Boá thí Ba-la-maät

Phaàn I

1. Môû Ñaàu
2. Boà-taùt Ñaïo
3. Boá Thí laø gì?
4. Boá Thí coù maáy loaïi?
5. Boá Thí Ba-la-maät

Phaàn II

6. Boá Thí vaø saùu Ba-la-maät
7. Nhöõng ñieàu laàm laãn veà Boá Thí
8. Keát luaän
 
 

2. Boà Taùt Ñaïo

Ñònh nghóa Boà Taùt.

Boà Taùt laø noùi taét cuûa Boà Ñeà Taùt Ñoûa töùc Bodhisattva (Sanscrit). Bodhi laø giaùc, Sattva laø höõu tình. Bodhisattva coù nghóa laø ngöôøi giaùc ngoä. Noùi nhö vaäy thì hôi mô hoà, vì ñöùc Phaät cuõng laø ngöôøi giaùc ngoä, A-La-Haùn cuõng laø ngöôøi giaùc ngoä, vaäy Boà Taùt khaùc Phaät, khaùc A-La-haùn choã naøo? Coù nhieàu loái giaûi thích:

1. Treân phöông dieän ñoä sanh: A La Haùn töï ñoä (ñoä mình), Boà Taùt ñoä tha (ñoä ngöôøi), coøn Phaät laø giaùc haïnh vieân maõn (ñoä mình vaø ñoä ngöôøi ñaõ xong).

2. Treân phöông dieän phaùt nguyeän thì:

- A La Haùn chæ caàu thoaùt khoûi sinh töû luaân hoài.

- Boà Taùt laø ngöôøi phaùt taâm caàu thaønh Phaät ñeå ñoä taát caû chuùng sinh thoaùt khoûi sinh töû luaân hoài. Treân quaûng ñöôøng töø luùc môùi phaùt Boà ñeà taâm (Bodhicitta) cho ñeán luùc thaønh Phaät thì goïi laø Boà Taùt.

- A La Haùn ñaõ phaù ñöôïc ngaõ chaáp, töùc chöùng ñöôïc 'ngaõ khoâng' (Sattvaøsuønyataø), khoâng coøn chaáp vaøo moät caùi Ta (Atman) hieän höõu.

- Boà Taùt cuõng chöùng ñöôïc 'ngaõ khoâng', nhöng chöa hoaøn toaøn ñöôïc 'phaùp khoâng' (Dharmasuønyataø).

- Phaät thì ñaõ phaù hoaøn toaøn ngaõ chaáp vaø phaùp chaáp, töùc laø thaáy ñöôïc thöïc töôùng cuûa vaïn phaùp, thaáy ñöôïc caùc phaùp khoâng sinh (anutpanna), khoâng dieät (anirudha).

- A La Haùn tu theo Töù Ñeá, ba möôi baûy phaåm trôï ñaïo.

- Boà Taùt haønh Luïc ñoä (Boá thí, Trì giôùi, Nhaãn nhuïc, Tinh taán, Thieàn ñònh, Trí hueä).

- Phaät thì cuõng gioáng nhö Boà Taùt nhöng ñaõ tôùi ñích. Treân ñaây chæ laø khaùi löôïc sô veà söï khaùc bieät giöõa Phaät, Boà Taùt vaø A La Haùn.

II. Taàm quan troïng cuûa phaùt nguyeän vaø hoài höôùng

Trong ñaïo Phaät, ta thöôøng nghe noùi veà Tam Ñoäc töùc laø loøng ham muoán, giaän töùc vaø si meâ, chuùng troùi buoäc ta trong voøng sinh töû luaân hoài. Vaø muoán giaûi thoaùt thì ta phaûi deïp tröø chuùng baèng caùch bôùt ham muoán, môû roäng loøng töø bi, trau doài giaùo lyù Phaät Phaùp. Do hieåu nhö vaäy, 0neân nhieàu ngöôøi trong chuùng ta khoâng daùm mong caàu gì caû, ñeán chuøa tuïng Kinh cho vui vaäy thoâi chöù khoâng thaønh taâm phaùt nguyeän vaø hoài höôùng (trong caùc thôøi Kinh ôû chuøa ñeàu coù vaên phaùt nguyeän vaø hoài höôùng, nhöng vì khoâng chuù taâm hoaëc khoâng hieåu neân goïi laø khoâng thaønh taâm), khi boá thí thì boá thí vaäy thoâi chöù khoâng nghó gì heát. Roài ta cho nhö vaäy laø ñuùng, vì trong Thieàn Toâng thöôøng noùi giöõ 'Taâm Khoâng', neân ta khoâng daùm nghó, khoâng daùm mong caàu gì heát, chæ giöõ Taâm Khoâng thoâi. Neáu ta cöù laøm nhö vaäy hoaøi thì kieáp sau ta seõ ñaàu thai thaønh cuïc ñaù beân leà ñöôøng, vì cuïc ñaù cuõng coù Taâm Khoâng, voâ tri voâ giaùc, khoâng nghó, khoâng bieát gì caû. Coõi Ta Baø maø chuùng ta ñang ôû ñaây thuoäc veà coõi Duïc. Chuùng sanh ôû ñaây luoân luoân ham muoán, ham muoán nguõ duïc: tieàn taøi, saéc ñeïp, danh voïng, aên ngon, nguû aám. Nhöng chuùng ta queân maát moät ñieàu laø taát caû chö Phaät ñeàu thò hieän thaønh Phaät ôû coõi naøy, chöù khoâng thaønh Phaät ôû hai coõi Saéc vaø Voâ Saéc. Ñöùc Phaät daïy ta lìa boû nguõ duïc chöù ñaâu coù daïy ta lìa boû Nieát Baøn duïc (töùc loøng ham muoán ñaït ñöôïc Nieát Baøn). ÔÛ ñôøi, khi laøm moät vieäc gì thì ta thöôøng coù lyù do vaø muïc ñích. Luùc nhoû ta caép saùch ñeán tröôøng, lyù do laø cha meï ta muoán cho ta neân ngöôøi. Muïc ñích cuûa söï hoïc laø ñeå ñöôïc baèng tuù taøi. Coù tuù taøi ñeå ñöôïc vaøo Ñaïi Hoïc. Vaøo Ñaïi Hoïc maáy naêm ñeå coù ñöôïc moät vaên baèng (diploâme). Coù vaên baèng ñeå ñi ra laøm vieäc. Laøm vieäc ñeå coù tieàn. Coù tieàn ñeå nuoâi thaân hoaëc nuoâi gia ñình,... Taát caû nhöõng caùi 'ñeå' ñoù ñeàu laø muïc ñích cuûa nhöõng haønh ñoäng vaø vieäc laøm cuûa ta. Khi coù muïc ñích laø coù söï mong caàu. Söï mong caàu hay ham muoán ñöôïc xem laø toát hay xaáu tuøy theo muïc ñích cuûa noù töùc laø ñoái töôïng cuûa söï mong caàu. Neáu ta ham muoán nguõ duïc thì ñoù laø xaáu vì keát quaû laø ta seõ ñau khoå, ngöôïc laïi neáu ta ham muoán hoïc ñaïo, tu ñaïo, thì ñoù laø moät söï ham muoán toát vì keát quaû laø ta seõ giaûi thoaùt, höôûng söï an vui cuûa Nieát Baøn. Khi ta ham muoán vöøa vöøa thì goïi laø mong caàu, khi ta heát loøng ham muoán vaø quyeát chí ñaït cho ñöôïc muïc ñích thì goïi laø nguyeän. Taát caû chö Phaät vaø Boà Taùt ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaõ mong caàu, ñaõ phaùt nguyeän naêm xöa. Ta haù khoâng nhôù Ñöùc Phaät Thích Ca ñaõ phaùt nguyeän gì döôùi goác caây Boà Ñeà? Ngaøi nguyeän: 'Duø maùu khoâ, thòt naùt, xöông tan, neáu khoâng giaùc ngoä (thaønh Phaät) ta theà khoâng rôøi khoûi nôi ñaây.'

