ngoân ngöõ Vieät qua baøi Vieät ca coøn soùt laïi trong thö tòch coå Trung Quoác (8) , coù heä thoáng lòch phaùp rieâng, hoaøn toaøn khaùc vôùi lòch phaùp phöông Baéc (9) , nhöõng tín ngöôõng ñaëc thuø coå xöa coøn löu laïi trong tín ngöôõng Phaät ñieän ñeán taän ngaøy nay, vaø ñaëc bieät laø neàn vaên hoùa naøy coù söùc maïnh tieáp thu vaø ñaõ chuû ñoäng baûn ñòa hoùa Phaät giaùo, moät yeáu toá vaên hoùa nöôùc ngoaøi, ñeå phuø hôïp vôùi noù; vaø hôn theá nöõa, bieán noù trôû thaønh moät trong nhöõng vuõ khí saéc beùn vaø uy vuõ ñoái khaùng aâm möu ñoàng hoùa vaø noâ dòch veà vaên hoùa cuûa phöông Baéc ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu.
a. Tö töôûng Phaät giaùo taïi nöôùc ta trong buoåi ñaàu:
Tö töôûng Phaät giaùo ñöôïc truyeàn baù ñeán nöôùc ta trong buoåi ñaàu laø gì? Giaùo lyù maø oâng cha ta tieáp nhaän ñaàu tieân, ít ra laø vaøo thôøi ñieåm xöa nhaát maø chuùng ta bieát ñöôïc, laø theo heä thoáng giaùo lyù naøo? Theo hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt, ñoù laø tö töôûng Phaät giaùo coù tính chaát quyeàn naêng. Nghóa laø quan nieäm cô baûn nhö Phaät laø con ngöôøi sieâu nhieân, coù khaû naêng laøm taát caû nhöõng ñieàu ngoaøi oùc töôûng töôïng bình thöôøng cuûa con ngöôøi, nhö coù theå bieán hoùa khoân cuøng, coù theå laøm moïi ñieàu theo yù muoán, v.v...
b. Söï ra ñôøi cuûa tín ngöôõng Phaät Phaùp Vaân, moät söï hoøa nhaäp böôùc ñaàu giöõa Phaät giaùo vaø vaên hoùa baûn ñòa, hay chính laø böôùc Vieät hoùa Phaät giaùo vaø Phaät giaùo hoùa vaên hoùa baûn ñòa ñaàu tieân
Nhö ñaõ noùi, tröôùc khi Phaät giaùo ñeán nöôùc ta, taïi ñaây ñaõ coù moät neàn vaên hoùa phaùt trieån röïc rôõ vôùi heä thoáng caùc quan nieäm ñaëc thuø trong ñôøi soáng vaên hoùa tinh thaàn, trong ñoù coù tín ngöôõng suøng baùi caùc vò thaàn bieåu töôïng cho caùc yeáu toá töï nhieân coù yù nghóa soáng coøn ñoái vôùi moät neàn vaên minh noâng nghieäp laø thaàn maây, thaàn möa, thaàn saám, thaàn seùt. Laø moät trieát lyù phoùng khoaùng, khoâng caâu neä giaùo ñieàu vaø coá chaáp hay chuû tröông loaïi tröø caùc tín lyù ngoaøi toân giaùo mình, Phaät giaùo ñeán nöôùc ta, theo caùc thöông nhaân Phaät töû vaø Taêng só AÁn Ñoä trong thôøi gian löu truù taïm thôøi ñeå buoân baùn, trao ñoåi haøng hoùa, ñaõ sôùm aûnh höôûng vaøo loái soáng cuûa ngöôøi daân baûn ñòa, vaø roài ñöôïc nhaân daân ta töøng böôùc chaáp nhaän bôûi söï gaàn guõi cuûa noù, ñaëc bieät laø trong tín ngöôõng, ñôøi soáng cuûa ngöôøi Phaät töû taïi gia.
Nöôùc ta vaøo khoaûng theá kyû thöù II coù theå noùi laø coù moät neàn kinh teá khaù maïnh, coù chính saùch môû cöûa ñoùn vaø ñaõ thu huùt nhieàu nöôùc khaùc ñeán giao dòch buoân baùn, trong ñoù coù caùc ñoaøn thöông nhaân AÁn Ñoä, vaø trong soá hoï coù ngöôøi laø Phaät töû thoï trì naêm giôùi cuõng nhö coù söï hieän dieän caùc Taêng só ñi theo ñoaøn ñeå caàu nguyeän trong nhöõng chuyeán vöôït bieån ñaày hieåm nguy. Hoï ñaõ ñeán duø khoâng phaûi vì muïc ñích truyeàn ñaïo, nhöng söï coù maët cuûa hoï, thoâng qua sinh hoaït tín ngöôõng cuûa ngöôøi Phaät töû haøng ngaøy, ñaõ aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng vaên hoùa tinh thaàn cuûa nhaân daân ta.
Neáu noùi Chöû Ñoàng Töû laø ngöôøi Phaät töû ñaàu tieân maø chuùng ta bieát ñöôïc hieän nay, thì ñaïo Phaät maø Chöû Ñoàng Töû vaø Tieân Dung tieáp nhaän töø nhaø sö Phaät Quang coøn mang naëng tính chaát AÁn Ñoä, ñeán nhöõng ngöôøi Phaät töû Vieät Nam tieáp sau, nhö Man Nöông (ngöôøi trôû thaønh Phaät Maãu trong tín ngöôõng cuûa Phaät giaùo Vieät Nam sau naøy, ñöôïc thôø taïi chuøa Phuù Nghieâm, laøng Maõn Xaù, gaàn Luy Laâu), ñaëc bieät laø söï ra ñôøi cuûa tín ngöôõng Phaät ñieän (Töù phaùp) maø tieâu bieåu laø Phaät Phaùp Vaân, ñaõ theå hieän söï hoøa nhaäp cuûa Phaät giaùo vaøo vaên hoùa voán coù cuûa baûn ñòa. Noùi khaùc ñi laø noù phaûn aûnh moät quaù trình baûn ñòa hoùa Phaät giaùo, vaø ngöôïc laïi, Phaät giaùo hoùa tín ngöôõng (vaên hoùa) baûn ñòa moät caùch hoøa bình vaø töï nhieân. Caùc vò thaàn maø cö daân noâng nghieäp nöôùc ta thôø töï nhö thaàn maây, thaàn möa, thaàn saám vaø thaàn seùt ñöôïc Phaät hoùa, trôû thaønh Phaät Phaùp Vaân, Phaät PhaùpVuõ, Phaät Phaùp Loâi, vaø Phaät Phaùp Ñieän. Qua söï kieän naøy, chuùng ta khaúng ñònh raèng Phaät giaùo ngay töø ban ñaàu khoâng heà coù söï choáng ñoái vôùi neàn vaên hoùa baûn ñòa, vaø neàn vaên hoùa baûn ñòa cuõng khoâng coù daáu hieäu gì phaûn khaùng vôùi heä thoáng trieát lyù naøy.
IV. Nhöõng göông maët Phaät töû tieâu bieåu vaø tình hình Phaät Giaùo
töø Theá kyû II ñeán theá kyû VI[ ^ ]Sau Chöû Ñoàng Töû vaø Tieân Dung, hai göông maët ñöôïc xem laø nhöõng Phaät töû Vieät Nam ñaàu tieân maø hieän nay chuùng ta bieát ñöôïc, coù nhieàu göông maët hoaëc laø Taêng só baûn ñòa, hoaëc töø nöôùc ngoaøi ñeá nhö Khaâu Ñaø La vaø Ma Ha Kyø Vöïc (ñeán nöôùc ta vaøo cuoái theá kyû thöù II), hay caùc "só nhaân Trung Quoác ñeán tî naïn", coù caùc nhaân vaä ñöôïc söû saùch nhaéc nhieàu nhö Tu Ñònh, Man Nöông (soáng khoaûng 175-255)...ñaõ sinh soáng hoaëc ñeán ôû nöôùc ta moät thôøi gian vaø ñaõ chòu nhöõng aûnh höôûng nhaát ñònh; trong ñoù coù nhöõng Phaät töû, cao taêng nhö Maâu Töû, Khöông Taêng Hoäi, Ñaïo Thanh, Hueä Thaéng, Ñaïo Thieàn... tieáng taêm khoâng nhöõng vang trong nöôùc maø coøn voïng ñeán kinh ñoâ cuûa keû ñoâ hoä vaø hoï laø thaønh quaû ñöôïc ñaøo taïo hay ít ra laø chòu aûnh höôûng saâu saéc bôûi moâi tröôøng vaên hoùa daân toäc vaø Phaät giaùo Vieät Nam, coù ngöôøi ñaõ "choáng gaäy Ñoâng du" sang truyeàn ñaïo ôû xöù ngöôøi, ñeå laïi tieáng thôm muoân thuôû. Chuùng toâi seõ ñieåm vaøi göông maët tieâu bieåu ôû giai ñoaïn naøy maø söû lieäu hieän nay ñaõ xaùc ñònh.1. Maâu Töû, ngöôøi ñaàu tieân duøng Phaät giaùo laøm cô sôû ñeå ñaùnh tan luaän ñieäu töï toân daân toäc cuûa daân toäc Haùn:
a. Ñoâi neùt veà con ngöôøi Maâu Töû:
Teân tuoåi cuûa Maâu Töû gaén lieàn vôùi taùc phaåm noåi tieáng Lyù hoaëc luaän(10) . Maâu Töû teân Dung, töï Töû Baùc, neân coù nôi goïi laø Maâu Baùc, ngöôøi Vieät, coù thôøi gian soáng ôû Thöông Ngoâ, nieân ñaïi khoaûng 198-230 (11) . Maâu Töû laø ngöôøi ñoïc roäng bieát nhieàu, thoâng kinh laøu söû, ñöôïc ñaùnh giaù laø moät trong nhöõng nhaân taøi noåi baät ñöông thôøi: "vaên voõ kieâm bò, coù taøi chuyeân ñoái". Gaëp luùc Thöông Ngoâ loaïn laïc, oâng ñem meï trôû veà nöôùc ta (Giao Chæ) roài trôû thaønh Phaät töû. Naêm 26 tuoåi, oâng trôû sang Thöông Ngoâ ñeå cöôùi vôï roài veà laïi Vieät Nam. Khoaûng möôøi naêm sau ñoù thì meï maát, oâng doác loøng vaøo ñaïo. Khi Maâu Töû veà Giao Chæ thì nöôùc ta ñang trong thôøi kyø ñoäc laäp veà chính trò vôùi chính quyeàn do Chu Phuø vaø Só Nhieáp (12) laõnh ñaïo. Duø ñöôïc cöû ñi ñoâ hoä, laø ngoaïi toäc, nhöng khi ñeán nöôùc ta, coù ngöôøi ñaõ bò Vieät hoùa vaø Phaät giaùo hoùa, maø Chu Phuø vaø Só Nhieáp laø hai ñieån hình. Chính quyeàn cuûa Chu Phuø vaø Só Nhieáp laø nhöõng chính quyeàn ñoäc laäp khoâng leä thuoäc vaên hoùa Haùn, "vöùt thaùnh ñieån cuûa tieàn thaùnh, boû phaùp luaät cuûa Haùn gia" ñeå theo moät quy caùch môùi, ñöôïc xaây döïng treân cô sôû cuûa moät neàn vaên hoùa môùi vöøa Vieät Nam vöøa Phaät giaùo. Phaät giaùo nöôùc ta thôøi baáy giôø do theá ñaõ phaùt trieån röïc rôõ laém roài. Ñieàu naøy ñöôïc xaùc nhaän qua döõ lieäu noùi veà trung taâm Luy Laâu ñaõ neâu tröôùc vaø qua nhöõng quan ñieåm cuûa Maâu Töû trong taùc phaåm cuûa oâng. Ñoù laø boái caûnh ñaõ saûn sinh nhöõng anh taøi cho ñaát nöôùc nhö Maâu Töû vaø laø ñoäng löïc ñeå oâng vieát neân taùc phaåm Lyù hoaëc luaän baát huû. Laø ngöôøi taøi gioûi, nhöng oâng khoâng thích ra laøm quan, ñaõ töø choái nhieàu lôøi môøi cuûa caùc ñaïi dieän chính quyeàn trong thôøi gian oâng soáng ôû Giao Chæ nhö Chu Phuø vaø Só Nhieáp, cuõng nhö luùc veà Thöông Ngoâ.
