Ngöôøi Cö Só          [ Trôû Veà ]          [Trang chuû ]

---

 

VII. ÑAÏI THÖ ØA COÙ PHAÛI BAØ LA MOÂN GIAÙO KHOÂNG? (tieáp theo)

d). Söï khaùc bieät roõ reät giöõa Phaät Giaùo vaø BLMG
Roát raùo, duø cho lyù thuyeát Baø La Moân Giaùo coù noùi giaûi thoaùt, nhöng xeùt theo con ñöôøng ñi ñeán cöùu caùnh nhö phaùp Thieàn BLMG laø quaùn töôûng, thì quaû ñaït ñöôïc seõ naèm trong thöïc taïi töông ñoái maø thoâi. Phoå Nguyeät khoâng xeùt theo lyù thuyeát hay lich söû maø chí baøn ñeán con ñöôøng tu taäp ñeå ñi ñeán ñích ñaïo. Vì lich söû, lyù thuyeát hay giôùi luaät chæ laø phaàn boå tuùc cho vieäc tu thaân. Coøn tu taâm laø moät vaán ñeà troïng ñaïi trong vieäc giaûi thoaùt sanh töû luaân hoài. Sau ñaây PN xin giôùi thieäu caâu chuyeän naøng BHADDA, noùi leân khoâng nhöõng trieát thuyeát thaâm saâu maø cuõng laø phaùp moân thöïc haønh cuûa Phaät giaùo trong vaán ñeà giaùc ngoä giaûi thoaùt khoûi doøng boäc löu sanh töû.
 

TRUYEÄN NAØNG BHAÑDA (Trích trong taäp Truyeän Coå Phaät Giaùo do N.H. Loäc cheùp)

Thuôû xöa, taïi Vöông Xaù Thaønh coù coâ con gaùi, con quan ñaïi thaàn, naøng mang saéc ñeïp loäng laãy, thoâng minh vaø kieâu haûnh. Ñeán tuoåi gieo caàu, khoâng coù vò vöông toân coâng töû naøo loït vaøo caëp maét xanh cuûa naøng. Vaõ chaêng, con taïo voán trôù treâu, naøng laïi si tình moät chaøng trai vuõ phu, coù hoïc nhöng laïi laø teân cöôùp kheùt tieáng, can toäi töû hình, khoâng coù ai giuùp ñôõ cho naøng tröôùc moái tình voâ voïng aáy. Theá laø Bhañda, teân naøng, naèm laên treân giöôøng beänh.

 Thöông con, vò quan ñaïi thaàn lo laéng chaïy chöõa thuoác thang nhöng thaûy ñeàu voâ hieäu.

 --Cha oâi! Naøng noùi theàu thaøo--Buoåi saùng con tim noù noùi gì vôùi cha?

--Noù noùi raèng, noù xoùt xa laém con ôi!

--Cha oâi! Buoåi toái con tim noù noùi gì vôùi cha?

--Noù noùi raèng con ôi! Con ñau thì noù cuõng ñau.

Yeân laëng giaây laùt, moät haït leä ræ ra töø ñoâi maét uyeân öông, naøng thì thaàm: Cha oâi! Con tim con cuõng ñau buoåi saùng, buoåi toái vaø caû ban ñeâm nöõa. Thì ích gì nhöõng thuoác thang hôû cha?

-- Phaûi roài, ích gì nhöõng thuoác thang naøy khi con tim noù ñau! Nhöng maø noù noùi gì haû con?

 Naøng Bhañda vôùi nhaäp ñeà nhö vaäy, vôùi chuyeån ñeà nhö vaäy, roài ñöa vò cha giaø nua vaøo moät chieác thoøng loïng:

--Noù coù taâm söï rieâng cuûa noù chöù, phaûi vaäy khoâng haû cha?

--Phaûi laém, noù coù taâm söï cuûa noù maø!

--Vaäy thì cha oâi! Naøng khoùc lôùn--khi maø chieác ñao töû thaàn rôi xuoáng ñaàu Satthuka, teân cöôùp, thì traùi tim con vónh vieãn bò töû thöông khoâng bao giôø laønh nöõa!

 Vò quan giaø nua thoaùt hieåu, ñöùng baät daäy, nhöõng sôïi toùc döïng ngöôïc treân ñaàu.

--Con noùi sao? Satthuka ö? Teân ñaïi töôùng cöôùp aáy? Vaø tim con...?

--Phaûi! naøng Bhañda cöùng coûi ñaùp: Cha oâi! Söï soáng cuûa chaøng chính laø söï soáng cuûa con. Cha phaûi cöùu chaøng. Ñoâi maét cuûa vò quan ñaïi thaàn ñaïi dieän nhö meâ saûng giaây laùt, nhöng vì thöông con, traùi tim oâng xoùt xa rung ñoäng.

--Nhöng maø con ôi! Saùng mai y leân maùy cheùm roài, ta laøm sao cöùu ñöôïc?

 Coâ gaùi thaáy cha meàm loøng, beøn ngoài daäy, ñoâi maét xanh töôi cöôøi, kheû oâm chieác ñaàu baïc pheáu cuûa cha.

-- Cha yeâu quyù! Tieàn baïc böôùc loït deã daøng vaøo caùc cöûa ñoùng kín. Noù laøm höõu lyù nhöõng caùi gì phi lyù, noù laø vò quan toøa vaïn naêng, tha toäi töû hình daãu ñaõ bò tuyeân aùn. Thöông con, cöùu con, cha chæ quaúng cho quyû aên moät chuùt xíu linh hoàn thoâi maø! Vò ñaïi thaàn röng gioït leä, töï nghó: Daãu coù maát moât nöûa linh hoàn ñeå ñaùnh ñoåi söï soáng cho con thì cuõng neân laém, huoáng hoà laø moät chuùt xíu thoâi.

 Sau ñoù, oâng laáy tieàn baïc ñuùt loùt cho quan nguïc, vaø lính aùp giaûi, teân cöôùp Satthuka ñöôïc thaû ra moât caùch deã daøng.

 Bhañda trang ñieåm röïc rôû choùi ngôøi baèng baûy loaïi ngoïc nuï cöôøi dòu hieàn nhö ñoùa hoa nôû trong cuoäc gaëp gôõ laàn ñaàu vôùi Satthuka. Teân cöôùp nhö meâ ñi, nhöng baûy loaïi ngoïc trang ñieåm treân ngöôøi naøng Bhañda laïi caøng laøm cho y meâ hôn. Ñoâi maét cuûa Satthuka khoâng rôøi ñi ñaâu ñöôïc nöõa. Moät möu keá thaâm hieåm ñaõ ñeán vôùi haén. Y noùi:

--Bhañda naøng hôûi! Vinh quang thay laø nhöõng haïnh phuùc baát ngôø naày. Soá meänh cuûa anh töø nay do em an baøy. Em laø Thöôïng Ñeá chí toân cuûa anh. Nhöng tröôùc khi chung höôûng haïnh phuùc, em haõy höùa khaû cho anh ñöôïc thoûa moät öôùc nguyeän chöa troøn.

--Haõy noùi ñi! Satthuka! Con sö töû loâng vaøng cuûa em. Bhañda hôûi loøng daï, traùi tim naøng nhö nôû ra trong nuï hoa maøu hoàng thaém. Satthuka laø teân cöôùp vuõ phu nhöng coù hoïc, y hieåu taát caû nhöõng ñieàu aáy beøn noùi xa xoâi:

--Moãi ngöôøi coù quyeàn coù moät tín ngöôõng, hay coù quyeàn khoâng coù moät tín ngöôõng naøo phaûi theá khoâng, naøng Bhañda trí tueä?

--Phaûi roài Satthuka?

--Nhö vaäy moãi ngöôøi voán coù moät vuøng ñaát thaùnh ôû beân trong taâm hoàn hay ôû ngoaøi taâm hoàn. Caùi ñoù laø töï do thieâng lieâng chöù, phaûi khoâng Bhañda--con meøo dieãm leä cuûa anh!

--Chí lyù thay! Satthuka.

--Cho neân daãu laø moät teân cöôùp, nhöng cuõng coù moät vuøng ñaát thaùnh thieâng lieâng ñeå toân suøng vaø ngöôõng moä. Vuøng ñaát aáy ôû phía taây Vöông Xaù Thaønh, moïi ngöôøi thöôøng goïi laø Hoøn nuùi cuûa keû troäm, nhöng ñaây laø nôi toân thôø vò toå sö cuûa caùc anh, vò toå sö ñaïo taëc.

--Vaø sao nöõa Satthuka?

--Tröôùc khi bò baét, anh coù phaùt theä nhö sau, kính laïy vò toå sö chí thieâng chí kính! Con ñang laâm naïn, Ngaøi haõy cöùu con, Ngaøi haõy duøng moïi oai löïc laøm cho con thoaùt khoûi töû hình, con seõ ñeán leã taï Ngaøi 100 con cöøu, 100 deâ, cuøng vaøng baïc 10 maâm, Bhañda yeâu quyù! Neáu thöông anh, neáu muoán cuøng anh chung höôûng haïnh phuùc, em haõy giuùp anh thoûa nguyeän lôøi höùa thieâng lieâng aáy!

--Haõy thöïc hieän ñi, Satthuka, lôøi höùa cuûa anh chính laø lôøi höùa cuûa em. Vaøng baïc khoâng phaûi laø haïnh phuùc. Caùi maø vaøng baïc ñaùnh ñoåi môùi laø haïnh phuùc.

  Sau khi trieát lyù ba hoa nhö vaäy chaøng cuøng naøng mang leã vaät leân ñöôøng. Ñeán chaân Hoøn nuùi cuûa keû troäm, Satthuka cho toâi tôù trôû veà, chæ coù chaøng vaø naøng leo leân ñænh nuùi cao. Suoát cuoäc haønh trình Satthuka chaúng coù moät lôøi thaân aùi vôùi naøng. Ñoâi maét cuûa Satthuka nhö daùn chaët vaøo baûy loaïi ngoïc maø naøng trang ñieåm treân ngöôøi. Cho daàu naøng meät laõ hoaëc vaáp teù maø Satthuka vaãn khoâng nhìn thaáy huoáng hoà laø moät lôøi voã veà an uûi. Moät thoaùng nghi ngôø khôûi leân, Bhañda hoûi:

--Satthuka, taïi sao chaøng laïi cho chuùng veà? Vaäy ai laø ngöôøi giöõ cöøu deâ vaø vaøng baïc?

 Satthuka laàm lì khoâng noùi. Naøng ñaâu coù hieåu raèng thuû haï cuûa y ñaõ laøm vieäc aáy. Ñeán ñænh, saùt moât bôø vöïc Satthuka quay laïi:

 --Bhañda haõy côûi aùo ra!

 Vò tieåu thô con quan ñaïi thaàn maët taùi ngaét, noùi khoâng ra lôøi:

--Satthuka! Anh... Anh ñònh laøm gì?

--Laøm gì nöõa! Ngöôøi ngoïc tuy quyù, nhöng khoâng quyù baèng baûy loaïi ngoïc maø ngöôøi ngoïc ñang mang treân ngöôøi. Ñöøng hoûi nöõa! Haõy côûi aùo ra vaø goùi taát caû ñoà trang ñieåm aáy laïi.