Ngoaøi ra ñoïc trong Tuùc Sanh Truyeän (Jataka) keå veà caùc tieàn thaân cuûa ñöùc Phaät, ta seõ thaáy laø moãi khi laøm moät haïnh gì, ngaøi ñeàu phaùt nguyeän vaø hoài höôùng. Phaùt nguyeän caàu thaønh Phaät ñeå cöùu ñoä chuùng sanh vaø hoài höôùng taát caû coâng ñöùc cho quaû vò Phaät.

Hoài höôùng laø gì?

Laø gom goùp taát caû ñeå ñaët vaøo moät choå. Ngöôøi laøm phöôùc nhieàu maø khoâng bieát hoài höôùng seõ gioáng nhö ngöôøi ñi laøm cho coù thaät nhieàu tieàn ñem veà chaát ñaày nhaø, roài khoâng bieát laøm gì vôùi ñoáng tieàn ñoù.

Haõy laáy moät thí duï:

1. Ta ñeán chuøa laøm moät vieäc coâng ñöùc, maø trong taâm ta luoân luoân nghó ñeán söï giaøu sang sung söôùng, thì kieáp sau ta seõ ñöôïc giaøu sang sung söôùng.

2. Cuõng moät vieäc coâng ñöùc ñoù, maø ta hoài höôùng ñöôïc giaûi thoaùt sinh töû luaân hoài, thì trong nhöõng kieáp sau ta seõ ñöôïc giaûi thoaùt khoûi sinh töû luaân hoài.

3. Cuõng moät vieäc coâng ñöùc ñoù, maø ta hoài höôùng caàu thaønh Phaät thì chaéc chaén moät kieáp xa xoâi naøo ñoù ta seõ thaønh Phaät.

Taïi sao trong thí duï (1) noùi kieáp sau, thí duï (2) noùi nhöõng kieáp sau, vaø thí duï (3) noùi moät kieáp xa xoâi, yù nghóa laø sao?

Thí duï (1) noùi veà söï giaøu sang sung söôùng ví nhö moät caùi aùo baønh toâ (manteau) trò giaù 700 quan. Thí duï (2) noùi veà söï giaûi thoaùt sinh töû luaân hoài ví nhö moät chieác xe hôi trò giaù 70.000 quan. Thí duï (3) noùi veà söï caàu thaønh Phaät ví nhö moät caên nhaø villa trò giaù 700.000 quan.

Neáu ta ñi laøm löông moät thaùng laø 5000 quan, vaø trong ñaàu ta khoâng coù moät muïc ñích gì caû, thì khi ñi ñöôøng, neáu thaáy moät caùi aùo baønh toâ ñeïp, vöøa giaù ta coù theå mua ñöôïc thì ta mua ngay khoâng chaàn chôø.

Cuõng vôùi soá löông ñoù maø ta muoán coù moät chieác xe hôi thì ta phaûi daønh duïm naêm naøy qua naêm noï, khoâng daùm laáy tieàn löông xaøi vaøo vieäc khaùc nhö mua quaàn aùo, thì khoaûng vaøi naêm laø ta coù theå coù ñöôïc moät chieác xe hôi.

Cuõng vôùi soá löông ñoù maø ta muoán coù moät caên nhaø villa thì ta phaûi daønh duïm laâu hôn nöõa vì löông cuûa ta quaù ít so vôùi giaù tieàn cuûa caùi nhaø. Do ñoù ta phaûi gom goùp daønh duïm tieàn löông khoâng daùm xaøi hoang phí vaøo vieäc khaùc, maø coát chæ ñeå mua nhaø. Vaäy thì khoaûng hai möôi naêm hay hôn nöõa ta môùi hoaøn toaøn laøm chuû caùi nhaø (vì ôû beân Phaùp cho traû Creùdit).

Sau ba thí duï treân, ta thaáy raèng cuõng cuøng moät haønh ñoäng (karman) cuøng moät nhaân (hetu) maø coù quaû baùo khaùc nhau. Ñoù laø do taâm hoài höôùng maø ra. Neáu ta taïo coâng ñöùc nhieàu maø khoâng bieát hoài höôùng thì uoång laém, vì sao? Dó nhieân laø khi taïo coâng ñöùc thì chaéc chaén ta seõ gaëp quaû baùo toát, nhöng uoång vì ñoù laø quaû baùo höõu laäu cuûa theá gian, sau moät thôøi gian ta seõ coøn laïi hai baøn tay traéng maø thoâi.

Neáu thaáy ñöôïc taàm quan troïng cuûa söï phaùt nguyeän vaø hoài höôùng thì sau naøy : tröôùc khi, trong khi, vaø sau khi laøm moät vieäc gì toát ta neân phaùt nguyeän vaø hoài höôùng. Vaø hôn nöõa khi ta gaëp moät vieäc coâng ñöùc naøo ta seõ vui möøng vì ñoù laø moät cô hoäi cho ta tieán mau ñeán muïc ñích (neáu laø tröôøng hôïp ta thích xe hôi hoaëc caên nhaø, maø khoâng thích aùo baønh toâ).

Vaäy theo ta hieåu thì Boà Taùt laø phaûi nhôù ñeán Boà ñeà taâm, nhôù phaùt nguyeän vaø hoài höôùng caàu thaønh Phaät, nhöng khoâng hieåu taïi sao khi ta ñoïc Taâm Kinh thì thaáy trong ñoù coù noùi caâu 'voâ trí dieäc voâ ñaéc, dó voâ sôû ñaéc coá'. Luùc ñoù ta neân khôûi taâm nghó nhö vaày : Boà Taùt Quaùn Töï Taïi laø baäc Dieäu Giaùc Boà Taùt, coøn ta ñaây laø Baøo thai Boà Taùt (Boà Taùt coøn naèm trong buïng meï). Hôn nöõa Quaùn Töï Taïi Boà Taùt ñaõ hieåu, ñaõ thaáy, ñaõ chöùng ñöôïc taùnh Khoâng, töùc thöïc töôùng cuûa vaïn phaùp, coøn ta ñaây khoâng bieát caùi gì laø phaûi caùi gì laø traùi, caùi gì toát caùi gì xaáu, caùi gì laø Töø Bi caùi gì laø aùc ñoäc, noùi chi ñeán taùnh Khoâng vôùi taùnh Coù. Ta ñöøng laøm gioáng nhö ngöôøi ñang ñi treân soâng, thaáy ngöôøi khaùc ñeán bôø vöùt boû con thuyeàn, maø ôû ñaây ta cuõng voäi vaøng laáy buùa ra ñaäp thuûng thuyeàn cuûa mình. Ta phaûi luoân luoân yù thöùc nhìn laïi xem mình laø ai? Em beù leân 3, thanh nieân 20, hay oâng laõo 70. Neáu laø em beù leân 3 thì ta haõy vui veû taäp ñi, khoâng neân baét chöôùc laáy caây gaäy cuûa oâng giaø baûy möôi maø cheát sôùm. Coøn ngöôïc laïi neáu thaáy mình laø oâng laõo baûy möôi thì ta cöù vieäc 'voâ trí dieäc voâ ñaéc, dó voâ sôû ñaéc coá', khoâng ai caám caûn vì ñaïo Phaät laø ñaïo töï giaùc khoâng coù baét buoäc hay ñoäc taøi.

Sau khi hieåu ñöôïc söï phaùt Boà ñeà taâm cuõng nhö söï phaùt nguyeän vaø hoài höôùng cuûa Boà Taùt, ta böôùc sang phaàn thöïc haønh cuûa Boà Taùt töùc Luïc Ñoä.

AØ, hình nhö chuùng ta queân maát moät ñieàu, laø khoâng bieát taïi sao Boà Taùt laïi phaùt Boà ñeà taâm? Muïc ñích cuûa Boà ñeà taâm laø thaønh Phaät cöùu ñoä chuùng sanh, nhöng lyù do vaø caên nguyeân cuûa söï phaùt Boà ñeà taâm laø gì? Boà Taùt phaùt Boà ñeà taâm, lyù do vì Boà Taùt thaáy chuùng sanh ñau khoå neân muoán cöùu khoå chuùng sanh, muoán cöùu khoå chuùng sanh neân môùi caàu thaønh Phaät töùc caàu söï giaùc ngoä hoaøn toaøn.