Ñieàu naøy seõ ñöôïc laøm saùng toû hôn trong nhöõng quan ñieåm cuûa Maâu Töû ôû taùc phaåm Lyù hoaëc luaän, ôû chí khí töï tín vaø tö töôûng ñoái khaùng ñaõ ñaùnh tan luaän ñieäu töï toân daân toäc vaø khinh mieät caùc daân toäc khaùc cuûa Trung Quoác vaøo thôøi baáy giôø.
b. Vaøi neùt veà noäi dung saùch "Lyù hoaëc luaän"
Lyù hoaëc luaän ñöôïc Maâu Töû vieát naêm 198, noäi dung caùc vaán ñeà ñöôïc trieån khai döôùi hình thöùc nhöõng caâu hoûi vaø traû lôøi, taát caû coù 37 ñieàu, noäi dung goàm 3 nhoùm chính. Nhoùm 1 trình baøy toång quaùt veà Phaät giaùo (ñieàu 1 ñeán ñieàu 3). Nhoùm 2 taäp trung baøn veà nhöõng moái quan heä giöõa Phaät giaùo vaø Nho giaùo (ñieàu 4 ñeán ñieàu 28). Nhoùm 3 taäp trung pheâ phaùn Ñaïo giaùo (ñieàu 29 ñeán ñieàu 37). Taùc giaû cuûa Lyù hoaëc luaän ñaõ khoâng nhöõng ñeà cao giaù trò cuûa ñaïo Phaät (dó nhieân laø ñaïo Phaät maø Maâu Töû ñaõ tieáp thu ñöôïc ôû Giao Chæ), maø vôùi nhöõng nhaän xeùt tinh teá, nhaát laø veà Nho giaùo, oâng ñaõ pheâ phaùn caùc quan ñieåm sai laàm vaø cöùng nhaét cuûa noù moät caùch kòch lieät. Ñieåm noåi baät cuûa Lyù hoaëc luaän laø ôû choã, qua söï baøi Nho vaø Laõo giaùo, ñeà cao Phaät giaùo, Maâu Töû ñaõ ñaùnh tan luaän ñieäu töï toân daân toäc vaø thaùi ñoä khinh baïc caùc daân toäc khaùc cuûa Trung Quoác. OÂng ñaõ khaúng khaùi tuyeân boá, raèng "Thi Thö chöa phaûi laø lôøi thaùnh hieàn", "ñaát Haùn chöa haún laø trung taâm cuûa trôøi ñaát", ñaây laø ñoøn chí maïng ñaùnh vaøo oùc töï toân vaø heïp hoøi cuûa vaên hoùa Haùn luùc baáy giôø cuõng nhö caû sau naøy. Giaù trò cô baûn cuûa taùc phaåm Lyù hoaëc luaän laø gì? Theo hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt, "trong boái caûnh vaên hoùa Vieät Nam thôøi Maâu Töû, Lyù hoaëc luaän khoâng phaûi vieát ñeå xieån döông Phaät giaùo, maø laø cuoäc toång keát cuoäc ñaáu tranh veà vaên hoùa, giöõa vaên hoùa Vieät Nam ñoái vôùi vaên hoùa phöông Baéc, maø chuû yeáu laø Phaät giaùo ñoái vôùi Nho giaùo..."(13) . Boái caûnh vaên hoùa thôøi Maâu Töû laø nhö theá naøo? Ñaáy laø luùc ñaát nöôùc ta bò Baéc thuoäc. Chính quyeàn ñoâ hoä söû duïng chính saùch "ñöùc giaùo" ñeå cai trò, nhöng thöïc chaát laø aùp ñaët vaên hoùa Haùn ñeå aâm möu ñoàng hoùa daân toäc ta. Hoï ñem Kinh Thi, Kinh Thö ra daïy cho ngöôøi Vieät, vaø tuyeân truyeàn tö töôûng ñoäc toân "ñaát Haùn laø trung taâm cuûa trôøi ñaát". Trong Lyù hoaëc luaän, Maâu Töû ñaõ phaân tích vaïch traàn nhöõng ñieàu man traù ñoù moät caùch huøng hoàn. Qua nhöõng pheâ phaùn veà Nho giaùo vaø Laõo giaùo, oâng ñaõ cho thaáy raèng hai heä tö töôûng naøy khoâng coù quan heä vôùi Phaät giaùo vaø vaên hoùa Vieät Nam. Laäp tröôøng ñoái thoaïi cuûa Maâu Töû ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng cuûa yù thöùc vaên hoùa daân toäc Vieät Nam vaø vaên hoùa Phaät giaùo, moät neàn vaên hoùa khoâng baûo thuû vaø luoân côûi môû, ñöôïc nhaân daân ta tieáp nhaän vaø nhanh choùng ñöôïc vaän duïng laøm vuõ khí saéc beùn choáng laïi aâm möu ñoàng hoùa vaø noâ dòch vaên hoùa cuûa nhaø nöôùc Trung Quoác, cuï theå laø qua tö töôûng cuûa Lyù hoaëc luaän maø chuùng ta bieát ñöôïc cho ñeán taän hoâm nay. Xu höôùng naøy luoân ñöôïc theå hieän roõ qua caùc thôøi kyø lòch söû, tröôùc nhöõng yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi, trong giai ñoaïn xaây döïng neàn ñoäc laäp töï chuû cuûa daân toäc cuõng nhö trong coâng cuoäc baûo veä ñaát nöôùc cuûa nhaân daân ta.
Nhöõng tö lieäu veà vaên hoùa vaø lòch söû cuûa daân toäc ta tröôùc theá kyû XV hieän coù raát ít, caùc taùc phaåm sôùm hôn caøng hieám hoi do bò thaát laïc hoaëc bò keû thuø thuû tieâu ôû caùc giai ñoaïn nöôùc ta bò phöông Baéc xaâm laêng vaø ñoâ hoä. Do ñoù, Lyù hoaëc luaän cuûa Maâu Töû laø moät trong nhöõng tö lieäu raát quyù hieám. Noù khoâng nhöõng cho pheùp chuùng ta truy veà tình hình vaên hoùa, hoïc thuaät, tö töôûng, chính trò cuûa ñaát nöôùc ta ôû theá kyû II vaø III sdl, maø coøn cho bieát vò trí heát söùc quan troïng cuûa Phaät giaùo trong neàn vaên hoùa daân toäc, vaø tö töôûng Phaät giaùo phoå bieán cuûa toå tieân chuùng ta thôøi baáy giôø laø tö töôûng Phaät giaùo mang tính quyeàn naêng, thí duï quan nieäm Ñöùc Phaät coù nhöõng naêng löïc sieâu nhieân maø Maâu Töû ñaõ vieát trong Lyù hoaëc luaän: "Phaät nghóa laø giaùc ngoä, nhanh choùng bieán hoùa, phaân thaân taùn theå, hoaëc coøn hoaëc maát, hay lôùn hay nhoû, hay troøn hay vuoâng, hay giaø hay treû, hay aån hay roõ, ñaïp löûa khoâng chaùy, ñi dao khoâng ñöùt, gaëp baån khoâng dô, maéc tai khoâng hoïa, muoán ñi thì bay, ngoài thì toûa saùng..."(14). Vaø ñoàng thôøi thoâng qua ñoù, chuùng ta bieát ñöôïc tình hình phaùt trieån röïc rôõ cuûa Phaät giaùo Vieät Nam ôû theá kyû thöù II vaø thöù III sdl, maø göông maët ngöôøi Phaät töû anh taøi ñaïi dieän laø Maâu Töû.
2. Khöông Taêng Hoäi, vò Taêng Vieät Nam ñaàu tieân thaønh coâng röïc rôõ trong coâng taùc khai hoùa truyeàn baù Phaät giaùo ôû nöôùc ngoaøi (Trung Quoác)
a. Vaøi neùt veà con ngöôøi Khöông Taêng Hoäi:
Khöông Taêng Hoäi laø moät nhaân vaät ñaëc bieät khoâng nhöõng ñoái vôùi Phaät giaùo nöôùc ta maø ngay caû ñoái vôùi Phaät giaùo Trung Quoác, bôûi Ngaøi laø ngöôøi ñaàu tieân sau khi hoïc ñaïo ôû Vieät Nam ñaõ mang nhöõng sôû hoïc vaø sôû tu cuûa mình sang truyeàn baù ôû Trung Quoác (nöôùc Ngoâ), gaây döïng moät phong traøo hoïc Phaät ngay taïi ñoù.
Ngaøi laø ngöôøi goác Khöông Cö (Sogdiane), nhöng toå tieân ñaõ maáy ñôøi di cö ñeán AÁn Ñoä. Cha Ngaøi laø moät thöông nhaân, ñeán nöôùc ta (Giao Chæ) soáng ñeå buoân baùn vaø sinh Ngaøi taïi ñaây. Naêm sinh cuûa Khöông Taêng Hoäi khoâng roõ, nhöng khoaûng nhöõng naêm 200-220 sdl. Veà thaân theá cuûa meï Ngaøi thì khoâng thaáy söû lieäu naøo ghi cheùp, nhieàu nhaø nghieân cöùu giaû thieát coù theå laø moät ngöôøi con gaùi Vieät Nam. Naêm Ngaøi hôn 10 tuoåi thì cha meï qua ñôøi. Sau khi chòu tang song thaân, Khöông Taêng Hoäi xuaát gia tu hoïc, noåi baät laø ngöôøi coù tính sieâng naêng heát möïc. Ñaùnh giaù veà con ngöôøi Khöông Taêng Hoäi, Cao taêng truyeän(15) , moät taùc phaåm quan troïng ghi cheùp tieåu söû caùc cao taêng Trung Quoác, vieát: "Laø con ngöôøi hoïc roäng vaø nhaõ nhaën, coù taàm hieåu bieát, doác chí hieáu hoïc, roõ hieåu ba taïng (16) , xem khaép saùu kinh (17) , thieân vaên ñoà vyõ, phaàn lôùn ñeàu bieát, gioûi vieäc aên noùi, lanh vieäc vieát vaên" (18) .