 Ñeán ñaây thì Bhañda khoâng coøn lyù do gì maø khoâng hieåu, nhöng naøng cuõng hoûi:

--Satthuka, em coù loãi gì vôùi chaøng? Phaûi chaêng yeâu chaøng laø moät caùi toäi hôû Satthuka? Baûy loaïi ngoïc naày...

--Naøng töôûng ta mang baûy loaïi ngoïc ñoù laø ñeå cuùng döôøng vò toå cöôùp thieâng lieâng ôû nuùi naày chaêng? Thoâng minh nhö naøng maø cuõng coù luùc ngu si muø quaùng vaäy thay; vò toå sö töôùng cöôùp thieâng lieâng aáy chính laø ta ñaây Ha, ha, ha...

  Bhañda vôùi tình yeâu cheát ngaét trong loøng: Söï thoâng minh böøng saùng nôi naøng nhö maët trôøi vöøa ra khoûi hang thaúm toái taâm. Traán tónh phi thöôøng, naøng noùi:

--Vaäy thì Satthuka chaøng hôûi! Baûy loaïi ngoïc naày phaàn naøo cuûa chaøng vaø phaàn naøo cuûa em?

--Cuûa ta heát.

 Bhañda giaû vôø nhìn Satthuka moät caùch ñaém ñuoái ngaây daïi, roài thôû daøi noùi:

--Vaäy thì chaøng hôûi! Daãu theá naøo em cuõng yeâu chaøng cho ñeán cheát. Tröôùc khi vónh bieät anh haõy cho em thoûa moät öôùc nguyeän cuoái cuøng.

--Haõy noùi ñi--Teân cöôùp böïc boäi noùi lôùn: Haõy noùi ñi coâ gaùi si tình ngu ngoác kia. Noùi roài cheát.

 Bhañda caát gioïng thaûn nhieân:

--Chaøng haõy cho pheùp em hoân chaøng vôùi nguyeân veïn baûy loaïi ngoïc trang ñieåm treân ngöôøi.

 Satthuka cöôøi nhaït:

--Thoâi nhanh ñi!

  Theá laø naøng thöïc hieän ñöôïc möu keá. Naøng oâm hoân Satthuka daãu nhö oâm cuïc ñaù cuõng phaûi toû ra dòu daøng aâu yeám. Naøng hoân maét, hoân maù, roài laàn löôït hoân ñeán tai ñeán gaùy, phía sau löng. Duø laø teân töôùng cöôùp ñaõ maát heát nhaân tính, nhöng söï vuoát ve voøng tay thôm höông cuûa ngöôøi ngoïc, cuõng laøm cho y ngaây ngaát. Lôïi duïng cô hoäi hieám coù aáy, Bhañda duøng heát söùc bình sanh ñaåy teân cöôùp xuoáng vöïc thaúm tröôùc maët. Satthuka bieát ra thì ñaõ muoän roài. Thaân theå to lôùn cuûa y baêng baêng rôi xuoáng vaø ñaäp ñaàu vaøo ñaù, caây voïng leân nhö tieáng nuùi vaø moät hoài chaúng coøn taêm höôùng roài ñôøi moät teân cöôùp.

  Moät vò thieân treân nuùi chöùng kieán töø ñaàu ñeán cuoái caâu chuyeän, caûm thaùn thoát leân baøi keä:

 Möu keá töï möu keá

 Keû aùc phaûi ñeàn toäi

 Nhaân quaû laïnh luøng thay,

 Bieát chaêng theá gian hôõi!

Naøng Bhañda thaáy loøng mình nguoäi laïnh nhö ñoùng tro taøn. Naøng ngoû: Voâ voïng, doái traù, vaø roãng khoâng thay laø loøng ngöôøi--laø tình yeâu! Traùi ñaéng vaø maät ñen ñaõ quyeän leân ñaàu löôõi ta. Ñôøi ngöôøi vui ít, khoå nhieàu. Töø raøy, ta khoâng coøn maët muõi naøo trôû laïi gia ñình nöõa.

  Töø nuùi cao, queân baúng ngoaïi giôùi, naøng chìm trong tö duy suoát maáy ngaøy ñeâm. Töø nuùi cao, cuoäc phaûn tónh kyø laï ñaõ chuyeån höôùng cuoäc ñôøi naøng. Bình minh hoâm kia, naøng ñöùng baät daäy nhö loaøi maõnh sö sau giaác nguû ngaøn naêm, naøng quaêng boû y trang ngoïc ngaø chaâu baùu, khoaùc manh aùo vaûi taàm thöôøng tìm thaày hoïc ñaïo.

 Ñaàu tieân naøng ñeán moät nhoùm khoå haïnh phaùi Ni Kieàn Töû

--Haõy cho toâi xuaát gia!

Chuùng toø moø nhìn coâ gaùi treû tuoåi daùng daáp tieåu thö khueâ caùc moät hoài roài noùi:

--Pheùp tu khoù laém, nöõ nhaân tay yeáu chaân meàm nhö naøng laøm sao kham noåi cuoäc ñôøi gioù möa khoå aûi?

--Toâi kham nhaãn ñöôïc.

--Ñeán möùc ñoä naøo?

--Vaøo haïng toái thöôïng!

Nhoùm khoå haïnh sö thaáy veû maët ñanh raén, aån tieàm moät nghò löïc saét theùp cuûa naøng, beøn chaáp thuaän. Vì naøng xuaát gia vaøo haøng toái thöôïng neân chuùng ñaõ nhoå töøng sôïi toùc cuûa naøng thay vì caïo baèng nöùa.

  Y aùo raùch röôùi, maët maøy chaân tay ñaày maùu me vaø buøn ñaát; naøng baét ñaàu hoïc hoûi giaùo lyù vaø thöïc haønh Con ñöôøng thoaùt khoå vôùi yù chí toái thöôïng. Tuy theá, moät thôøi gian sau khoâng coøn hoïc hoûi gì ôû ñaây ñöôïc nöõa, caùc baäc thaày cuûa chuùng baát löïc vaø boái roái tröôùc nhöõng caâu hoûi cuûa naøng.

--Chaúng coù gì ñaëc bieät - naøng nghó. Caùi môù giaùo lyù laãn thöïc haønh naày chæ ñöa ñeán roãng khoâng vaø haï lieät, noù khoâng raønh reõ cho keû trí, noù chæ raønh cho keû ngu.

  Töø ñaây naøng Bhañda lang thang töø xöù naày ñeán xöù khaùc ñeå tìm kieám, tham vaán caùc baäc minh sö. Naøng xuaát hieän tröôùc hoï nhö nhöõng gì saâu saéc cuûa trí tueä, noùi thaúng vaøo nhöõng toái taêm vaø ngu doát cuûa giôùi Baø La Moân truyeàn thoáng vaø kinh vieän. Khoâng ai tranh luaän noåi vôùi naøng. Coù nhöõng ñoùng caùt ñöôïc naøng vun leân roài caém ôû ñaây moät nhaùnh dieâm phuø ñeà (nhaønh döông lieãu) treân loái vaøo caùc thaønh. Ñaáy laø daáu hieäu thaùch thöùc khieâu chieán, luaän tranh cuûa naøng ñoái vôùi thieân haï ñaïo hoïc.

  Suoát moät tuaàn nhö theá, nhaùnh dieâm phuø ñeà vaãn söøng söõng ngaïo maïn. Chaúng coù vò giaùo chuû minh sö naøo daùm nhoå leân ñeå chaáp nhaän cuoäc luaän chieán naày.

--ÔÛ ñaây khoâng coù ngöôøi-naøng nghó-OÂi! Thieân haï meânh moâng nhöng ñaâu laø baäc thaày toái thöôïng, soi saùng con ñöôøng thoaùt khoå cho ta?

  Theá roài, Bhañda laïi nhoå leân...ñi phöông khaùc, treân loái ñi vaøo thò traán, laøng maïc, xöù naày, xöù kia, nhaùnh dieâm phuø ñeà cuûa naøng vaãn nghieãm nhieân baát khaû xaâm phaïm.

  Ñaõ ngaøy thaùng tuyeát söông moøn moûi, hoâm kia naøng ñaõ du haønh Xaù Veä. Ñöùc Theá Toân luùc ñoù ñang thuyeát giaûng taïi tònh xaù Kyø Hoaøn, chuùng ñeä töû vaây quanh. Buoåi saùng toân giaû Xaù Lôïi Phaát ñaép y mang baùt ñi vaøo coång thaønh. Thaáy nhaùnh dieâm phuø ñeà treân ñoùng caùt treân cao, Ngaøi döøng chaân laïi.

--Cuûa ai theá? Ngaøi hoûi moät ngöôøi.

--Cuûa naøng Bhañda, moät khoå haïnh Ta Baø Ni Sö toái thöôïng.

-Ngöôøi ta traû lôøi.

  Toân giaû ñöa maét tìm kieám, khoâng bao xa döôùi coäi caây moät Ta Baø nöõ ñang ngoài kieát giaø, vôùi gaäy vôùi baùt beân chaân, dung saéc phi phaøm, cao ngaïo laïnh luøng.

  Coù xöùng ñaùng cho ta nhoå nhaùnh caây ñeå tranh luaän chaêng? Ngaøi Xaù Lôïi Phaát thaàm nghó-Nhöng maø ñöôïc gì? Ích lôïi gì? Giaùo lyù toái thöôïng naày khoâng phaûi ñeå luaän chieán, ñaáu khaåu hôn thua taïi caùc ngaõ ba ñöôøng, nôi chôï buùa, nôi ñaùm ñoâng. Giaùo lyù naày, giaùo lyù voâ duïc, tòch tònh chæ ñeå daønh cho nhaân duyeân, keû coù tai, maét vaø trí tueä. Nghó xong, toân giaû böôùc ñi. Nhöõng keû hieáu söï xung quanh la leân:

--Ñeä töû oâng Thích Ca Ñaïi Sa Moân thua roài!

--Ta Baø Ni Sö khoå haïnh nghieãm nhieân voâ ñòch

  Vaãn khoâng quay laïi, Toân giaû Xaù Lôïi Phaát caát gioïng ñieàm ñaïm vôùi ñaùm ñoâng: Chöa coù ai daùm ñaùnh baïi ta veà tö töôûng, kieán thöùc, trí tueä...laãn sôû chöùng... cho daãu laø caùc baäc minh sö, giaùo chuû...cho daãu laø vua quan, chö thieân, Phaïm thieân...huoáng hoà Ta baø Ni naày. Treân trôøi döôùi ñaát, duy nhaát chæ coù Ñöùc Toân Sö cuûa ta laø böïc thaày öu vieät vaø toái thaéng. nhöng thaät roãng khoâng vaø voâ vò laø nhöõng cuoäc tranh luaän, khaåu tranh, ñöôïc danh vaø maát danh naày chæ töï ta bieát laø ta thaéng hay baïi maø thoâi.