Boà Taùt laø nhöõng ngöôøi yù thöùc ñöôïc söï ñau khoå cuûa cuoäc ñôøi, thaáy roõ ñöôïc söï baát coâng, söï ñaøn aùp, boùc loät, lôïi duïng, taøn hoaïi, aùc ñoäc cuûa chính con ngöôøi taïo cho con ngöôøi. Neáu Boà Taùt chæ ngoài moät choã, caàn gì hoâ leân moät tieáng, coù ngöôøi ñem ñeán daâng cho, thì Boà Taùt khoù yù thöùc ñöôïc söï khoù khaên, ñoå moà hoâi soâi nöôùc maét cuûa ngöôøi daâng cho mình. Neáu khoâng töï thaân chöùng nghieäm ñau khoå, thì ít nhaát Boà Taùt cuõng taäp yù thöùc söï coù maët cuûa ñau khoå nôi moïi loaøi. Vì coù ñau khoå neân môùi coù ñaïo Phaät, neáu khoâng coù ñau khoå thì khoâng coù ñaïo Phaät. Boà Taùt yù thöùc ñöôïc söï ñau khoå khoâng phaûi ñeå sôï haõi, maø laø ñeå nuoâi döôõng loøng töø bi cuûa mình. Boà ñeà taâm cuûa Boà Taùt cuõng ví nhö ngoïn löûa ñöôïc ñoát baèng daàu ñau khoå. Neáu khoâng coù daàu ñau khoå thì ngoïn löûa Boà ñeà taâm seõ taét. Do ñoù ñoái vôùi Töù Dieäu Ñeá, Boà Taùt ñaõ thaáu trieät hoaøn toaøn. Neáu chuùng ta muoán ñi theo con ñöôøng cuûa Boà Taùt thì chuùng ta cuõng caàn phaûi hoïc cho thoâng suoát Töù Dieäu Ñeá, neáu khoâng ñöôïc thì ít nhaát chuùng ta cuõng caàn phaûi hieåu ñöôïc 'Nhò dieäu ñeá' töùc laø hai Dieäu ñeá ñaàu: Khoå Ñeá vaø Taäp Ñeá. Vaø sau khi hieåu roõ roài thì ta haõy tieán böôùc treân Boà Taùt ñaïo, neáu khoâng nhö theá thì ta chæ laø 'danh töï Boà Taùt', töùc laø ta ñeán chuøa thoï boà taùt giôùi cho vui maø thoâi.

Sau khi hieåu ñöôïc nguyeân nhaân vaø muïc ñích cuûa Boà Taùt, ta böôùc sang con ñöôøng ñi cuûa Boà Taùt, töùc Boà Taùt ñaïo (Bodhisattvamaørga).

Boà Taùt ñaïo thöôøng ñöôïc bieåu hieän qua Luïc ñoä, töùc saùu haïnh, coøn goïi laø Luïc Ba La Maät (Paøramitaø) goàm coù: Boá thí (Daøna), Trì giôùi (Sila), Nhaãn nhuïc (Ksaønti), Tinh taán (Vìrya), Thieàn ñònh (Dhyaøna), Trí tueä (Prajna). Paøramitaø dòch aâm laø Ba La Maät Ña, dòch chöõ laø Ñaùo Bæ Ngaïn coù nghóa laø ñeán bôø beân kia. Luïc Ba La Maät laø saùu phöông tieän coù khaû naêng ñöa (ñoä) Boà Taùt sang ñeán bôø beân kia laø bôø Ñaïi Giaùc, töùc Phaät.

Trong phaïm vi nhoû heïp, saùch naøy chæ xin noùi veà Boá thí Ba la maät thoâi. Vì boá thí ñuùng vôùi yù nghóa cuûa noù thì noù bao goàm caû saùu Ba la maät, neáu khoâng thì nhieàu khi noù cuõng khoâng ñöôïc goïi laø Boá thí nöõa.

3. Boá thí laø gì?

Boá thí laø haïnh ñaàu tieân trong saùu haïnh cuûa Boà Taùt. Nguyeân aâm chöõ Phaïn laø Daøna coù nghóa laø söï cho, dòch sang tieáng Haùn Vieät laø Boá thí. Boá laø khaép, thí laø cho. Boá thí laø cho khaép taát caû. Neáu noùi nhö vaäy thì hôi ñôn giaûn vaø mô hoà. Vì cho khaép taát caû coù nghóa laø cho khaép taát caû nhöõng gì mình coù, hay cho khaép taát caû chuùng sinh?

Khi ta ñi ñöôøng gaëp moät keû ngheøo khoù ñöùng xin aên, ta laáy naêm ñoàng hay moät caéc ra cho hoï, thì ta goïi ñoù laø boá thí cho keû ngheøo. Trong gia ñình khi ta cho con caùi vaät gì thì ta chæ goïi ñoù laø cho. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù ñòa vò xaõ hoäi cao hôn ta, hay ñoái vôùi haøng oâng baø chuù baùc thì ta khoâng goïi laø cho maø goïi laø Taëng hay Bieáu. Roài khi vaøo chuøa ñoái vôùi Tam Baûo ta laïi coù tieáng goïi khaùc laø cuùng döôøng. Cuõng laø moät haønh ñoäng cho maø laïi coù nhieàu teân goïi khaùc nhau vì ñoù laø tuøy ôû nôi ñoái töôïng cuûa söï cho, töùc laø ngöôøi nhaän. Muøa Xuaân Teát ñeán, ta khoâng theå ñem moät moùn quaø ñeán gaëp oâng chuû cuûa mình maø noùi raèng: 'Toâi xin boá thí cho oâng chuû moùn quaø', hoaëc gaëp moät vò Thaày ta noùi: 'Con xin boá thí cho Thaày', hoaëc ta cuõng khoâng theå noùi: 'Ba cuùng döôøng cho con moät hoäp baùnh', v...v... Tieáng Vieät cuûa ta raéc roái laém, khoâng phaûi deã daøng ñaâu! Neáu khoâng chuù yù caån thaän moät chuùt laø ta coù theå gaây phieàn phöùc cho chính mình vaø caû ngöôøi khaùc nöõa.

Nhö ta ñaõ thaáy Boá thí goàm coù nhieàu nghóa: cho, taëng, bieáu, cuùng döôøng, boá thí. Nhöng ñeå giaûn tieän bôùt cho nhöõng trang sau, ta taïm goïi taát caû nhöõng caùi ñoù laø Boá thí.

II. Vì sao phaûi boá thí?

Vì Boá thí ñem laïi nhieàu lôïi ích sau ñaây : Boá thí laø moät kho taøng phöôùc ñöùc luoân luoân ñi theo ngöôøi chuû (töùc ngöôøi cho) ñôøi naøy sang ñôøi khaùc; boá thí xaây döïng haïnh phuùc vaø tieâu tröø ñau khoå; ngöôøi bieát boá thí thì ai cuõng thöông meán; boá thí laøm cho taâm (ngöôøi cho) ñöôïc an vui, khi gaàn cheát taâm khoâng sôï haõi; boá thí tieâu tröø loøng tham lam boûn xeûn; ngöôøi bieát boá thí thì chö Thieân uûng hoä; boá thí laø con ñöôøng trong saïch maø taát caû Thaùnh nhaân ñeàu ñaõ ñi qua; boá thí laø moät thieän nghieäp seõ cho ra quaû baùo toát; boá thí laø haønh ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi huøng; boá thí seõ tieâu tröø söï ngheøo vaø ñoùng cöûa daãn ñeán ba ñöôøng aùc (ñòa nguïc, ngaï quæ, suùc sanh); boá thí giöõ gìn coâng ñöùc; boá thí laø ñieàu kieän ñaàu tieân cuûa con ñöôøng daãn ñeán Nieát Baøn; boá thí laø goác reã cuûa taát caû thieän phaùp; boá thí laø nhaø ôû cuûa nhöõng ngöôøi cao quyù, laø thuù vui cuûa nhöõng baäc Thaùnh (Arya) vaø Vó nhaân; boá thí laø moät caùi göông saùng ñaùng ñeå cho nhöõng ngöôøi thieáu phöôùc ñöùc vaø trí hueä noi theo.