Khöông Taêng Hoäi sinh ra, xuaát gia vaø thoï giôùi Tyø kheo ôû nöôùc ta, ñöôïc thöøa höôûng vaø tröôûng thaønh trong moâi tröôøng vaên hoùa Vieät Nam vaø giaùo duïc Phaät giaùo Vieät Nam, "moät neàn giaùo duïc toång hôïp toaøn dieän", "khoâng chæ giôùi haïn trong chöùc naêng truyeàn giaùo, ñaøo taïo ra nhöõng con ngöôøi Phaät giaùo, maø treân heát vaø tröôùc heát laø ñaøo taïo ra nhöõng trí thöùc daân toäc toaøn dieän coù tính baùch khoa am hieåu vaø laõnh hoäi ñöôïc tinh hoa daân toäc vaø nhaân loaïi cuûa thôøi ñaïi mình, roài trôû laïi ñoùng goùp baèng nhöõng thaønh quaû cuûa mình cho kho taøng hieåu bieát cuûa loaøi ngöôøi" (19) . Bôûi vaäy, khoâng ngaïc nhieân gì khi caùc nhaø vieát söû Trung Quoác ñaõ nhaän ñònh veà ngaøi Khöông Taêng Hoäi nhö ñaõ trích daãn ôû treân.
Sau khi ñöôïc ñaøo taïo trong moâi tröôøng giaùo duïc nhö theá, Khöông Taêng Hoäi leân ñöôøng vaân du hoùa ñaïo. Naêm Xích OÂ thöù möôøi theo lòch phöông Baéc, töùc naêm 247 dl, Ngaøi ñeán Kieán Nghieäp, thuû ñoâ cuûa nöôùc Ngoâ (nay laø Nam Kinh, Trung Quoác) ñeå hoaèng phaùp. Ngaøi ñaõ haønh ñaïo treân ñaát nöôùc naøy khoaûng 33 naêm, thuyeát phuïc vua Ngoâ laø Toân Quyeàn döïng chuøa Kieán Sô, moät ngoâi chuøa ñaàu tieân taïi ñaây, roài quy y naêm giôùi cho Toân Haïo (ôû ngoâi 264-280), vaø dòch thuaät, chuù giaûi nhieàu kinh ñieån. Ngaøi maát vaøo thaùng Chín naêm 280 (naêm Thieân Kyû thöù tö), khoâng bieát chính xaùc thoï bao nhieâu tuoåi, nhöng theo hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt thì chaéc chaén phaûi ngoaøi saùu möôi, neáu chaáp nhaän giaû thieát Ngaøi sinh vaøo khoaûng nhöõng naêm 200-220 dl (20) . Khöông Taêng Hoäi laø vò Taêng Vieät Nam ñaàu tieân hieän bieát ñöôïc ñaõ thaønh coâng röïc rôõ trong coâng taùc hoaèng phaùp vaø ñaõ ñeå laïi daáu aán lôùn trong lòch söû Phaät giaùo khoâng nhöõng cuûa nöôùc ta maø cuûa caû Trung Quoác.
b. Vaøi neùt veà söï nghieäp hoaèng phaùp cuûa ngaøi Khöông Taêng Hoäi vaø tình hình Phaät giaùo Vieät Nam theá kyû thöù III
Söï nghieäp phieân dòch vaø tröôùc taùc cuûa Khöông Taêng Hoäi khaù lôùn, coù nôi noùi taát caû goàm "14 boä hôïp thaønh 29 quyeån"(21) , nhöõng nghieân cöùu môùi ñaây cho bieát taùc phaåm cuûa Ngaøi goàm coù Luïc ñoä taäp kinh, Ñaïo phaåm, Taïp thí duï kinh, An ban thuû yù kinh chuù, Phaùp kính kinh chuù, Ñaïo thoï kinh chuù, An ban thuû yù kinh töï, Phaùp kính kinh töï, Ñaïo thoï kinh töï, nhöng hieän ñaõ bò maát phaân nöûa, chaúng haïn caùc taùc phaåm Ñaïo phaåm, Phaùp kính kinh chuù, Ñaïo thoï kinh chuù vaø Ñaïo thoï kinh töï khoâng coøn. Tuy nhieân, qua nhöõng taùc phaåm coøn laïi treân laø nhöõng tö lieäu voâ cuøng quyù giaù, giuùp chuùng ta nhaän thöùc ñuùng hôn veà lòch söû vaø ñôøi soáng vaên hoùa cuûa daân toäc noùi chung, vaø tình hình cuûa Phaät giaùo Vieät Nam sau thôøi cuûa Maâu Töû, töùc theá kyû thöù III, noùi rieâng.
Khöông Taêng Hoäi laø moät thaønh quaû cuï theå vaø soáng ñoäng cuûa neàn giaùo duïc daân toäc vaø giaùo duïc Phaät giaùo thôøi baáy giôø. Trong con ngöôøi vò Taêng naøy luoân aâm æ yù thöùc veà queâ höông laø ñaát nöôùcVieät. Ñieàu ñoù ñöôïc Ngaøi theå hieän vaøo caùc dòch phaåm cuûa mình, baûo löu nhöõng ñaëc tröng vaên hoùa cuûa nôi choân nhau caét roán, ñaëc bieät laø veà truyeàn thuyeát Traêm tröùng trong Luïc ñoä taäp kinh (22) , hay nhöõng tình caûm tha thieát maø Ngaøi boäc baïch trong baøi töïa (töï) kinh An ban thuû yù: "Hoäi toâi, sinh ra tôùi tuoåi vaùc cuûi thì cha meï ñaõ qua ñôøi. Caùc baäc tam sö cuõng theo nhau khuaát nuùi, moãi khi ngöôùc nhìn ñaát trôøi khoâng khoûi caûm thaáy xuùc ñoäng, buoàn thöông rôi leä...". Ñoù laø nhöõng thoâng tin heát söùc quyù giaù cho chuùng ta bieát veà lòch söû khôûi nguyeân cuûa daân toäc, veà söùc maïnh cuûa neàn vaên hoùa Vieät Nam vaøo giai ñoaïn nhöõng theá kyû ñaàu kyû nguyeân döông lòch, maø Phaät giaùo laø nhaân toá nuoâi döôõng vaø gìn giöõ.
Qua con ngöôøi Khöông Taêng Hoäi, moät vò cao taêng xuaát gia tu hoïc trong moâi tröôøng vaên hoùa daân toäc vaø Phaät giaùo Vieät Nam, ñaõ noùi leân ñieàu gì veà tình hình Phaät giaùo nöôùc ta thôøi baáy giôø? Veà vaán ñeà naøy, hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt nhaän ñònh: "Phaät giaùo Vieät Nam vaøo thôøi Khöông Taêng Hoäi ñaõ xaây döïng thaønh coâng moät cô caáu giaùo duïc khaù hoaøn chænh vaø ña daïng, bao goàm toaøn boä taát caû caùc ngaønh tri thöùc coù maët ôû thôøi ñoù, maø khoâng ñoùng khung vaøo moät giôùi haïn chaät heïp naøo. Ngöôøi ta khoâng chæ hoïc ba taïng kinh ñieån, saùu kinh cuûa Nho giaùo, maø coøn hoïc tôùi caû khoa saám vyõ thieân vaên, thaäm chí caû khoa öùng ñoái, vaø ñaëc bieät truyeàn thoáng daân toäc Vieät Nam. Neàn giaùo duïc aáy, vì vaäy, coù theå noùi laø ñaïi dieän cho neàn giaùo duïc Vieät Nam theá kyû thöù II vaø thöù III ñoái laäp laïi vôùi neàn giaùo duïc noâ dòch Trung Quoác ñang toàn taïi song song cuøng noù. Nhôø theá, qua lòch söû noù ñaõ ñaøo taïo ra nhöõng thieân taøi ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa ñaát nöôùc, vaø ñöôïc tieáp noái cho ñeán ngaøy nay" (23) . Moät neàn giaùo duïc Phaät giaùo töï tin nhö theá chæ coù theå toàn taïi trong moät moâi tröôøng ñaát nöôùc coù nhöõng ñoäc laäp veà vaên hoùa, vaø ôû ñoù Phaät giaùo phaùt trieån maïnh meõ. Dó nhieân, neàn giaùo duïc naøy khoâng thuaàn tuùy toân giaùo, maø hoøa quyeän trong ñoù laø moät yù thöùc daân toäc saâu saéc. Con ngöôøi, söï nghieäp vaø tö töôûng cuûa Khöông Taêng Hoäi laø moät thí duï ñieån hình.
Ñeán theá kyû thöù III, vôùi Khöông Taêng Hoäi vaø nhöõng hoaït ñoäng hoaèng phaùp thaønh coâng cuûa ngaøi treân ñaát nöôùc Trung Quoác, Phaät giaùo Vieät Nam ñaõ phaùt trieån röïc rôõ vaø khaúng ñònh moät baûn lónh vaø söù meänh cuûa Phaät giaùo ñoái vôùi daân toäc maø Maâu Töû tröôùc ñoù ñaõ vaïch ñöôøng. Ñeå ñaùnh giaù veà vò theá cuûa con ngöôøi naøy trong lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam vaø lòch söû daân toäc, taùc giaû cuûa Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam Leâ Maïnh Thaùt ñaõ vieát, "...laàn ñaàu tieân Phaät giaùo nöôùc ta ñaõ thaønh coâng thöïc hieän nghóa vuï hoaèng phaùp cuûa mình ñoái vôùi theá giôùi vaø daân toäc ta, ñaõ khaúng ñònh maïnh meõ baûn lónh vaên hoùa öu vieät cuûa mình qua vieäc Ñoâng du khai hoùa cuûa Khöông Taêng Hoäi..."(24) , vaø " ...daân toäc ta thoâng qua vaø keát hôïp chaët cheõ vôùi Phaät giaùo ñaõ xaây döïng xong böùc töôøng thaønh vaên hoùa coù khaû naêng chaän ñöùng moïi aâm möu xaâm löôïc vaø ñoàng hoùa cuûa keû thuø, maø Khöông Taêng Hoäi laø moät coät moác trong böùc töôøng thaønh ñoù"(25) . Ñaáy cuõng chính laø ñieåm ñaùng chuù yù cuûa Phaät giaùo nöôùc ta ôû theá kyû thöù III. Con ñöôøng naøy ñöôïc tieáp noái sau ñoù vôùi nhöõng göông maët noåi baät hieän bieát ñöôïc nhö caùc ngaøi Thích Hueä Thaéng, Thích Ñaïo Thieàn, Ñaïi Thöøa Ñaêng, v.v...