  Toân giaû döôn chaân böôùc ñi, nhöng Ngaøi phaûi döøng laïi. Naøng Bhañda ñaõ ñeå yù ñeán vò Sa Moân treû tuoåi töø khi Ngaøi xuaát hieän. Naøng nghó: Chaúng coù ai mang veû ñeïp khaùc phaøm vaø thanh thoaùt ñeán theá! Chaøng Sa Moân treû tuoåi naày ñaõ laøm cho ta bò nhieáp phuïc bôûi dung maïo, daùng ñi, cöû chæ. Laïi caøng bò nhieáp phuïc hôn bôûi thaùi ñoä vaø ngoân ngöõ. Vaäy thì ngöôøi naày, ñaáng naày phaûi coù moät trí tueä phi thöôøng?

--Ñöùng laïi, oâng Sa Moân! Naøng noùi-Neáu oâng khoâng töï yù nhoå nhaùnh dieâm phuø ñeà luaän chieán thì töï ta thaùch thöùc moät cuoäc luaän chieán vaäy.

--Ñeå laøm gì hôûi Ta Baø Ni Sö?

Bhañda caát gioïng nhö tieáng vua loaøi chim giöõa nuùi cao:

--Naøy chaøng Sa Moân ñaùng kính troïng, ta khao khaùt tri thöùc vaø hieåu bieát, laïi caøng khao khaùt hôn laø nhöõng tri thöùc vaø hieåu bieát daãn ñeán tòch laëng vaø chaân phuùc. Nhöng ñaõ moøn traùn, ta baø khaép theá gian, chöa ai cho ta moät caâu traû lôøi ñuùng ñaén, hoaøn haûo, chæ laø nhöõng tri thöùc phuø phieám roãng khoâng daãn ñeán ngu ñoän vaø haï lieät. ÔÛ nôi toân giaû, ta thaáy toaùt ra caùi gì khaùc theá, bieát ñaâu ñoù laø haøo quang trí tueä thöôïng ñaúng? Ta caàn bieát, vaäy haõy luaän tranh cuøng ta, Toân giaû Xaù Lôïi Phaát töï nghó: Nghe noùi raèng tri thöùc cuøng lyù luaän cuûa naøng nhö löôõi dao saéc nhoïn ñi ñeán xöù naày xöù khaùc nhö choã khoâng ngöôøi. Ñöùc Theá Toân ñaõ giaùng theá, khi maët trôøi vöøa leân, khoâng coøn ai maø caàm ñeøn ñi giöõa ban ngaøy. Vaäy haõy nhieáp phuïc naøng. Ñaët naøng vaøo chaùnh ñaïo. Ñaët naøng vaøo quy giôùi. Ñaáy cuõng laø lôïi ích cho naøng, taêng tröôûng ñöùc tin cho töù chuùng vaø thaép leân ngoïn ñuoác trí tueä cuûa giaùo phaùp thuø thaéng voâ ñòch.

  Theá laø toân giaû Xaù Lôïi Phaát cho nhoå nhaùnh dieâm phuø ñeà, baù caùo moät cuoäc tranh luaän seõ khôûi vaøo buoåi chieàu.

 Naøng Bhañda nghó raèng cuoäc luaän chieán seõ khoâng mang laïi kheát quaû neáu nhö khoâng coù söï tham döï ñoâng ñuû cuûa Sa Moân, Baø La Moân, caùc taàng lôùp gia chuû, tröôûng giaû cuøng quaàn chuùng haâm moä. Vaõ chaêng ñaïi danh ñeä töû tröôûng cuûa Phaät cuøng vôùi lôøi ñoàn ñaõi veà Ta Baø Ni Sö khoå haïnh ñuû ñeå taïo moät côn loác hieáu kyø raàm roä.

  Vôùi ñaïi y ngang vai, toân giaû Xaù Lôïi Phaát xuaát hieän giöõa ñaùm ñoâng nhö ngoâi sao röïc rôõ, vaøng choùi, khuoân maët bình an, töï tin ñeán ñoä laøm cho naøng Bhañda phaûi rung ñoäng.

 Laàn ñaàu tieân naøng caûm thaáy sôï haõi tröôùc moät ñoái thuû treû tuoåi. Tuy theá naøng ñaõ traán tónh kòp thôøi, laáy laïi baûn laûnh ñeå ñi vaøo cuoäc tranh luaän coù moätkhoâng hai naày.

--Thöa toân giaû, naøng noùi--Tröôùc tieân toâi xin ñöôïc hoûi cuoäc tranh luaän naày laäp ngoân ôû ñaâu? Laäp yù ôû ñaâu? Laäp nghóa ôû ñaâu? Xin Ngaøi cho bieát?

  Chæ moät caâu hoûi môû ñaàu, ñaùm ñoâng quaàn chuùng ñaõ nín thôû, hoài hôïp. Chæ moät caâu hoûi ngöôøi ta ñaõ tieân lieäu cuoäc ñuïng ñoä seõ haøo höùng cho tri thöùc vaø luaän lyù döôøng bao. Chaøng Sa Moân kia quaù treû tuoåi, quaù non nôùt, sôï raèng chæ moät caâu naày thoâi chaøng seõ xin ruùt lui, ñaàu haøng voâ ñieàu kieän.

  Nhöng kìa. Khuoân maët vò Sa Moân vaãn bình an töï taïi vaø döôøng nhö treân moâi coù thoaùng nuï cöôøi.

--Naøy Ni Sö khoå haïnh -Toân giaû Xaù Lôïi Phaát chaäm raõi ñaùp--Baàn ñaïo xin ñöôïc traû lôøi.

--Ngoân laäp taïi yù, yù laäp taïi nghóa, nghóa laäp taïi ngoân. Noù töông quan, laäp, duyeân khôûi laäp. Caùi naày sanh thì caùi kia sanh, caùi naày dieät, thì caùi kia dieät, thöa baø.

OÀ! Moïi ngöôøi chôït reo leân moät tieáng thoaûi maùi, bôûi caâu hoûi döôøng nhö kieâu kyø, toái taêm, khoù hieåu. Caâu traû lôøi khoâng nhöõng chính xaùc maø laøm cho caâu hoûi trôû neân saùng nghóa hôn. Naøng Bhañda giaät thoùt mình, naøng khoâng thaáy moät khe hôû naøo, daàu chæ baèng sôïi toùc ñeå ñaû phaù noù. Tuy theá, seõ tung ra nhöõng caâu hoûi hoùc buùa, khoâng coù ñöôøng maø ñoùn ñôû, naøng nghó:

--Toân giaû ñaõ ñaùp raát tuyeät vôøi--naøng noùi--Vaäy giôø xin ñöôïc hoûi:

--Toâi ñang haân haïnh noùi chuyeän vôùi ai ñaây? Ñoù laø caâu hoûi thöù hai.

--Caâu hoûi naøy ñaùng lyù baàn ñaïo khoâng traû lôøi--Ngaøi Xaù Lôïi Phaát noùi--vì noù thuoäc lyù luaän, phuø phieám luaän, khoâng ñöa ñeán yeám ly giaùc ngoä thaéng trí, nieát baøn. Nhöng Ta Baø Ni Sö ñaõ hoûi, baàn ñaïo seõ traû lôøi cho tuyeät baët moïi tö duy töông töï, laøm cho roãng khoâng moïi tri thöùc xa rôøi muïc ñích thöïc teá cuûa Sa Moân haïnh. Moïi caâu hoûi ñi sau cuõng theá. Naøng Bhañda! Baây giôø baàn ñaïo xin ñöôïc vaøo caâu traû lôøi. Ngöôøi ta goïi baàn ñaïo laø Xaù Lôïi Phaát! Haõy nghe cho kyõ ñaây! Giaùo phaùp cuûa ñöùc Theá Toân soi roïi caùi roãng khoâng cuûa caùc phaùp, daãu taâm hay vaät, laøm cho voâ töï tính moïi thöïc taïi tính, laøm cho voâ ngaõ tính moïi höõu toàn daãu laø Atman, Brahman hay ñaïi ngaõ. Haõy nghe cho kyõ ñaây!

  Giaùo lyù aáy khoâng tröôøn uoán nhö con löôn, khoâng cheû sôïi toùc laøm tö, khoâng sôï keït treân ngoân ngöõ raèng ñaây laø thöôøng kia laø ñoaïn, giaùo lyù aáy daønh cho ngöôøi tu chöùng, keû coù trí nghe aét hieåu. Haõy nghe cho kyõ ñaây! Khoâng nhöõng laø Xaù Lôïi Phaát, caùi teân goïi giaû danh nhaèm chæ vaøo caùi thöïc. Nhöng moïi caùi thöïc aáy, daãu laø Saéc, Thoï, Töôûng, Haønh, Thöùc phaûi ñöôïc nhìn cho roõ raøng baèng trí tueä nhö thöïc, nhö chôn laø noù khoâng phaûi ta, khoâng phaûi laø ta, khoâng phaûi cuûa ta, khoâng phaûi töï ngaõ cuûa ta. Naøy naøng Bhañda! Caâu hoûi cuûa naøng thuoäc lyù luaän roãng khoâng phuø phieám, caâu traû lôøi cuûa baàn ñaïo ñaõ ñaët chuùng treân thöïc teá, chaùnh ñaïo, haõy nghe vaø haõy thoï trì.

--Chöa ai daùm töï tin nhö theá Naøng Bhañda thaàm nghó. Ngöôøi naày ñaõ coù saün nhöõng caùi keát luaän ôû ñaâu ñoù, nhö töø moät kho taøng, baây giôø chæ vieäc ñöa ra, khoâng caàn döïa theo moät suy luaän naøo ñoù cuûa sôû tri. Tuy theá moïi khe hôû ñeàu ñöôïc bòt kín. Y coù tu chöùng cuûa mình. Vaäy thì ta seõ hoûi ngay nôi caùi thöïc aáy.

--Naøy oâng Sa Moân! Caâu traû lôøi cuûa oâng chaúng phaûi xa laï gì. Ta ñaõ töøng nghe nhöõng con veït cuõng ñaõ hoùt leân nhö theá, chæ coù ñieàu oâng töï tin vaø vöõng chaõi hôn, do oâng coù caùi thöïc ôû nôi söï tu chöùng cuûa mình. Haõy nghe ñaây! Baây giôø ta seõ hoûi ngay chính nôi caùi thöïc aáy. Hy voïng raèng oâng khoâng tröôøn uoán nhö kieåu laø khoâng phaûi ta, khoâng phaûi cuûa ta. Hy voïng raèng oâng traû lôøi khaùc, giaûn dò vaø uyeân aùo hôn. Haõy nghe ñaây! Ñaây laø caâu hoûi thöù ba. Caùi thöïc aáy coøn bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái hay khoâng, coøn bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái? Haõy traû lôøi ngay ñi. Haõy traû lôøi maø ñöøng huûy hoaïi ngoân ngöõ, nhö dao cheùm nöôùc.

--Naøy naøng Bhañda!--Toân giaû Xaù lôïi Phaát vaãn kieân ñònh nhö phong thaùi cuûa con maûnh sö-- chaúng caàn phaûi lôùn loái nhö theá. Haõy nghe ñaây, neáu caùi thöïc aáy maø coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì caùi thöïc aáy chæ laø khoå ñau, nhieät naõo, töû sanh. Neáu caùi thöïc aáy khoâng coøn bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì ñoàng nghóa vôùi hö voâ, caùi khoâng thöïc höõu, caùi voâ töï tính, caùi ngoang khoâng nieát baøn.