* Ngöôøi trí vaø ngöôøi ngu trong cuoäc hoûa hoaïn.

Khi coù moät cuoäc hoûa hoaïn, ngöôøi coù trí khoân bieát nhaän xeùt xem löûa coù theå lan ñeán nhaø mình hay khoâng? Neáu coù thì voäi vaøng thaâu goùp taøi saûn dôøi ñi choå khaùc yeân oån tröôùc khi löûa chaùy tôùi. Ñeán khi löûa lan tôùi vaø maëc duø caên nhaø cuûa mình bò chaùy tieâu ruïi, nhöng ngöôøi aáy vaãn coøn nguyeân nhöõng gì quyù giaù, vaø nhôø ñoù coù theå xaây caát laïi caên nhaø khaùc. Cuõng nhö theá, ngöôøi trí bieát ñöôïc caùi thaân xaùc cuûa mình raát mong manh deã taøn, vaø cuûa caûi vaät chaát cuõng vaäy nay coøn mai maát, thöøa dòp toát luùc thaân xaùc vaø cuûa caûi chöa maát, ngöôøi aáy trau gioài tích tuï coâng ñöùc baèng caùch thöïc haønh boá thí, cuõng gioáng nhö ngöôøi khoân bieát thaâu nhaët ñoà vaät quyù giaù tröôùc khi nhaø chaùy; vaø trong nhöõng kieáp sau ngöôøi aáy (ngöôøi boá thí) seõ ñöôïc höôûng laïi söï boá thí do phöôùc baùo ñaõ taïo, gioáng nhö ngöôøi khoân xaây laïi caên nhaø môùi vaäy.

Ngöôïc laïi, cuõng trong moät cuoäc hoûa hoaïn, ngöôøi ngu khoâng bieát laøm gì, chæ vì tham lam khoâng muoán rôøi boû caên nhaø; ñeán khi löûa chaùy tôùi nôi, hoaûng hoát lo chaïy thoaùt thaân moät mình, khoâng ñem theo ñöôïc ñoà vaät naøo caû; ngöôøi naøy khoâng coù trí khoân nhaän xeùt ñöôïc söï lan traøn nhanh choùng cuûa löûa (nhaát laø khi coù gioù to), ñeå roài döôùi söùc gioù maõnh lieät vaø ngoïn löûa voâ tình, caên nhaø cuûa mình chæ trong vaøi phuùt laø chaùy ruïi ra tro. Teä hôn nöõa laø chôø ñeán giôø phuùt choùt môùi lo chaïy thoaùt thaân neân khoâng ñem theo ñöôïc taøi saûn naøo heát. Do ñoù sau cuoäc hoûa hoaïn, ngöôøi naøy phaûi chòu ñoùi khaùt, chòu noùng laïnh vaø soáng cöïc khoå cho ñeán heát cuoäc ñôøi. Tröôøng hôïp cuûa moät ngöôøi tham lam, boûn xeûn, keo kieät cuõng gioáng nhö ngöôøi ngu vöøa keå treân, töùc laø khoâng bieát raèng thaân xaùc, cuûa caûi vaø maïng soáng raát mong manh, deã taøn nay coøn mai maát, khoâng theå naøo giöõ maõi maõi ñöôïc, chæ trong moät tíc taéc ñoàng hoà thoâi laø coù theå tieâu tan maát heát. Vì khoâng bieát ñöôïc nhö vaäy neân trong suoát cuoäc ñôøi, ngöôøi ngu chæ chuùi ñaàu vaøo vieäc tích tuï cuûa caûi, vô veùt tieàn baïc, roài baûo veä, giöõ gìn chuùng moät caùch tham lam ích kyû. Nhöng roài baát thình lình moät ngaøy naøo ñoù 'Thaàn cheát' ñeán goõ cöûa naém ñaàu loâi ñi (khoâng theå töø choái ñöôïc). Xaùc thaân töù ñaïi naøy tan raõ trôû veà vôùi ñaát röøng, nhöõng cuûa caûi, taøi saûn khoå coâng tích tuï ñeàu phaûi boû laïi khoâng ñem theo ñöôïc, vaø kieáp sau taùi sinh trong caûnh ngheøo khoå, ñoùi reùt gioáng nhö ngöôøi ngu hoaûng hoát trong côn hoûa hoaïn vaäy.

Ngöôøi trí, roäng löôïng bieát ñöôïc raèng: khi boá thí cho ngöôøi khaùc töùc laø laøm lôïi ích cho chính mình. Ngöôïc laïi ngöôøi ngu, baàn tieän, khoâng bieát ñöôïc raèng: neáu khoâng boá thí hay giuùp ñôõ ngöôøi khaùc töùc laø chaû laøm ñöôïc lôïi ích gì cho chính mình caû.

4. Boá thí coù maáy loaïi?

1) Taøi thí: töùc boá thí tieàn.

2) Phaùp thí: töùc boá thí phaùp.

3) Voâ uùy thí: töùc boá thí söï khoâng sôï haõi.

Khi noùi ñeán söï boá thí, thì ta nhaän ra coù ba yeáu toá taïo ra noù, ñoù laø: ngöôøi cho (naêng thí), moùn ñoà (vaät thí), vaø ngöôøi nhaän (sôû thí).

Ba moùn Boá thí maø ta vöøa keå treân (Taøi, Phaùp, Voâ uùy) thuoäc veà vaät thí. Coøn ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän, ta ñaõ sô xuaát boû queân. Ba yeáu toá cho ra söï Boá thí quan troïng laém, neáu thieáu moät trong ba caùi ñoù thì seõ khoâng coù söï Boá thí.

Coù ngöôøi caàm trong tay moät moùn ñoà muoán cho maø khoâng coù ai nhaän thì khoâng coù söï boá thí. Coù moùn ñoà maø khoâng coù ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän thì cuõng khoâng coù söï boá thí. Coù ngöôøi saün saøng nhaän ñoà maø khoâng coù ai cho thì cuõng khoâng coù söï boá thí.

Neáu muoán phaân loaïi thì ta phaûi caên cöù treân ba yeáu toá cuûa söï Boá thí maø phaân loaïi:

- Treân phöông dieän ngöôøi cho (dayaka) thì coù hai loaïi: Boá thí trong saïch (visuddhadaøna) vaø khoâng trong saïch (avisudha).

- Treân phöông dieän vaät thí (deya) thì coù ba loaïi: Taøi thí (Dravyadaøna), Phaùp thí (Dharmadaøna) vaø Voâ uùy thí (Abhayadaøna).

- Treân phöông dieän ngöôøi nhaän (töùc ñoái töôïng cuûa söï boá thí), coøn ñöôïc goïi laø ruoäng phöôùc (phöôùc ñieàn) thì coù hai loaïi: ruoäng phöôùc nhoû (karunaøpunyaksetra) vaø ruoäng phöôùc lôùn (satkaørapunyaksetra).

I. Treân phöông dieän ngöôøi thí

Coù hai loaïi boá thí: Trong saïch vaø khoâng trong saïch.

1) Theá naøo laø boá thí khoâng trong saïch?

Ñoù laø boá thí vì: tö lôïi, baát kính, chaùn gheùt, yeáu heøn, muoán duï doã, sôï cheát, muoán choïc töùc, ghen töùc, ganh ñua, kieâu ngaïo, caàu danh, traùnh neù söï nguy hieåm, muoán meâ hoaëc loøng ngöôøi,... Toùm laïi boá thí vì moät caùi taâm xaáu xa, khoâng nghó ñeán söï an vui hay lôïi ích cho ngöôøi nhaän.