3. Ñoâi neùt veà nhaø dòch thuaät Thích Ñaïo Thanh
[ ^ ]Ngoaøi Khöông Taêng Hoäi, theá kyû thöù III coøn coù teân tuoåi Taêng só Vieät Nam cöï phaùch khaùc hieän bieát ñöôïc laø nhaø dòch thuaät Vieät Nam Ñaïo Thanh(26) (sinh khoaûng naêm 220, maát naêm 300), ngöôøi ñaõ buùt thoï cho baûn dòch Phaùp Hoa tam muoäi kinh (27) cuûa Chi Cöông Löông Tieáp (28) dòch töø tieáng Phaïn sang chöõ Haùn, löu haønh taïi nöôùc ta khoaûng sau naêm 258. Qua Ñaïo Thanh vaø vaø moái lieân heä trong baûn dòch kinh Phaùp Hoa, chuùng ta bieát theâm veà Chi Cöông Löông Tieáp, moät nhaø sö ngöôøi goác AÁn Ñoä ñeán ôû vaø laøm vieäc taïi Vieät Nam vaøo khoaûng nhöõng naêm 256.Ñaïo Thanh laø ngöôøi ñaõ coäng taùc vôùi Chi Cöông Löông Tieáp trong coâng vieäc phieân dòch kinh ñieån, maø moät trong nhöõng keát quaû hieän bieát ñöôïc laø buùt thoï baûn dòch kinh Phaùp Hoa töø chöõ Phaïn sang chöõ Haùn. Vieäc phaân traùch nhieäm buùt thoï baûn dòch kinh Phaùp Hoa chöùng toû raèng ngaøi phaûi laø ngöôøi coù moät trình ñoä Phaät hoïc vöõng vaøng, coù söï hieåu bieát chaéc chaén khoâng nhöõng veà Phaïn ngöõ maø coøn thoâng thaïo tieáng Vieät vaø Haùn vaên. Ñaây laïi laø moät baèng chöùng veà thaønh quaû cuûa neàn giaùo duïc Phaät giaùo chaát löôïng vaø uy tín taïi nöôùc ta ôû giai ñoaïn baáy giôø; vaø vieäc caùc nhaø Phaät hoïc ñeán nöôùc ta, coäng taùc vôùi caùc nhaø sö Vieät Nam cho bieát nöôùc ta laø moät trung taâm Phaät giaùo lôùn trong khu vöïc, ñuû söùc haáp daãn ñeå thu huùt caùc nhaø Phaät hoïc töø caùc nôi khaùc hoäi tuï veà, vaø caùc neàn giaùo duïc Phaät giaùo nöôùc ta ñaõ ñaøo taïo neân nhöõng con ngöôøi thöïc chaát, maø nhöõng ñaïi bieåu öu tuù laø caùc ngaøi Maâu Töû, Khöông Taêng Hoäi, Ñaïo Thanh...
Cuõng qua vieäc Ñaïo Thanh hôïp taùc vôùi nhaø sö nöôùc ngoaøi laø Chi Cöông Löông Tieáp dòch kinh Phaùp Hoa tam muoäi, moät boä kinh coù söï lieân heä chaët cheõ vôùi phöông phaùp thieàn ñònh an ban do Khöông Taêng Hoäi xieån döông tröôùc ñoù; noùi ñuùng hôn, ñaây chính laø cô sôû lyù luaän vöõng vaøng cho phöông phaùp treân, cuõng nhö laø moät trong nhöõng neàn taûng ñeå giaûi ñaùp caùc thaéc maéc naûy sinh trong quaù trình ñaáu tranh ñeå phaùt trieån cuûa tö töôûng Phaät giaùo taïi nöôùc ta sau naøy.
4. Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy, hai danh taêng cuûa Phaät giaùo Trung Quoác ñeán Vieät Nam vaøo theá kyû IV
[ ^ ]Phaät giaùo theá kyû thöù IV thöôøng bò hieåu moät caùch sai leäch, khoâng ít ngöôøi cho raèng giai ñoaïn naøy Phaät giaùo nöôùc ta khoâng coù gì noåi baät, khoâng coù caùc göông maët Phaät töû vaø Taêng só tieáng taêm vang doäi chaúng nhöõng ôû trong nöôùc maø coøn caû ôû nöôùc ngoaøi nhö tröôùc. Ñoù laø moät ngoä nhaän thieáu chính xaùc. Vaøo theá kyû thöù IV, Phaät giaùo Vieät Nam vaãn laø moät trung taâm Phaät giaùo lôùn ôû phöông Ñoâng, vaãn thu huùt caùc danh nhaân, cao taêng ngoaøi nöôùc tuï hoäi veà, maø tröôøng hôïp caùc ngaøi Vu Phaùp Lan (khoaûng 270-320) vaø Vu Ñaïo Thuùy (khoaûng 285-315), hai nhaân vaät cöï phaùch trong hoïc giôùi Phaät giaùo Trung Quoác, vò Taêng AÁn Ñoä Kyø Vöïc vôùi nhieàu khaû naêng linh dò, ñaõ ñeán hoaëc gheù qua nöôùc ta laø nhöõng thí duï ñieån hình. Ñaáy laø chöa keå ñeán nhöõng göông maët nhö Chí Haøm, taùc giaû cuûa Trieät taâm kyù (soáng ôû nöôùc ta khoaûng töø naêm 300 ñeán 360), hay Hieàn Phaùp sö , ngöôøi vieát Minh töôøng kyù noåi tieáng, v.v...Theo Cao taêng truyeän cuûa Hueä Haïo, Vu Phaùp Lan ngöôøi Cao Döông, xuaát gia naêm 15 tuoåi, coù tö chaát thoâng minh khaùc thöôøng, tu hoïc raát tinh taán, ñaïo phong laãy löøng nuùi soâng, laïi coù tính thích thöôûng ngoaïn phong thuûy. Töông truyeàn, sö coù nhieàu khaû naêng khaùc thöôøng, ôû chung vôùi coïp maø khoâng bò coïp haïi, laïi coù theå thuaàn hoùa noù. Ñöông thôøi, maëc duø ñöôïc moïi giôùi troïng voïng, nhöng töï thaáy chöa thoûa maõn vôùi nhöõng gì ñaõ tieáp thu, Vu Phaùp Lan quyeát ñònh leân ñöôøng ñi AÁn Ñoä nhaèm coù theå tham cöùu kinh ñieån Phaät giaùo moät caùch ñaày ñuû hôn. Treân ñöôøng ñi, sö ñaõ döøng chaân ôû Giao Chaâu, maéc beänh roài maát taïi nöôùc ta. Vu Phaùp Lan coù nhieàu hoïc troø, nhöng noåi baät hôn caû laø Vu Phaùp Khai vaø Vu Ñaïo Thuùy, hai nhaø y döôïc tieáng taêm ñoàng thôøi laø nhöõng nhaø Phaät hoïc lôùn. Hai vò naøy laø ngöôøi ñaõ chuû tröông hai trong baûy tröôøng phaùi Baùt nhaõ hoïc cuûa Trung Quoác (29).
Cuõng Cao taêng truyeän cho bieát, Vu Ñaïo Thuùy laø ngöôøi Ñoân Hoaøng, cha meï maát luùc tuoåi coøn nhoû, ôû vôùi ngöôøi chuù, laø ngöôøi coù loøng hieáu nghóa heát möïc. Naêm 16 tuoåi, Vu Ñaïo Thuùy xuaát gia laøm ñeä töû cuûa ngaøi Vu Phaùp Lan. Vu Ñaïo Thuùy laø ngöôøi coù hoïc nghieäp cao minh, kieán thöùc roäng raõi, khoâng chæ uyeân thaâm Phaät hoïc maø coøn gioûi caû ngheà y, nhaân caùch thì thanh cao giaûn dò, tính cuõng thích thöôûng ngoaïn phong caûnh nuùi non soâng nöôùc. Ngöôøi ñôøi raát ngöôõng moä taøi naêng vaø nhaân caùch cuûa sö. Ngaøi theo thaày laø Vu Phaùp Lan ñi AÁn Ñoä, nhöng chöa ñi heát chuyeán haønh trình thì maát taïi bình nguyeân Baéc Boä cuûa nöôùc ta.
Söï kieän hai nhaân vaät Taêng só taàm côõ nhö theá choïn con ñöôøng phöông Nam ñeå ñi AÁn Ñoä vaø ñaõ hieän dieän ôû Vieät Nam vaøo theá kyû thöù IV (khoaûng sau naêm 307) dó nhieân khoâng theå dieãn ra trong khoâng khí im laëng, maø nhaát ñònh phaûi coù nhöõng hoaït ñoäng trao ñoåi veà hoïc thuaät Phaät giaùo giöõa hoï vôùi caùc cao taêng, caùc hoïc giaû huyeàn hoïc baûn xöù. Vaø do ñoù, nhöõng vaán ñeà quan troïng trong tö töôûng vaø trieát hoïc Phaät giaùo nhö Baùt nhaõ, Khoâng, Phaät, Taâm, v.v... coù theå ñaõ ñöôïc ñem ra thaûo luaän moät caùch soâi noåi. Nhöng ñaùng tieác laø hieän chuùng ta chöa bieát ñöôïc gì nhieàu. Hôn theá nöõa, cuõng coù khaû naêng hai nhaân vaät naøy ñaõ gheù laïi ñaây ñeå tìm hieåu theâm vaên hoùa vaø hoïc ngoân ngöõ ñeå chuaån bò cho vieäc ñeán Thieân Truùc, bôûi nhö ñaõ noùi, taïi nöôùc ta ôû giai ñoaïn naøy coù khoâng ít ngöôøi AÁn Ñoä ñeán sinh soáng vaø giao thöông. Veà maët tö töôûng, coù moät ñaëc ñieåm ñaùng chuù yù laø, hoïc phong cuûa hai vò taêng treân maëc duø thuoäc tröôøng phaùi Baùt nhaõ hoïc, nhöng baûn chaát noù, ñaëc bieät laø ñoái vôùi Vu Phaùp Lan, laø tö töôûng Phaät giaùo mang tính quyeàn naêng, bieåu hieän cuï theå qua vieäc haøng phuïc thuù döõ, ñieàu ñöôïc quyû thaàn, maø tieåu truyeän veà Ngaøi trong Cao taêng truyeän ñaõ cheùp. Ñaây laø ñieåm phuø hôïp vôùi xu höôùng chung cuûa Phaät giaùo Vieät Nam, xu höôùng Phaät giaùo quyeàn naêng voán coù tröôùc ñoù Maâu Töû vaø Khöông Taêng Hoäi ñaõ töøng quan nieäm. Vaø, chính ñieàu naøy laø ñieåm loâi cuoán ngöôøi Phaät töû Vieät Nam khi caùc Ngaøi sang nöôùc ta, chöù khoâng phaûi laø hoïc phong Baùt nhaõ hoïc cuûa hoï.