  Naøy naøng Bhañda, haõy nghe ñaây! Ñaây laø caùi dao cheùm nöôùc nhö naøng muoán. Caùi thöïc aáy laø caùi saùng suoát, maët trôøi ñaïi hueä. Caùi thaáy töø taâm, trí, tö töôûng trí maø coù, töø tueä, tueä minh, caùi tueä minh aáy noù coù trong taâm cuûa baäc giaùc ngoä, baäc A La Haùn, keû ñaõ ñoaïn taän laäu, hoaëc giaûi thoaùt khoå ñau vaø phieàn naõo; naøy naøng Bhañda cöù nhö theá maø thoï trì!

--Chöa theå thoï trì ñöôïc--Ta Baø Ni chôït heùt leân nhö con thuù bò töû thöông--Ta chöa chaáp nhaän ñieàu aáy, hôûi oâng Sa Moân ñaïi ngoân kia. Haõy nghe ñaây! Ñaây khoâng phaûi laø caâu hoûi thöù tö maø ñaây chæ laø phaûn vaán. OÂng noùi raèng coù moät caùi tueä minh, xin loãi toâi coù laàm chaêng, moät caùi tueä minh? Vaäy thì giaùo lyù voâ ngaõ, voâ töï tính cuûa Ñöùc Toân Sö cuûa oâng seõ khoâng coøn choã ñöùng, baát khaû laäp, baát khaû thuyeát, vaø noù ñaõ maâu thuaãn töï tieàn caên? Vaäy phaûi traû lôøi laøm sao cho keû hoïc nöõ Ta Baø khoå haïnh naày: moät giaùo thuyeát thöôøng kieán vaäy kia?

--Haõy bình tónh! Haõy bình tónh! Naøy naøng Bhañda ñöøng töï buoäc vaøo mình nhöõng thaèng thuùc! Ñöøng töï bòt maét tröôùc ngoïn ñeøn saùng suoát töï taâm. Haõy nghe ñaây! Cho baàn ñaïo hoûi moät caâu, vôùi moät caâu thoâi naøng seõ töï giaûi quyeát cho chính mình. Caâu hoûi nhö theá naày: Caùng cuûa ngoïn ñeøn tröôùc maét noù thöôøng hay noù ñoaïn.

--Chaúng phaûi thöôøng--Naøng nghó--Thöôøng sao ñöôïc khi noù sinh dieät töøng giaây töøng khaéc! Chaúng phaûi ñoaïn, ñoaïn sao ñöôïc khi noù ñang hieän höõu!

  Thaáy naøng Bhañda im laëng, toân giaû Xaù Lôïi Phaát tung caâu hoûi thöù hai:

--Naøy naøng Bhañda! ñaây laø caâu hoûi thöù hai nhaèm gôïi yù cho naøng ñeå naøng böôùc ra khoûi caùi laån quaån, loanh quanh cuûa caùc luaän lyù Thöôøng, ñoaïn, coù, khoâng. Ñaây laø caâu hoûi: Thuôû naøng 5 tuoåi, naøng thaáy moät boâng hoa. Thuôû 30 tuoåi naøng thaáy moät boâng hoa. Naøng coù thay ñoåi caùi hoa daãu coù khaùc, quan nieäm ñeïp xaáu daãu coù khaùc, nhöng caùi thaáy cuûa naøng coù thay ñoåi khoâng?

--Khoâng theå thay ñoåi, thöa toân giaû.

-Noù chaúng phaûi laø thöôøng khoâng?

--Baát khaû thuyeát--Naøng Bhañda buoäc mieäng traû lôøi nhö vaäy roái töï nghó: Ta ñaõ töï troùi mình, vaäy thì haõy vuøng vaãy khi coøn vuøng vaãy ñöôïc. Gaõ Sa Moân naày ñaõ buûa vaây ta baèng moät chieác löôùi quaù kieân coá vaø quaù chaët cheû. Nhöng deã gì ta chòu haï phong.

--Khaù laém, naøy oâng Sa Moân haõy nghe ñaây! Ta seõ chòu döøng vôùi oâng chung moät vuøng ñaát. Maët ñoái maët ñeå troå taøi sôû tri Ta taïm thôøi chaáp nhaän caùi thuyeát tueä minh aáy, nhöng ta muoán hieåu caùi sôû tri veà baäc A La Haùn ôû nhieàu phöôngdieän khaùc nhau. Vò aáy laøm theá naøo böôùc ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû.

--Böôùc tôùi laø laên troâi. Döøng laïi laø chìm ñaém. Baäc A La Haùn khoâng böôùc tôùi, khoâng döøng laïi, vò aáy ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû! Naøy naøng Bhañda caùi ñaùp soá aáy thaäm thaâm vi dieäu, vi teá, vöôït ngöõ ngoân, vöôït suy luaän, daønh cho keû trí, keû thaâm ñaïi phaùp, daønh cho keû tu chöùng. Coù leân ñöôøng ai aên môùi bieát no, chöù khoâng phaûi ñeå cho naøng-keû ngoaïi giaùo, keû ñöùng ngoaøi cuoäc, keû vôùi tri thöùc thuaàn tuùy-muoán duøng caùi hieåu bieát noâng caïn, caùi töï ngaõ kieâu caêng vaø ña duïc cuûa mình, ñeå naém baét caùi sieâu vieät khoâng thôøi gian, caùi baát töû, caùi chaân phuùc, caùi nieát baøn voâ duïc vaø tòch tònh. Naøy naøng Bhañda!

Naøy naøng Bhañda! Naøng coù kham nhaãn tòch laëng ñeå laéng nghe nhöõng lôøi nhö vaäy khoâng?

  Ta Baø Ni Sö töùc giaän ñeán tím maët, run laåy baåy, nhöõng lôøi nhöõng chöõ kia nhö löôõi kieám taøn baïo ñuïc khoeùt vaøo tim caät naøng. Tuy theá, vôùi traán tónh phi thöôøng, naøng móm cöôøi:

--Chôù coù nöông tay, thöa toân giaû--Naøng noùi--Taïm thôøi ta chaáp thuaän raèng ñieàu ñoù laø coù thöïc, nhöng ñieàu ñoù thuoäc vuøng ñaát khaùc, tö duy khaùc, quan nieäm khaùc, ta khoâng bieát laáy gì kieåm chöùng. Baây giôø toân giaû coù daùm böôùc qua vuøng ñaát cuûa toâi, thuoäc giaùo lyù khaùc, ñeå ñi cho cuøng taän chaân trôøi sôû tri?

--Daùm laém--Ngaøi Xaù Lôïi Phaát bình tónh traû lôøi--Laø ñeä töû cuûa Ñöùc Toân Sö voâ naêng thaéng, ta saün saøng luaän tranh, khoâng khoan nhöôïng baát cöù moät giaùo phaùp naøo trong thieân haï. Im laëng thì im laëng nhö chaùnh phaùp, noùi naêng thì noùi naêng nhö chaùnh phaùp. Ñaây laø chaân ngoân cuûa caùc ñeä töû Ñöùc Toân Sö.

  Theá laø naøng Bhañda baét ñaàu hoûi, Ngaøi Xaù Lôïi Phaát tuaàn töï traû lôøi. Ñaàu tieân naøng mang ra ba taäp Pheä Ñaø, ñaët nhöõng caâu hoûi thuoäc laõnh vöïc tri thöùc thuaàn tuùy. Töø chöông kinh vieän, truyeàn thoáng, ngay caû danh nghóa leã nghi, giöõ nguyeân chuù giaûi ngöõ phaùp, vaên phaïm, lòch söû. Ngöôøi hoûi ñaõ chöùng toû moät tri thöùc quaõng baùc thaâm saâu. Ngöôøi traû lôøi laïi caøng chöùng toû thoâng hoäi vaán ñeà moät caùch minh baïch. Nhöõng ñieàu thuaän theá luaän, ñaïi nhaân töôùng, chieâm tinh, thieân vaên, ñòa lyù, buøa chuù. Ngaøi Xaù Lôïi Phaát laïi caøng chöùng toû cho naøng Bhañda Thaáy roõ söï ngheøo naøn, hôøi hôït noâng caïn, thoâ thieån cuûa mình.

  Ngaøi khoâng nhöõng hieåu qua danh lyù maø coøn laø nhaø baùc hoïc veà chuùng ñeán coäi nguoàn. Hôn nöõa ñieàu quan troïng vaø ñaùng noùi hôn, Ngaøi ñaõ quaúng chuùng maø ñi nhö quaúng moät môù gieû raùch... Töøng vaán ñeà, töøng vaán ñeà... töøng luùc, töøng teá nhò, khoù naém baét vaø khoù laõnh hoäi. Noù ñi töø gaàn ñeán xa, xa ñeán voâ taän. Töø voâ taän noù trôû veà vaø nhoû laïi nhö vi traàn nhö maûnh lau vi traàn, hö khoâng, tö töôûng taâm nieäm, saùt na...

  Thính chuùng baøng hoaøng, ngô ngaån naøng Bhañda baøng hoaøng ngaån ngô. Naøng khoâng bieát hoûi gì nöõa. Naøng khoâng coøn nhìn thaáy moät ñoám löûa naøo nöõa khi maët trôøi kia ñaõ choùi loïi. Naøng ñaõ hoaøn toaøn bò nhieáp phuïc.

 Toân giaû Xaù Lôïi Phaát vôùi thieân nhaûn, Tha taâm thoâng, thaáy roõ taâm ñòa naøng, ñöa ra moät caâu hoûi keát thuùc. Moät caâu hoûi vöùt boû sôû tri ñeå daãn naøng veà vôùi giaùo lyù thieát thöïc hieän taïi.

--Baây giôø tôùi phieân ta hoûi, naøy naøng Ta Baø Ni Sö khoå haïnh: Theá naøo goïi laø Moät?

  Thôøi gian laëng leû troâi qua khi caâu hoûi ñöôïc ñaët xuoáng. Quaàn chuùng nín hôi, ngheït thôû. Vöøng traùn naøng Bhañda töøng haït moà hoâi to baèng haït baép khoâng ngôùt tuoân ra. Maùi toùc luùn phuùn ñaõ baét ñaàu ñieåm baïc. Moät trieäu kieáp tö duy cuõng khoâng traû lôøi ñöôïc caâu hoûi taàm thöôøng, giaûn dò kia. Chæ vôùi moät caâu hoûi maø naøng Bhañda cuûa chuùng ta ñaõ giaø ñi ngaøn naêm.