Noùi moät caùch giaûn dò, ñoù laø söï boá thí coù taùnh caùch ngöôïc laïi nhöõng gì ñaõ taû ôû phaàn treân. Coøn coù nghóa laø Boá thí maø muoán ñem laïi lôïi ích cho ngöôøi nhaän.

Phaûi boài ñaép caùch naøo? Baèng caùch boá thí vôùi taâm trong saïch, khoâng caàu phöôùc baùo cuûa Trôøi (Deva), ngöôøi (Manusya), khoâng caàu söï sung söôùng trong ñôøi naøy vaø ñôøi sau, chæ caàu giaûi thoaùt cuûa Nieát Baøn, boá thí vôùi taám loøng cung kính (satkaøra) hoaëc töø bi (maitrìkaruøna). Trong luùc chöa chöùng ñöôïc hoaøn toaøn quaû Nieát Baøn, ta vaãn taùi sinh ôû caûnh an vui cuûa Trôøi, ngöôøi (maëc duø khoâng coá yù caàu), ñoù laø do nghieäp baùo toát cuûa söï boá thí trong saïch. Ñöùc Phaät coù noùi raèng: 'Treân ñôøi naøy coù hai haïng ngöôøi raát laø hieám coù: 1) Moät vò Tyø Khöu ñaõ hoaøn toaøn giaûi thoaùt trong soá caùc tu só lang thang (pravajita); 2) Moät ngöôøi bieát boá thí trong saïch trong soá caùc cö só taïi gia' (Anguttara I).

II. Treân phöông dieän vaät thí

Coù ba loaïi: Taøi thí, Phaùp thí vaø Voâ uùy thí.

Trong moãi loaïi treân laïi chia ra: chaân chính vaø khoâng chaân chính.

1) Taøi thí

Taøi thí laïi chia ra hai loaïi: Ngoaïi thí vaø Noäi thí.

a) Ngoaïi thí (baøhyadaøna): Ngoaïi thí laø boá thí nhöõng ñoà vaät beân ngoaøi nhö: vaøng, baïc, cuûa caûi, quaàn aùo, ñoà aên thöùc uoáng...

b) Noäi thí (aødhyaøtmika): Noäi thí laø boá thí nhöõng gì trong thaân theå con ngöôøi chuùng ta; nhö xöa kia ñöùc Phaät coøn laøm Boà Taùt ñaõ boá thí ñaàu, maét, chaân, tay... Ngaøy nay ta khoâng laøm noåi nhö vaäy thì ta coù theå ra coâng giuùp söùc nhö laøm coâng quaû cho chuøa, keùo xe cho ngöôøi giaø, v...v... Hoaëc tieáp maùu cho beänh nhaân ôû nhaø thöông, hoaëc kyù giaáy cho nhöõng boä phaän trong thaân theå mình neáu bò cheát baát ñaéc kyø töû.

c) Taøi thí chaân chính: laø nhöõng ñoà vaät ñöôïc boá thí khoâng phaûi do töø troäm caép hay cöôùp giaät. Neáu ngöôïc laïi laø taøi thí khoâng chaân chính.

Ngoaøi ra neáu ta boá thí trong nhöõng tröôøng hôïp sau ñaây thì phöôùc baùo seõ taêng leân gaáp boäi:

1. Boá thí ñuùng luùc. Coù nghóa laø boá thí cho: nhöõng ngöôøi ñi xa, ngöôøi töø xa môùi ñeán, ngöôøi bònh, ngöôøi troâng coi keû bònh, trong nhöõng muøa giaù laïnh.
2. Boá thí luoân luoân maø khoâng thaáy meät moûi hay chaùn naûn.
3. Boá thí tuøy theo sôû thích cuûa ngöôøi xin.
4. Boá thí nhöõng vaät quí giaù.
5. Boá thí cho nhöõng ngöôøi laøm vieäc cho Chuøa, laøm vöôøn, ñaøo möông ...
6. Boá thí cho chö Taêng.
7. Boá thí maø kính troïng ngöôøi nhaän.
8. Boá thí cho nhöõng ngöôøi coù ñöùc haïnh.
9. Boá thí taát caû nhöõng gì maø mình coù.

Thuôû ñoù ôû laøng Puskaravaøvati coù moät ngöôøi hoïa só teân laø Karna. Vì laøm aên khoâng khaù neân anh ta ñaõ töø giaû gia ñình vôï con, leân ñöôøng moät mình sang nöôùc laân caän laø Taksasila. Nôi ñaây anh ta taän tuïy laøm vieäc, keát quaû laø sau möôøi hai naêm, anh ta ñaõ daønh duïm ñöôïc ba chuïc ñoàng tieàn vaøng. Hôùn hôû, anh ta trôû veà queâ cuõ, treân ñöôøng veà laøng nghe thaáy moät hoài chuoâng troáng baùo hieäu saép coù moät cuoäc hoäi hoïp quan troïng cuûa Chö Taêng, theá laø anh ta laàn moø ñeán. Vôùi moät ñöùc tin trong saïch anh ñi gaëp vò Taêng Tri söï (töùc vò Taêng phaân phoái chæ huy buoåi hoïp) maø hoûi raèng: 'Thöa ngaøi, buoåi hoïp nhö vaäy neáu keùo daøi moät ngaøy thì phaûi caàn chi phí bao nhieâu ñeå coù theå cuùng döôøng (vaät thöïc) ñaày ñuû cho chö Taêng?' Vò Taêng Tri söï traû lôøi: 'Khoaûng ba möôi ñoàng vaøng thì ñuû cho moät ngaøy'. Nghe vaäy xong, anh lieàn moùc tuùi laáy ra ba möôi ñoàng vaøng ñöa heát cho vò Tri söï maø thöa raèng: 'Con xin thaønh taâm, daâng cuùng vaät thöïc moät ngaøy cho chö Taêng'. Sau ñoù anh ta trôû veà nhaø vôùi hai baøn tay traéng.

Veà ñeán nhaø, vôï anh möøng rôõ chaïy ra ñoùn vaø hoûi: 'Trong suoát möôøi hai naêm anh ñaõ laøm ñöôïc bao nhieâu tieàn?' Anh ta traû lôøi: 'Ñöôïc ba möôi ñoàng vaøng'. Vôï anh hoûi tieáp: 'Theá ba möôi ñoàng vaøng ñaâu anh haõy cho xem?' Anh ta noùi: 'Toâi ñaõ gieo taát caû vaøo moät ruoäng phöôùc (punyaksetra) roài'. Vôï anh hoûi ruoäng phöôùc naøo thì anh traû lôøi: 'Toâi ñaõ cuùng döôøng heát cho Giaùo ñoaøn Taêng Giaø (Sangha)'. Vöøa nghe nhö vaäy xong, ngöôøi vôï lieàn noåi giaän la heùt maéng chöûi vaø ñaùnh ñaäp anh, roài loâi keùo anh ra toøa nhôø quan treân xeùt xöû vaø tröøng phaït anh. Ra ñeán toøa, quan hoûi coù chuyeän gì thì vôï anh thöa raèng: 'Choàng toâi laø moät teân khuøng naëng ! Trong suoát möôøi hai naêm trôøi ñi laøm ôû nöôùc ngoaøi, daønh duïm ñöôïc ba möôi ñoàng vaøng. Nhöng veà ñeán ñaây khoâng bieát nghó vaø thöông haïi ñeán vôï con, neân choàng toâi ñaõ phung phí, cho ngöôøi ta heát khoâng coøn ñoàng naøo. Chieáu theo phaùp luaät, toâi loâi anh ta ñeán ñaây xin quan treân xeùt xöû'. Quan toøa hoûi ngöôøi choàng: 'Taïi sao anh laïi ñöa cho ngöôøi ta heát thay vì ñem veà ñöa cho vôï con?' Anh traû lôøi: 'Trong nhöõng kieáp soáng tröôùc cuûa toâi, toâi ñaõ khoâng bieát laøm caùc haïnh laønh, vì theá neân trong kieáp naøy toâi phaûi chòu caûnh ngheøo vaø cöïc khoå. Nhöng cuõng trong kieáp naøy, toâi coù duyeân may gaëp ñöôïc moät ruoäng phöôùc, vaø neáu toâi khoâng naém laáy cô hoäi gieo vaøo ñoù nhöõng haït gioáng laønh, thì chaéc chaén trong nhöõng kieáp vò lai toâi seõ phaûi chòu maõi maõi caûnh ngheøo khoå khoâng bieát ñeán bao giôø môùi heát. Vì muoán thoaùt khoûi caûnh ngheøo khoå neân ngaøy hoâm nay toâi ñaõ cuùng döôøng heát soá vaøng cuûa toâi cho ñoaøn Taêng Giaø'.