Tröôùc khi hai thaày troø tieáng taêm laãy löøng Vu Phaùp Lan vaø Vu Ñaïo Thuùy ñeán vaø maát taïi nöôùc ta, coù moät nhaø sö AÁn Ñoä laø Kyø Vöïc ñaõ gheù ôû. Trong thôøi gian löu laïi ñaát Vieät, cuõng nhö hai nhaân vaät treân, haønh tích cuûa ngaøi Kyø Vöïc khoâng thaáy söû saùch Trung Quoác ghi roõ, nhöng qua haønh traïng cuûa sö, moät ngöôøi vôùi nhöõng khaû naêng phi thöôøng, coù theå qua soâng maø khoâng caàn ñoø, xoa ñaàu coïp döõ, coù theå bieán hoùa tuøy yù, bieát ñöôïc tieàn kieáp cuûa ngöôøi khaùc...nhö moät minh chöùng cho maãu ngöôøi giaùc ngoä maø Maâu Töû ñaõ quan nieäm trong Lyù hoaëc luaän töø theá kyû thöù II vaø Khöông Taêng Hoäi tieáp theo sau (theá kyû thöù III) ñaõ chæ ra phöông caùch ñeå ñaït ñeán muïc tieâu ñoù laø baèng phaùp tu thieàn ñònh (an ban) goàm boán giai ñoaïn ñöôïc vieát trong baøi töïa cho baûn dòch An ban thuû yù cuûa Phaùp sö An Theá Cao. Xu höôùng Phaät giaùo quyeàn naêng ñeán theá kyû IV laïi caøng ñöôïc khaúng ñònh, boå trôï qua söï hieän dieän cuûa nhöõng vò Taêng AÁn Ñoä vaø Trung Quoác coù khaû naêng linh dò, khaùc thöôøng nhö caùc ngaøi Kyø Vöïc, Vu Phaùp Lan, Vu Ñaïo Thuùy... maø chuùng ta hieän bieát ñöôïc.
Vaäy, Phaät giaùo ôû nöôùc ta vaøo theá kyû thöù IV vaãn phaùt trieån, neáu khoâng noùi laø phaùt trieån röïc rôõ trong caùc phaïm truø Phaät giaùo do caùc ngaøi Maâu Töû vaø Khöông Taêng Hoäi thieát laäp neân ôû hôn moät traêm naêm tröôùc, ñoù laø neàn tö töôûng Phaät giaùo quyeàn naêng. Veà maët xaõ hoäi, Phaät giaùo Vieät Nam vaãn laø moät trong nhöõng trung taâm lôùn ñöôïc söï chuù yù ñaëc bieät, laø nôi choïn döøng chaân, hoaëc ñeán ôû tu hoïc cuûa nhieàu danh taêng nöôùc ngoaøi, keå caû AÁn Ñoä vaø Trung Quoác; vaãn toàn taïi moät neàn giaùo duïc toaøn dieän, thaønh coâng trong coâng taùc ñaøo taïo nhaân taøi cho Phaät giaùo vaø ñaát nöôùc, nhö tröôøng hôïp ngaøi Ñaïo Thieàn, maø kieán thöùc laãn ñaïo phong vang doäi ôû Trung Quoác, ñöôïc moïi giôùi trí thöùc vaø bình daân ñeàu troïng voïng vaø kính ngöôõng.
5. Ñaïo Cao, Phaùp Minh, Lyù Mieãu vôùi söï kieän "saùu laù thö" vaø cuoäc ñaáu tranh tö töôûng chuaån bò cho moät giai ñoaïn phaùt trieån môùi cuûa Phaät giaùo Vieät Nam
[ ^ ]a. Veà caùc nhaân vaät Ñaïo Cao, Phaùp Minh vaø Lyù MieãuSaùu laù thö trao ñoåi giöõa hai vò Taêng Vieät Nam laø Ñaïo Cao vaø Phaùp Minh vôùi Lyù Mieãu laø moät trong nhöõng phaùt hieän quan troïng cuûa hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt töø thö tòch chöõ Haùn cuûa Trung Quoác (30), coáng hieán cho söï nghieäp nghieân cöùu lòch söû daân toäc noùi chung vaø lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam noùi rieâng moät tö lieäu heát söùc giaù trò, ñaëc bieät laø cho bieát veà cuoäc vaän ñoäng tö töôûng cuûa daân toäc vaø cuûa Phaät giaùo ôû giai ñoaïn tröôùc khi Nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân ra ñôøi naêm 544.
Ñaïo Cao vaø Phaùp Minh laø hai vò taêng ngöôøi Vieät Nam (Giao Chaâu phaùp sö), nieân ñaïi ñöôïc xaùc ñònh nhö sau: ngaøi Ñaïo Cao sinh khoaûng naêm 365 vaø maát naêm 445, Phaùp Minh sinh khoaûng naêm 370 vaø tòch khoaûng naêm 460. Ñaïo Cao ñöôïc bieát theâm laø taùc giaû cuûa taùc phaåm Taù aâm, Ñaïo Cao phaùp sö taäp, nhöng ñaùng tieác laø nay ñaõ maát. Ngoaøi nhöõng thoâng tin ít oûi treân, vaø nhöõng thoâng tin töø caùc laù thö cho bieát, chuùng ta hieän chöa bieát gì roõ hôn veà thaân theá vaø söï nghieäp cuûa hai vò taêng uyeân thaâm naøy.
Veà Lyù Mieãu thì cuõng khoâng khaù hôn. Tö lieäu Trung Quoác ghi laø söù quaân cuûa Giao Chaâu. Tuy nhieân, trong soá nhöõng ngöôøi maø chính quyeàn phöông Baéc cöû ñi laøm thaùi thuù ôû nöôùc ta khoâng thaáy ai teân laø Lyù Mieãu. Coù giaû thieát cho raèng, Lyù Mieãu coù theå laø teân khaùc cuûa Lyù Tröôøng Nhaân (khoaûng 420-470) , hoaëc cuõng coù theå laø moät ngöôøi laõnh ñaïo cuûa nöôùc ta, ñöùng ñaèng sau chính quyeàn "höõu danh voâ thöïc" döôùi danh nghóa laø caùc thaùi thuù ñeå ñieàu haønh ñaát nöôùc vôùi söï ñoäc laäp veà chính trò cuõng nhö vaên hoùa thöôøng thaáy trong giai ñoaïn naøy. Caên cöù vaøo caùch xöng hoâ cuûa hai vò thaày cuûa Lyù Mieãu (31), thì oâng phaûi laø moät trong nhöõng vò hoaøng ñeá cuûa nhaø nöôùc ñoäc laäp Vieät Nam thôøi baáy giôø. Nhöng daãu theá naøo ñi nöõa, khi tieåu söû cuûa caùc nhaân vaät nhö Phaùp sö Ñaïo Cao, Phaùp Minh, Phaät töû Lyù Mieãu chöa theå xaùc ñònh roõ, thì söï kieän "saùu laù thö" vaãn laø moät hieän thöïc lòch söû, coù nieân ñaïi khoaûng 435-455, vaø taïi nöôùc ta ñaõ dieãn ra moät cuoäc vaän ñoäng, ñaáu tranh tö töôûng gay gaét, maø noäi dung cuûa saùu laù thö ñaõ phaûn aùnh ñöôïc vaán ñeà chính cuûa cuoäc ñaáu tranh tö töôûng aáy.
b. Nguyeân nhaân söï ra ñôøi cuûa saùu laù thö hay tình hình cuûa Phaät giaùo Vieät Nam theá kyû V:
Vaán ñeà maø noåi baät trong cuoäc trao ñoåi giöõa Lyù Mieãu vôùi caùc vò thaày cuûa oâng qua saùu laù thö laø gì? Vaø lyù do taïi sao noù dieãn ra trong giai ñoaïn naøy? ÔÛ ñaây khoâng theå noùi kyõ, maø chæ neâu leân vaøi nguyeân nhaân sô löôïc taïm ñeå hình dung boái caûnh cuûa noù, ñoàng thôøi qua ñoù thaáy ñöôïc tình hình cuûa Phaät giaùo trong theá kyû thöù V, thôøi ñieåm maø nhöõng tö töôûng Phaät giaùo quyeàn naêng do caùc Maâu Töû vaø Khöông Taêng Hoäi thieát laäp töø theá kyû thöù II vaø III ñang rôi vaøo khuûng hoaûng.
Sau hôn naêm traêm naêm du nhaäp, Phaät giaùo ñöôïc tieáp nhaän vaø ñaõ coù neàn taûng vöõng vaøng. Ngöôøi Phaät töû khoâng chæ tin theo giaùo lyù do nhöõng nhaø truyeàn giaùo tieân phong thieát laäp neân, maø chuû ñoäng ñaët vaán ñeà ñoái vôùi giaùo lyù ñoù. Söï hoaøi nghi vaø lieân heä so saùnh giöõa caùc heä thoáng tö töôûng, noùi roõ hôn laø giöõa Phaät giaùo vôùi Nho vaø Laõo giaùo, thaäm chí ngay trong noäi thaân caùc khuynh höôùng tö töôûng cuûa Phaät giaùo, ñaõ taïo neân moät cuoäc tranh luaän soâi noåi vaøo theá kyû thöù V ôû Trung Quoác cuõng nhö ôû nöôùc ta.
ÔÛ Trung Quoác, noåi baät ñaùng chuù yù cuûa cao traøo ñoù laø söï ra ñôøi cuûa taùc phaåm Quaân thieän luaän(32) cuûa moät vò sö noåi tieáng ña taøi laø Hueä Laâm, ngöôøi töøng coù moät vai troø chính trò quan troïng trong trieàu ñaïi cuûa Toáng Vaên ñeá caàm quyeàn, töøng ñöôïc meänh danh laø "Haéc y teå töôùng" (Teå töôùng thaày tu). Trong ñoù, sö Hueä Laâm coâng kích Phaät giaùo, noùi ñuùng hôn laø pheâ phaùn hieän traïng Phaät giaùo Trung Quoác ñöông thôøi, moät caùch kòch lieät. Sö Hueä Laâm, qua taùc phaåm naøy, boäc loä yù ñoà xaõ hoäi hoùa Phaät giaùo ñeå noù trôû thaønh moät löïc löôïng tích cöïc daán thaân xaây döïng ñaát nöôùc qua vieäc thieát laäp moät quan nieäm Phaät giaùo dung hoøa tö töôûng Nho gia, ñaëc bieät laø veà maët ñaïo ñöùc xaõ hoäi, vôùi thuyeát "thuø ñoà ñoàng quy" (33). Quan ñieåm naøy bò choáng ñoái nhieàu hôn laø uûng hoä. Noù ñaõ taïo neân laøn soùng phaûn öùng giaän döõ trong haøng nguõ Phaät giaùo, keát quaû laø sö Hueä Laâm bò truïc xuaát sang Vieät Nam vaøo khoaûng sau naêm 456 vaø soáng nhöõng naêm cuoái ñôøi taïi nöôùc ta.