--Naøy naøng Bhañda! Naøng hoûi ta moät caâu, möôøi caâu, traêm caâu, ta ñaõ traû lôøi naøng ñaày ñuû caû chaëng ñaàu, chaêng giöõa,chaëng cuoái, theá maø ta chæ hoûi moät caâu, naøng cuõng khoâng traû lôøi ta Moät laø gì? Moät laø theá naøo? Maø naøng cuõng khoâng hieåu, khoâng bieát. Theá maø naøng laïi ñoøi bieát cho kyø ñöôïc coå kim thieân haï söï, ñoøi hieåu cho heát chuyeän treân trôøi döôùi ñaát. Kinh nhö nuùi, chöõ nhö röøng... theá ñaáy! Laø trí tueä cuûa ngöôøi ñi caém nhaùnh dieâm phuø ñeà khaép caû thieân haï.

  Nhö thaân caây bò chaët ñöùt, naøng Bhañda chôït phuû phuïc xuoáng beân chaân baäc trí tueä baäc nhaát.

--Kính laïy toân giaû con chòu thoâi, khoâng moät caâu hoûi naøo maø con daùm traû lôøi nöõa. Vôùi moät töï ngaõ keânh kieäu voâ tö, con ñaõ ñi ñaùnh troáng khaép cöûa moïi nhaø, ñeå baây giôø bieát raèng ñaát trôøi voâ löôïng. Toân giaû ñaõ kham nhaãn, töø bi soi saùng cho con, chæ ñöôøng cho con, ñem ñeøn vaøo trong boùng toái ñeå ai coù maét coù theå nhìn thaáy saéc. Cuõng vaäy, xin Ngaøi xaù toäi coáng cao ngaõ maïn cuûa con, cho con troïn ñôøi quy ngöôõng.

  Naøng Bhañda phuû phuïc naêm voùc saùt ñaát. Quaàn chuùng reo hoø. Chö thieân hoan hyû. Ngaøi Xaù Lôïi Phaát chôït ñöùng cao 10 taàm thoát noát, thoø tay ñuïng maët trôøi, maët traêng, caát gioïng phaïm aâm vôùi taâm tuyeät haûo:

--Naøy hôûi Bhañda! möøng thay cho naøng vöùt boû ñöôïc sôû tri vaø töï ngaõ, möøng thay cho naøng thöùc tónh sau ñeâm tröôøng moäng, heù môû con maét phaùp ñeå thaáy roõ giaùo lyù voâ duïc thöïc tieån, thaäm thaâm, coù khaû naêng laøm yeân laëng khoå ñau, phieàn naõo. Haõy höôùng ñeán Ñöùc Toân Sö cuûa ta cuøng taêng chuùng thaùnh haïnh.Baäc cao caû ñang ôû taïi tònh xaù Kyø Hoaøn. Naøng haõy ñeán nghe phaùp roài quy y vôùi Ngaøi.

  Sau ñoù naøng Bhañda ñeán kyø vieân ñaûnh leã Ñöùc Phaät roài ngoài neùp moät beân phaûi leû. Thaáy caên cô naøng ñaõ thuaàn thuïc, Ñöùc Theá Toân chæ noùi vaén taét moät keä:

 Daàu noùi ngaøn caâu keä,

 Nhöng khoâng chuùt lôïi ích

 Toát hôn noùi moät caâu

 Nghe xong ñöôïc tònh laïc.

  Vaø töùc khaéc, ngay saùt na aáy, naøng Bhañda ñaõ chöùng quaû A La Haùn vôùi phaùp Tín Thoï, nghóa laø tín thoï.

  Ñöùc Theá Toân töï thaân trao ñaïi giôùi cho naøng.Naøng Bhañda ñöôïc bieát laø vò tyø kheo A La Haùn im laëng, thieàn duyeät vaø ñi ta baø caû khaép quoác ñoä.

Coát tuûy Giaùc Ngoä Giaûi Thoaùt cuûa Phaät Giaùo (Phoå Nguyeät)

Nhöõng caâu hoûi cuûa naøng Bhañda luaän tranh vôùi Ngaøi Xaù Lôïi Phaát.

Caâu 1.

Hoûi: Cuoäc tranh luaän naày laäp Ngoân ôû ñaâu? Laäp Y Ù ôû daâu? Laäp Nghóa ôû ñaâu?

Ñaùp : Ngoân laäp taïi Y Ù, Y Ù laäp taïi Nghóa, Nghóa laäp taïi Ngoân. Noù töông quan laäp, duyeân khôûi laäp. Caùi naày sanh thì caùi kia sanh, caùi naày dieät thì caùi kia dieät.

* Caâu naày noùi leân lyù Duyeân Khôûi, thöïc taïi do Nhaân Duyeân kieán laäp.

Caâu hoûi 2: Toâi ñang noùi chuyeän vôùi ai ñaây?

  Traû lôøi: Ngöôøi ta goïi baàn ñaïo laø Xaù Lôïi Phaát. Haõy nghe cho kyõ ñaây! Giaùo phaùp cuûa ñöùc Theá Toân Sö roïi caùi roãng khoâng cuûa caùc phaùp, daãu Taâm hay Vaät, laøm cho voâ töï tính moïi thöïc taïi tính, laøm cho voâ ngaõ tính moïi höõu toàn, daàu laø Atman, Brahman hay Ñaïi Ngaõ. Haõy nghe ñaây!

  Giaùo lyù aáy khoâng tröôøn uoán nhö con löôn, khoâng cheû sôïi toùc ra laøm tö, khoâng keït treân ngoân töø raèng ñaây laø thöôøng raèng kia laø ñoaïn, giaùo lyù aáy daønh cho ngöôøi tu chöùng, keû coù trí nghe aét hieåu. Haõy nghe cho kyõ ñaây! Khoâng nhöõng laø Xaù Lôïi Phaát, caùi teân goïi giaû danh nhaèm chæ vaøo caùi thöïc, nhöng moïi caùi thöïc aáy, daãu laø saéc thoï töôûng haønh thöùc phaûæ ñöôc nhìn cho roõ raøng baèng trí tueä nhö thöïc, nhö chôn, laø noù khoâng phaûi laø ta, khoâng phaûi cuûa ta, khoâng phaûi töï ngaû cuûa ta. Naøy naøng Bhañda! Caâu hoûi cuûa naøng thuoäc lyù luaän roãng khoâng phuø phieám, caâu traû lôøi cuûa baàn ñaïo ñaõ ñaët chuùng treân thöïc teá,chaùnh ñaïo, haõy nghe vaø thoï trì.

**-- Caâu hoûi veà Ngaõ naày ñöôïc Ngai Xaù Lôïi Phaát giaûi nghóa raát roõ raøng. Xaù Lôïi Phaát laø moät thöïc taïi giaû laäp, ngay trong noù coù caùi thöïc. Thöïc töôùng cuûa thaân nguõ uaån laø khoâng.Saéc khoâng khaùc khoâng.... Theå khoâng cuûa thaân nguõ uaån laø thöïc töôùng cuûa noù.

- Caâu hoûi 3: Naøy oâng Sa Moân! Caâu traû lôøi cuûa oâng chaúng phaûi xa laï gì. Ta ñaõ töøng nghe nhöõng con veït cöõng ñaõ hoùt leân nhö theá, chæ coù ñieàu oâng töï tin vaø vöõng chaõi hôn, do oâng coù caùi thöïc ôû nôi söï tu chöùng cuûa mình. Haõy nghe ñaây! Baây giôø ta seõ hoûi ngay chính nôi caùi thöïc aáy. Hy voïng raèng oâng khoâng tröôøn uoán nhö kieåu laø khoâng phaûi ta khoâng phaûi cuûa ta! Hy voïng raèng oâng traû lôøi khaùc, giaûn dò vaø uyeân aùo hôn. Haõy nghe ñaây! Caùi thöïc aáy coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái hay khoâng? Coøn ñònh luaät chi phoái? Haõy traû lôøi ngay ñi. Haõy traû lôøi ñöøng huûy hoaïi ngoân ngöõ, nhö dao cheùm nöôùc.

 Xaù Lôïi Phaát:

-Naøy naøng Bhañda! Neáu caùi thöïc aáy maø coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì caùi thöïc aáy chæ laø khoå ñau, nhieät naõo, töû sanh. Neáu caùi thöïc aáy khoâng coøn ñònh luaät nhaân quaû chi phoái thì ñoàng nghóa vôùi hö voâ, caùi khoâng thöïc höõu, caùi voâ töï tính, caùi ngoang khoâng nieát baøn.

  Naøy naøng Bhadda, haõy nghe ñaây! Ñaây laø caùi dao cheùm nöôùc nhö naøng muoán. Caùi thöïc aáy laø caùi saùng suoát, maët trôøi ñaïi hueä. Caùi thaáy töø Taâm, Trí, tö töôûng Trí maø coù, töø tueä, tueä minh aáy noù coù trong taâm cuûa baäc giaùc ngoä, baäc A La Haùn,keû ñaõ ñoaïn taän laäu, hoaëc giaûi thoaùt khoå ñau vaø phieàn naõo, naøy naøng Bhañda cöù theá maø thoï trì!

**- Caâu naày Xaù Lôïi Phaát giaûi minh hai loaïi thöïc taïi. Thöïc taïi töông ñoái laø thöïc taïi giaû laäp hay tuøy thuoäc nhö khoå ñau, nhieät naõo, sanh töû v.v...ñeàu phaûi bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái. Coøn thöïc taïi tuyeät ñoái, khoâng sanh khoâng dieät, töï noù ñaày ñuû,khoâng coù gì aùp ñaët leân noù nhö hö khoâng, voâ töï tính v.v..., neân noù khoâng bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái. Thöïc taïi tuyeät ñoái cuõng laø thieät taùnh giaùc (tueä minh). Cho neân, ñoái vôùi caùc baäc giaùc ngoä, baäc A La Haùn, hoaëc nhöõng keû ñaõ giaûi thoaùt khoå ñau vaø phieàn naõo, hoaëc keû coù trí, thì trong taâm hoï coù caùi saùng suoát, caùi tueä minh, caùi thöïc taïi tuyeät ñoái, maø caùi thöïc taïi tuyeät ñoái naày khoâng bò ñònh luaät nhaân quaû chi phoái.

--Ta Baø Ni chôït theùt leân nhö con thuù bò töû thöông: chöa theå thoï trì ñöôïc! Ta chöa chaáp nhaän ñieàu aáy, oâng Sa Moân ñaïi ngoân kia. Haõy nghe ñaây! Ñaây khoâng phaûi laø caâu hoûi thöù tö maø ñaây chæ laø phaûn vaán. OÂng noùi raèng coù caùi tueä minh, xin loãi toâi coù laàm chaêng, moät caùi tueä minh? Vaäy thì giaùo lyù voâ ngaõ, voâ töï tính cuûa ñöùc Theá Toân Sö cuûa oâng seõ khoâng coøn choã ñöùng, baát khaû laäp, baát khaû thuyeát vaø noù ñaõ maâu thuaãn töø tieàn caên? Vaäy phaûi traû lôøi laøm sao cho keû hoïc nöõ Ta Baø khoå haïnh naày: moät giaùo lyù thöôøng kieán vaäy kia?