Vò quan toøa naøy laïi laø moät Öu baø taéc (Upaøsaka), coù ñöùc tin trong saïch nôi Tam Baûo, neân sau khi nghe anh hoïa só traû lôøi nhö theá, lieàn heát loøng taùn thaùn: 'Vieäc laøm cuûa anh quaû thaät laø cao thöôïng, anh ñaõ bieát boá thí toaøn veïn cho Giaùo ñoaøn soá tieàn daønh duïm ñöôïc sau bao naêm laøm luïng cöïc khoå. Thaät laø cao quyù, toâi ñaây thieät khoâng baèng'. Theá roài vò quan toøa lieàn thaùo caùi voøng ngoïc ñang ñeo ôû coå ñöa taëng anh ta, cuøng luùc cho anh ta con ngöïa cuûa mình ñang cöôõi vaø moät laøng nhoû. Roài cuoái cuøng quan toøa laïi noùi theâm: 'Anh vöøa môùi hieán taëng cho Giaùo ñoaøn, thì toâi ñaây cuõng xin hieán taëng laïi anh, nhöng ñoù chæ goïi laø moät chuùt quaû baùo hieän taïi, chaéc chaén trong nhöõng kieáp tôùi phöôùc ñöùc quaû baùo cuûa anh seõ voâ löôïng'.

* Söï cuùng döôøng cuûa Ma Ha Ca Dieáp (Maha Kasyapa)

Ca Dieáp coù nghóa laø AÅm Quang, vì thaân hình cuûa ngaøi luùc naøo cuõng toûa ra aùnh saùng röïc rôõ vaø trang nghieâm. Do nhaân duyeân naøo maø ñöôïc nhö theá? Trong moät tieàn kieáp quaù khöù xa xöa vaøo thôøi Ñöùc Phaät Tyø Baø Thi (Vipasyin), luùc ñoù toân giaû Ca Dieáp tieàn thaân laø moät thôï baïc chuyeân ñuùc töôïng. Moät ngaøy noï, coù moät thieáu nöõ ngheøo vaøo tieäm treân tay mang theo moät thoi vaøng, nhôø oâng ñuùc moät pho töôïng Phaät. Ngöôøi thôï baïc thaáy theá lieàn hoûi : " Vaøng ôû ñaâu maø coâ coù? " Thieáu nöõ traû lôøi :" Treân ñöôøng ñi leã Phaät veà ñaõ nhaët ñöôïc."

Ngöôøi thôï baïc laáy laøm ngaïc nhieân hoûi : " Toâi thaáy coâ ngheøo khoå quaù, khoâng ñuû côm aên, aùo maëc, sao coâ khoâng ñem vaøng naøy baùn ñi ñeå chi duïng cho cuoäc soáng maø laïi ñem ñuùc töôïng Phaät? "

Thieáu nöõ noùi : "Vì toâi coù phaùt lôøi nguyeän taïi chuøa laø neáu coù ñuû thuaän duyeân thì toâi seõ ñuùc moät pho töôïng Phaät baèng vaøng ñeû cho chuùng sinh chieâm ngöôõng leã baùi. Vaø hoâm nay laøm ñöôïc nhö vaäy laø toâi maõn nguyeän laém roài, khoâng coøn mong caàu chi khaùc hôn."

Caûm ñoäng tröôùc söï phaùt taâm boá thí cuùng döôøng quaù roäng lôùn cuûa thieáu nöõ, ngöôøi thôï baïc cuõng phaùt taâm : " Ñöôïc, toâi seõ ñuùc cho coâ pho töôïng Phaät naøy vaø toâi cuõng xin nguyeän cuùng döôøng khoâng laáy tieàn coâng."

Do nôi coâng ñöùc boá thí vaø cuùng döôøng naøy maø chín möôi moát kieáp sau, hai ngöôøi sinh ra luùc naøo thaân hình luùc naøo cuõng trong saùng trang nghieâm vaø gaëp ñöôïc nhieàu thieän höõu tri thöùc, cho ñeán kieáp sau cuøng sinh vaøo nöôùc AÁn Ñoä gaëp Phaät Thích Ca xuaât gia hoïc ñaïo ñoàng chöùng quaû A La Haùn.

2) Phaùp thí

Theá naøo laø phaùp thí?

Ñöôïc xem laø phaùp thí goàm coù:

1. Taát caû nhöõng lôøi noùi chaân thaät, höõu ích coù theå ñem laïi an laïc cho ngöôøi nghe.

2. Giaûng daïy chaùnh phaùp cuûa ñöùc Phaät (Buddhadharma).

3. Giaûng daïy ba Taïng phaùp: Kinh (Suøtra), Luaät (Vinaya) vaø Luaän (Abhidharma).

4. Giaûng daïy cho ngöôøi bieát hai phaùp: Thanh vaên (Sravaka) vaø Boà Taùt (Bodhisattva).

Ai cuõng bieát Ñeà Baø Ñaït Ña laø ngöôøi chuyeân moân ganh ñua tìm caùch haïi ñöùc Phaät, laïi coøn hay chia reõ phaù roái söï hoøa hôïp cuûa Taêng ñoaøn. Ngoaøi hai troïng toäi naøy ra, Ñeà Baø Ñaït Ña laïi coøn taïo raát nhieàu toäi veà taø kieán. Söï giaûng daïy thuyeát phaùp cuûa Ñeà Baø Ñaït Ña khoâng phaûi laø moät söï boá thí Phaùp trong saïch, nhaèm caàu söï giaûi thoaùt, maø laø caàu danh, caàu lôïi, caàu söï kính troïng, ... Chính vì söï Phaùp thí khoâng trong saïch naøy neân Ñeà Baø Ñaït Ña chaúng gaët haùi ñöôïc coâng ñöùc naøo, vaø vaãn bò xuoáng ñòa nguïc nhö thöôøng.

* Phaùp thí khoâng chaân chính laø giaûng daïy nhöõng giaùo phaùp cuûa ngoaïi ñaïo, khoâng ñöa con ngöôøi ñeán söï giaûi thoaùt sinh töû luaân hoài (nhö daïy xuaát hoàn, daïy laøm buøa pheùp, v...v...)

* Phaùp thí chaân chính laø giaûng daïy nhöõng giaùo phaùp ñöa con ngöôøi ñeán giaûi thoaùt roát raùo cuûa Nieát Baøn (Nirvaøna).

Voâ uùy thí coù nghóa laø boá thí söï khoâng sôï haõi, töùc laø laøm cho ngöôøi khaùc ñöôïc an taâm yeân chí, khoâng sôï gì caû.

Theo nguoàn goác Kinh taïng nguyeân thuûy (Anguttara, Itivuttaka) thì chæ coù hai loaïi Boá thí, ñoù laø Taøi thí vaø Phaùp thí. Nhöng theo giaùo lyù Ñaïi thöøa (Mahayaøna), coù theâm vaøo moät loaïi boá thí thöù ba laø Voâ uùy thí.