Sau khi sang Vieät Nam, vôùi taøi naêng nhö theá, chaéc chaén sö Hueä Laâm seõ ñöôïc ngöôøi laõnh ñaïo nöôùc ta hoaëc laõnh ñaïo caùc phong traøo khôûi nghóa giaønh ñoäc laäp daân toäc thôøi baáy giôø quan taâm ñaëc bieät, ñoàng thôøi cuõng taïo neân aûnh höôûng trong giôùi Phaät giaùo. Moät vaán ñeà heát söùc ñaùng quan taâm laø vaøo theá kyû thöù V, taïi nöôùc ñang ôû cao traøo vaän ñoäng giaønh quyeàn töï chuû ñoäc laäp cho daân toäc, choáng laïi theá löïc phöông Baéc. Veà maët chính trò, chuùng ta ñaõ coù nhöõng thaønh quaû lôùn, chaúng haïn cuoäc khôûi nghóa cuûa Lyù Tröôøng Nhaân thaønh coâng, môû ra moät giai ñoaïn ñoäc laäp töï chuû daân toäc taïm thôøi. Veà maët traän vaên hoùa vaø tö töôûng, cuõng trong tình hình ñoù, ñoøi hoûi chuùng ta coù moät neàn vaên hoùa, tö töôûng khoâng nhöõng ñuû söùc maïnh ñeå phaûn khaùng vôùi vaên hoùa phöông Baéc maø coøn ñoái thoaïi trong theá bình ñaúng. Ñoù coù theå noùi laø boái caûnh ra ñôøi cuûa söï kieän "saùu laù thö", hay cuoäc ñaáu tranh veà tö töôûng cuûa Phaät giaùo ñeå töông thích vôùi xu theá môùi cuûa lòch söû vaø thôøi ñaïi.
Vôùi taàm quan troïng nhö theá, vaäy noäi dung chính maø "saùu laù thö" ñaët ra laø gì?
c. Noäi dung cuûa cuoäc trao ñoåi giöõa Lyù Mieãu vaø hai vò thaày cuûa oâng laø Phaùp sö Ñaïo Cao vaø Phaùp Minh, hay söï khuûng hoaûng cuûa neàn Phaät giaùo quyeàn naêng
Noäi dung cô baûn cuûa cuoäc trao ñoåi giöõa Phaät töû Lyù Mieãu vôùi hai ngöôøi thaày cuûa oâng laø caùc ngaøi Ñaïo Cao vaø Phaùp Minh xoay quanh vaán ñeà taïi sao noùi Phaät linh nghieäm, quyeàn naêng bieán hoùa tuøy yù, nhöng khoâng theå thaáy ñöôïc Phaät, Ñöùc Phaät khoâng thò hieän ra giöõa ñôøi cho ngöôøi Phaät töû chöùng kieán? (34) Cuoäc thaûo luaän qua thö töø naøy ñaõ giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà gì? Vaø quan nieäm veà Ñöùc Phaät noùi rieâng vaø Phaät giaùo noùi chung coù gì khaùc so vôùi quan nieäm tröôùc ñoù vaø cuûa Trung Quoác?
Trung taâm cuûa "saùu laù thö" laø baøn luaän quan nieäm veà Ñöùc Phaät, moät vaán ñeà cô baûn cuûa tö töôûng Phaät giaùo. Tuy nhieân, noù khoâng xaây döïng hay ñeà ra moät ñònh nghóa môùi so vôùi quan nieäm maø caùc Ngaøi Maâu Töû vaø Khöông Taêng Hoäi xieån döông. Nhöõng nghi vaán taïi sao khoâng thaáy ñöôïc Phaät hay Phaät khoâng thò hieän cho ngöôøi ñôøi thaáy maø Phaät töû Lyù Mieãu ñaõ ñaët ra ñöôïc Phaùp sö Ñaïo Cao ñaùp laïi baèng thuyeát caûm öùng (35) voán phoå bieán trong daân gian vaø ñaõ ñöôïc Phaät giaùo hoùa thaønh tín ngöôõng toân giaùo cuûa daân toäc khaù laâu tröôùc ñoù. Söï kieän naøy ñaõ phaûn aùnh tình traïng khuûng hoaûng nieàm tin toân giaùo tröôùc moät xu theá ñang troãi daäy cuûa yù thöùc daân toäc, xu theá töï yù thöùc khaû naêng vaø söùc maïnh voâ cuøng to lôùn cuûa baûn thaân, xu theá tö duy mang tính duy lyù hôn ñang dieãn ra trong xaõ hoäi, trong yeâu caàu caáp thieát laø xaây döïng neàn ñoäc laäp töï chuû laâu daøi cho
daân toäc.Maëc duø coù nhöõng aûnh höôûng qua laïi giöõa Phaät giaùo nöôùc ta vaø Trung Quoác, nhöng vôùi quan nieäm treân, qua "saùu laù thö", ñaõ cho thaáy Phaät giaùo maø toå tieân chuùng ta tieáp thu vaø xaây döïng coù nhöõng ñaëc thuø so vôùi Phaät giaùo phaùt trieån ôû Trung Quoác. Theá kyû thöù V, heä thoáng kinh ñieån ñöôïc ñöa ñeán Trung Quoác khaù ñaày ñuû, quan nieäm veà Ñöùc Phaät cuõng ñaõ khaùc, yeáu toá lòch söû ñöôïc chuù troïng nhieàu hôn. Ñöùc Phaät laø baäc Giaùc ngoä nhöng Ngaøi cuõng coù nôi xuaát thaân, danh taùnh, sinh quaùn, doøng toäc cuï theå. Vaø nhö vaäy, maëc duø coù nhöõng aûnh höôûng qua laïi, ñaëc bieät laø ôû theá kyû thöù V, luùc sö Hueä Laâm bò truïc xuaát sang nöôùc ta, nhöng tính ñoäc laäp trong vieäc tieáp thu vaø xaây döïng caùc quan nieäm veà Phaät giaùo cuûa nöôùc ta vaãn ñöôïc giöõ vöõng. Tính chaát ñoäc laäp naøy coù neàn taûng saâu xa laø söï ñoäc laäp cuûa neàn vaên hoùa Vieät Nam, cuûa söùc soáng beàn bæ vaø maõnh lieät cuûa neàn vaên hoùa ñoù.
Beân caïnh vaán ñeà trung taâm nhö ñaõ sô boä noùi treân, "saùu laù thö" coøn cung caáp nhieàu thoâng tin quan troïng khaùc ñoái vôùi lòch söû, vaên hoïc, ngoân ngöõ...cuûa daân toäc maø khoâng theå noùi ra ôû ñaây, vì khaù daøi doøng. Chæ qua moät vaøi ñieàu noùi treân cuõng cho thaáy giaù trò tö lieäu maø noù ñem laïi nhaèm soi saùng cho vieäc tìm hieåu veà tình hình Phaät giaùo giai ñoaïn naøy, ôû moät thôøi ñieåm raát soâi noåi cuûa cuoäc vaän ñoäng tö töôûng Phaät giaùo ñeå thích nghi vôùi nhöõng xu theá môùi cuûa thôøi ñaïi.
Ñeán thôøi ñieåm naøy, neàn Phaät giaùo ñöôïc thieát laäp bôûi Maâu Töû vaø sau ñoù ñöôïc cuûng coá, boå sung bôûi ngaøi Khöông Taêng Hoäi toû ra khoâng coøn laø nieàm tin tuyeät ñoái ôû nöôùc ta, nhöõng thaéc maéc maø Lyù Mieãu neâu ra laø ñaïi dieän cho ngöôøi Phaät töû Vieät Nam thôøi baáy giôø. Neàn tö töôûng Phaät giaùo quyeàn naêng bò lay chuyeån thöïc söï. Phaät giaùo nöôùc ta rôi vaøo cuoäc khuûng hoaûng veà tö töôûng, caùi cuõ thì ngaøy caøng khoâng ñuû söùc thuyeát phuïc, caùc quan nieäm môùi thì chöa thaáy hình thaønh. Cuoäc ñaáu tranh tö töôûng ñoù ñeán hoài gay gaét vôùi söï kieän sö Ñaøm Hoaèng (36) töï thieâu taïi chuøa Tieân Sôn naêm 455, ñeå laïi nhieàu ñieàu linh dò, coù theå noùi laø moät caâu traû lôøi huøng hoàn cuoái cuøng cuûa neàn tö töôûng Phaät giaùo quyeàn naêng tröôùc nhöõng hoaøi nghi coù xu höôùng ngaøy caøng phoå bieán taïi nöôùc ta.
Hoài keát thuùc cuûa cuoäc ñaáu tranh naøy ra sao, seõ ñöôïc ñeà caäp qua vieäc tìm hieåu caùc nhaân vaät Phaät giaùo noåi baät sau ñoù, "nhöõng ngoïn ñeøn cuoái cuøng cuûa moät thôøi ñaïi Phaät giaùo" (37), thôøi ñaïi ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng tö töôûng Phaät giaùo quyeàn naêng, ñoù laø caùc ngaøi Hueä Thaéng vaø Ñaïo Thieàn.