--Haõy bình tónh! Haõy bình tónh! Naøy naøng Bhañda ñöøng töï buoäc mình vaøo nhöõng thaèng thuùc! Ñöøng bò bòt maét tröôùc ngoïn ñeøn saùng suoát töï taâm. Haõy nghe ñaây! Cho baàn ñaïo hoûi moät caâu, vôùi moät caâu thoâi naøng seõ töï giaûi quyeát cho chính mình. Caâu hoûi nhö theá naøy: Caùng cuûa ngoïn ñeøn tröôùc maét noù thöôøng hay ñoaïn?

--Chaúng phaûi thöôøng--Naøng nghó--Thöôøng sao ñöôïc khi noù sinh dieät töøng giaây töøng khaéc! Chaúng phaûi ñoaïn, ñoaïn sao ñöôïc khi noù ñang hieän höõu!

 Thaáy naøng Bhañda im laëng, toân giaû Xaù Lôïi Phaát tung caâu hoûi thöù hai:

--Naøy naøng Bhañda! Thuôû naøng 5 tuoåi, naøng thaáy moät boâng hoa. Thuôû naøng 30 tuoåi naøng thaáy moät boâng hoa. Naøng coù thay ñoåi daãu caùi hoa coù khaùc, quan nieäm ñeïp xaáu coù khaùc, nhöng caùi thaáy cuûa naøng coù thay ñoåi khoâng?

--Khoâng theå thay ñoåi, thöa toân giaû.

--Noù chaúng phaûi thöôøng khoâng?

***- Caâu naày taû taùnh thaáy vaø caùi bò thaáy. Taùnh thaáy thöôøng haèng baát bieán, ñoù laø naêng tri. Caùi bò thaáy hay ñoái töôïng laø nhöõng thöïc taïi giaû laäp, hay thay ñoåi, voâ thöôøng töùc laø caùi sôû tri.

--Caâu hoûi 4: Ta muoán hieåu caùi sôû tri veà baäc A La Haùn ôû nhieàu phöông dieän khaùc nhau. Vò aáy laøm theá naøo böôùc ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang xieát chaûy?

--Böôùc tôùi laø laên troâi. Döøng laïi laø chìm ñaém. Baäc A La Haùn khoâng böôùc tôùi, khoâng döøng laïi, vò aáy ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû! Naøy naøng Bhañda, caùi ñaùp soá aáy thaäm thaâm vi dieäu, vi teá, vöôït ngöõ ngoân vöôït suy luaän, daønh cho keû trí, keû thaâm ñaïi phaùp, daønh cho keû tu chöùng. Coù leân ñöôøng ai aên môùi bieát no, chöù khoâng ñeå cho naøng --keû ngoaïi giaùo, keû ñöùng ngoaøi cuoäc, keû vôùi tri thöùc thuaàn tuùy --muoán duøng caùi hieåu bieát noâng caïn, caùi töï ngaõ kieâu caêng vaø ña duïc cuûa mình, ñeå naém baét caùi sieâu vieät khoâng thôøi gian, caùi baát töû, caùi chaân phuùc, caùi nieát baøn voâ duïc vaø tòch tònh. Naøy naøng Bhañda! Naøng coù ñuû kham nhaãn tòch laëng ñeå laéng nghe nhöõng lôøi nhö vaäy khoâng?...

****-Caâu thöù tö naày dieãn taû raát thaâm dieäu veà thieät taùnh giaùc trong hai giai ñoaïn, haøng phuïc voïng taâm vaø an truï taâm.

Hoûi: Laøm theá naøo ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang xieát chaûy?

Traû lôøi: Böôùc tôùi laø laên troâi. Döøng laïi laø chìm ñaém; cho neân, khoâng böôùc tôùi, khoâng döøng laïi ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang chaûy xieát.

*-Böôùc tôùi: tieán veà phía tröôùc maët: töông lai, khoaûng khoâng gian phía tröôùc.

Böôùc tôùi laø laên troâi theo thôøi gian huyeãn hoùa, hay laên troâi theo traàn caûnh giaû laäp. Böôùc tôùi laø laên troâi theo söï vaät huyeãn hoùa, nhaân duyeân chaèng chòt, sanh töû luaân hoài khoå ñau phieàn naõo.

  Khoâng böôùc tôùi laø giai ñoaïn ñaàu cuûa nhaän thöùc ñuùng ñoái töôïng giaû laäp vaø khoâng chaïy theo nhöõng aûo töôûng töùc laø giaûi thoaùt ñöôïc khoå ñau vaø phieàn naõo (phuû ñònh nhöõng söï vaät giaû laäp). Khoâng böôùc tôùi laø tri thöùc ñuùng ñöôïc thöïc taïi giaû laäp, ñoù laø söï hieåu bieát suoâng. Trong giai ñoaïn naày chæ thaáy moïi söï giaû voïng laø khoâng thaät maø traùnh noù ñi, thì traïng thaùi taâm luùc baáy giôø thanh thaûn, khoâng coøn baän bòu, dính daùng gì ñeán phieàn naõo khoå ñau.Tuy nhieân, tri cuõng chöa ñuû maø caàn phaûi haønh.Tröôùc tieân,khai môû ñöôøng ñi ñeán theá giôùi chôn thaät, thaáy ñöôïc con ñöôøng roài töùc laø giai ñoaïn khai thò cuûa tri thöùc. Ñeán giai ñoaïn haønh, thì phaûi ngoä nhaäp nhö phaûi ñi thì môùi ñeán, ai aên môùi no. Tri thöùc ñuùng thöïc taïi giaû laäp vaø phaûi theå nhaäp thöïc töôùng cuûa thöïc taïi giaû laäp ñoù, laø hai giai ñoaïn giaùc ngoä nieát baøn tuyeät ñoái. Ñoù laø tröïc nhaän ngay theå khoâng cuûa söï vaät. Saéc khoâng khaùc khoâng, Ñöa taát caû thöïc taïi giaû laäp vaøo thöïc taïi tuyeät ñoái maø khoâng coøn thaáy thöïc taïi giaû laäp ñoù nöõa.

* Döøng laïi: Chaän gioøng thôøi gian phía sau löng, laø quaù khöù. Döøng laïi laø truï vaøo caùi thöïc taïi giaû laäp (quaù khöù) maø chìm ñaém trong voïng töôûng trieàn mieân, trong sanh töû luaân hoài cuûa gioøng soáng ñang xieát chaûy theo thôøi gian khoâng ngöøng. Khoâng döøng laïi laø khoâng truï vaøo quaù khöù cuõng nhö khoâng truï vaøo taát caû caùc choã, vaøo caùc thöïc taïi giaû laäp maø phaûi xa lìa boán töôùng (Ngaû töôùng, Nhôn töôùng, Chuùng sanh töôùng, Thoï giaû töôùng). Khoâng böôùc tôùi vaø khoâng döøng laïi laø vöôït ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû.

Töông lai hay quaù khöù khoâng theå naém baét, baát khaû ñaéc. Cho neân khoâng nghó ñeán töông lai maø laên troâi theo aûo giaùc, maø cuõng khoâng hoài töôûng quaù khöù hay truï vaøo voïng töôûng hoaëc laø thöïc taïi giaû laäp maø phaûi xa lìa boán töôùng. Voâ thôøi khoâng laø theå traïng cuûa moät saùt na hieän tieàn, moät khoaûnh khaéc hieän taïi, thaép saùng ñöôïc caùi hieän höõu aáy cuõng laø khai môû con ñöôøng ñi ñeán chaân nguyeân. Do ñoù, khi chuùng ta khoâng böôùc tôùi laø döùt baët nhaân duyeân sanh dieät, vaø khoâng döøng laïi laø khoâng truï vaøo caùi giaû laäp, thì ngay ñoù vöôït qua thôøi khoâng roài. Ngay luùc naém baét ñöôïc caùi voâ thôøi khoâng laø giaùc ngoä nieát baøn tuyeät ñoái, cuõng laø luùc ra khoûi gioøng boäc löu sanh töû ñang chaûy xieát. Thöïc vaäy, ngöôøi coù ñi aét coù ñeán, ngöôøi coù aên aét coù no, chôù tri thöùc thuaàn tuùy chæ laø hí luaän maø thoâi.

Roõ raøng coát tuûy Giaûi Thoaùt Tuyeät Ñoái cuûa Baø La Moân Giaùo vaø Phaät Giaùo raát khaùc nhau. Duø Giaùo lyù coù phaàn naøo gioáng nhau, tuy nhieân lyù thuyeát laø ñieàu maø moïi toân giaùo muoán ñaït ñeán hay höôùng ñeán cöùu caùnh laø taát nhieân; dæ nhieân giaùo lyù Phaät Giaùo coù phaàn khaùc nhau xa do caùc nhaø ñaïo hoïc Phaät Giaùo cuõng töøng giaûng giaûi.Quan troïng laø phaàn thöïc haønh coù ñi ñeán Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái ñoù hay khoâng, töùc laø Giaûi Thoaùt Sanh Töû Luaân Hoài, laø söï chöùng minh thieát thöïc trong söï khaùc nhau giöõa BLMG vaø Phaät Giaùo treân böôùc ñöôøng naém baét Giaûi Thoaùt Tuyeät Ñoái, moät Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái, trieát thuyeát giaûi thoaùt khoûi doøng boäc löu sanh töû luaân hoài maø hai toân giaùo coá gaéng giaûi thích laãn loän, coù khi khaùc nhau moät phaàn treân lyù thuyeát Giaûi Thoaùt, coù khi gioáng nhau treân bình dieän giaùo lyù BLMG nguyeân uûy coù tröôùc laøm söï loùt ñöôøng cho Phaät Giaùo tieán leân. Noùi gì ñi nöõa, lyù thuyeát laø söï dieãn taû cuûa ngoân ngöõ giaû laäp, khoâng hoaøn toaøn chính xaùc. Vaäy thì, taïi sao khoâng xeùt theo khía caïnh thöïc haønh xem söï khaùc nhau aáy coù roõ raøng hôn khoâng?

Cöùu caùnh cuûa BLMG vaø Phaät Giaùo laø tieán ñeán Giaûi Thoaùt Sanh Töû Luaân Hoài hay tìm ñeán Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái töùc laø con ñöôøng ñi ñeán Chaân Nguyeân. Toân giaùo naøo coù theà naém baét ñöôïc cöùu caùnh tuyeät ñoái? Chuùng ta coù theå laáy hai caùch tu taäp thieàn ñònh ñeå so saùnh.

Taïi sao phaûi tu Thieàn Ñònh môùi ñöôïc Giaûi Thoaùt, chuùng ta caàn xem hai quan ñieåm sau:

Giaùo Lyù Veà Nhaân Quaû

Bardo Thodol thöôøng nhaéc ñi nhaéc laïi raèng nhöõng haønh ñoäng cuûa con ngöôøi khi coøn soáng, bao goøm caû haønh ñoäng baèng thaân, lôøi noùi vaø yù nghóa, seõ quyeát ñònh soá phaän cuûa anh ta trong traïng thaùi Trung Gian sau khi cheát vaø khaû naêng taùi sinh. Taát caû caùc heä thoáng trieát hoïc AÁn Ñoä ñeàu xaùc nhaän raèng caùc haønh ñoäng khoâng nhöõng aûnh höôûng ngay töùc thôøi, maø tieàm naêng cuûa chuùng coøn boäc loä veà sau naày trong nhöõng hoaøn caûnh thích hôïp, trong ñoù moãi hoaøn caûnh laø haäu quaû cuûa nguyeân nhaân gaây ra noù. Toaøn boä chuoåi nhaân quaû aáy goïi laø Nghieäp (karma). Nhö ñaõ noùi ôû treân, giaùo lyù veà Nghieäp ôû AÁn Ñoä ñöôïc coâng nhaän vaø phoå bieán trong taát caû heä thoáng Phaät giaùo.