Theo yù kieán caù nhaân, thì toâi thaáy Voâ uùy thí naèm trong Taøi thí hoaëc Phaùp thí. Vì sao? Vì khi boá thí, töùc laø cho, thì coù hai caùch: moät laø cho baèng haønh ñoäng, hai laø cho baèng lôøi noùi. Neáu baèng haønh ñoäng thì ñoù thuoäc Taøi thí, coøn neáu baèng lôøi noùi thì ñoù thuoäc Phaùp thí.

Thí duï:

* Neáu coù moät ngöôøi ñi ñöôøng ban ñeâm sôï cöôùp giaät, thaáy theá ta lieàn ñi theo baûo veä cho ngöôøi ñoù heát sôï. Ta goïi ñoù laø Voâ uùy thí. Nhöng haønh ñoäng ñi theo cuûa ta chính laø thaân thí (coù nghóa laø vaùc caùi thaân cuûa ta ñi theo ngöôøi ñoù), vaäy töùc laø thuoäc taøi thí roài.

* Neáu coù ngöôøi sôï cheát, sôï xuoáng ñòa nguïc, ta lieàn ñem giaùo lyù an uûi hoï, chæ cho hoï laøm laønh hoaëc bieát nieäm Phaät thì sau khi cheát seõ veà Cöïc Laïc. Nhôø ñoù hoï khoâng coøn sôï cheát nöõa. Ta goïi ñoù laø voâ uùy thí. Nhöng nhöõng lôøi leõ maø ta an uûi hoï, ñoù chính laø Phaùp thí roài.

* Theá naøo laø voâ uùy thí chaân chính?

Voâ uùy thí chaân chính hay khoâng chaân chính ñoù laø tuøy thuoäc ôû Taøi thí vaø Phaùp thí coù chaân chính hay khoâng? Thí duï:

- Coù moät ngöôøi sôï cheát. Ta baûo hoï ñöøng sôï, cöù lo nieäm Phaät, aên chay, laøm phöôùc, ñeán khi cheát seõ veà Cöïc Laïc. Theá roài hoï nghe theo vaø heát sôï cheát. Ñoù laø voâ uùy thí chaân chính.

- Cuõng cuøng moät ngöôøi, neáu ta baûo hoï ñöøng sôï cheát, vì cheát laø heát, khoâng coù gì phaûi lo caû, khoâng coù ñòa nguïc, khoâng coù thieân ñaøng. Neáu hoï tin ta maø khoâng sôï cheát nöõa, thì ñoù laø Voâ uùy thí khoâng chaân chính (vì ta daïy hoï chaáp ñoaïn).

Vì thaáy Voâ uùy thí naèm trong Taøi thí hoaëc Phaùp thí neân ôû ñaây toâi chæ so saùnh Taøi thí vôùi Phaùp thí thoâi.

Ña soá chuùng ta ai cuõng bieát tröôùc laø Phaùp thí quyù hôn Taøi thí. Chính ñöùc Phaät ñaõ noùi: 'Trong hai loaïi Boá thí naøy, thì Phaùp thí laø treân' (Anguttara I). Vì sao? Vì nhieàu lyù do:

- Phöôùc baùo cuûa Taøi thí vaãn thuoäc coõi Duïc giôùi (Kaømadhatu) coøn phöôùc baùo cuûa Phaùp thí coù theå naèm trong ba coõi (Traidhaøtuka) hoaëc ngoaøi ba coõi.

- Söï Boá thí taøi (tieàn cuûa, ñoà vaät) coù giôùi haïn, coøn söï Boá thí Phaùp khoâng coù giôùi haïn (apramaøna), vì tieàn cho laâu roài cuõng heát, coøn giaùo phaùp cho hoaøi khoâng bao giôø heát.

- Quaû baùo cuûa Taøi thí coøn thuoäc veà höõu laäu, trong khi quaû baùo cuûa Phaùp thí thuoäc voâ laäu.

- Boá thí taøi caàn phaûi ñoøi hoûi nhieàu söùc löïc, ra coâng trong khi boá thí phaùp chæ caàn söï thoâng minh vaø trí tueä.

- Chæ coù boá thí Phaùp môùi coù theå gaët haùi ñöôïc nhöõng phöôùc baùo gioáng nhö caùc haøng Thanh Vaên (Sravaka), Bích chi Phaät (Pratyekabuddha) hay Boà Taùt (Bodhisattva).

- Chæ coù boá thí Phaùp môùi coù theå daãn ngöôøi khaùc ñeán con ñöôøng giaùc ngoä (Bodhimaørga).

- Ta coù theå thöïc haønh Taøi thí trong baát cöù thôøi ñaïi (Kalpa) naøo, duø coù Phaät hay khoâng coù Phaät ôû ñôøi. Ngöôïc laïi, chæ trong thôøi ñaïi coù moät ñöùc Phaät ra ñôøi ta môùi coù theå thöïc hieän Phaùp thí ñöôïc. Vì theá Phaùp thí hieám hôn Taøi thí.

III. Treân phöông dieän ngöôøi nhaän hay ruoäng phöôùc

Taïi sao laïi goïi ngöôøi nhaän (pratigraøhaka) ruoäng phöôùc (punyaksetra)? Taïi vì chính ôû nôi hoï maø ta gieo haït gioáng phöôùc ñöùc neân goïi laø ruoäng phöôùc. Nhôø coù hoï maø ta môùi thöïc hieän ñöôïc söï Boá thí.

Coù hai loaïi ruoäng phöôùc:

1) Ruoäng phöôùc nhoû (Karunaøpunyaksetra) : Vì loøng thöông haïi (karunaø) ngöôøi nhaän neân ta phaùt taâm boá thí. Nhöõng haït gioáng thöông haïi seõ cho ra nhöõng caây luùa nhoû, neân goïi laø ruoäng phöôùc nhoû.

2) Ruoäng phöôùc lôùn (satkaørapunyaksetra) : Vì coù taâm kính troïng (satkaøra) ngöôøi nhaän neân ta phaùt taâm boá thí. Nhöõng haït gioáng kính troïng seõ cho ra nhöõng caây luùa lôùn, neân goïi laø ruoäng phöôùc lôùn.

* Söï Boá thí cuûa vua A Duïc (Asoka)

Moät hoâm ñöùc Phaät ñi taûn boä cuøng vôùi ngaøi A nan treân thaønh Vöông Xaù (Raøjagrha). Ñeán moät quaõng ñöôøng coù hai treû nhoû Jaya vaø Vijaya ñang vui ñuøa laáy ñaát seùt naén thaønh nhöõng caùi nhaø nhoû. Khi thaáy ñöùc Phaät ñeán gaàn, chuùng raát vui möøng hôùn hôû. Jaya laáy ñaát seùt naén thaønh moät caùi baùnh, thaønh kính cuùi ñaàu cuùng daâng cho ñöùc Phaät, coøn Vijaya löùc ñoù cuõng chaép hai tay laïi cuùi laïy theo baïn. Jaya, trong luùc cuùng döôøng caùi baùnh ñaát, phaùt nguyeän raèng sau naøy seõ laøm vua an trò caû moät theá giôùi, roài em tuïng leân moät baøi keä cuùng döôøng ñöùc Phaät. Ñöùc Phaät hoan hyû ñöa tay ñoùn nhaän caùi baùnh ñaát cuûa em vaø mæm cöôøi. Thaáy ñöùc Phaät mæm cöôøi, ngaøi A nan laáy laøm laï neân hoûi lyù do, vaø ñöùc Phaät traû lôøi raèng: 'Moät traêm naêm, sau khi ta nhaäp Nieát Baøn, ñöùa beù naøy seõ laø moät vò Chuyeån luaân thaùnh vöông (Cakravartin) troâng coi moät trong boán chaâu thieân haï, vaø trong thaønh phoá Kusumapura (Paøtaliputra), noù seõ laøm moät vò minh vöông teân laø A Duïc (AÙsoka). Sau khi chia phaùt nhöõng xaù lôïi cuûa ta xong, noù seõ xaây caát 84.000 baûo thaùp ñeå laøm lôïi ích cho muoân loaøi'.