6. Veà caùc ngaøi Hueä Thaéng vaø Ñaïo Thieàn, hai baäc cao taêng Vieät Nam cuoái cuøng cuûa thôøi ñaïi Phaät giaùo thöù nhaát, thôøi ñaïi Phaät giaùo quyeàn naêng
[ ^ ]a. Veà sö Hueä ThaéngNaêm sinh cuûa sö Hueä Thaéng khoâng thaáy taøi lieäu naøo ghi roõ. Cao taêng truyeän cho bieát sö thoï 70 tuoåi vaø maát vaøo khoaûng nhöõng naêm 502-519. Vaäy chaéc chaén naêm sinh cuûa sö khoaûng 432-449. Ngaøi soáng taïi chuøa nuùi Tieân Chaâu cuûa nöôùc ta, chuyeân haønh trì kinh Phaùp Hoa. Ngöôøi giaûn dò, thích tòch laëng. Ngaøi hoïc Thieàn (38) vôùi moät vò taêng nöôùc ngoaøi teân laø Ñaït Ma Ñeà Baø (Dharmadeva). Moãi khi nhaäp ñònh, heát ngaøy môùi thoâi; ñaïo phong ñöôïc ngöôøi ñôøi kính troïng. Tieáng taêm vang xa, quan ñoâ hoä Löu Hoäi (39) nghe danh ñeán môøi veà vaø ñöa sang Trung Quoác, an trí taïi chuøa U Theâ. Sö cöông quyeát khoâng hôïp taùc baèng caùch thöôøng toû ra nhö ngöôøi ngu, khoâng höôûng nhöõng ñaõi ngoä cuûa keû caàm quyeàn phöông Baéc maø soáng trinh baïch, thanh baàn baèng ñoà khaát thöïc trong nhaân daân. Naêm 487 (Vónh Bình nguõ nieân), sö bò ñöa ñeán tinh xaù Dieân Hieàn ôû Chung sôn vaø maát naêm 70 tuoåi. Bò ñöa sang vaø soáng treân ñaát Trung Quoác, xa queâ höông gaàn ba möôi naêm
nhöng loøng sö vaãn "trinh baïch ngay thaúng".Tröôùc khi ñeán Trung Quoác, Hueä Thaéng ñaõ töøng hoïc Thieàn vôùi moät vò thaày nöôùc ngoaøi laø Ñaït Ma Ñeà Baø, vaø khi ñeán Trung Quoác, sö coù theå khoâng coå xuùy cho phong traøo Thieàn hoïc taïi ñaây; tuy nhieân, chaéc chaén raèng ngaøi ñaõ coù nhöõng aûnh höôûng quan troïng ñoái vôùi lòch söû Phaät giaùo Trung Quoác, cho neân caùc nhaø vieát söû Phaät giaùo nöôùc naøy môùi daønh nhöõng doøng vieát veà ngaøi vôùi thaùi ñoä traân troïng, caûm khaùi tröôùc ñaïo phong vaø nhaân caùch "töø nhoû tôùi giaø, loøng Thaéng trinh baïch thaúng ngay" (40) cuûa moät vò cao taêng Vieät Nam.
b. Ñaïo Thieàn vôùi coâng taùc giaûng daïy vaø hoaèng phaùp thaønh coâng röïc rôõ taïi Trung Quoác
Sau Khöông Taêng Hoäi, theá kyû thöù IV, coù moät vò taêng Vieät Nam laïi "choáng gaäy Ñoâng du" sang giaûng daïy, hoaèng phaùp thaønh coâng röïc rôõ taïi Trung Quoác, ñaõ ñeå laïi cho giôùi trí thöùc taïi ñaây nieàm kính troïng saâu saéc, baát keå caû raèng con ngöôøi naøy xuaát thaân töø moät xöù maø hoï thöôøng mieät thò vaøo loaïi "moïi rôï", ñoù laø ngaøi Ñaïo Thieàn.
Veà Ñaïo Thieàn, Tuïc cao taêng truyeän(41) cho bieát, sö laø ngöôøi Giao Chæ, xuaát gia töø nhoû, giôùi phaùp trong saïch, ñöôïc trong taêng ngoaøi tuïc ñeàu kính troïng khoâng nhöõng vì söï tu haønh khaéc kyû, maø coøn sôû hoïc uyeân thaâm, ñaëc bieät laø veà luaät hoïc. Sö laø ngöôøi coù nhöõng khaû naêng kyø laï, nhö chuyeän ghi raèng, taïi chuøa nuùi Tieân Chaâu coù nhieàu coïp döõ haïi ngöôøi, nhöng keå töø khi sö ñeán ôû thì naïn aáy khoâng coøn. Sau ñoù, sö sang Trung Quoác giaûng daïy Phaät phaùp ôû Kim Laêng, tham döï caùc ñaïi hoäi thuyeát giaûng do Caùnh Laêng Vöông nhaø Teà toå chöùc vaøo khoaûng nhöõng naêm 483-487. Sö ôû laïi giaûng daïy Thieàn vaø Luaät, ñaëc bieät laø veà Luaät Thaäp tuïng taïi ñaây, anh taøi Trung Quoác khaép nôi ñaõ rong ruoåi ngaøn daëm veà Kim Laêng ñeå thoï giaùo, "hoï ñeàu laø tieâu lónh cuûa boán beå, ngöôøi taøi trong ñôøi vaø tay gioûi trong ñaïo" (42). Naêm Vónh Minh thöù nhaát (483), sö ñeán ôû chuøa Vaân Cö haï taïi Chung sôn vaø ñöôïc môøi laøm coâng taùc ñieàu khieån Taêng chuùng. Uy tín cuûa sö caøng vang xa do söï uyeân baùc, ñöùc haïnh vaø phong thaùi ñaïm baïc nôi sö, neân haøng ngaøn ngöôøi ôû kinh ñoâ tìm ñeán caàu phaùp. Cuoäc soáng cuûa sö thöôøng giaûn dò vaø ñôn sô, thích söï tónh laëng. Heã ai cuùng döôøng ñoà ngon vaät ñeïp, sö lieàn phaân phaùt cho ngöôøi ngheøo vaø keû ñau oám. Cuoái ñôøi, sö ñeán aån cö trong nuùi röøng, khoâng giao thieäp vôùi theá cuoäc cao sang cho ñeán khi maát ôû tuoåi 70, naêm Ñaïi Thoâng thöù nhaát, töùc naêm 527.
Laø ngöôøi Vieät Nam (Giao Chæ), treân danh nghóa ñang bò noäi thuoäc vaø thöôøng bò mieät thò laø "Nam di" (moïi rôï phöông Nam), nhöng söû saùch Trung Quoác vaãn daønh nhöõng lôøi heát söùc traân troïng khi vieát veà sö, veà taøi naêng vaø ñöùc haïnh, nhöõng ñoùng goùp cuûa sö ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa Phaät giaùo taïi ñaát nöôùc naøy cuõng ñuû thaáy baûn lónh söï aûnh höôûng cuûa sö laø lôùn vaø raát saâu ñaäm ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa Phaät giaùo taïi Trung Quoác.
Treân ñaây laø hai göông maët noåi baät cuûa Phaät giaùo Vieät Nam soáng vaøo cuoái theá kyû thöù V vaø ñaàu theá kyû thöù VI hieän bieát ñöôïc, caùc ngaøi Hueä Thaéng vaø Ñaïo Thieàn, nhöõng thaønh quaû cuoái cuøng cuûa neàn giaùo duïc Phaät giaùo theo truyeàn thoáng maø caùc Phaät töû, Taêng só tieàn nhaân ñaõ kieán thieát. Hoï sinh ra vaø soáng trong tình hình Phaät giaùo Vieät Nam ñang dieãn ra cuoäc ñaáu tranh tö töôûng, tình traïng khuûng hoaûng nieàm tin ñoái vôùi neàn Phaät giaùo do caùc ngaøi Maâu Töû vaø Khöông Taêng Hoäi gaày döïng; ñeå cöùu vaõn neàn Phaät giaùo aáy, hoï ñaõ coù nhöõng noã löïc, thaäm chí caû ñeán vieäc töï thieâu nhö sö Ñaøm Hoaèng, daãu vaäy cuõng khoâng theå vöïc daäy noù tröôùc xu theá môùi cuûa thôøi ñaïi, xu theá töï yù thöùc khaû naêng tieàm taøng ngay trong baûn thaân vaø yù thöùc xaây döïng neàn ñoäc laäp töï chuû cho daân toäc, maø cao ñieåm cuûa noù laø phong traøo khôûi nghóa cuûa Lyù Boân thaønh coâng daãn ñeán söï kieän xöng ñeá cuûa oâng naêm 544, khai sinh ñaát nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân toàn taïi hôn nöûa theá kyû (544-603).
Nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân ra ñôøi vôùi söï kieän xöng ñeá cuûa Lyù Boân naêm 544 laø moät söï kieän troïng ñaïi ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët môùi cuûa lòch söû daân toäc, moät thôøi ñaïi phaùt trieån môùi cuûa Phaät giaùo Vieät Nam. Chuùng ta seõ tieáp tuïc tìm hieåu sô löôïc trong caùc phaàn sau.
Chuù thích :
[ ^ ](1) Sau nhöõng coâng trình môû ñöôøng tröôùc naêm 1975, ñaùnh keå nhö khuyeát danh, Phaät giaùo Nam lai khaûo (1928); Traàn Vaên Giaùp, Le Bouddhisme en deøs orgigines au XIII e-sieøcle (1932); Maät Theå, Vieät Nam Phaät giaùo söû löôïc (1943); Nguyeãn Lang, Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän taäp I; v.v...moät soá coá gaéng nghieân cöùu trong lónh vöïc naøy ñöôïc coâng boá nhö Nguyeãn Lang, Vieät Nam Phaät giaùo söû luaän taäp II (1978), taäp III (1985); Vieän Trieát hoïc, Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam (1988), baûn naøy sau ñoù ñöôïc dòch sang chöõ Anh vaø chöõ Phaùp.(2) Taäp 1, Hoïc vieän Phaät giaùo Vieät Nam taïi Hueá thöïc hieän, Nxb. Thuaän Hoùa, 1999.
(3)Taùc phaåm baèng chöõ Haùn, tröôùc ñaây thöôøng ñöôïc xem laø khuyeát danh, nhöng theo hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt thì coù theå laø do Thieàn sö Kim Sôn soaïn, nieân soaïn laø naêm Ñinh Söûu Khai Höïu (1337). Tham khaûo Nghieân cöùu veà Thieàn uyeån taäp anh cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Nxb. TPHCM, 1999.
(4) Xem Leâ Maïnh Thaùt. Nghieân cöùu veà Thieàn uyeån taäp anh, Nxb. TPHCM, 1999, trang 203-204.
(5) Xem tieåu söû Thieàn sö Thoâng Bieän, Thieàn uyeån taäp anh.
(6) Xem Leâ Maïnh Thaùt. Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam taäp 1, Nxb.Thuaän Hoùa, 1999, trang 23-27.
(7) Sñd, trang 36.
(8)Sñd, trang 38-45.
(9) Sñd, trang 61-70.
(10) Xem Leâ Maïnh Thaùt. Nghieân cöùu veà Maâu Töû, taäp 1, Tu thö Vaïn Haïnh aán haønh, 1982.
(11)Leâ Maïnh Thaùt. Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, sñd, trang 213-283.
(12) Chính quyeàn ñoäc laäp cuûa Chu Phuø - Só Nhieáp toàn taïi khoaûng thôøi gian 180 -197.
(13)Sñd, trang 293.
(14) Ñieàu 2 cuûa Lyù hoaëc luaän. Xem Leâ Maïnh Thaùt. Nghieân cöùu veà Maâu Töû, taäp II, Tu thö Vaïn Haïnh, 1982, trang 443.
(15)Do Hueä Haïo soaïn vaøo ñôøi Löông.
(16) Kinh taïng, Luaät taïng vaø Luaän taïng cuûa Phaät giaùo.
(17) Kho taøng ñieån huaán cuûa Nho giaùo, goàm Thi, Thö, Leã, Nhaïc, Dòch vaø Xuaân Thu.