Ngöôøi cheát chæ thoaùt khoûi traïng thaùi Trung Gian khi tieàm naêng cuûa caùc nhaõn quan taâm linh caàn thieát ñeà nhaän bieát taát caû moïi Linh aûnh xuaát hieän nhö toûa ra töø chính baûn chaát taâm linh cuûa anh ta. Ngöôïc laïi, neáu caùc haønh ñoäng ñaõ qua cuûa anh ta laøm maïnh hôn caùi xu höôùng voâ minh, nghóa laø Tham, Saân, vaø Si (Ngu doát), thì taát caû caùc hình aûnh xuaát hieän chæ gaây cho anh ta söï sôï haõi vaø lo aâu, vaø anh ta khoâng theå ñaït ñeán caùi nhìn saâu saéc.

Lkagmthon vipassiana ñöôïc bao goàm trong söï hoaøn haûo cuûa trí tueä. Giaùo lyù cuûa Bardo Thodol nhö vaäy khoâng coù maâu thuaån vôùi giaùo lyù veà Nghieäp. Vaên baûn chæ ñôn giaûn muoán trình baøy roõ raøng, moãi moät nghieäp coù theå ñöôïc trung hoøa trong nhöõng heä quaû cuûa noù, baèng söùc maïnh cuûa caùi nhìn saâu saéc (Trí tueä).

Haønh ñoäng vôùi tính caùch laø nguyeân nhaân cuûa voâ soá hieän töôïng, ôû ñaây khoâng phaûi hieåu theo nghóa moät haønh ñoäng ñôn giaûn traàn truïi, maø chính laø caùi yù nghóa naèm trong töøng haønh ñoäng, noù laøm cho haønh ñoäng xuaát phaùt, ñoù laø caùi caàn xem xeùt. Trong moãi haønh ñoäng coù bao haøm moät yù chí, moät yù muoán, moät söï muoán baét tay vaøo haønh ñoäng, noù ñi tröôùc; vaø caùi yù ñoà aáy, chính noù chöùa ñöïng tieàm naêng thuùc ñaåy haønh ñoäng laäp laïi laàn nöõa...

Khi ngöôøi cheát caûm thaáy sôï haõi vaø lo laéng tröôùc tính chaát cuûa Linh aûnh xuaát hieän trong traïng thaùi Trung gian, anh ta seõ quyeát ñònh tieàm naêng cuûa moät Nghieäp môùi, noù thuùc ñaåy anh ta taùi sinh. Nhöng neáu anh ta nhaän bieát raèng taát caû Linh aûnh ñoù toûa ra töø chính Baûn chaát Trí tueä cuûa mình, Caùi nhìn saâu saéc (Trí tueä) cuûa anh ta seõ thoaùt khoûi moïi ham muoán, vaø do ñoù khoâng coù moät naêng löôïng giaû naøo ñöôïc phoùng ra. Trong moät Haønh ñoäng, thì chæ moät thôøi gian ngaén sau khi cheát, ñöôïc ôû trong traïng thaùi cöïc kyø saùng suoát, anh ta coù theå ñaït ñeán söï giaûi thoaùt chuû yeáu:

- Giaûi thoaùt khoûi caùi khoå cuûa kieáp luaân hoài (coõi ta baø), nghóa laø moät chuoãi daøi sinh töû noái tieáp, giaûi thoaùt khoûi caùc aûo aûnh. Vaø do söï kieän ñoù, anh ta seõ trôû thaønh moät vò Phaät.

Vò Laït Ma chæ coù moät nhieäm vuï duy nhaát laø nhaéc cho ngöôøi haáp hoái, hoaëc ngöôøi cheát, nhöõng lôøi giaùo huaán cuûa anh ta ñaõ nghe khi coøn soáng vaø nhöõng kinh nghieäm maø anh ta ñaõ traûi qua. Vò Laït Ma laøm chöùc naêng cuûa moät ngöôøi thoâng baùo. OÂng ta khoâng phaûi laø ngöôøi chöõa beänh, khoâng phaûi laø phuø thuûy, maø cuõng khoâng phaûi laø vò cöùu tinh: Ngöôøi haáp hoái hoaëc ngöôøi cheát phaûi töï mình, ñôn ñoäc ñi tôùi Choã ñaït ñöôïc Caùi nhìn saâu saéc aáy. Tuy nhieân, vò Laït Ma coù theå naâng cao tö töôûng ngöôøi cheát, gioáng nhö ngöôøi nhaéc tuoàng trong raïp haùt, oâng nhaéc thaàm cho ngöôøi cheát bieát roõ seõ coù nhöõng hình aûnh naøo xuaát hieän tröôùc maét anh ta vaø caàn phaûi hieåu chuùng nhö theá naøo. Dó nhieân taát caû nhöõng thoâng baùo cuûa vò Laït Ma ñeàu voâ ích neáu nhö ngöôøi cheát khi coøn soáng ñaõ khoâng chuaån bò cho mình coù loøng tin vaøo nhöõng vaán ñeà cuûa Bardo Thodol.

Vaên baûn luoân nhaéc ñi nhaéc laïi raèng ngay luùc coøn soáng, vieäc quan troïng laø phaûi nghieân cöùu, phaûi thaám nhuaàn vaø phaûi thöïc haønh nhöõng phaùp thieàn ñònh ñeå giuùp ngöôøi cheát ñaït ñöôïc nhaõn quan saâu saéc, môû ñöôïc con maét beân trong: Ñoù laø Chuyeãn Thöùc (Töû Thö Taây Taïng).

 Töï Taïi Khi Cheát (Töï Gia Baûo)

Ngöôøi tu thieàn coát yeáu ñöôïc sanh töû töï taïi, khi coøn soáng cuõng nhö khi cheát mình hoaøn toaøn laøm chuû. Muoán laøm chuû khi cheát, chính luùc coøn soáng mình phaûi laøm chuû caû theå xaùc laãn taâm hoàn. Nhö Thieàn sö Ñaïo Giai noùi: Muoán bieát khi cheát ñöôïc töï taïi khoâng töï taïi, chæ xem hieän taïi töï do chaúng töï do.

Töï do ñaây coù nghóa laø mình laøm chuû mình hoaøn toaøn, khoâng phaûi töï do ñoái vôùi xaõ hoäi. Ñoái vôùi danh voïng taøi saéc...khoâng quaáy nhieåu ñöôïc ta, ñoái vôùi khoå vui soáng cheát... khoâng phieàn luïy ñeán ta, ta soáng trong cuoäc ñôøi phoàn taïp, maø vaãn khoâng vöôùng baän, nhö caây baù hieân ngang ñöùng söøng söïng giöõa trôøi.Trong khi soáng töï taïi nhö vaäy ñeán luùc cheát laøm gì chaúng töï do. Taïi sao ñöôïc nhö vaäy? Bôûi vì chuùng ta ñaõ thaáy roõ caùi khoâng sanh töû trong caùi sanh töû, caùi chôn thaät naèm trong caùi giaû doái. Caùc Thieàn sö vì soáng vôùi caùi chôn thaät neân khoâng maøng ñeán caùi giaû doái, soáng vôùi caùi khoâng sanh töû neân laøm chuû ñöôïc caùi sanh töû.

  Toùm laïi dieäu duïng cuûa ngöôøi tu thieàn toâng laø nhaän ra taùnh giaùc cuûa chính mình, taùnh giaùc naày khoâng sanh khoâng dieät khoâng töôùng maïo maø haèng giaùc. Bôûi haèng giaùc neân chaúng phaûi khoâng, khoâng töôùng maïo neân chaúngphaûi coù. Soáng ñöôïc vôùi taùnh giaùc laø thoaùt ly sanh töû, tuoåi thoï taùnh giaùc ñoàng vôùi hö khoâng. Cho neân trong kinh noùi tuoåi thoï cuûa Phaät khoâng bieát bao nhieâu tính keå. Ñaït ñöôïc tuoåi thoï voâ löôïng voâ bieân aáy, coøn gì haïnh phuùc baèng, coøn gì quí baèng. Soáng vôùicaùi vónh cöõu chaúng sanh chaúngdieät naày, môùi thöïc laø ñeán choã chaân thaät tuyeät ñoái. Coøn coù gì ôû theá gian coù theå so saùnh vôùi taùnh giaùc. Taùnh giaùc naày môùi thöïc ta (Chôn Ngaû), taùnh giaùc khoâng bao giôø maát (Chôn thöôøng), taùnh giaùc laø chôn thöïc haïnh phuùc (Chôn laïc), taùnh giaùc khoâng coù gì oâ nhieãm ñöôïc (Chôn tònh). Soáng ñeán choã chôn ngaõ, chôn thöôøng, chôn laïc, chôn tònh naày, môùi laø ñieåm cöùu caùnh cuûa thieàn toâng.

  Trong khi trôû veà caùi chôn thaät thì moïi caùi giaû doái giaûm thieåu khaû naêng loâi cuoán chuùng ta. Töø töø ta laøm chuû laïi chuùng ta,ñieàu khieån chuùng theo choã muoán cuûa chuùng ta.

Moïi khoå ñau buoàn thaûm töï suy thoaùi, khoâng coøn laø ñieàu quan troïng ñoái vôùi chuùng ta nöõa. Vôùi caùi thaân giaû taïm, caùi voïng töôûng hö aûo saéc traàn khoâng hoa naày, coøn nghò löïc gì troùi buoäc chuùng ta ñöôïc. Bôûi thaáy ñöôïc oâng chuû thaät söï cuûa mình, moïi khaùch traàn laø troø ñuøa, neân Thieàn sö töï taïi ra ñi (tr.339-344).

  Qua moät thôøi Thieàn cuûa BLMG, ta thaáy Quaùn Töôûng hay töôûng töôïng baèng gôïi laïi trong Taâm Thöùc moät ñeà muïc ñeå quaûng dieãn yù töôûng roäng ra hôn theo phöông phaùp dieãn dòch. Duøng Y Ù Trí suy luaän Töôûng Thöùc moät caùch logic laøm cho Trí vaø Thöùc lieân hôïp maõi theo thôøi Thieàn; ñieàu ñoù coù theå taïo ra taùnh Giaùc. Taùnh Giaùc naày laø Giaùc Trí Thöùc. Caøng huaân taäp loaïi Thieàn naày coù theå trôû neân nhaø Minh Trieát, cuõng coù theå laø moät nhaø trí thöùc baùc hoïc. Trong doøng Taâm Thöùc cuûa hoï ñaõ vöôït khoûi ñaùm maây muø cuûa Thaát Tình Luïc Duïc, Giaûi Thoaùt khoûi Beå Khoå Beán Meâ ñeán Theá Giôùi Minh Trieát. Tuy nhieân Giaùc Trí Thöùc naày trong thôøi Thieàn taäp troïn veïn seõ ñaït ñöôïc Ñònh Thöùc. Ñònh cuûa Thöùc, neân chöa theå Giaûi Thoaùt doøng boäc löu sanh töû. Giaùc naày chæ laø Tónh Thöùc vaø Töông Ñoái maø thoâi.