Söï tích treân cho ta thaáy yù nghóa phöôùc baùo cuûa moät söï boá thí vôùi loøng kính troïng ngöôøi nhaän, töùc ruoäng phöôùc lôùn.

* Sau khi phaân taùch tæ mæ, ñi saâu vaøo chi tieát töøng loaïi boá thí, ta coù theå toùm taét laïi nhö sau:

Moät söï boá thí ñöôïc xem laø trong saïch vaø ñem laïi phöôùc ñöùc quaû baùo voâ löôïng voâ bieân caàn phaûi coù ba yeáu toá sau ñaây:

1) Ngöôøi boá thí phaûi coù taâm trong saïch.

2) Vaät ñöôïc thí phaûi chaân chính.

3) Ngöôøi nhaän phaûi ñöôïc kính troïng toái ña.

5. Boá thí ba la maät

Veà Boá thí (Daøna) thì chuùng ta ñaõ ñöôïc trình baøy trong caùc phaàn tröôùc roài. Baây giôø chuùng ta tìm hieåu chöõ Ba La Maät (paramitaø).

Paramitaø dòch aâm laø Ba La Maät Ña. Nhöng ôû ñaây chuùng ta noùi taét laø Ba La Maät (parami). 'Para' coù nghóa laø bôø beân kia, 'mi' coù nghóa laø ñi ñeán. Boá thí Ba La Maät coù nghóa laø baêng qua con soâng Boá thí (daønanadi) vaø ñeán ñöôïc bôø beân kia. Chöõ 'ñeán ñöôïc bôø beân kia' quan troïng laém. Vì sao? Vì coù nhieàu khi ta baét ñaàu qua soâng, nhöng ñeán nöûa ñöôøng ta laïi quay trôû veà, ñoù khoâng goïi laø Ba La Maät.

1. Ngoaøi ra 'bôø beân naøy' coøn coù nghóa laø bôø tham lam, boûn xeûn, con soâng laø söï Boá thí, 'bôø beân kia' laø bôø ñaïi bi (mahakarunaø).

2. 'Bôø beân naøy' laø bôø taø kieán chaáp tröôùc (mithyaødrsti), 'bôø beân kia' bôø Trí hueä (prajnaø).

3. 'Bôø beân naøy' laø bôø sanh töû luaân hoài (Samsaøra), 'bôø beân kia' laø bôø Nieát Baøn giaûi thoaùt (Nirvaøna).

4. Ngoaøi ra, Boà Taùt khi boá thí thaáy raèng söï boá thí khoâng sanh, khoâng dieät, khoâng coù thieät, töùc laø khoâng thaáy coù ngöôøi cho, vaät ñöôïc cho, vaø ngöôøi nhaän, ñoù goïi laø Boá thí Ba La Maät.

ÔÛ choã naøy ta neân döøng laïi, phaân taùch moät chuùt, vì ña soá chuùng ta ñeàu laàm laãn cho raèng mình Boá thí Ba La Maät nhöng thöïc söï thì khoâng phaûi vaäy. Ta thöôøng ñöôïc nghe giaûng trong Kinh Kim Cang noùi raèng boá thí maø khoâng phaûi boá thí thì môùi thöïc laø boá thí, hoaëc boá thí maø khoâng chaáp nhaân, ngaõ, chuùng sinh, thoï giaû môùi thöïc laø boá thí, hoaëc boá thí maø khoâng thaáy ta laø ngöôøi cho, ñaây laø vaät ñöôïc cho, vaø kia laø ngöôøi nhaän môùi laø boá thí,v...v...

Chöõ Boá thí maø 'khoâng thaáy' ôû ñaây khoâng coù nghóa laø boá thí maø nhaém maét laïi ñeå khoûi thaáy, hoaëc boá thí maø taâm khoâng daùm nghó gì heát. 'Khoâng thaáy' ôû ñaây laø keát quaû cuûa moät söï quaùn chieáu nhaân duyeân thaáy ñöôïc caùc phaùp khoâng coù töï taùnh. Vì thaáy caùc phaùp khoâng coù töï taùnh neân thaáy söï boá thí khoâng coù töï taùnh. Nhö ta ñaõ xem qua ôû caùc phaàn tröôùc, boá thí khoâng theå laø moät caùi gì töï nhieân coù ñöôïc, phaûi coù ñaày ñuû ba yeáu toá (ngöôøi cho, vaät cho, ngöôøi nhaän) hôïp laïi môùi coù noù. Neáu thieáu moät trong ba thì khoâng theå coù söï boá thí. Do ñoù boá thí khoâng coù thieät, noù chæ laø giaû danh cuûa moät hôïp theå (yeáu toá). Xa hôn nöõa, ba yeáu toá vöøa keå treân, chuùng cuõng laïi laø giaû danh cuûa moät hôïp theå naøo ñoù. Nhö ngöôøi cho vaø ngöôøi nhaän laø giaû danh cuûa hôïp theå nguõ uaån (saéc, thoï, töôûng, haønh, thöùc), ñoà vaät ñöôïc cho laø giaû danh cuûa moät hôïp theå voâ soá chaát lieäu. Vaø cöù theá ta quaùn chieáu ñeå thaáy khoâng coù moät yeáu toá naøo coù thöïc töôùng, noù hieän höõu vì voâ soá caùc yeáu toá khaùc hieän höõu. Thaáy ñöôïc nhö vaäy goïi laø thaáy 'Khoâng' (suønya). Ñem aùp duïng caùi thaáy 'Khoâng' vaøo söï boá thí ta seõ thaáy khoâng coù caùi gì thöïc söï laø boá thí caû, maø chæ coù moät söï bieán chuyeån, dieãn tieán, sinh dieät cuûa voâ soá nhaân duyeân, ñaây goïi laø Boá thí Ba La Maät.

Chuùng ta neân caån thaän, ñöøng voäi vaõ haáp taáp thöïc haønh 'Boá thí Khoâng', neáu ta chöa thöïc söï hieåu ñöôïc 'taùnh Khoâng' (Suønyataø), hay thaáy ñöôïc söï duyeân khôûi cuûa caùc phaùp. Toát hôn laø ta neân thöïc haønh söï Boá thí trong saïch nhö ñaõ noùi ôû phaàn tröôùc. Coøn neáu ta coá chaáp cöù muoán boá thí theo kieåu (hieåu laàm) Kim Cang, töùc laø nhaém maét ñeå khoûi thaáy ta, thaáy vaät, thaáy ngöôøi, hoaëc boá thí maø taâm khoâng nghó gì caû thì ñoù chaúng khaùc gì moät ngöôøi maùy 'Roâ boâ' caàm hoäp baùnh boá thí cho moät em beù. Ñoù goïi laø Boá thí Roâ boâ maùy, chöù khoâng phaûi laø Boá thí Ba La Maät ! Dó nhieân laø Roâ boâ chaû ñöôïc phöôùc baùo gì heát !

* Boà Taùt thöïc hieän Boá thí Ba La Maät ra sao?

- Boà Taùt thöïc hieän taát caû caùc loaïi boá thí trong saïch, Taøi thí, Noäi thí, Ngoaïi thí, Phaùp thí khoâng bao giôø hoái tieác.

- Boà Taùt boá thí moät caùch bình ñaúng vôùi taát caû moïi loaøi, khoâng bao giôø nghó raèng:

- Phaûi boá thí cho ngöôøi lôùn chöù khoâng cho treû em.

- Phaûi boá thí cho ngöôøi tu haønh chöù khoâng cho ngöôøi thöôøng.

- Phaûi boá thí cho ngöôøi chöù khoâng cho thuù vaät.

- Phaûi boá thí cho Hoøa Thöôïng chöù khoâng cho chuù tieåu.

- Boà Taùt boá thí khoâng caàu ñöôïc phöôùc baùo.

- Boà Taùt boá thí khoâng keå ngaøy hay ñeâm, muøa ñoâng hay muøa heø, trôøi toát hay trôøi xaáu.

- Boà Taùt boá thí ñeå thöïc hieän thöïc töôùng (bhuøtalaksana) cuûa söï boá thí.