(18) Daãn laïi theo baûn dòch cuûa Leâ Maïnh Thaùt, Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, sñd, trang 300.
(19)Leâ Maïnh Thaùt. Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, sñd, trang 317.
(20) Xem Leâ Maïnh Thaùt, Khöông Taêng Hoäi toaøn taäp, taäp I, Tu thö Vaïn Haïnh, 1975.
(21) Theo Phí Tröôøng Phoøng, Lòch ñaïi tam baûo kyù, soaïn naêm 597 (Khai Hoaøng thöù 17, ñôøi Tuøy). Daãn laïi theo Leâ Maïnh Thaùt, Sñd, trang 119. Veà danh muïc caùc taùc phaåm do ngaøi Khöông Taêng Hoäi dòch, chuù giaûi hoaëc tröôùc taùc coù söï sai khaùc veà soá löôïng, nhöng cô baûn vaãn khoâng coù gì sai khaùc maáy, chuû yeáu laø do khaùc quan ñieåm phaân loaïi.
(22) Moät boä kinh thuoäc tö töôûng Phaät giaùo Ñaïi thöøa, noùi veà haïnh Luïc ñoä ba-la-maät, do Khöông Taêng Hoäi dòch sang chöõ Haùn. Coù yù kieán cho raèng noù ñöôïc dòch töø Phaïn baûn. Nhöng baèng nhöõng nghieân cöùu vaø ñoái chieáu veà ngöõ hoïc, hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt khaúng ñònh laø Khöông Taêng Hoäi ñaõ dòch boä kinh naøy töø moät baûn tieáng Vieät, löu haønh ôû nöôùc ta töø theá kyû I ñeán theá kyû II vaø coù theå laø sôùm hôn. Xem Leâ Maïnh Thaùt, Luïc ñoä taäp kinh vaø lòch söû khôûi nguyeân cuûa daân toäc ta, Tu thö Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh, 1972.
(23)Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, sñd, trang 321.
(24) Sñd, trang 364-365.
(25)Sñd, trang 364-365
(26)Coøn goïi laø Ñaïo Hinh, hay Sa moân Truùc Ñaïo Thanh.
(27) Baûn chöõ Vieät nay ñaõ maát.
(28) Theo hoïc giaû Leâ Maïnh Thaùt thì Chi Cöông Löông Tieáp tieáng Phaïn laø Kalyaønaøsiva, khaùc vôùi Chi Cöông Löông Laâu soáng ôû Quaûng Chaâu khoaûng 266 maø nhieàu ngöôøi ñaõ ñoàng hoùa. Xem Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam, sñd, muïc Chi Cöông Löông Tieáp, trang 279-283.
(29) Quan nieäm veà Khoâng ñöôïc baøn luaän soâi noåi, ñöa ñeán söï hình thaønh caùc tröôøng phaùi vôùi caùc caùch luaän giaûi khaùc nhau, nhö laø:
1. Voán khoâng neân khoâng (baûn voâ) do Thích Ñaïo An chuû tröông; 2. Voán khoâng khaùc neân khoâng (baûn voâ dò), do Truùc Phaùp Thaâm chuû tröông;
3. Khoâng töùc saéc (töùc saéc), do Chi Ñaïo Laâm ñeà xöôùng; 4. Laät ñoå meâ hoaëc dieät ñöôïc thöùc thì thaáy ba coõi laø khoâng (thöùc haøm), do Vu Phaùp Khai chuû tröông; 5. Huyeãn hoùa laø khoâng (huyeãn hoùa), do Thích Ñaïo Nhaát khôûi xöôùng; 6. Taâm khoâng thì goïi laø khoâng (taâm khoâng), do Truùc Phaùp OÂn ñöùng ñaàu; 7. Nhaân duyeân taäp hôïp neân goïi laø khoâng (duyeân hoäi), do Vu Ñaïo Thuùy chuû tröông.(30) Thuoäc Minh hoaèng taäp do ngaøi Taêng Höïu (445-519) keát taäp, Ñaïi Chính taân tu Ñaïi taïng kinh 2102.
(31)Trong laù thö thöù tö, ngoaøi danh xöng "söù quaân", Phaùp sö Ñaïo Cao ñaõ goïi aùm chæ Lyù Mieãu laø "cö ñaïi baûo chi ñòa" (ôû vaøo ñòa vò cuûa moät baäc thieân töû); vaø trong laù thö thöù hai, khi nhaéc ñeán hoïc thöùc cuûa oâng, Phaùp sö duøng boán chöõ "thaùnh tö uyeân vieãn", nghóa laø suy nghó cuûa moät baäc thaùnh, moät baäc ñeá vöông...
(32)Coøn goïi laø Baïch haéc luaän, hay Quaân thaùnh luaän, ñöôïc vieát vaøo khoaûng naêm 433. Vôùi quan ñieåm trong Quaân thieän luaän, nhöõng ñoùng goùp cho Phaät giaùo cuûa sö Hueä Laâm laø ñaùng ghi nhaän. Moät maët, sö laø ngöôøi daùm noùi leân thöïc traïng cuûa Phaät giaùo Trung Quoác ñöông thôøi, quaù naëng veà hình thöùc vaø tín ngöôõng maø khoâng quan taâm ñeán vaán ñeà xaây döïng ñôøi soáng xaõ hoäi thieát thöïc hieän taïi; maët khaùc, vôùi thuyeát "thuø ñoà ñoàng quy", sö laø moät trong nhöõng ngöôøi tieân phong trong xu höôùng ñòa phöông hoùa Phaät giaùo, ñoàng thôøi xaây döïng moät lyù thuyeát xaõ hoäi daán thaân cho noù, khieán cho Phaät giaùo gaén boù vôùi söï thònh suy cuûa moät xöù sôû nhaát ñònh.
(33) Khaùc ñöôøng nhöng cuøng ñích ñeán.
(34) Naïn Phaät baát kieán hình söï (Thaéc maéc veà vieäc taïi sao khoâng thaáy hình Phaät thò hieän giöõa ñôøi).
(35) Thuyeát caûm öùng ñöôïc Phaùp sö Ñaïo Cao quan nieäm trong böùc thö traû lôøi nhö sau: " ...Queân mình vaø ñem heát loøng thaønh thì coù caûm, coù caûm taát coù thaáy, khoâng coù caûm thì khoâng thaáy, ngöôøi coù thaáy ñem (ñieàu thaáy ñöôïc) noùi vôùi ngöôøi khoâng thaáy thì roát cuoäc ngöôøi khoâng thaáy cuõng khoâng tin (söï) coù thaáy, (neân) thaùnh nhaân ñaâu phaûi laø khoâng thöôøng ôû vôùi chuùng sinh, ñaâu phaûi laø khoâng thöôøng thaáy." Roõ raøng, cô sôû lyù luaän cuûa quan ñieåm naøy ñöôïc xaây döïng treân quan nieäm veà Phaät trong kinh Phaùp Hoa coù ôû nöôùc ta khoaûng hai traêm naêm tröôùc, qua söï baûn dòch Phaùp Hoa tam muoäi cuûa caùc ngaøi Chi Cöông Löông Tieáp vaø Ñaïo Thanh.
(36) Moät vò taêng Trung Quoác, khoâng bieát chính xaùc naêm sinh. Xuaát gia töø nhoû, sö ñaëc bieät gioûi veà Luaät hoïc. Sö ñeán nöôùc ta, tu taïi chuøa Tieân Sôn vaøo khoaûng naêm 425, chuyeân trì tuïng caùc kinh Voâ löôïng thoï, Thaäp luïc quaùn... vôùi öôùc nguyeän vaõng sinh veà theá giôùi Cöïc laïc. Sö hai laàn töï thieâu, laàn thöù nhaát baát thaønh do hoïc troø phaùt hieän vaø daäp taét löûa giöõa chöøng, laàn thöù hai vaøo naêm 455. Sau khi sö tòch, nhieàu ngöôøi keå laïi raèng thaáy sö thaân vaøng saéc vaøng, cöôõi moät con nai vaøng ñi veà phía Taây raát gaáp, khoâng noùi gì. Ngaøi Ñaøm Hoaèng ñöôïc bieát laø moät ngöôøi coù coâng trong vieäc truyeàn baù tö töôûng Tònh ñoä ôû nöôùc ta sôùm nhaát.
(37) Maïnh Thaùt. Lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam.
(38) Saùch Cao taêng truyeän vieát: "Hoïc caùc quaùn haïnh".
(39)Löu Hoäi (547-502), thuoäc gia ñình quyeàn quyù ôû Trung Quoác thôøi baáy giôø, laøm quan döôùi tröôùng cuûa Döï Chöông vöông Tieâu Daïo Ngung ñeán chöùc Luïc söï, nhöng veà sau do coù nhöõng xích mích vaø sôï lieân luïy neân xin ñi laøm töôùng quaän Nam Khöông khoaûng naêm 485. OÂng laø ngöôøi thoâng minh nhaïy beùn, coù vaên nghóa vaø gioûi öùng ñoái hôn ngöôøi.
(40)Hueä Haïo trong Cao taêng truyeän, veà tieåu söû Hueä Thaéng.
(41)Moät taùc phaåm lòch söû quan troïng cuûa Phaät giaùo Trung Quoác, do nhaø vieát söû Phaät giaùo Trung Quoác laø Ñaïo Tuyeân soaïn vaøo ñôøi Ñöôøng.
(42)Tuïc cao taêng truyeän.
Caâu hoûi oân taäp
1- Haõy trình baøy nhöõng söï kieän lieân quan ñeán thôøi ñieåm du nhaäp cuûa Phaät giaùo vaøo Vieät Nam, vaø qua ñoù cho bieát toå tieân chuùng ta ñaõ tieáp nhaän Phaät giaùo nhö theá naøo?
2- Trung taâm Phaät giaùo ñaàu tieân cuûa nöôùc ta laø gì, phaùt trieån ra sao?
3- Haõy trình baøy veà moät göông maët ngöôøi Phaät töû Vieät Nam noåi baät trong thôøi ñaïi Phaät giaùo naøy, töø ñoù noùi sô löôïc veà tình hình cuûa Phaät giaùo maø nhaân vaät ñoù soáng?
4- Söï kieän "saùu laù thö" mang yù nghóa nhö theá naøo trong lòch söû Phaät giaùo Vieät Nam?
[ Trôû Veà ]daãn nhaäp
Baøi 1 . Phaät Giaùo Vieät Nam töø du nhaäp ñeán thôøi Lyù Nam Ñeávôùi söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân
Baøi 2 - Phaät Giaùo Vieät Nam töø thôøi kyø nhaø nöôùc ñoäc laäp Vaïn Xuaân ra ñôøi ñeán vua Traàn Nhaân Toâng
Baøi 3 - Phaät Giaùo töø thôøi Traàn Nhaân Toâng ñeán caän ñaïi