Coøn Thieàn cuûa Phaät Giaùo ñaït ñeán Giaùc Trí Tueä. Moät Phaùp Moân Ñoán Ngoä nhaân taâm.

Khoâng chæ ngoài thieàn môùi ñaït ñöôïc Taùnh Giaùc, maø trong moïi oai nghi cuõng coù theå thöïc haønh ñöôïc. Nhö ñaõ trình baøy, Giaùc Trí Tueä hay Taùnh Giaùc laø caùi Duïng cuûa Chaân Taâm. Trong caùc kinh Phaät, neáu duøng ñeä nhaát nghóa laø chuùng ta seõ hieåu Phaùp hoïc laãn Phaùp haønh cuûa Phaät giaùo, nhö trong king Kim Cang, chæ caùch Haøng Phuïc Voïng Taâm vaø An Truï Taâm; trong Trung Quaùn Luaän, noùi ñeán Trung Ñaïo; trong Thöïc Taïi Luaän dieãn ñaït Thöïc Taïi Tuyeät ñoái, cuõng nhö caùc teân goïi Tri Thöùc Nguyeân Thuûy, Thöïc Taïi Toaøn Dieän, Chaân lyù Toái Haäu, Phaät Taùnh, Trí Voâ Sö, Caên Baûn Trí, Baûn Taùnh Chôn Nhö, Phaùp Thaân vv, ñoù laø muoán dieãn taû Giaùc Trí Tueä maø thoâi. Coù theå thöïc hieän Taùnh Giaùc cuûa Phaät Giaùo, phaûi traûi qua caùc giai ñoaïn Phuû Ñònh vaø Nhaän Thöùc Taùnh Khoâng, töùc laø Giaùc Ngoä Nieát Baøn laø Giaûi Thoaùt khoûi doøng boäc löu sanh töû.
 

KEÁT LUAÄN

Khaúng Ñònh Tính laø Phaùp Hoïc cuõng nhö Phaùp Haønh ñaëc bieät chæ coù trong Giaùo Lyù Phaät giaùo maø thoâi. Xöa kia BT Long Thoï duøng phuû ñònh tính ñeå höôùng daãn laàn ñeán sau cuøng khoâng coøn gì phuû ñònh nöõa töùc laø tieán ñeán khaúng ñònh. Phaùp haønh cuûa BLMG coøn naèm trong phuû ñònh tính maø thoâi neân chöa ñeán Chaân Trí hay Chaân taâm. Vì Giaùc Trí maø Thieàn BLMG chæ ñaït ñeán giai taàng töông ñoái nhö ñaõ trình baøy treân:

   Giaùc Trí naày laø tieán trình phuû nhaän ñaàu nguoàn cuûa Giaùc Thöùc Ñang Laø, cuõng laø Nhaát Nguyeân Tính Töông Ñoái cuûa Trí Thöùc hay Tö Töôûng. Nhaát Nguyeân laø vì khi  Y Ù Taùc Ñoäng cuûa Caên (Y Ù thöùc) tieáp xuùc vôùi ñoái töôïng (thöïc taïi giaû laäp),  thaønh Giaùc Thöùc (hay Taâm Thöùc), laäp töùc ñöôïc Y Ù Taùc Naêng (Y Ù Trí)  yù nieäm hoùa  Giaùc Thöùc thaønh Giaùc Trí (hay Taâm Trí). Taâm Thöùc vaø Taâm Trí cuøng moät Taâm. Thöùc chuyeån thaønh Trí. Giaùc Trí Ñang Laø (hieän taïi), duø naèm trong ñaïo lyù nhaát nguyeân, nhöng noù cuõng huyeãn hoùa theo thôøi gian. Caùi Ñang Laø laø söï noái tieáp nhöõng ñieåm saùt na sanh dieät lieân tuïc. Doøng Giaùc Trí aáy troâi chaûy laøm cho Trí vaø Thöùc lieân hôïp sanh ra Tö Töôûng. Coøn tö töôûng laø coøn coù söï thay ñoåi, neân chöa phaûi laø chaân lyù. Chaân lyù thì thöôøng haèng baát bieán. Do doù Giaùc Trí Ñang Laø thuoäc dieän töông ñoái; Thieàn BLMG laø söï quaùn töôûng hay töôûng töôïng neân khoâng thoaùt khoûi nhaân duyeân chaèng chòt (coøn Naêng Sôû, hay Chuû Khaùch), thì laøm sao Giaûi Thoaùt Sanh Töû Luaân Hoài.

Ñoù laø:

+ Phuû ñònh nhaän thöùc thöïc taïi ñieåm cuûa giaùc thöùc nguyeân sô laø ñaït ñeán giaùc trí;

Trong khi Phaät Giaùo, muoán ñaït ñeán Giaùc Trí Tueä caàn phaûi theå hieän nhö sau:

 Chaân Trí hay Giaùc Trí Tueä hay caùi Trí Nguyeân Sô ñöôïc nhaän thöùc ngay nôi thöïc taïi ñieåm khôûi ñaàu tieán trình cuûa ñoäng taùc Giaùc Trí Ñang Laø, cuõng laø Nhaát Nguyeân Tính Tuyeät Ñoái cuûa Naêng Sôû song vong vaø voâ Thôøi Khoâng. Vaäy Chaân lyù toái haäu hay Töï tính tuyeät ñoái, hay ñaïo lyù Nhaát nguyeân tuyeät ñoái laø  Nhaän thöùc  vöôït Thôøi Khoâng, laø Taùnh Giaùc hay Taùnh Khoâng. Khoâng duøng Tö Töôûng suy nghó baøn luaän maø duøng phaùp moân khoâng hai, hay noùi khaùc ñi laøTheå hieän, laø im laëng khoâng duøng ngoân ngöõ maø laø Haønh laø Thieàn. Ñoù laø Phaùp Moân Khoâng Hai, töùc laø:

+ Phuû ñònh nhaän thöùc thöïc taïi ñieåm cuûa giaùc trí nguyeân sô laø ñaït ñeán Giaùc Trí Tueä.

Toùm laïi, ñaëc ñieåm cuûa Giaùo Phaùp Phaät Giaùo

+ Giaùc Ngoä töùc laø Giaûi Thoaùt, chính laø tri nhaän Thöïc Taïi moät caùch toaøn dieän khoâng theâm khoâng bôùt, laø vöôït khoûi Thôøi Khoâng, laø theå nhaäp Coõi Voâ Cuøng Haèng Höõu, vì Hö Khoâng aûo töôûng vaø Thôøi Gian huyeån hoùa laøm ngaên caùch theá giôùi Hieän Töôïng vôùi Coõi Voâ Cuøng.

+ Nhò Boäi Phuû Ñònh Nhaän Thöùc Giaùc Thöùc Nguyeân Sô cuûa söï vaät  ñeå Khaúng Ñònh Nhaän ThöùcTaùnh Khoâng cuûa chuùng, ñoù laø Nhaát Nguyeân Tính Tuyeät Ñoái, Chaân Lyù Toái Haäu, hay Trung Ñaïo, laø hai giai trình Haøng Phuïc Voïng Taâm vaø An Truï Taâm.

+ Khaúng Ñònh Tính laø Chaân Lyù Toái Haäu, coøn goïi Tri Thöùc Nguyeân Thuûy, laøTrung Ñaïo töùc laø Thöïc Taïi Ñieåm hieän höõu trong doøng Duyeân Khôûi cuûa Taâm Trí, cuõng laø Thöïc Taïi Tuyeät Ñoái cuûa Chaân Trí.
 
 

SOÁNG THIEÀN

Tu taâm coâng töù ñöùc

Haønh trì töù oai nghi

Tinh giaûm loøng vò kyû

Taán tôùi theå ñaïi ñoàng.

 *  *
*

Voïng thöùc luoân truøng khôûi

Chöôùng nghieäp maõi ñeo Ta,

Chôn taâm voán voâ ngaõ

Xöa nay vaãn saùng trong.

* *
*

Thôøi tính thöôøng bieán dòch

Söû t ính hieän ñöông nhieân.

Baùt phong khi ngöøng baùm

Tónh giaùc kieáp hieän tieàn.

**
*

Luïc ñoä mau hoïc hoûi

Maây muø nghieäp thöùc saâu,

Thöïc haønh baùt chaùnh ñaïo

Soi saùng coõi phuø vaân.

**
*

Thaân vaãn laøm moïi vieäc

Taâm trí luoân bình thaûn

Saân si khoâng daáy ñoäng

Nghieäp chöôùng taát daàn tan.

 **
*

Hieän höõu khi thaép saùng,

Laøm gì coù khöù lai.

Thaân taâm thöôøng an laïc

Thaàm hoäi löïc nhieäm maàu.

**
*

Traùnh nhaân khoâng gaët quaû,

Tónh ngoä lyù luaân hoài.

Duyeân phöôùc tu muoân kieáp,

Minh sö ngoä ñaéc thôøi.

**
*

Nuï ñôm maét trí tueä,

Boâng nôû hueä hoa khai

Thong thaõ nhöõng chuoãi ngaøy

Hieän ñôøi ñaø giaûi thoaùt.

**
*

Khoâng taâm vôùi khoâng chöùng

Soùng nghieäp laøm sao daáy.

Baùt nhaõ beøn böøng daäy,

Heà haø ! soáng thong dong.

  Tónh Maëc (1997)

Tham khaûo

Baùt Nhaõ Taâm Kinh Qua Laêng Kính Thôøi Khoâng, Phoå Nguyeät, 2003

Ñaïi Thöøa vaø Nguyeân Thuûy Tö Töôûng Luaän, Taùc giaû: Kimura Taiken Haùn dòch: Thích Dieãn Boài, Vieät dòch: Thích Quaûng Ñoä

Ñaïo Giaûi Thoaùt, Nawami (Nhaø xuaát baûn Xuaân Thu)

Kinh Nhaát Daï Hieàn Giaû, Thích Minh Chaâu Vieät dòch

Kinh Hoa Nghieâm, HT Thích Trí Tònh (2508)

Nghóa Chöõ Khoâng, Thieàn Nguyeân Thuûy, Thích Minh Chaâu

Nhaát Nguyeân Luaän vaø Theå Caùch Tri Nhaän Thöïc Taïi, Phoå Nguyeät

Nieäm Chuù, Taïng Thö Soáng Cheát, Sogyal Rimpoche, Trí Haûi dich, 1996

Thieàn Toâng Vieät Nam, HT Thích Thanh Töø, 1998

Thöïc Taïi vaø Chí Ñaïo, Phoå Nguyeät, 2002

Tònh Ñoä, HT Thích Thieän Hoa

Töï Gia Baûo, HT Thích Thanh Töø, 1995

---

[ Trang tröôùc ] [ Trang ñaàu ]